Kloptdatwel?

Leuk experiment op Lowlands: bezoekers van het muziekfestival konden zich overgeven aan de zogenaamde ‘God Helmet‘ – een omgebouwde bromfietshelm die met spoelen een zwak magneetveld opwekt ter hoogte van je temporaalkwab. Daardoor zou je mystieke ervaringen kunnen opdoen.  Een experiment dat al veel vaker is gedaan en inderdaad rapporteren veel deelnemers aparte sensaties, tot aan uittredingen aan toen.

Ook op Lowlands gaf een groot deel van de deelnemers aan het experiment aan iets ervaren te hebben. Maar dat valt dit keer zeker niet aan het subtiele magneetveld toe te schrijven: de helm was namelijk nep, de draadjes waren niet aangesloten. De ‘bijzondere’ ervaringen worden waarschijnlijk veroorzaakt door ‘sensorische deprivatie’; de deelnemers kregen namelijk ook een blinddoek voor en met ruis werd voorkomen dat ze nog wat meekregen van geluiden om hen heen. Lees verder bij de Volkskrant: Experiment met ‘godhelm’ op Lowlands was nep, deelnemers kregen fophelm.

In Het religieuze brein (Skepter 22.1, 2009) schreef Ronald Kaptein over de mogelijkheid dat de neiging tot geloven van nature in de mens aanwezig is en dat die neiging ook door medische aandoeningen beïnvloed kan worden – bijvoorbeeld door epilepsie. Dat bracht neurowetenschapper Michael Persinger dan weer op het idee van zijn helm:

In de 19de eeuw begon het psychiaters op te vallen dat veel epilepsiepatiënten erg religieus waren. Later werd ontdekt dat dit met name het geval was bij temporaalkwabepilepsie. Men dacht in die tijd echter niet direct aan een neurologische oorzaak voor die religiositeit, maar zocht de reden eerder in het feit dat epileptici vaak sociaal afgezonderd waren en een sterke behoefte aan troost hadden.

Door sommigen is zelfs geopperd dat veel (christelijke) heiligen ook epilepsie hadden (Dewhurst en Beard 1970). Het opmerkelijkste verhaal is dat van de apostel Paulus, die volgeling van Jezus zou zijn geworden na een visioen tijdens een epileptische aanval. Ook Mohammed wordt er vaak mee in verband gebracht. Sinds de jaren vijftig zijn er experimenten gedaan waarbij de temporaalkwab, onderdeel van de hersenschors, van patiënten werd gestimuleerd tijdens hersenoperaties, waarop de patiënten soms begonnen te vertellen over een ‘kosmisch bewustzijn’, een spirituele aanwezigheid of andere anomale ervaringen.

In de jaren 1980 ontwikkelde de neurowetenschapper Michael Persinger een soort bromfietshelm (de ‘god helmet’) die met behulp van magnetische velden de temporaalkwab prikkelde en zo dezelfde gevoelens zou oproepen. Persinger beweerde dat dit bij tachtig procent van zijn proefpersonen het geval was. Zweedse onderzoekers (Granqvist et al., 2005) konden zijn resultaten niet bevestigen, maar ontdekten wel dat de suggestibiliteit van proefpersonen een grote rol speelde. Voorlopig staat het dus nog niet vast dat de helm echt werkt.