Kloptdatwel?

Pepijn van Erp

Cool!

by 39 Comments

Cool! 1Misschien heb je wel eens gehoord dat je beter heet water kunt gebruiken om ijsblokjes te maken. Heet water zou sneller bevriezen dan koud water. Als je er even over nadenkt, klinkt dit nogal ongeloofwaardig. Het hete water moet immers eerst afkoelen tot de temperatuur van het koude water. Dat duurt natuurlijk even en vervolgens moet het nog bevriezen. Dat laatste traject zal toch wel even snel verlopen met dat ‘afgekoelde’ water als met het water dat die temperatuur al had, of niet soms?

Er blijkt echter toch wat meer aan de hand te zijn. Al eeuwen lang wordt het fenomeen van sneller bevriezen van heet water opgemerkt. Bij Aristoteles is het te vinden en veel later ook bij Descartes en Bacon. Blijkbaar was het een redelijk bekend fenomeen, maar nooit goed onderzocht.

Wetenschappelijke bijdrage vanuit Donker Afrika

Het kwam pas weer echt onder de aandacht van de wetenschappelijke wereld in 1969 door de publicatie van een artikel van Erasto Mpemba en Dr. Denis G. Osborne onder de titel ‘Cool?’. Zeker één van de coolste titels van een wetenschappelijke publicatie! Het artikel gaat over de ontdekking van de Tanzaniaan Erasto Mpemba die in 1963 op 13-jarige leeftijd constateerde dat zijn warme ijsmengsel sneller bevroor in de vriezer dan het mengsel van een vriendje dat er koud in gezet was. Mpemba beschrijft die ontdekking als volgt:

In 1963, when I was in form 3 in Magamba Secondary School, Tanzania, I used to make ice-cream. The boys at  the school do this by boiling milk, mixing it with sugar and putting it into the freezing chamber in the refrigerator, after it has first cooled nearly to room temperature. A lot of boys make it and there is a rush to get space in the refrigerator.

One day after buying milk from the local women, I started boiling it. Another boy, who had bought some milk for making ice-cream, ran to the refrigerator when he saw me boiling up milk and quickly mixed his milk with sugar and poured it into the ice-tray without boiling it; so that he may not miss his chance. Knowing that if I waited for the boiled milk to cool before placing it in the refrigerator I would lose the last available ice-tray, I decided to risk ruin to the refrigerator on that day by putting hot milk into it. The other boy and I went back an hour and a half later and found that my tray of milk had frozen into ice-cream while his was still only a thick liquid, not yet frozen.

Dr. Osborne, een docent in Dar es Salaam, kwam langs op de school van Mpemba voor een lezing en nam zijn verhaal serieus. Door zelf te experimenteren stelde hij vast dat er wel degelijk iets aan de hand was en nam initiatief tot het schrijven van het artikel samen met Mpemba.

Wetenschappelijk onderzoek

Er is sindsdien wel verder onderzoek naar gedaan en het Mpemba-effect blijkt echt te bestaan! Of het optreedt valt echter moeilijk te voorspellen, het hangt nogal af van de omstandigheden. De volgende effecten zouden namelijk allemaal een bijdrage kunnen leveren (o.a te vinden in een artikel van Monwhea Jeng):

1. verdamping: heet water verdampt meer en dus zal er uiteindelijk minder water hoeven te bevriezen.

2. rol van opgeloste gassen: in het hete water zit minder opgelost gas, maar hoe dat een verschil zou kunnen verklaren is niet zo duidelijk.

3. convectie: heet water geeft sneller hitte af en door convectie zou de temperatuur van toplaag in de hetere vloeistof ook hoog blijven. In de hete vloeistof ontstaat er een groter temperatuurverschil tussen bodem en oppervlakte.

4. geleiding: hete samples kunnen afhankelijk van de containers een andere geleiding veroorzaken met de omgeving. Een warm bekerglas kan de dunne ijslaag op de bodem van het vriesvak doen smelten, waarna er direct contact is tussen glas en de wand van het vriesvak.

5. isolatie: bij koude samples zou er eerder een ijskorst ontstaan bovenop de vloeistof, die isolerend zou kunnen werken voor de vloeistof eronder.

6. superkoeling: water bevriest niet zomaar bij 0°C, om ijskristallen te vormen zijn nucleatiekernen nodig. Bij afwezigheid van die kernen kan de temperatuur ver onder nul dalen (volgens laatste theorie tot wel -48°C!) , voordat ijsvorming optreedt. Het zou kunnen dat er een verschil is in de mate waarin superkoeling optreedt bij koude en opgewarmde vloeistoffen.

Dat fenomeen van superkoeling toont ook aan dat je niet zo makkelijk kunt vaststellen wanneer water bevroren is. En wat neem je eigenlijk aan als moment van bevriezen? Het onstaan van het eerste ijskristal? Of moet het duidelijk zijn dat de hele vloeistof door en door vast is geworden?

In het recente A Search for the Mpemba effect: When hot water freezes faster then cold water, James D. Brownridge (2010) worden de mogelijke oorzaken van het Mpemba-effect op een systematische manier onderzocht. Een belangrijk probleem bij eerdere onderzoeken was dat het nogal wat uitmaakte waar je sensoren plaatst om de bevriezing vast te stellen.

Cool! 2
Temperatuurverloop van Brownridges experimenten

Brownridge doet het net wat anders: hij stelt vast wanneer de latente warmte vrijkomt. Doordat de watermoleculen zich bij het bevriezen vastnestelen in een kristalrooster, verliezen ze bewegingsvrijheid en moet er energie aan de omgeving afgestoten worden. De afbeelding hiernaast illustreert een van de typische temperatuurverlopen van de experimenten van Brownridge.

Ik ben wel onder de indruk van de aanpak. Brownridge is er dan ook jaren mee bezig geweest. Het artikel is gepubliceerd in januari van dit jaar (‘When Does hot water freeze faster then cold water? A search for Mpemba Effect’, American Journal of Physics, January 2011, Volume 79, Issue 1) maar tot die definitieve versie heeft niet iedereen toegang en de plaatjes zijn er trouwens ook minder fraai in.

De conclusie is dat het Mpemba-effect op kán treden ten gevolge van superkoeling:

Hot water will freeze before cooler water only when the cooler water supercools, and then, only if the nucleation temperature of the cooler water is several degrees lower than that of the hot water. Heating water may lower, raise or not change the spontaneous freezing temperature.

Als omstandigheden van de hete en koude samples niet precies gelijk blijven, kunnen ook de andere genoemde effecten een rol gaan spelen. Of hiermee het laatste woord gezegd is over het Mpemba-effect?

Het blijft onduidelijk of er condities zijn waarbij het opwarmen van een vloeistof de temperatuur waarbij die spontaan bevriest zou kunnen verhogen. In het artikel wordt wel het omgekeerde aangetoond: dat verhitten van water (van verse sneeuw) de spontane bevriezingstemperatuur kan verlagen (waarschijnlijk doordat nucleatiekernen worden afgebroken). Dat het Mpemba-effect kan optreden als je met exact dezelfde vloeistoffen start (waarvan je dus één sample verhit) en de condities goed onder controle houdt, is onwaarschijnlijk.

Nog steeds scepsis

Als je kijkt op de discussiepagina bij het Mpemba-artikel op Wikipedia, valt op dat het nog steeds niet zo maar geaccepteerd wordt. Ook op een site als Museum of Hoaxes kwam ik het ongeloof erin tegen. Tot zijn ontmoeting met Osborne werd Mpemba ook volstrekt niet serieus genomen door zijn leraar en medeleerlingen. Die zetten indertijd zijn ontdekking schertsend weg als ‘Mpemba physics’. De bijdrage van Mpemba aan de natuurwetenschap is eerder te danken aan zijn eigenwijsheid en doorzettingsvermogen dan aan geniaal inzicht.

Natuurlijk komen we ook lieden tegen die het effect (en de aanvankelijke scepsis van de wetenschap erover) omarmen om hun eigen rare ideeën plausibeler te laten klinken. Sommige homeopaten halen het aan als iets dat hun theorie over geheugen van water zou ondersteunen. Maar erg vaak kom ik het niet tegen, dan blijven kwantumeffecten toch populairder.

Leuk experiment

Ik kwam het volgende leuke filmpje tegen waarin aangetoond wordt dat heet water onder bepaalde omstandigheden inderdaad sneller bevriest. Misschien leuk om te proberen als we weer zo’n koude winter krijgen.

Het is in een heel andere setting dan door Mpemba beschreven. Die zal ook niet zo snel de omstandigheden van -26 °C in Tanzania hebben aangetroffen. Hier is echter toch wat anders aan de hand, lijkt me. De ijswolk die ontstaat bij het bijna kokende water is zo fijn, dat het eerder waterdamp is, die desublimeert (verrijpt). De bijna kokende vloeistof zal door het in de vriesdroge lucht te werpen, misschien lokaal de lucht oververzadigen met waterdamp, die dan meteen in fijne ijskristallen neerslaat. Met het Mpemba effect heeft het niet zoveel te maken, denk ik.

Cool! 3
Enige foto die van Mpemba te vinden was

Wat is er intussen van Mpemba geworden?

Geen carrière in de natuurwetenschap. Ten tijde van het opstellen van het artikel dat zijn naam voor altijd(?) koppelt aan het beschreven effect, volgde hij een opleiding in Wildlife Management. In die business (in Tanzania vermoedelijk wat belangrijker dan de wetenschap), maakte hij een mooie carrière door. In 2002 nam hij afscheid als Principal Game Officer en ging vermoedelijk met pensioen.

Voor zover ik kon nagaan, heeft hij verder nooit meer wat op natuurkundig gebied gedaan. Zelf was hij ook wat cynisch over zijn bijdrage aan de wetenschap, misschien omdat hij, volgens Osborne, niet zo best scoorde bij zijn natuurkunde-eindexamen.

Cool! 4In Tanzania zelf is hij ook niet zo bekend geworden, want ik vond maar weinig Tanzaniaanse bronnen. En dat terwijl het Mpemba-effect misschien wel het enige verschijnsel in de natuurwetenschappen is dat de naam van een Afrikaan van beneden de Sahara heeft gekregen! Hoog tijd dat iemand er ook in de Swahili-Wikipedia een artikel aan wijdt (mijn eigen kennis van Kiswahili is er niet goed genoeg voor, helaas).

Voor de muziekliefhebbers heb ik nog een band met de naam ‘Mpemba Effect’ in de aanbieding, die Afrikaanse Loungemuziek maakt. Helpt misschien als rustgevend achtergrondmuziek bij het doorlezen van het artikel van Brownridge.

De wonderdrank van Babu wa Loliondo

by 15 Comments

Medicijnmannen en traditionele genezers zijn er talloze in Afrika. Het komt echter niet zo vaak voor, dat één man in korte tijd zo’n grote populariteit weet te verkijgen als Ambilikile Mwasupile, ook wel Babu wa Loliondo (‘grootvader/oude man van Loliondo’) genoemd. Verschillende Afrikaanse leiders zouden inmiddels van zijn diensten gebruik hebben gemaakt.

De wonderdrank van Babu wa Loliondo 5
Babu wa Loliondo deelt zijn drank uit

Sinds augustus 2010 biedt deze 76-jarige oud-pastoor van de Evangelische Lutherse Kerk in een afgelegen regio van Tanzania een kuur aan tegen een hele reeks van chronische ziekten. Je hoeft alleen maar bij hem te komen en een beker van zijn drank te drinken om verlost te worden van diabetes, astma, epilepsie, hoge bloeddruk, kanker of HIV/AIDS. Dat voor het luttele bedrag van 500 Tanzaniaanse Shilling (ongeveer €0,25).
En het mooie is dat de overheid het getest heeft en goed bevonden! Klein nadeel is dat je persoonlijk naar Loliondo toe moet en dat je dan moet aansluiten in de rij die vele kilometers lang kan zijn …

Wat is er aan de hand in Tanzania dat deze man al sinds maart 2011 bijna dagelijks in het nieuws is? Wat voor merkwaardige rol speelt de overheid? En waarom gaat nu ook de WHO zich met deze wonderkuur bemoeien?

Hoe begon het?
Mwasupile (ook wel geschreven als ‘Masapila’) maakte op 19 december bekend dat hij al twee dozijn HIV/AIDS patienten van hun ziekte had genezen. Nog eens 175 HIV-geïnfecteerden zouden onder behandeling zijn. Een claim die veel van de 1,5 miljoen HIV-geïnfecteerden in Tanzania natuurlijk hoop gaf.

De wonderdrank van Babu wa Loliondo 6
Bereiding van de wonderdrank

Die genezing zou hij bereikt hebben door ze in het dorpje Samunge één beker van zijn drank te geven. De drank wordt bereid door Mwasupile zelf op basis van een wortel van de ‘Mugariga’-boom. Het recept van de kuur en de manier waarop hij die zou moeten toepassen waren hem toevertrouwd door God, in dromen die hij al vanaf 1991 zou hebben. Vanaf 26 augustus 2010 besloot hij aan de opdracht in zijn dromen gevolg te geven.

Op grond van zijn claims besloot de overheid dat er aanleiding was om zijn middel te onderzoeken. Dat is niet zo raar, want er is een apart Department of Traditional Medicine Research bij het National Institute for Medicine Research (NIMR) en ook aan de grootste Medische faculteit, Muhimbili University is een Institute of Traditional Medicine (ITM). Het rapport kwam klaar in maart 2011.

Het NIMR-ITM rapport
De struik die Babu wa Loliondo gebruikt, werd in het onderzoek geïdentificeerd als de Carissa spinarum (voorheen Carissa edulis). Een uitvoerige botanische beschrijving is in het rapport te vinden. De oude naam edulis betekent eetbaar. Niet zo verwonderlijk omdat verschillende delen van de plant al van oudsher gegeten worden. De wortels van deze plant worden in verschillende delen van de wereld ook gebruikt door traditionele genezers. Eigenlijk was er dus weinig nieuws onder de zon. Het enige wat Mwasupile toevoegde was het aanbieden van het drankje onder begeleiding van gebed en zijn status als voormalig pastoor. Maar daar gaat het rapport helemaal niet op in.
De wonderdrank van Babu wa Loliondo 7De experts stellen in het rapport als eerste vast dat het middel veilig is voor mensen om oraal in te nemen. Vervolgens worden per ziekte de bekende wetenschappelijke publicaties over de mogelijke werking van plant tegenover de claims van Mwasupile gezet.

Het is interessant om te kijken wat de conclusie in het rapport is met betrekking tot de claim van Mwasupile dat HIV/AIDS te genezen is door het drinken van de ‘wonderdrank’. Op blz. 13. staat:

Conclusion: This result reveals that Carissa edulis has potent anti-viral activity against herpes simplex viruses. Taking into consideration that, herpes simplex virus (HSV) infection is a major opportunistic infection in immunosuppressed persons, these findings supports the ethnomedicinal claim of the use of the plant in the management of HIV/AIDS as claimed by Pastor Ambilikile Mwasupile.

Pardon? Even goed lezen op welke onderzoeken dat dan gebaseerd is. Even voor de conclusie wordt dit opgemerkt:

Carissa extracts has [sic] been reported to possess potent antiviral activity against Sindbis virus (SINV) at 3 µg/ml, polio virus (POLIO) at 6 µg/ml, HIV-1 [!] and herpes simplex virus (HSV) at12 µg/ml (Tylor, 1996)

Die thesis van Taylor vond ik online, maar er staat helemaal niets in over antivirale activiteit tegen HIV-1! Er staat expliciet gemeld (blz. 84) dat het gaat om testen met de drie virussen SINV, Polio en HSV en daarbij gaat het ook nog eens om Carissa carandas. Zouden die wetenschappers nu echt zo slordig te werk zijn gegaan dat ze Herpes Simplex Virus-1 als HIV-1 hebben gelezen? Antivirale activiteit van een aanverwante plant bij andere virussen is blijkbaar genoeg ondersteuning om te mogen roepen dat je er HIV/AIDS mee kunt genezen. Misschien dat we de zinsnede “supports the ethnomedicinal claim” uit de conclusie heel anders moeten opvatten dan iedereen in eerste instantie zou doen? Maar ik krijg de indruk dat de Reclame Code Commissie nog strenger zou zijn geweest, dan deze wetenschappers.

Massahysterie?
Geen wonder dat na dat soort conclusies (die voor alle geclaimde ziektes werd getrokken!) de toestand pas echt uit de klauwen begon te lopen. Steeds meer mensen ondernamen de tocht naar Samunge. Ook vanuit het naburige Kenya en de andere aan Tanzania grenzende landen.

De wonderdrank van Babu wa Loliondo 8
Lange files voor Samunge

In mei waren er volgens berichten al 3,5 miljoen mensen langs geweest, maar dat lijkt me een enorme overschatting. Er zijn echter wel geloofwaardige berichten over files van 25 tot 50 km lengte die op een gegeven moment voor het dorp stonden.
Het nieuws van de instantgenezing ging blijkbaar als een razend vuurtje rond in Oost-Afrika. Zo kwam ook mama Sifa Maanya Kabila (de moeder van de huidige president van de DRC, Joseph Kabila) langs vanuit Congo. En er gaan zelfs geruchten dat ook de in niet al te beste gezondheid verkerende Mandela en Mugabe een kopje zijn komen drinken in Samunge…
Hoe dat overigens precies gaat met die hooggeplaatste personen die voor de kuur komen, weet ik niet (in de video verderop is wel de aankomst van een helikopter te zien, waar belangrijke personen mee aankomen). Mwasupile heeft zelf namelijk gezegd dat de kuur niet werkt als je voordringt, maar dat was nog in maart. Later heeft hij o.a. kinderloosheid aan zijn lijstje met geneesbare aandoeningen toegevoegd. Hij verandert dus nog wel eens van gedachten.

De wonderdrank van Babu wa Loliondo 9
Ligging van Loliondo

Intussen zijn er natuurlijk een hoop mensen die belang hebben bij het voortzetten van deze business. Zo wordt er goed geld verdiend aan de transporten naar Samunge en slaat ook het district er een slaatje uit door een belasting te heffen op de weg naar Samunge. De regio’s zien er ook wat in om er buitenlandse toeristen mee te trekken.
Er is wel kritiek, natuurlijk van artsen die zien dat HIV/AIDS-patiënten hun aidsremmers laten staan na een bezoek aan Mwasupile. Vanuit religieuze hoek schijnen er casettebandjes verspreid te worden en zelfs radiospotjes uitgezonden te zijn, die waarschuwen tegen deze praktijk. Maar die kritiek wordt o.a door de voormalige baas van de pastoor Bisschop Laizer gepareerd: “The Loliondo cure is a gift from God to the nation of Tanzania and through it we have heard thousands of people from all over the world coming to Samunge, many have testified to have been healed“. Er speelt vermoedelijk ook concurrentie tussen de verschillende religieuze richtingen mee.

Verder onderzoek in samenwerking met de WHO
In november werden er vragen gesteld in het parlement. Verschillende MP’s dringen aan op snelle resultaten van onderzoek naar de wonderkuur. Een suggestie van MP Iddi Azzan om de parlementsleden en ministers die de kuur hadden genomen te laten testen, werd verworpen door de minister van Gezondheid Dr. Hadji Mponda, omdat er gestreefd wordt naar een onderzoek onder minstens 200 personen. Hij deelde ook mede dat inmiddels bijna alles gereed is voor het vervolgonderzoek in samenwerking met de WHO, geldgebrek zou de reden zijn voor de vertraging. De WHO is al langer op de hoogte van de toestand in Loliondo blijkens mededelingen van de WHO vertegenwoordiger op een Internetforum, maar zo te zien is de belangstelling alleen gericht op het achterhalen of het ‘medicijn’ kan werken.

De wonderdrank van Babu wa Loliondo 10
Mwasupile kan zijn gang blijven gaan

Diezelfde Mponda beweert overigens intussen dat de overheid met het eerder besproken rapport alleen maar had gesteld dat de kuur veilig is en dat ze niet kan ingrijpen omdat het een geloofskwestie betreft. Een erg vreemde interpretatie van het eigen rapport. Maar misschien komt dat omdat er inmiddels al zo’n 200 doden zijn gevallen tijdens het wachten in Samunge en dat hij de behoefte voelt om zich alvast wat in te dekken.
Aan de andere kant kan de overheid Mwasupile alleen zijn gang laten gaan als gebedsgenezer, omdat hij niet geregistreerd is als Traditional Heath Practioner. Daar is namelijk wetgeving voor (The Traditional and Alternative Medicine Act No. 23 of 2002), waaraan hij niet voldoet.
Mponda’s collega in Kenya houdt een verstandiger betoog: “Long road to good health is better than instant recovery that Loliondo promises”. De Tanzaniaanse overheid voert een riskant beleid. Aan de ene kant benadert ze het fenomeen als een geloofskwestie (wat ook Mwasupile zelf doet). Maar aan de andere kant gaat ze op volstrekt onduidelijke gronden onderzoek doen naar de mogelijke werking van het drankje en geeft daarmee geloofwaardigheid aan de claims van miraculeuze genezingen. Het komt blijkbaar bij niemand in Tanzaniaanse overheidskringen op dat het misschien belangrijker is om eerlijke informatie te verstrekken en de massahysterie te bestrijden.

Eigenlijk is de hele affaire een veel te ingewikkeld en uitgebreid verhaal voor één blog. Geïnteresseerden raad ik aan de Tanzaniaanse (kranten)sites te raadplegen, bijvoorbeeld Daily News of In2eastafrica.net. Een Keniaanse documentaire over het fenomeen van Loliondo is het bekijken waard (2 delen):

http://www.youtube.com/watch?v=iKOwDQcPwbs

Deel 2 van de documentaire

Ik ben erg benieuwd hoe het verhaal zich verder gaat ontwikkelen. Vermoedelijk zal de belangstelling voor Babu wa Loliondo geleidelijk afnemen. Misschien versterkt door meer verhalen van mensen die genezen dachten te zijn van HIV/AIDS en toch verraderlijk snel stierven toen ze stopten met hun aidsremmers. Of omdat iedereen die gevoelig is voor dit soort onzin er zo meteen al een beker heeft gedronken. Mwasupile heeft namelijk aangegeven dat je maar één keer van het medicijn gebruik kunt maken (marketingtechnisch dan weer niet zo handig).
Voordat het ophoudt, zullen er echter nog wel veel slachtoffers vallen. Maar dat weegt in landen als Tanzania, waar ziekte en dood wat dichter om de hoek liggen dan hier, blijkbaar minder zwaar voor de overheid dan ingrijpen in geloofskwesties. ‘Bahati mbaya’ zullen ze achteraf wel zeggen (‘bad luck’).

Even opfrissen: de wasballen nader bekeken

by 24 Comments

In februari van dit jaar besteedde Kloptdatwel.nl aandacht aan de Ecowasbal die sinds 2009 in Nederland aan de man wordt gebracht door het bedrijf GreenHabits: de Ecowasbal werkt niet. De consumentenbond had de bal getest en geconstateerd dat je net zo goed zonder die bal kunt wassen, maar dat je inderdaad wel uit kunt met veel minder wasmiddel dan fabrikanten voorschrijven. De wasbal bleef me bezighouden door wat ik er over aantrof op Internet en vooral omdat ik ‘m op steeds meer plekken aangeboden zag worden.

EcowasbalBij webwinkels van gerenommeerde bedrijven als ING en NUON en via tijdschriften als Vrij Nederland (intussen niet meer) en Opzij is ie nu ook al verkrijgbaar (dat ook de Happinez ‘m aanbiedt, verbaast me dan weer minder). Vandaag, 11 november, is het dag van de duurzaamheid, en dat leek me wel een aardige aanleiding om nu in dit artikel de resultaten van mijn verdere onderzoek naar de wasballen te geven.

Hoe zit het nu met die testen die uitgevoerd zouden zijn door testinstituten als TNO en TüV? Wat zit er eigenlijk in die korrels? En waar komen ze vandaan? Een gedeelte van mijn bevindingen is al aan de orde gekomen in de commentaren op het eerdere artikel op deze site, maar er is meer!

De geheimzinnige testen
Er was behoorlijk wat onduidelijkheid over de test die TNO wel of niet gedaan zou hebben met de Ecowasbal. Alles op de website van Ecowasbal duidt erop dat er wel degelijk een test gedaan is door TNO. Zo heeft zelfs de pdf van het testrapport ‘TNO’ in de bestandsnaam staan en wordt er gesproken over de test door ‘Nederlands bekendste onderzoekbureau’. GreenHabits doet voorkomen dat ze van TNO niet mogen melden dat de test door TNO is uitgevoerd. In een stuk op P+ geeft initiatiefnemer van GreenHabits, Jaap Elzas,  als reden: ”Om de  gegevens ook naar de consument te mogen communiceren, moet iedere twee maanden onderzoek gedaan worden en dat kost geld. En dat hebben we als beginnend bedrijf nog niet.”

Even opfrissen: de wasballen nader bekeken 11
Tweet van TNO

TNO maar eens benaderd via Twitter om te vragen hoe het zit. Het antwoord is ‘duidelijk’ (zie screenshot hiernaast).

Waarom GreenHabits dan niet zo mogen vermelden dat de test gedaan is door TNO Quality BV, desnoods met de vermelding dat het nu overgegaan is in TüV Rheinland Nederland, is mij nog steeds een raadsel. Want daarover mailde ik met TüV. Een aantal simpele vragen dacht ik:

1. Heeft TüV Rheinland Nederland, voorheen TNO Quality BV, dat bewuste testrapport opgesteld?

2. Zo ja, mag Ecowasbal de naam van TNO Quality BV inderdaad niet gebruiken en waarom dan niet? En zouden ze wel mogen verwijzen naar TüV Rheinland Nederland als opsteller van het rapport?

3. Als u het onderzoek heeft uitgevoerd, was dit dan een eerste verkennend onderzoek met oog op latere uitgebreidere testen?

4. Heeft u ook de inhoud van de Ecowasbal onderzocht op samenstelling?

5. Bent u ook bekend met de test die het Duitse TüV heeft uitgevoerd zoals vermeld door Ecowasbol.com of gaat het hier in feite om dezelfde test?

Na maanden van aandringen is geen vraag beantwoord. Het enige dat ik te weten ben gekomen is dat TüV geen uitspraken wil doen over testen die ze hebben uitgevoerd en zelfs niet wil bevestigen óf ze die heeft uitgevoerd.

Geachte heer van Erp,

Voor informatie cq bewijsvoering of-, en welke producten door ons zijn getest, kan ik u slechts adviseren om zelf de rapporten bij de fabrikant / importeur ter inzage op te vragen. Zoals eerder gemeld verstrekken wij hierover geen informatie naar derden.

Met vriendelijke groet, Kind regards,

Henk-jan Pieters

Managing Director

TÜV Rheinland Nederland B.V. / TÜV Rheinland EPS B.V.

Alleen als er sprake is van certificatie kun je op de website van TüV opzoeken of dat klopt, losse tests niet. Blijkbaar vindt TüV het niet eens echt vervelend  hoe dit op de consument overkomt, want ze doen weinig aan het opheffen van mijn  verwarring.
Nu hadden die testen al weinig betekenis in mijn ogen. Er is maar een paar keer gewassen ten opzichte van de 1000 keer waarvan Ecowasbal claimt dat hun wasbal meegaat. De verschillen met en zonder wasbol zijn minimaal en niet op een zinnige manier kwantitatief gemaakt.  En de controlewassing is ook niet echt eerlijk, dan hadden ze een lege bol (of één gevuld met knikkers) mee moeten wassen. Conclusie: die tests zijn flut en de enige die er iets mee opschiet is de leverancier die er op niet te controleren wijze goede sier mee kan maken.

Waar komen die bollen met keramische korrels vandaan?
‘Hoe het precíes werkt, kan alleen de Koreaanse ingenieur die het kleinood bedacht heeft, uitleggen.’ vermeldt het interview in VK-banen. Natuurlijk nodigde dat uit tot een zoektocht op Internet. De enige serieuze kandidaat die ik vond voor deze Koreaanse ingenieur is Dr. Jeon Hyoung Tag, CEO van de firma Biocera. Even opfrissen: de wasballen nader bekeken 12Een bedrijf met een interessant aanbod van producten die iets met water doen. De hele website staat boordevol verwijzingen naar fraaie certificaten. Dr. Jeon is onder andere trotse bezitter van de ‘New Intellectual Award’ van de republiek Zuid-Korea (waar ik als andere dragers zo gauw alleen een theebedrijf en een Engels taleninstituut kon vinden).
Maar al die mooie diploma’s, eervolle vermeldingen en certificaten zeggen helemaal niets over de werking van de keramische korrels. Zo zegt ISO 9001 iets over het kwaliteitsmanagement en ISO 14001 iets over het milieumanagement van een organisatie. En je kunt best op een goed vastgelegde manier onzinnige producten maken, waarbij je ook nog eens goed weet wat de milieurisico’s zijn. Veel van de producten lijken bij voorbaat al onzinnig en de geclaimde werkingen worden doorgeprikt op sites als http://www.chem1.com/CQ/index.html
In ieder geval levert Biocera van die keramische korrels met allerlei mooie eigenschappen die je op veel sites, die wasballen aanbieden, vaak letterlijk weer aantreft. Vooral de ‘alkaline ceramic balls’ moeten we even in het achterhoofd houden.
Gefabriceerd zullen de ballen wel in China worden. In talloze versies worden ze aangeboden op een site als alibaba.com waaronder ook sommige met een echt TüV certificaat! Als je de regels goed leest blijkt het dan een certificaat te zijn dat eigenlijk niet genoemd mag worden van TüV!? Ik snap intussen steeds minder van die certificeringsbusiness. Deze bal lijkt bijvoorbeeld verdacht veel op de Ecowasbal (en is niet echt duur met een prijs van hooguit anderhalve dollar!)

Hoe die wasballen zouden werken is te zien in talloze filmpjes op YouTube en de volgende is heel wat spectaculairder dan die van GreenHabits uit het eerdere bericht op Kloptdatwel.nl.

  • video helaas niet meer beschikbaar

De Ecozone wasbal
Ik had zelf ooit wasballen van het merk Ecozone gekocht en was daar al snel niet zo tevreden over. Die bollen moesten na een keer of 150 wassen wel hervuld worden, anders dan bij de Ecowasbal. In de beschrijving van het product staat dat de korrels onder andere de pH-waarde van het waswater verhogen. Dat kon ik wel testen, omdat ik ook nog een hervulzakje had met korrels. Hieronder de korrels van de ‘uitgewassen’ bollen en de nog niet gebruikte navulling en de pH meting.

Even opfrissen: de wasballen nader bekeken 13
Ecozone – uitgewassen korrels

Even opfrissen: de wasballen nader bekeken 14
Ecozone – navulkorrels

Ecozone wasbal - uitgewassen korrels - pH meting
Ecozone – uitgewassen korrels – pH neutraal

Even opfrissen: de wasballen nader bekeken 15
Ecozone – navulkorrels – pH >=10

Ecozone blijkt vooralsnog geen onzin te verkopen. De resultaten van het wassen vielen me dan tegen, maar de werking van de bollen en de beschrijving van de samenstelling van de korrels lijken wel te kloppen, ook volgens deze blog. Die geeft als ingrediënten (staan ook wel op de verpakking vermeld, overigens):

  • higher alkyl sulfate
  • non-ionic surfacant
  • sodium metasilicate
  • calcium carbonate
  • sodium carbonate

Er zit dus o.a. gewoon soda in! Samen met groene zeep de manier waarop men vroeger waste, zoals prof. Hans Fraaije vertelde in het eerder aangehaalde artikel uit Trouw. Beoordelen of het product iets bijdraagt aan een duurzamere manier van wassen, kan ik niet. Dan moet je wel erg veel factoren meenemen en nergens vond ik een goede onderbouwing daarvan.

Hoe zit het met de Ecowasbal?

Maarten Koller kreeg ook een paar pH-teststripjes van me om de Ecowasbal van zijn schoonmoeder te testen. Ik had dit simpele testje al een paar keer aan GreenHabits voorgesteld via Twitter, maar die reageerden niet meer nadat ik openlijk aan TNO had gevraagd hoe het nu zat met dat testrapport (zie boven). Ecowasbal claimt duidelijk op de website dat er niets oplost van de korrels en met een positief resultaat van de test (pH > 7) zouden we die claim in ieder geval meteen kunnen verwerpen (zoals dat bijvoorbeeld kan bij de ‘chemical free’ Biowashball).
Even opfrissen: de wasballen nader bekeken 16
Uit de ‘Meest gestelde vragen’ op ecowasbal.com

Ik moest wel een week in spanning wachten op het resultaat, want Maarten besloot de test te doen op een bijeenkomst van de Skepsiswerkgroep Utrecht. Toevallig kreeg ik het weekend voor Maartens test zelf nog een spiksplinternieuwe Ecowasbal in handen! Natuurlijk meteen testen, maar het door mij verwachte resultaat bleef uit. De pH bleef 7 …

Even opfrissen: de wasballen nader bekeken 17
Ecowasbal pH neutraal

Het water ook nog even geproefd, niets vreemds. Zal er inderdaad wel niets oplossen. Het zijn in ieder geval echt andere korrels dan die in mijn Ecozone-ballen. Ook de pH-metingen, die Maarten uitvoerde, leverden een negatief resultaat.

Ik ontdekte intussen ook andere filmpjes op internet met ballen, sterk gelijkend op de Ecowasbal, die hetzelfde resultaat geven (link , link).

De gelijkenis met de Ecobola Irisana gaf een verdere hint naar de herkomst: er worden een Koreaanse patent (0359994) en design nummer (0383630) genoemd. Zoeken bij KIPRIS geeft beetje verwarrende resultaten. Bij de patenten kan ik niets vinden, wel bij de designs: ze wijzen naar MB Aura.

Even opfrissen: de wasballen nader bekeken 18
uit de database van KIPRIS (Korean Intellectual Property Rights Information Service)

Waar de korrels vandaan komen, kan ik niet met zekerheid achterhalen. Maar Biocera lijkt me toch de beste kandidaat, ook omdat ze juist trots laten zien dat hun korrels anders zijn dan die van concurenten.

Maar kan het dan toch werken? Dat verhaal met hydroxylionen die zouden ontstaan aan het oppervlakte van de korrels, blijft volstrekt ongeloofwaardig. Lees daarvoor de heldere uitleg van Jan Willem Nienhuys in de commentaren op het eerdere bericht over de Ecowasbal. Het verhaal van Dr.Jeon Hyoung Tag gaat als volgt:

In contact with water, the ceramic contained in the Laundry Ball releases electrons, thus forming active oxygen and hydrogen peroxide (oxygenated water).

The water that comes in contact with Washing Ball, either gains or loses electrons. The reaction generates powerful oxidized reducing power. The term oxidized reducing powermeans the phenomena that gives or receives electrons to a substance.

When a substance loses electrons by combining with oxygen, it is called oxidization, and the phenomenon receiving the electrons that lose oxygen is called reduction.

The electrons, released from the ceramic, dissolve the water (H2O), and perform purification repeatedly with the chemical reaction with the hydrogen-generated ion and the active oxygen provided with electrons.

① H2O + e- → H+ (hydrogen ion) + OH- (hydroxyl group ion)

② O2 + e- → O2 – (active oxygen)

③ O2 – + H2 O → OH- + HO2

HO2 + 2H+ → H+ + H2O2 (oxygenated water)

The reactions on the surface of the ceramic ball with water occur every fraction of a second at very quick speed. In this case, electrons are very unstable and used to make H+ and OH- fromH-O-H by catalyst and is used in the formula No.4 [HO2 + H2 →H + H2O2]. All these reactions from formula No.1 to No.4 occur in every second.

Maar dat is dan nog maar één werkingsmechanisme uit een heel rijtje met o.a. ‘clusters van watermoleculen’ die verkleind worden en ‘Far Infrared Rays’. Leuk bedacht, en zo geformuleerd dat het niet eens helemaal gelogen is: nergens staat namelijk dat deze processen, die vanzelf optreden in water in verwaarloosbare hoeveelheden, door de korrels opeens wel bruikbare concentraties OH- zouden opleveren. Correct zijn die reactievergelijkingen trouwens toch niet helemaal want in reactie 1 verdwijnt er opeens lading…

Even opfrissen: de wasballen nader bekeken 19Wat me wel opviel dat er zo’n logootje van TüV op de verpakking van de Ecowasbal stond (naast de volstrekt zinloze vermeldingen van ISO 9001 en 14001). Toch maar weer eens gezocht in de TüV database, want misschien mag GreenHabits de certificering wel overnemen als de producent die heeft laten uitvoeren.
Inderdaad geeft het zoeken met ‘washing ball’ een paar treffers, waaronder de eerder genoemde bol van Wellos, maar ook een wasbal van Biocera! Dat certificaat is echter nogal verrassend te noemen (klik  op de afbeelding voor een vergroting):

 

TÜV Rheinland Group – Certificate No. 50189593
TÜV Rheinland Group – Certificate No. 50189593

Gecertificeerd volgens normen voor speelgoed! Op brandveiligheid en zo … maar ja misschien moet dat wel, omdat kinderen het voor speelgoed kunnen aanzien.

De schijn tegen
Als de claims van de wasbal leveranciers waar zouden zijn, was het natuurlijk erg mooi. Maar het heeft er alle schijn van dat de meesten doelbewust een onzinnig product verkopen. Dat is af te lezen aan de belachelijke claims over de werking die je aantreft, het schermen met de certificaten die niet gaan over wat er gesuggereerd wordt en aan de waarschuwingen dat je moet oppassen voor namaak (en dat zij zelf natuurlijk wél de echte bollen leveren). Heel vermakelijk is ook het lezen van de verklaring van Smartklean over de ‘misleidende’ informatie die je op Wikipedia en andere sites kunt aantreffen. Ook wordt er op diverse sites naar unieke patenten verwezen, die als je dat uitzoekt alleen maar de plastic omhulsels blijken te betreffen.
Het product is niet vreselijk duur, zo’n € 25 en werkt in sommige gevallen waarschijnlijk wel een tijdje. Voordat je door hebt dat het minder goed werkt dan beloofd, ben je al snel een paar weken verder. Het vervelende gevoel dat je misschien € 25 hebt weggesmeten over zo’n periode is veel minder erg dan de reactie als het meteen bij de eerste wasbeurt duidelijk tegen zou vallen. Geen wonder dat er nauwelijks teleurgestelde reacties op de websites van webwinkels zijn aan te treffen, al zijn ze er wel. Veel klanten zullen uiteindelijk misschien genoegen nemen met de ontdekking dat er inderdaad wel met minder wasmiddel gewassen kan worden (ook zonder bal). Alle webwinkels die ik benaderde met de vraag of ze eigenlijk wel wisten wat ze aanboden, gaven als antwoord dat ze afgingen op het verhaal van de leverancier, maar ook nooit klachten kregen.
Intussen moet er aardig wat geld aan verdiend zijn. In 2009 had GreenHabits er in de eerste drie maanden van bestaan al 9000 verkocht. Met een winstmarge die snel € 10 of meer per bal zal bedragen, mag je wel van een goudmijntje spreken.

Wat zou het?
Maar als het nu allemaal wel gewoon fijn is voor het milieu en uiteindelijk ook onze portemonnee dat we door de wasballen minder wasmiddel gaan gebruiken? Als de critici zich vergissen? Als de geschetste werkingsmechanismen niet helemaal kloppen, maar de ballen wel gewoon werken? Mag een bedrijf als GreenHabits er dan ook niet een leuk centje aan overhouden? 1000 keer wassen met zo’n bolletje oftewel bijna 4 jaar voor een gemiddeld huishouden! Dan is het toch zeker wel tijd voor een feestje?
Inderdaad, in juli dit jaar gaf het echtpaar Jaap Elzas en Lisbeth van As een feestje. Helaas was Kloptdatwel niet uitgenodigd, maar we hebben de beelden!

Een feestelijke wasballenlunch ter gelegenheid van … de verkoop van hun aandeel in GreenHabits! De oprichters (vergiste me bijna één letter hier) verkopen de hele handel binnen de halve levensverwachting van zo’n Ecowasbal! En dat is ook nog eens binnen de ‘niet goed geld terug’-garantie periode van twee jaar. Erg vertrouwenwekkend, als je het mij vraagt …

Even opfrissen: de wasballen nader bekeken 20
Hé Ecowasbal, ik sta op jullie site!

Naschrift: natuurlijk heb ik Ecowasbal aangeschreven om een aantal zaken te verifiëren. Zo vroeg ik ze o.a. of Biocera inderdaad de bedenker is van deze wasbal, hoe het zat met die test(en?) bij TüV, of ze zelf de samenstelling van de korrels kennen, of die Ecobola Irisana inderdaad hetzelfde is en of ze vaak klanten hun geld moeten teruggeven onder hun garantievoorwaarden.  Ze waren wel nieuwsgierig waarvoor ik het artikel wilde schrijven, maar tot op heden ze hebben niet inhoudelijk gereageerd. Ook niet op de vraag welk TüV-certificaat het logo op de verpakking impliceert…
Overigens kreeg ik van Ecozone op gestuurde mailtjes niet eens een reactie.

Update 3-5-2012: eind december werd er wel gereageerd door Ecowasbal, zie Ecowasbal afgekeurd.

Tenslotte: ik kwam nog een interessant Canadees sceptisch onderzoek tegen uit 2007, in het Frans. Sowieso is er veel meer te vinden op Internet over wasballen als je niet alleen in Engelstalige bronnen zoekt, maar ook Spaanstalige en Italiaanse bronnen raadpleegt.

RCT, homeopathie en biggetjes: ‘The Good, the Bad & the Ugly’?

by 274 Comments

In februari van dit jaar hadden we het hier in de commentaren op kloptdatwel.nl al over de biggenstudie van onderzoeker Irene Camerlink (WUR) e.a. Toevallig kwam deze onlangs weer onder mijn aandacht. In een dialoog via Twitter met de woordvoerder van de WUR, Simon Vink, voerde ik die studie op als voorbeeld van onderzoek, dat niet ‘waar’ kon zijn. Dit na aanleiding van opmerkingen van Vink in de Gelderlander, “Wetenschap draait om zorgvuldigheid. Wat je zegt moet waar zijn. Nooit publiceren zonder dat je hebt gecheckt en gedoublecheckt. Zo doen wij dat hier in Wageningen althans.” In dit artikel leg ik uit waarom één of enkele losse onderzoeken (‘random controlled trials’ , of RCT’s) naar homeopathie nooit voldoende kunnen zijn om de werkzaamheid van een individueel homeopathisch middel aan te tonen. Zelfs als uit zo’n RCT komt dat het homeopathische middel (het verum) het beter zou doen dan een placebo. Die conclusie berust op een denkfout.

RCT, homeopathie en biggetjes: ‘The Good, the Bad & the Ugly’? 21

Kort na die discussie met Vink nam een journalist contact met me op. Hij had nl. net een stukje in de Molenaar gelezen over dezelfde studie en na wat geGoogle, vond hij dat ik de biggenstudie had genoemd op Twitter.
Ik was er intussen ook achter gekomen waarom het weer ‘nieuws’ was: Irene Camerlink en Liesbeth Ellinger, de homeopathische dierenarts, waarmee Maarten Koller op de radio in discussie was, hebben de studie onlangs op een symposium gepresenteerd (17 sept. 2011). Als je een beetje zoekt op Internet vind je nu op allerlei sites aanhangers van homeopathie juichend berichten, dat het nu wetenschappelijk bewezen is dat homeopathie kan werken.
In die discussie met Vink had ik beargumenteerd dat zo’n Randomized Controlled Trial (RCT) als onderzoek naar homeopathie wetenschappelijk gezien bij voorbaat niets kon opleveren en daarom eigenlijk niet zou moeten worden uitgevoerd aan een zichzelf respecterende universiteit. Dat argument heb ik hieronder uitgewerkt. Het komt neer op eens heel precies kijken wat zo’n RCT nu eigenlijk inhoudt.

Randomized Controlled Trial
Zo’n onderzoek begint grofweg met de nulhypothese, vervolgens komt de proefopzet, de proef zelf, de resultaatopname, de data-analyse en ten slotte het trekken van conclusies. De nul-hypothese veronderstelt gewoonlijk dat er geen verschil is in werking van verum (het middel dat we willen onderzoeken) en placebo (een nepmiddel). Verwacht mag dan worden dat er bij een groep proefpersonen die het verum krijgt en een andere groep die het placebo krijgt, niet al te grote verschillen in resultaat zullen optreden.
Alleen als er uit het experiment een significant verschil blijkt tussen verumgroep en placebogroep, verwerpen we de nulhypothese. Als de verumgroep beter scoorde, kun je dan claimen dat het verum een werking heeft die beter is dan die van het placebo. Dit alles is wel onder voorbehoud dat het experiment netjes is opgezet, zodanig dat er geen andere factoren de groepen verschillend kunnen beïnvloeden. Dit wordt o.a. getracht te bereiken met (dubbele) blindering. En dan is er altijd nog het fenomeen van de ‘vals-positieve’ uitslagen…

RCT, homeopathie en biggetjes: ‘The Good, the Bad & the Ugly’? 22Nu zijn er diverse RCT’s uitgevoerd met klassiek homeopathische middelen die een positief significant verschil laten zien voor de verum groep. Is de conclusie dat het homeopathische middel werkt gerechtvaardigd? Nee, zullen de sceptici beweren en meestal zal het ze niet veel moeite kosten om ergens een onvolkomenheid in de opzet of data-analyse aan te tonen, die het onderzoek ‘onderuit’ haalt (zie de commentaren op het eerder bericht op kloptdatwel.nl om een idee te krijgen van wat er mis gegaan kan zijn bij het onderzoek van Camerlink).
Mocht het niet lukken fouten te ontdekken is het altijd nog mogelijk om te wijzen op de mogelijkheid van een vals positief resultaat, een toevalligheid. Dat laatste voelt natuurlijk wat zwakker aan als argument, maar is op zich wel valide. De reden dat die meta-analyses van homeopathische trials worden uitgevoerd, hangt sterk samen met dat verschijnsel van vals positieven. Als je een berg onderzoeken bij elkaar veegt, blijken die paar toevallige positieve uitslagen meestal de te verwachte uitschieters.

Wat zit er fundamenteel mis bij die RCT’s en homeopathie?
Het echte probleem ligt in mijn ogen echter op een fundamenteler niveau: de nulhypothese die ik eerder formuleerde is niet compleet en zou eigenlijk moeten luiden “er is geen verschil in werking tussen verum en placebo én er is een wezenlijk verschil tussen verum en placebo”. Die toevoeging is in gewone trials zo triviaal dat er eigenlijk nooit bij stil wordt gestaan. Meestal is er gewoon sprake van twee chemisch verschillende stoffen, maar essentieel is dat het bestaan van het verschil in overeenstemming is met de kennis waar je van uit gaat. Het wetenschappelijk probleem met de klassieke homeopathie is nu echter juist dat dat veronderstelde verschil niet aangetoond kan worden en er eigenlijk ook niet kán zijn op grond van bestaande kennis.
Als het experiment wordt uitgevoerd en er is een positief significant resultaat moet de conclusie dus eigenlijk luiden “onder aanname dat er een wezenlijk verschil is tussen verum en placebo, werkt het verum beter dan het placebo” (nog steeds met inachtneming van eerder genoemde randvoorwaarden van goede proefopzet en mogelijk een vals positieve uitslag). Zolang je echter niet dat wezenlijke verschil tussen verum en placebo kunt aantonen, heeft die conclusie geen enkele betekenis!

Aanhangers van homeopathie zullen nu aanvoeren dat de wetenschap nog niet zo ver is om dat verschil te meten of zelfs dat de werking überhaupt buiten het bereik van de huidige wetenschappelijke kennis ligt. Dit is ook wat Camerlink naar voren brengt en bevestigde in een mailwisseling, die ik met haar had. Zij verwacht binnen niet al te lange tijd dat die onontdekte eigenschappen van hoogverdunde oplossingen bewezen zullen worden: “Dat het verschil in samenstelling tussen het verum en de placebo nog niet wetenschappelijk is aangetoond is naar mijn inziens slechts een kwestie van tijd. Via de natuurwetenschappen wordt steeds duidelijker dat structuur van water door behandeling kan veranderen zonder dat de fysieke samenstelling van water verandert.”
Totdat die ‘verwachting’ bewaarheid is geworden, mag je de oorzaak van het positieve resultaat niet aan het verschil verum/placebo toeschrijven. Het is eigenlijk nog safer om het aan verschil in letters op de spuitbusjes (‘A’ of ‘B’) toe te schrijven. Zo gauw je namelijk een niet meetbare invloed accepteert als verklaring, kun je net zo goed elke andere niet meetbare invloed aannemen als verklaring: ‘ik heb toevallig heel hard gebeden voor de verum-groep’ óf ‘er zijn marsmannetjes die een straal biofotonen hebben afgevuurd op de verum groep’ …

Sommigen zullen in het positieve resultaat van het experiment zélf ‘bewijs’ zien voor het verschillen van verum en placebo; een ontoelaatbare cirkelredenering, volgens mij. Ik heb gemerkt dat dat echter niet bij iedereen die ik dat voorlegde vanzelfsprekend is, maar een voorbeeld kan het denk ik, verduidelijken.
Stel, we doen een proef, waarbij we zeker weten dat verum en placebo identiek zijn. We nemen bijvoorbeeld kraanwater of nog makkelijker, ‘niets’. Nu kan het experiment toch een significant positief resultaat opleveren voor het ‘verum’, door problemen met de opzet of door toeval (vals positief). In dat geval zal geen wetenschapper de conclusie trekken dat de twee identieke middelen blijkbaar tóch verschillend waren, of dat het verum-’niets’ anders was dan het placebo-’niets’.

Kortom, zolang er vooraf geen wetenschappelijk aanvaardbaar verschil is aan te tonen tussen verum en placebo, kan de conclusie bij een positief significant resultaat van een RCT alleen maar zijn dat, ofwel er onvolkomenheden in de opzet zaten, ofwel dat we met een vals positief resultaat van doen hebben. Het is eigenlijk niet nodig om verder te kijken. De conclusie dat het verschil veroorzaakt wordt door een betere werking van het verum is echter bij voorbaat onjuist, of leunt op zijn minst op de veel zwaardere claim van het bestaan van onbekende krachten, of iets dergelijks.

En je moet je afvragen of het wetenschappelijk verantwoord is, om zo’n positief resultaat zonder al die voorbehouden die op zijn plaats zijn, te publiceren. Ik vind eigenlijk dat je dat niet moet doen en in mijn ogen zou het Wageningen sieren om duidelijk afstand te nemen van die studie (en eens uit te leggen waarom ze er ooit aan begonnen zijn). De WUR heeft jammer genoeg ook nooit gereageerd op de nominatie voor de Meester Kackadorisprijs 2010 naar aanleiding van de biggenstudie.

Wat blijft er dan wel aan bewijsmogelijkheden over voor homeopathie?
Fundamenteel onderzoek naar homeopathie wijs ik niet bij voorbaat af, hoewel er zo weinig aanwijzingen voor de werking ervan zijn, dat ik het eigenlijk niet acceptabel vind dat er gemeenschapsgeld aan wordt besteed. Zo’n aanwijzing zou kunnen bestaan, het klinkt misschien een beetje paradoxaal na het voorafgaande, uit een goed opgezette RCT, die bij herhaling en ook bij herhalingen door andere onderzoekers, keer op keer een positief significant resultaat laat zien. Buitengewone claims vergen immers buitengewoon sterk bewijs. Op het Skepsis-blog zijn andere suggesties te vinden .

De huidige ophef over die neutrino’s laat zien hoe verstandige wetenschappers omgaan met onverklaarde resultaten, die de huidige wetenschappelijke kennis lijken te tarten: eerst zelf alles tot in den treure controleren en herhalen, en als het resultaat nog steeds overeind blijft, aan je collega’s vragen om de proef te herhalen en jouw resultaten kritisch te bekijken. Sommige critici vinden het eigenlijk al te ver gaan dat CERN er een persconferentie over belegde…Voorzichtigheid over de eigen resultaten en speculaties over mogelijke gevolgen voor de wetenschap bij bevestiging van het resultaat nuanceren, lijkt mij de wetenschappelijk juiste houding. Zo’n merkwaardig resultaat is alleen maar het beginpunt van een zoektocht naar een verklaring.

Conclusie: losse RCT’s zijn bij voorbaat zinloos om op een wetenschappelijk verantwoorde manier de werking van homeopathische middelen aan te tonen … En, denk ik vervolgens, zijn al die meta-analyses van die trials door sceptici die nu als belangrijkste reden worden aangevoerd om maar op te houden met het onderzoek naar homeopathie, dan eigenlijk ook niet overbodig geweest?

EKO-keurmerk garandeert niet beste zorg voor dieren

by 16 Comments

Om aan de normen voor het EKO-keurmerk te voldoen, mag de veehouder in veel mindere mate geneesmiddelen toepassen dan gebruikelijk in de bio-industrie. Dat is een goede zaak, zeker gezien feit dat overmatig antibiotica gebruik in de bio-industrie resistentie in de hand werkt. Goede zaak ook dat EKO-producten in steeds ruimer aanbod te verkrijgen zijn bij de grote supermarktketens.

EKO-keurmerk garandeert niet beste zorg voor dieren 23Nu had dat EKO-keurmerk bij mij een heel positief imago: verstandig bodemgebruik, aandacht voor dierenwelzijn, minder gebruik van pesticiden. Allemaal verstandige ontwikkelingen. Maar ik was erg verbaasd om te lezen in de regelgeving dat bij zieke dieren in eerst instantie alternatieve therapieën, als homeopathie, moeten worden toegepast. En als dat niet blijkt te helpen, dat dan pas regulier medicijnen mogen worden ingezet (verordening (EG) nr. 889/2008, met name art. 24.

Artikel 24
Diergeneeskundige behandeling

2. Fytotherapeutische producten, homeopathische producten, spoorelementen en in bijlage V, deel 3, en bijlage VI, deel 1.1, opgenomen producten zijn te verkiezen boven chemisch gesynthetiseerde, allopathische geneesmiddelen voor diergeneeskundig gebruik of antibiotica, mits hun therapeutisch effect doeltreffend is voor de betreffende diersoort en de aandoening waarop de behandeling is gericht.
3. Indien het gebruik van de in de leden 1 en 2 bedoelde producten niet doeltreffend is bij de bestrijding van een ziekte of een verwonding en een behandeling absoluut noodzakelijk is om lijden of pijn voor het dier te voorkomen, mogen chemisch gesynthetiseerde, allopathische geneesmiddelen voor diergeneeskundig gebruik of antibiotica worden gebruikt onder de verantwoordelijkheid van een dierenarts.

Is dat nu wel de beste zorg voor dieren?

De Stichting Skal, die het EKO-keurmerk toetst, checkt alleen of veehouders dit zo doen (eerst alternatief, dan pas regulier), niet of die alternatieve therapieën ook echt (kunnen) werken. Een citaat uit een e-mail als antwoord van een vraag van mij daarover: “Wij komen in de praktijk wel het gebruik van homeopatische middelen tegen. Vaak proberen veehouders ook homeopatische producten om te kijken of dit aanslaat. In die zin toetst Skal dus niet zelf of homeopatische middelen goed aanslaan of niet.”

De Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft echter als standpunt (link) dat dierenartsen het gebruik van alternatieve therapieën alleen mogen overwegen als er regulier uitbehandeld is. Eerst het alternatieve pad op gaan, wordt door de KNMvD dus in ieder geval niet gezien als het verlenen van de beste zorg.

Zover ik kon nagaan zijn er geen overtuigende wetenschappelijke onderzoeken die de effectiviteit van die alternatieve therapieën (in het bijzonder homeopathie) hebben aangetoond. Aan de andere kant zijn er homeopathische dierenartsen die rustig in rapporten opschrijven dat veehouders ‘wonderbaarlijke genezingen’ hebben waargenomen van wonden en breuken bij runderen door toepassing van homeopathische middelen (zie Bioveem -Intern rapport 16, blz 54). Daar kan een zeker enthousiasme voor homeopathie uit worden afgeleid, maar zeker geen realiteitszin.

Homeopathie bij mensen is al twijfelachtig, maar daar mag een patiënt van mij nog best zelf voor kiezen. Bij dieren moet de mens die keuze maken. En dan is het in mijn ogen nogal wat, dat je onder het EKO-keurmerk maar wat aan mag rommelen met alternatieve therapieën tot het echt niet meer gaat. Je verliest kostbare tijd voordat een bewezen werkzame behandeling gestart kan worden. Daarnaast is het ook nog eens verspilling van geld, wat de toch al dure biologische producten alleen maar duurder kan maken.

Ik kan als kritische consument nu alleen maar hopen dat onze biologische veehouders een beetje verstandig omgaan met die regelgeving en de voorgeschreven voorkeur voor alternatieve therapieën met een korreltje zout nemen. Het gaat er natuurlijk eigenlijk om dat ze onnodig medicijngebruik vermijden. Maar laten we dan regelgeving rond het EKO-keurmerk zo aanpassen dat ál het onnodig medicijngebruik wordt tegengaan, zowel regulier als alternatief.