bewijs

DNA-bewijs identiteit Jack the Ripper niet afdoende

9 September 2014 by Pepijn van Erp 101 Comments

Klaar is Kees. Mysterie opgelost na 126 jaar. Eindelijk weten we wie Jack the Ripper was. Dat claimt tenminste Russel Edwards aan de hand van geanalyseerde DNA-fragmenten die zitten op een sjaal, aangetroffen bij één van de slachtoffers. Bloedspetters van de vermoorde Catherine Eddowes én sperma van één van de personen die altijd al op het verdachtenlijstje had gestaan: de Poolse immigrant Aaron Kosminski. ‘Ladies and gentleman, we got him!’

Jack the Ripper is misschien wel de meest tot de verbeelding sprekende seriemoordenaar. Talloze boeken en films verschenen over de gruwelijke moorden op prostituees die in 1888 in Londen plaatsvonden. En talloze wilde en minder wilde theorieën over de identiteit van the Ripper doen de ronde. Is nu het laatste woord erover gezegd?

Edwards mocht zijn verhaal uitgebreid doen in de Mail. Kort samengevat: alles draait om de sjaal die gevonden zou zijn bij het lichaam van Eddowes. Omdat de politie er in die tijd niet echt iets mee kon doen, kon het zomaar gebeuren dat een politieman hem mee naar huis nam om aan zijn vrouw te geven. Uiteindelijk kwam de sjaal bij het Crime Museum terecht, maar omdat de herkomst niet met zekerheid kon worden vastgesteld, lag die daar alleen maar in de opslag. In 2007 werd het stuk zijde op een veiling aangeboden.
Op grond van een wat vergezochte associaties had Edwards het idee, dat de sjaal toch wel eens authentiek zou kunnen zijn en kocht hem daarom op die veiling. Hij wist vervolgens dr. Jari Louhelainen, expert op het gebied van de analyse van genetisch materiaal verkregen bij dit soort oude misdaden, zo ver te krijgen om de vlekken op de sjaal te analyseren. DNA dat daarin werd aangetroffen bleek overeen te komen met DNA van nazaten van (familieleden van) slachtoffer Eddowes en verdachte Kosminski. Daarmee zou aangetoond zijn dat de sjaal authentiek is en zeer sterk wijzen op Aaron Kosminski als dader.

In de New Statesman plaatst Ian Steadman toch wat kanttekeningen bij dit verhaal. Allereerst is het gevaarlijk al te zeer op Edwards verhaal alleen te leunen, die verdient immers zijn geld met het Jack the Ripper verhaal via een souvenirwinkel en georganiseerde wandeltours. Het boek over ‘zijn oplossing’ kan natuurlijk ook wel publiciteit gebruiken en dat doe je niet door heel genuanceerd de beperkingen van je analyse aan te wijzen.
En die nuanceringen zijn wel op zijn plaats zoals Steadman schrijft. De herkomst van de sjaal is nog een stuk minder zeker dan Edwards in de Mail doet voorkomen. Het verhaal van de agent die de sjaal mee naar huis nam, klopt volstrekt niet met de officiële verslagen. De enige ‘harde’ link met Eddowes zijn feitelijk die aangetroffen DNA fragmenten. Mitochondriaal DNA (mtDNA) is echter veel minder specifiek dan DNA uit de celkern, je erft het over in vrouwelijke lijn. Er zijn dus veel personen met hetzelfde materiaal. De analyse gebeurde met een polymerasekettingreactie, een methode waarmee je heel weinig materiaal kan vermenigvuldigen tot er genoeg is voor verdere analyse. Maar het is ook een methode die heel gevoelig is voor besmetting met andere DNA. Als je weet dat nazaten van Eddowes aanwezig zouden zijn geweest bij die veiling in 2007, is een recente besmetting met hun genetisch materiaal bijvoorbeeld niet uitgesloten. Ook heeft Edwards het over zes DNA profielen die Louhelainen aantrof, waarvan er één (?) overeenkwam met Eddowes. Hoe zit het eigenlijk met de rest? De DNA-analyse is niet in een wetenschappelijk artikel gepubliceerd, over de precieze methoden die gebruikt zijn, valt dus nog niet zoveel te zeggen.

Die Kosminski zou altijd al op het lijstje verdachten hebben gestaan als verdachte, maar dat was in zijn geval slechts een aantekening van een rechercheur betrokken bij de zaak (zonder voornaam of nadere aanduiding). Van die Kosminski schreven politieagenten ook op dat hij kort na opname in een gesticht zou zijn overleden. Toen latere onderzoekers gingen zoeken in de archieven van het gesticht naar Kosminksi kwamen ze bij Aaron Kosminski uit, maar die overleed pas in 1919. Zo sterk wijst dat dus allemaal niet naar de verdachte Kosminski.
Maar zelfs als we aannemen dat het aangetroffen materiaal inderdaad van Catherine Eddowes en Kosminski (of een van zijn twee broers) is, weet je niet veel meer dan dat die beiden op een bepaald moment in aanraking zijn geweest met de lap stof. Daar kun je allerlei scenario’s voor bedenken, die misschien net zo waarschijnlijk zijn als dat de moordenaar van Eddowes zijn zijden sjaal, waar hij eerder zijn zaad op had geknoeid, bij zich had tijdens de moord en daar besmeurde met haar bloed en vervolgens vergat mee te nemen. Bewijs van schuld van Aaron Kosminski aan de moord op Eddowes is het zeker niet.

Het verhaal van Edwards is dus niet zo sterk als hij doet voorkomen. Het berust op aannames waarop allemaal wel wat valt aan te merken en daarmee wordt het een sterk staaltje tunnelvisie. En zelfs als Aaron Kosminski Catherine Eddowes ombracht, is hij dan Jack the Ripper? Van april 1888 tot februari 1891 werden elf vrouwen omgebracht in Whitechapel die als één zaak onderzocht werden. Vijf daarvan worden nu als de moorden van Jack the Ripper gezien, maar er is geen zekerheid dat die vijf door één en dezelfde persoon werden begaan. Jack the Ripper bestaat misschien niet eens.

[via Peter Burger]

Statistiek en genezing

6 August 2012 by Sander van Zijl 59 Comments

Homeopathische middelen mogen niet meer verkocht worden als geneesmiddel voor een bepaalde kwaal, als de werking niet is bewezen.
Vele sceptici slaken bij dit nieuws een zucht van verlichting. Vele gebruikers en beoefenaars zullen hier echter weinig van begrijpen. De werking is toch bewezen? Ik nam gister nog een druppeltje en de kwaal werd minder. En hoe zit dat dan met al die andere mensen die al jaren tot tevredenheid homeopathische middelen gebruiken? Is dat dan geen bewijs? De methode om dit soort bewijs te kunnen testen heet statistiek.

Wat doet statistiek?

Statistiek kan worden ingezet om fenomenen te onderzoeken en hopelijk een link te leggen met de oorzaak ervan. Stel we nemen een willekeurig fenomeen. Bijvoorbeeld het aantal krokodillenbeten bij mensen die een paraplu dragen. Als we puur naar de cijfers kijken dan zal blijken dat de meeste mensen die gebeten werden door een krokodil, geen paraplu bij zich hadden. Hieruit zou de conclusie of theorie kunnen worden gedestilleerd dat het dragen van een paraplu een afweermiddel is tegen krokodillenbeten. En getest in Nederland met bijvoorbeeld Maurice de Hond zal inderdaad blijken dat er niemand met een paraplu is gebeten door een krokodil. De cijfers lijken de theorie dus te ondersteunen. Er is echter een probleem. Weten we wel zeker dat er sprake is van de juiste oorzaak bij dit gevolg? Kunnen er geen andere redenen zijn dat mensen met een paraplu niet gebeten worden door krokodillen. Een voor de hand liggend vergelijk is het aantal loslopende krokodillen vergelijken met het aantal krokodillenbeten, en de locatie. Dan blijkt dat Nederland een laag aantal loslopende krokodillen kent en dat dien ten gevolge het aantal krokodillenbeten dan ook laag zal zijn. In Nederland regent het vaak, dus het aantal mensen dat een paraplu draagt is hoog. Zie hier het ontstaan van een foute oorzaak-gevolgrelatie. De theorie is verworpen, omdat er een betere theorie is die beter voorspelt wat er aan de hand is.

Het probleem van statistiek

Zoals hierboven gezien kan statistiek dus een verkeerd beeld van de werkelijkheid geven als er niet genoeg toetsen worden ingebouwd, die toetsen of er geen andere oorzaken zijn. In bovenstaand voorbeeld zou je bijvoorbeeld als extra toets kunnen meten hoeveel mensen in Nederland zonder paraplu gebeten werden door krokodillen. Het probleem hiervan is dat we alleen kunnen toetsen wat we zelf als eventuele andere oorzaak kunnen aanwijzen. Er kan altijd een onbekende oorzaak zijn, die onze statistische methode in de war schopt, en leidt tot een positief resultaat.

Een andere methode is om geen andere oorzaak te toetsen, maar alleen te beschouwen wat er gebeurt bij mensen die nergens aan mee doen. Dit wil ik verduidelijken met een geneesmiddelonderzoek. Stel een nieuw middel tegen hoofdpijn wordt getest. Dan willen we weten of dit nieuwe middel beter geneest dan oude middelen. We zouden dus eerst mensen met hoofdpijn moeten testen met het oude middel, dan moeten we mensen testen die het nieuwe middel gebruiken, en om zeker te zijn dat de mensen niet vanzelf genezen zal er ook getest moeten worden met een nepgeneesmiddel, oftewel de placebo groep. Is dit genoeg? Eigenlijk niet, want het kan zijn dat extra aandacht voor het probleem zonder een werkend medicijn ook al tot verlichting van de klachten leidt. We zullen dus ook mensen met hoofdpijn moeten testen die niet meedoen aan de test, en die geen medicijnen nemen. Is dit genoeg? Misschien wel, maar er kunnen altijd andere oorzaken zijn die hoofdpijn veroorzaken, die niet bekend zijn zoals bijvoorbeeld: schijnt de zon, woont iemand bij veel smog, heeft iemand gedronken, is het geen reactie op een andere stof en ga zo maar door. Er zijn eigenlijk teveel andere mogelijke oorzaken te bedenken die niet worden meegenomen in het onderzoek.

Het probleem van statistiek is dus dat het alleen een zeker resultaat geeft als alle andere factoren kunnen worden uitgesloten. Maar dit kunnen we alleen als deze oorzaken bekend zijn, anders wordt het moeilijk erop te testen, of ze uit te sluiten.

Is homeopathie getest?

Homeopathie is veelvoudig getest, maar alleen of voornamelijk met statistische onderzoeken. (Dat is niet helemaal waar, maar daar kom ik zo op terug). Het claimen van een werking gebaseerd op deze onderzoeken is dus twijfelachtig. Het enige dat we echt kunnen laten zien, is of er een verband is tussen de mensen die homeopathische middelen hebben genomen, en de mensen die daarna zich beter voelden. Homeopaten claimen over het algemeen dat deze verbanden zijn aangetoond, sceptici claimen dat de onderzoeken niet goed genoeg zijn uitgevoerd, omdat niet alle oorzaken zijn getoetst. Homeopaten zetten zich daarnaast af tegen de claim dat de wetenschap alles weet en dat gewone geneesmiddelen wel goed werken, of dat de werking daarvan is aangetoond.

En hier hebben ze een punt. Ook bij “echte” geneesmiddelen kunnen er vragen worden gesteld bij het statistisch onderzoek. Maar omdat deze door mensen met veel kennis worden uitgevoerd, die ook nog eens enorme schadeclaims kunnen krijgen als ze dit verkeerd doen, zijn deze onderzoeken wel betrouwbaarder. Echter dit zal vast niet in elk geval zo zijn, er zijn altijd rotte appels.

Is er een oplossing?

Ja, er is een oplossing, die is echter niet altijd gemakkelijk. De oplossing zou zijn om een mechanisme te toetsen waarmee de oorzaak en het gevolg wordt verklaard, en niet alleen wordt aangetoond. Statistiek is voornamelijk inzetbaar in het laatste geval. Statistisch gezien kun je aantonen dat als je de schakelaar van de lamp omzet, de lamp gaat branden (mits de lamp niet stuk is en de stekker in het stopcontact zit). Dit is echter geen verklaring. De verklaring is dat er elektriciteit door de draden heen kan die licht opwekt in de lamp. De schakelaar sluit het circuit waardoor dit mogelijk is (een gedetailleerdere uitleg is vast mogelijk). Op deze manier kunnen we de statistische resultaten verklaren.

Kunnen we homeopathie verklaren?

Er zijn diverse pogingen gedaan om homeopathie te verklaren, echter deze stuiten allemaal op ongeloof, of gaan regelrecht tegen andere resultaten in. Zo is de chemische samenstelling van een homeopathisch middel nagenoeg hetzelfde als die van water. Andere mechanisme voor overdracht van werkzaamheid zijn tot nu toe niet voldoende verklaard. Ook het produceren van homeopathische middelen gaat op een wijze die veel vragen oproept, voornamelijk waarom er maar één bepaalde manier van mengen is die werkt. Daarnaast kan men geen antwoord geven waarom iets verder verdunnen een krachtiger en tegenovergestelde werking geeft. Vooral dit laatste principe gaat in tegen alle andere bekende werkzaamheden van medicijnen. Oftewel om homeopathie te kunnen verklaren moet je geloven in een heel ander wereldbeeld, dat niet overeenkomt met het wereldbeeld zoals dat gewoon dagelijks te zien valt. Iedereen weet dat 2 aspirientjes beter werken dan 1, en dat 2 treinen harder trekken dan 1 trein.

Het is in de discussie over homeopathie dus belangrijk dat we niet alleen de statistische onderzoeken bediscussiëren, maar ook vooral over wat deze onderzoeken betekenen, en of ze goed zijn uitgevoerd. De werking claimen aan de hand van resultaten is niet sterk genoeg zonder dat er een bewezen mechanisme is van overdracht. Dit laatste is niet te bewijzen door terug te vallen op werkzaamheid of behandelresultaten. Wil dit naar tevredenheid gebeuren dan zal er meer nodig zijn. Dit geldt niet alleen voor homeopathie, maar is ook van belang voor alle (alternatieve) behandelingen.

Roy Martina reageert op Kloptdatwel.nl

28 December 2011 by Maarten Koller 9 Comments

Roy Martina, de arts die volgens eigen zeggen de heilige graal van de geneeskunde meent te hebben ontdekt waarmee mensen in enkele seconden (behalve als je er bijvoorbeeld ‘nog niet aan toe bent’), heeft in eigen persoon gereageerd op het Kloptdatwel artikel over die heilige graal.

In dat artikel constateerde ik dat wanneer iemand beweert de heilige graal ontdekt te hebben, het vreemd is dat een maand later de rest van de wereld nog steeds geen weet heeft van deze bijzondere ontdekking. Ik suggereerde dat het misschien kwam omdat ieder bewijs ontbrak en dat doet het nog steeds.

Een klein detail wat toch makkelijk te weerleggen zou moeten zijn.

Als je iets hebt gevonden waar je zo trots, tevreden en duidelijk erg zeker over bent dat je meent het ‘de heilige graal van de geneeskunde’ te moeten noemen, dan moet daar toch zeker iets aan vooraf zijn gegaan? Er moet toch een reden voor zijn… want zoiets verzin je toch niet gewoon voor wat aandacht en om je cursussen te verkopen? Toch? Toch…?

Een simpele demonstratie in een ziekenhuis hier of daar onder gecontroleerde omstandigheden lijkt me dan niet meer dan logisch.

Helaas.

In de comments reageerde iemand onder de naam ‘Roymartina’ als volgt:

Uiteraard is het simpel om iets af te kraken wat je niet weet, sceptisch zijn is gebaseerd op onderzoek niet op opinies van een enkeling die alles wat hij niet begrijpt gelijk de grond in boort. Ik nodig Maarten uit om zelf te komen, gratis zodat hij een keer kan meemaken wat hij zonder enig vorm van onderzoek of weten afkeurt. Als hij durft moet hij een keer met mij direct de discussie ingaan en niet als een of ander boze ongeschoolde persoon achter een computer mijn nieuwsbrieven lezen om iets te vinden om af te kraken, wees een echte wetenschapper en onderzoek. Een titel aan een Universiteit is geen garantie voor niets. Graag een persoonlijke ontmoeting zodat je een echt gesprek aan kunt gaan. De mensen die met je mee-praten laten zelf zien waar ze staan. Ik wens je overigens een goed leven toe, omdat ik weet dat je het toch niet aangaat…… het is makkelijker om als beste stuurman aan wal te staan.

En na het lezen van zo’n reactie ga je toch denken: “Is dit nu van de échte Roy Martina?”. Van een arts verwacht je toch wat meer. Op zijn mits een wetenschappelijk bewijs zoals hij in zijn opleiding ook geleerd moet hebben.
Maar de vraag bleef of dit van de echte Roy Martina kwam dus dat heb ik nagevraagd bij de ‘Roy Martina Experience’. Het secretariaat kon me daar bevestigend op antwoorden.

Op dit bericht van Martina gaf Jan Willem Nienhuys de volgende reactie:

Je zou niet zeggen dat hier iemand aan het woord is die een academische studie geneeskunde gevolgd heeft. Of is ook een artsentitel geen garantie voor benul van wetenschap? Aan de andere kant klopt het weer wel met het gegeven dat de spreker unverfroren reclame maakte voor de heilzame werking van de magneetjes van Bruno Santanera.
Maarten is niet ziek, voor zover ik weet, dus hoe zou hij kunnen meemaken dat hij in seconden beter wordt. Als je een methode hebt om mensen beter te maken, dan moet je daar maar proeven mee doen, en dan over publiceren. Zo werken namelijk echte wetenschappers.

Het hoeven heus geen RCT’s te zijn. De claim dat 50% geneest (“Bij meer dan 50% van de mensen kan genezing onmiddellijk plaats vinden”) is makkelijk te controleren met behulp van een willekeurige verzameling zieken (mogelijkheden genoeg, laten we beginnen met terminale kankerpatiënten, als afgestudeerd arts kan Martina vast nog wel meer ziektes opnoemen, waarbij onmiddellijke genezing buiten bereik van de gewone geneeskunde ligt en tevens zonneklaar is). Wil men niet met ernstig zieken experimenteren, dan kan men beginnen met ernstig overgewicht. Als men dat in seconden kan laten verdwijnen, is dat ook wel overtuigend.

Of moeten we die 50% zo interpreteren dat onder de klantjes van Martina er 50% zijn die slechts een ingebeelde ziekte hebben? Die al overgaat met acupunctuur, homeopathie of hypnose?

Hoe langer ik erover denk, hoe stuitender ik die 50% genezingsclaim vind, omdat er helaas doodzieken zullen zijn die het geloven.

De methode om het te gaan ervaren slaat nergens op. Dat roept de eerste de beste gebedsgenezer ook en Jomanda eveneens. En als je dan gaat kijken dan kom je inderdaad in een zaal van gelovigen die zichzelf op een ontstellende manier voor de gek houden.

Een volgende misvatting is dat de waarheid in een echt gesprek in een persoonlijke ontmoeting aan het licht komt. Afgezien nog van de vraag of met de auteur van de nieuwsbrief en zijn Supra Bewustzijn een gesprek te voeren valt, is een persoonlijk gesprek voeren niet de manier waarop genezingsclaims worden onderbouwd.

Ik heb daar weinig aan toe te voegen. Kom op meneer Roy Martina, in uw opleiding heeft u vast en zeker e.e.a. geleerd over wetenschappelijk onderzoek, en de noodzaak daarvan om tot de waarheid te komen, dus waar is uw bewijs?

Zonder bewijs kunnen uw cursussen niet anders gezien worden dan een plek waar mensen mogelijk een ervaring hebben, maar waar niet daadwerkelijk iets gebeurt. Maargoed, het is misschien ook geen toeval dat uw organisatie de Roy Martina Experience heet?

Derren Brown – The System

30 July 2011 by Maarten Koller 1 Comment

Iets zeker weten maakt nog geen bewijs. Het probleem van een eenzijdig perspectief.

In onderstaande video heeft Derren Brown een systeem gevonden waarmee hij gegarandeerd correct kan voorspellen welk paard er gaat winnen bij de paardenraces.

Brown heeft een willekeurig persoon uitgenodigd om geld in te zetten op zijn voorspelling, en ze wint keer op keer.

Probeer er maar eens achter te komen hoe hij het doet. Je hebt tot minuut 31:00 de tijd, daarna vertelt Derren alles (nouja, bijna dan).