Giftige cabinelucht? Een nieuwe modeziekte komt op stoom

Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Klaas Jaarsma

Een angstaanjagende naam, imposante casuïstiek breed uitgedragen in de media, enkele wetenschappelijke sympathisanten die erin geloven en onderzoek gaan opzetten, activistische voorlopers die een patiëntenvereniging oprichten en een complex van vage klachten, die tot een syndroom worden gebombardeerd: zie daar enkele kenmerken van de modeziekte. Sinds eind vorige eeuw is er vanuit Engeland ophef ontstaan onder piloten, later ook cabinepersoneel en nog later ook onder ‘frequent flyers’ over de mogelijke gevaren van verontreinigde cabinelucht: zij zouden – indien daarvoor speciaal gevoelig – kunnen gaan lijden aan het ‘aerotoxic syndrome’ (ATS), ook wel pilotenziekte genoemd.

De klachten bestaan uit oververmoeidheid, concentratiestoornissen, duizeligheid, burn out en slapeloosheid. Hoe zit dat nu precies? In cabinelucht zijn minieme concentraties aanwezig van het ‘zenuwgif’ tricresylfosfaat (TCP). Britse luchtvaart autoriteiten deden als eerste onderzoek naar de concentratie van deze stof en die bleek ver onder het eventueel gevaarlijke drempelniveau te liggen. Toxicologen wezen erop dat de symptomen van het ATS weinig specifiek zijn en overeenkomen met de bijwerkingen die in vrijwel elke Fase 1 geneesmiddelenstudie worden gerapporteerd en eveneens een sterke gelijkenis vertonen met het chronisch vermoeidheidssyndroom, chronische stress, chronische hyperventilatie en ‘chronische Lyme’. In 2013 publiceerde de Londense hoogleraar luchtvaartgeneeskunde Bagshaw een gezaghebbende analyse van de stand der wetenschap. Enkele citaten uit zijn artikel  ‘Cabin Air Quality: A review of current aviation medical understanding’ (pdf):

It would be highly unlikely, if not impossible, for such small concentrations of contaminant to cross the alveolar membrane so as to cause organophosphate poisoning through inhalation. It is important to note in this regard that there are no published peer reviewed reports of acute organophosphate poisoning with analytical confirmation of the diagnosis after cabin air fume exposures.

En:

A syndrome is a symptom complex, consistent and common to a given condition. Sufferers of the ‘aerotoxic syndrome’ describe a wide range of inconsistent symptoms and signs with much individual variability.

Hij stelde vast dat het aerotoxic syndroom niet bestaat. De gegevens waarop Bagshaw zich baseerde werden onafhankelijk van elkaar mede beoordeeld door de Britse Aerospace Medical Association, de US National Academy of Sciences en de Australian CASA Expert Panel. Zij deelden Bagshaw’s conclusie dat er echt niet zo iets als een aerotoxic syndroom bestaat.

Het rapport van Bagshaw was bepaald geen overbodige luxe  want een toenemend aantal lijders aan het syndroom procedeert inmiddels tegen hun luchtvaartmaatschappij en een lijkschouwer uit Dorset, die sectie verrichte op een piloot die op 43-jarige leeftijd overleed na een periode van jaren waarin hij leed aan vermoeidheid, misselijkheid en hoofdpijnen, beweerde daarbij aanwijzingen te hebben gezien dat er sprake zou kunnen zijn van de gevolgen van een hoge concentratie van TCP in het lichaam van de piloot. Hij vond als doodsoorzaak een ‘lymfocytaire myocarditis en/of pentobarbital vergiftiging’. TCP-concentraties werden niet bepaald. Daarmee werd hij desalniettemin de held van de ATS-activisten en zij kregen daarmee voor het eerst iets dat  zij zagen als een medische erkenning.

Ons land blijft inmiddels niet achter. Activisten verspreiden catastroferende informatie en advocaten kwamen al in actie, KLM deed onderzoek en kon niets gevaarlijks vinden, Kamerleden  eisen van de regering nader onderzoek en geruststellend onderzoek van TNO, alsmede door het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten kunnen vooralsnog het tij niet keren. Onderzoekers van het AMC zijn terughoudend maar de activist Michel Mulder, zelf arts en piloot én slachtoffer, juichte reeds dat er bij MRI onderzoek van het brein nu duidelijke bewijzen voor het bestaan van het ATS waren gevonden.

De staatssecretaris voor Infrastructuur en Milieu Wilma Mansveld weet het ook niet meer en stelde, aldus berichtgeving in het NRC van 3 juni, dat zij een breed samengestelde Nationale Adviesgroep Cabinelucht heeft ingesteld, die haar gaat adviseren. De uitkomst van deze rituele dans is voorspelbaar, zodat Mulder zich in hetzelfde artikel alvast maar indekte: hij verwacht er helemaal niets van want ‘de belangen zijn te groot’. Ook deze achterdocht en paranoia zijn kenmerkend voor veel modeziekten, dus ik moet mij al sterk vergissen als ik de verwachting uitspreek dat wij over een paar jaar niets meer van dit angstaanjagende ziektebeeld zullen vernemen.