Verschillende media hebben alarmistische berichtgeving verspreidt over glyfosaat, de werkzame stof in de onkruidverdelger Roundup. Het actualiteitenprogramma EenVandaag spande de kroon, door Roundup een kankerverwekkend middel te noemen. Het kopte zonder terughoudendheid: “Kankerverwekkend bestrijdingsmiddel blijft in gebruik“. Die uitspraak is niet op feiten gebaseerd en kwalijk alarmistisch.
Glyfosaat werkt als totaalherbicide door beschadiging te brengen aan een stofwisseling die enkel in planten voorkomt. Omdat het lichaam van dieren en mensen niet op dat niveau werken, wordt het gezien als een van de meest veilige onkruidverdelgers. Toch wordt er veel onderzoek gedaan naar bijwerking van de stof. Er zijn daarbij studies opgedoken die wijzen op carcinogeniteit. Maar het merendeel van de studies kan deze bevindingen niet bevestigen. In de wetenschappelijke literatuur is er daardoor nauwelijks bewijs dat glyfosaat kanker kan veroorzaken. De wetenschappelijke consensus is dan ook dat het waarschijnlijk niet carcinogeen is.
Toch classificeerde het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC, een onderdeel van de Wereldgezondheidsorganisatie) vorige week de stof als ‘waarschijnlijk carcinogeen’. De onderbouwing hiervoor was een studie waarbij glyfosaat op individuele cellen werd losgelaten in een bakje; en enkele (controversiële) rattenstudies. Alle Nederlandse media (die ik voorbij zag komen) vergaten daarbij te vermelden dat het IARC géén rekening houdt met realistische situatie waarin glyfosaat wordt gebruikt. De IARC-werkgroep beoordeelde of glyfosaat kanker kán veroorzaken, niet of het bij mensen en dieren kanker gaat veroorzaken. Het wetenschappelijke onderzoeksbureau voor risicoanalyses van Duitsland, BfR, uitte vrijwel direct veel kritiek op de classificatie van het IARC. Het heeft laten weten eerder precies dezelfde studies (en meer) te hebben onderzocht en geen bewijs voor een risico op kanker kon vaststellen.
Het kan zijn dat de journalisten van EenVandaag niet goed op de hoogte waren. Maar wie vraagt ze in de radio-uitzending om een reactie? Geen wetenschappers, maar Greenpeace en de Partij voor de Dieren die bekend staan als felle tegenstanders. Zelfs de secretaris van de Volkstuinvereniging van Heerenveen mag aan het woord komen, omdat zijn vereniging het middel in de ban heeft gedaan. De arme man blijkt echter niet het verschil te weten tussen Roundup en het verboden ontbladeringsmiddel Agent Orange.
Vervolgens wordt een geluidsbandje gestart met een interview van de milieuactivist Patrick Moore, een voorstander van het gebruik van gentechnologie. Moore geeft in het interview aan dat glyfosaat zo veilig is dat je het zou kunnen drinken, waarna hij weigert die uitdaging aan te gaan. Het was een domme opmerking van Moore, want uit onderzoek blijkt dat glyfosaat zeker giftig is als je het in geconcentreerde vorm opdrinkt. Dit gênante optreden beantwoordt in de verste verte niet de vraag of het achtergebleven spuitresidu op groenten en fruit schadelijk is voor mensen. Maar in de uitzending wordt het fragment gebruikt om Monsanto verder in diskrediet te brengen: de EenVandaag-journalist introduceerde Moore (onterecht) als “Lobbyist van het bedrijf [Monsanto]“.
Vorige maand zond EenVandaag (AVROTROS) nog een anti-Monsanto documentaire uit waarin veel oude claims voorbij kwamen die intussen al wetenschappelijk weerlegd zijn.
Lees verder:
- Andrew Pollack, Weed Killer, Long Cleared, Is Doubted. New York Times, 27 maart 2015. (Engels).
- Dan Charles, A Top Weedkiller Could Cause Cancer. Should We Be Scared? NPR, 24 maart 2015 (Engels)
- Löst glyphosat Krebs aus? Statement van het Federaal Instituut voor Risicoanalyse (BfR). 23 March 2015. (Duits)
- Matthew Herper, He’s Not A Monsanto Lobbyist, And Weed Killer Isn’t Safe To Drink Forbes, 27 maart 2015 (Engels)
Dit artikel verscheen ook op de website Kritisch Denken.
Steun Kloptdatwel
Waardeer je dit artikel? Je kunt onze site steunen met een financiële bijdrage. Dat waarderen wij dan weer! Een donatie kun je doen via dit betaalverzoek (of klik op de afbeelding hiernaast).
NB de rekening staat op naam van Maarten Koller, formeel eigenaar van deze site.
Voor wat het waard is maar als ik de bronnen snel scan mis ik wel iets ter relativering. Het Bfr geeft namelijk wel aan dat ze niet inzicht heeft in de volledige analyse van het IARC en haar conclusie t.a.v. het onderzoek van IARC baseert op het geopenbaarde “Kurzbericht”. Ze wacht het volledige onderzoek af. In bovenstaande analyse mis ik dit wel een beetje. De opmerkingen t.a.v. berichtgeving van EenVandaag lijken me verder wel terecht….
Klopt. Desondanks BfR zelf al een analyse van dezelfde onderzoeken heeft uitgevoerd, houdt ze zich aanbevolen om te kijken of IARC iets heeft waar zij overheen hebben gekeken. Maar ze durft het tegelijkertijd ook aan om uit te spreken: “…die Einstufung von Glyphosat als Kanzerogen Gruppe 2A [ist] für das BfR auf Basis der vorliegenden Informationen wissenschaftlich schlecht nachvollziehbar und offenbar nur mit wenigen Studien belegt.”
Maar verwacht je dan volledig wetenschappelijk doortimmerde berichtgeving van EenVandaag? Is dat realistisch, denk je? Denk je dat ze daar überhaupt tijd voor hebben: om zich voor elk item te verdiepen in alle noodzakelijke partijen die aan het woord moeten komen? Ze kiezen gewoon de partijen waaraan het snelste gedacht wordt.
Als je tegenwoordig naar kranten en nieuws kijkt (het maakt m.i. tegenwoordig bijna niet meer uit of het een als serieus bekendstaande nieuwsverspreider betreft, minder serieus of zelfs ‘boulevard’) en ziet dat Monique Smit en Yolanthe Sneijder-Cabau blijkbaar hoofdpagina nieuws zijn, en als je elk nieuwsitem gaat analyseren, kom je volgens mij tot de conclusie dat het nieuws toch al geheel rammelt. En dat heeft het waarschijnlijk altijd al gedaan. Zelfs respectable docu’s blijken bij nadere analyse niet zo waar en degelijk als ze aanvankelijk leken.
Verder vind ik dit artikel niet erg bevredigend qua tegenargumentatie.
Dit:
vind ik nietszeggend.
Of glyfosaat schadelijk is, is geen maatschappelijke vraag, maar een wetenschappelijke. Er valt inderdaad wat voor te zeggen dat een omroep geen wetenschappelijke onderwerpen behandelt als ze geen wetenschapsjournalist in huis heeft. Met de bezuinigingen in het medialandschap is er ernstig gesneden op mediaredacties. Bij de NOS vonden ze een wetenschapsredactie onnodig. Bij de VPRO is er behoorlijk op gekort, waarbij ze een samenwerking met de wetenschapsredactie van de taakomroep NTR heeft moeten opzeggen.* En AVROTROS heeft bij mijn weten nooit een wetenschapsredactie gehad.
Skepsis zou een sterker pleidooi kunnen houden voor het belang van wetenschapsjournalistiek bij de publieke omroep. Geeft de Minister enkel subsidie om ‘een bepaalde kleur’ te laten horen, zonder budget voor feitenonderzoek, krijg je wat we nu zien. Wie stuurt een brief naar de Minister van OCW?
* https://www.villamedia.nl/nieuws/bericht/ntr-vpro-uiteen-rond-wetenschap/87352
Goede!!
Om op een goede manier hoor en wederhoor toe te passen, hoef je m.i. geen wetenschapsjournalist te zijn.
De prestaties van mediaredacties -en met name bij EenVandaag- waren regelmatig ook al niet om over naar huis te schrijven toen er nog niet bezuinigd werd.
Soms wel. Bepaalde materie is zo ingewikkeld dat de inhoudelijke beoordeling voor een leek erg lastig is. Als je er zelf al niks van snapt, hoe moet je dan beoordelen wat een evenwichtige hoor- en wederhoor zou zijn?
Je hebt gelijk, maar dan hoort die bepaalde ingewikkelde materie ook niet thuis in een itempje van o.a. EenVandaag.
Wat ik eigenlijk bedoelde te zeggen is dat geen wetenschapsjournalist zijn, geen excuus is om dan maar ver onder de maat te presteren. Voor hetzelfde geld kunnen ook die anders.
Dat ben ik met je eens. Misschien zijn dergelijke uitzendingen een vorm van het Dunning-Krugereffect? Ze weten er zo weinig van dat ze zelfs niet in staat zijn om vast te stellen dát ze er te weinig van weten om er iets zinnigs over te zeggen.
De NOS-directeur gaf aan geen wetenschapsjournalisten nodig te hebben omdat het niet zijn taak is om de bevolking op te voeden. Daar denk ik anders over. Je hebt de publieke omroep niet nodig om de onwetendheid van de bevolking terug te spiegelen (dat kunnen de commerciëlen even [of al te] goed).
Ik ook. Wat een slappe en onzinnige taakopvatting zeg! Nieuwsprogramma’s roepen anders altijd dat het hun taak is om het publiek betrouwbare informatie te geven over actuele zaken – dat moeten ze trouwens ook van de overheid. Voorwaarde daarvoor is natuurlijk wel dat je om te beginnen zelf de feiten kent, anders doe je inderdaad niks anders dan de heersende onwetendheid terugspiegelen. Wie zit daar nou op te wachten?
Als je wetenschap onder het kopje ‘opvoeden’ zet dan komt dat akelig dicht bij ‘wetenschap is ook maar een mening’.
NOS-directeur Jan de Jong lijkt te zijn vergeten dat waarheidsvinding het grootste doel van de journalistiek is en niet ‘evenwichtig rapporteren’ door bijvoorbeeld kwakzalvers net zoveel aan het woord te laten als wetenschappers.
Inderdaad! Het moet niet veel gekker worden.
Redactieleden van publieke omroepen worden geacht om op zijn minst een diploma te hebben van de School voor Journalistiek (HBO). Daar wordt ook aandacht besteed aan gedragscodes waaronder het correct toepassen van hoor en wederhoor.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Journalist
Het correct toepassen van hoor en wederhoor is volgens mij veel te ver doorgeschoten waardoor aluhoedjes zo vaak ook geïnterviewd worden.
Het is m.i. ook gedeeltelijk luiheid van de journalisten om niet zelf een gast het vuur aan de schenen te leggen, dan moet je immers veel tijd in onderzoek en rondbellen steken, maar daar iemand voor uit te nodigen van de tegenpartij, ook als dat aluhoedjes zijn.
Verbazingwekkend is dan vooral dat aluhoedjes bv. hun sticker tegen “straling” bij de NOS mogen presenteren zónder dat een tegenstander of wetenschapper is uitgenodigd.
In de code staat ook “door het algemeen belang gerechtvaardigde eenzijdigheid”, het is dus toegestaan aluhoedjes te negeren.
Er staat dat hoewel er wel degelijk studies bestaan die aanduiden dat glyfosaat kankerverwekkend is, de wetenschappelijke consensus is dat het waarschijnlijk niet kankerverwekkend is. De studies waaruit blijkt dat glyfosaat niet kankerverwekkend is, zijn namelijk talrijker en steviger.
Dit plaatje dat deze week viraal gaat, geeft het probleem aan met “this-study-say”-syndroom. https://pbs.twimg.com/media/CAzE0hPWQAApnQS.jpg:large
Okay, maar dat wellus nietus maakt het voor mij dus vaag. Wat is waarheid?
De waarheid is o.a. dat vanaf 2000 niet alleen Monsanto glyfosaat gebruikt, en dat glyfosaatzouten vrijwel zeker niet kankerverwekkend zijn:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Glyfosaat
[In deze quote zijn een aantal links verwerkt die ik niet allemaal in ga voeren]
Vooral de Nederlandstalige Wikipedia bestaat vaak maar uit flarden informatie. Ik vraag mij zo ook af waar in dit stuk de meta-analyses zijn die gepubliceerd zijn in wetenschappelijke tijdschriften (aangenomen dat die bestaan).
Na wat ik gelezen heb, durf ik wel te stellen dat er een duidelijke wetenschappelijke consensus bestaat dat het eventuele spuitresidu op groenten en fruit niet kankerverwekkend is (of anders wel onmeetbaar is). Bij zeer hoge dosis bij ratten zijn er wel studies die carcinogeniteit aantonen. Maar daar moet nog meer onderzoek naar komen. Ze worden controversieel gevonden. En bij in vitro experimenten is wel aangetoond dat pure glysofaat cellen kan beschadigen – op het niveau van een cel is de blootstelling al snel te hoog.
Al met al, wie denkt dat hij kanker krijgt van het eten van groenten en fruit waarbij glysofaat is gebruikt, heeft de cijfers niet aan zijn kant staan. EenVandaag suggereert dat dit wel het geval is.
Dat is regelmatig zo, maar op deze pagina staan goede externe links en een fatsoenlijke lijst referenties.
Bovendien gaat het mij er om en over dat zelfs een stagiaire van een redactie – in begrijpelijke taal- had kunnen vinden dat Glyfosaat door deskundigen niet als kankerverwekkend beschouwd wordt. Er zijn in feite maar een paar seconden/minuten zoekmachine voor nodig om in ieder geval alvast een lampje te laten branden. Wat nu maar al te vaak gebeurt is niet verder kijken dan de eigen neus lang is.
Dat zegt Emile toch: “…de wetenschappelijke consensus is dat het waarschijnlijk niet kankerverwekkend is. De studies waaruit blijkt dat glyfosaat niet kankerverwekkend is, zijn namelijk talrijker en steviger.”
Ik begrijp dat je een absoluut antwoord op wat de werkelijkheid wil. Het beste begrip van de werkelijkheid krijgen we door naar alle studies naar glyfosaat te kijken. Dat wordt gedaan in meta-analyses. Daarin wordt gefilterd op de gebruikte methodologieën en wordt vervolgens gekeken wat de resultaten van de beste studies zijn. In dit verhaal hebben zowel IARC als BfR een meta-analyse uitgevoerd waarbij ze vele studies onder de loep hebben genomen. De analyse BfR was groter in omvang. Het verschil is dat IARC eerder de vraag beantwoord of het kankerverwekkend kan zijn, terwijl BfR de vraag beantwoord of het kankerverwekkend kan zijn bij het gebruik zoals mensen het gebruiken (net zoals iedere stof giftig is, maar dat het gaat om de dosis of het écht gevaarlijk is).
Het was niet het onderwerp van het artikel om uit te zoeken wat ‘de waarheid’ is. En ik voel me ook niet capabel genoeg om het absolute antwoord beter te kennen dan de wetenschappers die dit onderzoeken. Overigens kent de wetenschap geen ‘de waarheid’. Het gaat altijd om de consensus onder wetenschappers in het vakgebied (de experts) of zij door het bewijsmateriaal overtuigd zijn van een bepaalde verklaring of niet. Dat is bij glyfosaat niet anders dan bij Zwaartekracht.
Okay, duidelijk, Emile.
Wat er rondom nieuwsberichtgeving wel veranderd is, zijn de skeptische verwachtingen, die worden hoger en hoger gespannen. Je moet die skeptische verwachting wel toetsen aan het realiteitsgehalte. Met skeptisch besef moet er het bewustzijn zijn, dat niet iedereen op die manier is meegegroeid.
Kijk, als je nou echt slim bent en macht wilt hebben over de nieuwsberichtgeving, zorg je ervoor dat Stichting Skepsis/KDW standaard de partij wordt waaraan zij denken als ze reacties nodig hebben.
Waarmee het door Roeland aangekaarte marketingbelang weer extra actueel wordt.
Niet klagen, zorgen dat je zelf gehoord wordt. En make it so! (zei ze, vanuit California).
Maar skeptici willen geen macht om te kunnen vertellen wat de waarheid is. Ze willen weten of iets waar is en uitdragen dat iedereen beter een onderzoekende houding kan hebben, dan nieuwe informatie voor zoete koek aan te nemen. Het overtuigen van redacties dat het goed is om feiten te controleren, is misschien wel de belangrijkste stap daarin.
Spreek voor jezelf, Emile. Ik beschouw mezelf óók als skepticus (-ca, zo je wilt). 😉 😉
Maar alle gekheid op een stokje, Skepsis en KDW hebben nog niet de centrale kritische positie die ze zouden kunnnen hebben. Soms wordt JW geinterviewd, Pepijn sinds kort ook, ik zelfs!, maar men moet meer denken aan Skepsis bij zulke zaken, daar lijkt me niets mis mee.
Over Roundup moeten journalisten geen skepticus bellen (tenzij die toevallig domeinspecifieke kennis heeft), maar normaal hoor en wederhoor toepassen. En dan nog het liefst vóór een uitzending, zodat een wetenschapper met wel voldoende kennis op dat gebied de hele insteek van het item nog een beetje kan bijsturen. Nu heeft EenVandaag zich voor het karretje laten spannen van Greenpeace en de Partij van de Dieren, die ideologische motieven belangrijker vinden dan wetenschappelijk betrouwbare argumenten.
Skeptici kunnen natuurlijk wel aan de bel trekken dat er hier in de berichtgeving iets goed fout gaat en ook wel wijzen op de wetenschappelijke concensus over een onderwerp, maar ik ben geen expert op het gebied van toxicologie. Als het over graancirkels, UFO’s, complottheorieën, homeopathie e.d. gaat, doen ze er misschien wel verstandig om met Skepsis contact op te nemen, op die gebieden zijn wij juist wel de experts.
Je haalt me de woorden uit de mond.
Wat Pepijn zegt. Skeptici hebben een onderzoekende houding, maar geen wetenschappers. We zouden (en moeten) ze doorverwijzen naar de beste experts op dat gebied. Het zou fijn zijn als journalisten die houding hun eigen maken. Maar zoals Jenny terecht aangeeft: vaak weten journalisten te weinig om te beoordelen wat een goede bron is. Daar heb je de kunde van een wetenschapsjournalist voor nodig.
Huw, wat zeg je nou?:
Deze zin klopt niet, edoch is wel grappig; hebben skeptici geen wetenschappers, Emile?
Ik lach je vriendelijk toe nu.
Uhm, Emile, ga eens het ledenbestand van Skepsis raadplegen, die puilt uit van de fine wetenschappers.
En skeptici hebben zeker vaak wél een wetenschappelijke kennis (vaak van een specifieke achtergrond, behalve Jan Willem Nienhuys, want die is een wandelende encyclopdie en van vele markten thuis én wiskundige) en basishouding, niet allemaal, maar toch een gedeelte.
Hè, wat ben je scherp. Daar had moeten staan “..maar geen wetenschappers”. Niet dat er geen skeptici bestaan die wetenschapper zijn. Maar een skepticus is niet per definitie een wetenschapper. Sluit mij verder aan bij Pepijn. We moeten niet voor de media vissen gaan vangen, we moeten ze bijbrengen dat ze dat zelf doen. Het probleem is niet dat ze bij de verkeerde wetenschapper hun oor leggen, maar bij geen enkele. (En natuurlijk, een vraag aan Skepsis kan nooit kwaad)
Dan nog klopt je zin niet. Taalkundig had er in dat geval moeten staan: “Skeptici hebben een onderzoekende (houding > dit woord eventueel weg) maar geen wetenschappelijke houding.
Je had beter zoiets kunnen zeggen als: “Skeptici hebben dan wel een onderzoekende houding maar niet per definitie een wetenschappelijke houding.”
Maar als je dit zou bedoelen, denk ik dat je flink wat skeptici een beetje van streek zou maken, want natuurlijk hebben zij wel een wetenschappelijke houding (vinden zij).
Ik zie nog steeds niet in waarom Skepsis niet een centralere rol zou innemen, ook voor nieuwsprogramma’s als EenVandaag. Als het iets ‘controversieels’ betreft – ja, ook evironmental of medisch – kan en mag men best aan Skepsis denken. Natuurlijk kan men ook aan kwakzalverij.nl denken, maar die staan wat minder goed bekend (qua sympathie-dragend). 😉
Ik vind dit wel een goed stuk over de rol (en bescheidenheid) die skeptici past: http://skepticblog.org/2009/12/22/what-if-anything-can-skeptics-say-about-science/
Gelezen, Pep, dank je wel.
Ik zit te grijnzen over het eerste comment onder dat stuk. Daar ontstaat meteen al de eerste discrepantie: waar hoort religie in dit alles?
Maar dat is een best bekende en penible discussie en behoort verder niet hier.
PS: weer wat slang geleerd: “STFU”
😀
Ik vind dat je wel erg gemakkelijk over de tijd van anderen meent te mogen beschikken. De meeste leden van Skepsis zullen een vaste baan- een gezin- en een sociaal leven hebben. Werkgevers zitten er niet altijd op te wachten dat er tijdens werktijd gebeld wordt door de media etc.
Daarnaast is het nog maar de vraag wat er op TV van de juiste context overblijft na knippen en plakken. Of denk aan Patrick Moore die achteraf nog een verklaring af moest gaan leggen, zoals Tom hier meldt: https://kloptdatwel.nl/2015/03/18/march-myths-modification/#comment-1941640800
Uhu. Ik had mezelf verkeerd verbeterd. Aangepast.
OK dank (aangepast)
Natuurlijk, dat is ook waar.
Maar bij Skepsis kunnen ze heel goed doorsluizen, toch, Pepijn? Er zit een fikse wetenschappelijk geschoolde denktank bij Skepis, maar er is misschien meer actie nodig om deze te activeren.
Vandaag werd er in een stuk in De Volkskrant over het glyfosfaat gedoe bij Een Vandaag, verwezen naar Klopt Dat Wel.
Kopietje hier?
Helaas is dat lastig. Het is alleen als abonnee te lezen.
In de Zoutkorrelcheck wordt het verhaal over glyfosfaat ook op de korrel genomen. Ook augurken zijn mogelijk kankerverwekkend.
Ook dit is alleen als abonnee te lezen.
Screenshotje dan?
Augurken?
😀
PS: daar houd ik zo van!
“Het actualiteitenprogramma EenVandaag spande de kroon, door Roundup een kankerverwekkend middel te noemen. Ze kopte zonder terughoudendheid (…)” Het word ‘actualiteitenprogramma’ is onzijdig. Naar onzijdige woorden verwijzen we met ‘haar’ en ‘het’.
“Het wetenschappelijke onderzoeksbureau voor risicoanalyses van Duitsland, BfR, uitte vrijwel direct veel kritiek op de classificatie van het IARC. Zij heeft laten weten (…)”. Ook hier wordt er een verkeerd woordgeslacht gebruikt.
Het word ‘actualiteitenprogramma’ is onzijdig
Het woord graag 😉
Je bent vast van het FtVT.
De eindredactie laat wel eens een steekje vallen, ik heb het nu gecorrigeerd. Opmerkingen over taalfouten zijn welkom, maar ik verwijder ze meestal wel nadat ik er wat mee gedaan heb.