Kloptdatwel?

Alternatieve schade

Ondanks wetenschappelijke steun vist Bruno Santanera weer achter het net

by 19 Comments

Arme Bruno Santanera. In 2005 verloor hij de rechtzaak tegen TROS Radar, het programma dat zijn handeltje met de BioStabil 2000 helemaal onterecht kapot had gemaakt. Onlangs kondigde hij aan opnieuw tegen de TROS te gaan procederen. Op de website www.biostabil.net verscheen een uitgebreid rapport waarin Santanera laat zien hoe Radar suggestief te werk is gegaan en zelfs leugens verteld heeft. In het rapport zijn ook een aantal onderzoekjes van serieuze wetenschappers opgenomen, die de beweringen van Radar onderuit halen. Tenminste, dat moeten we dan maar aannemen. In het nieuw aangespannen kort geding deed de rechter op 20 september echter een voor Santanera teleurstellende uitspraak: ‘Eerder vonnis, waarin uitlatingen van TROS m.b.t. BioStabil rechtmatig zijn bevonden, heeft bindende kracht; deze uitlatingen kunnen niet opnieuw in kort geding worden beoordeeld.‘

Als u niet meer precies weet waar het met die BioStabil om draaide, is het misschien aardig om eerst eens de bewuste uitzending van Radar (BioStabil 2000 onder de loep) terug te kijken.

https://www.youtube.com/watch?v=kQ316USo-9A

 

Ondanks wetenschappelijke steun vist Bruno Santanera weer achter het net 1
De BioStabil 2000

Het kort geding is nu dus verloren door Santanera en de rechter acht het ook niet waarschijnlijk dat de volgende stap, een bodemprocedure, het beoogde resultaat zal opleveren. Santanera wenst het intrekken van een artikel de website van de TROS (‘BioStabil is terug als placebo‘) en een rectificatie door de TROS in De Telegraaf om al de fouten in het programma terug te trekken. Die fouten betreffen de opmerkingen dat ‘de magneet geen aarde bevat’, ‘er geen sprake is van “rare earth”(zeldzame aarde) uit Zaïre’, ‘de magneet slechts een magneetje is en maar een kracht bevat van 1.200 Gauss’, ‘de BioStabil 2000 niet gepatenteerd is’ en dat ‘de winkelwaarde van de zilveren hanger slechts 40 euro is’.
Dat die beweringen als je ze heel letterlijk neemt onjuist zijn, is overigens niet geheel ongeloofwaardig. Maar lees daarvoor het getuigschrift van Sanatanera zelf en bedenk tegelijkertijd dat het allemaal niet zoveel uitmaakt voor de vraag of de BioStabil werkt.

De eis dat artikel op de website van de TROS in te trekken, wordt onderbouwd met het onderzoek van dr. Anne Marie C. Plass-Meeuwsen. Zij deed onderzoek naar de talloze brieven die Santanera kreeg van zijn klanten en die ook nadrukkelijk getoond worden in de aflevering van TROS Radar. Ze nam er 652 mee in haar onderzoek, dat verder nog uit een analyse bestaat van de wetenschappelijk bekende literatuur over de invloed van statische magneten op de gezondheid.
Begin 2010 kon Radar blijkbaar nog niet achterhalen wie Santanera had ingeschakeld; het artikel meldt het als volgt:

‘Een tijd lang was het stil rond de BioStabil, maar nu doet Santanera dus weer van zich spreken. ‘In het diepste geheim’ schakelde hij wetenschappers in van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zó geheim zelfs, dat hun identiteit niet wordt prijsgegeven.

Ondanks wetenschappelijke steun vist Bruno Santanera weer achter het net 2
Bericht in Dagblad van het Noorden (18-3-2011)

Over dit onderzoek is gedoe geweest tussen Santanera en Plass. In een artikeltje in het Dagblad van het Noorden (maart 2011) was te lezen dat Plass dit onderzoek eigenlijk niet met de door haar in de wetenschappelijk wereld gehanteerde naam wilde ondertekenen, maar alleen met haar meisjesnaam. Santanera wilde haar daar toch toe dwingen en liet zelfs beslag leggen op haar loon. Uiteindelijk is het geschikt, maar aan het document te zien heeft Santanera hierbij volledig zijn zin gekregen. Op elke pagina staat keurig de paragraaf van Plass. Wat zij aan de schikking had, weet ik niet. Misschien vermeed ze hierdoor alleen het moeten betalen van de proceskosten.

In zijn getuigschrift positioneert Santanera het rapport als volgt:

In 2009 heeft Bruno Santanera aan dr. A.M.C. Plass, Universitair onderzoekster, Community Genetics te Amsterdam, persoonlijk opdracht gegeven voor een wetenschappelijk onderzoek. In 2010 heeft hij het prestigieuze onderzoeksrapport mogen ontvangen.

Duidelijk is in ieder geval dat het onderzoekje is aangepakt als privéproject en niet als medewerker in dienst van de Vrije Universiteit. Dat is maar goed ook, want de conclusies doen mijn wenkbrauwen fronsen. Helaas moeten we het doen met de laatste paar pagina’s van het rapport, want hoewel ik Plass en Santanera verscheidene malen heb gemaild met het verzoek om het hele rapport, kreeg ik het tot dusver niet. Plass reageerde überhaupt niet op vragen. Het rapport heet “Self-perceived effectiveness of the use of a static magnetic pendant (Biostabil 2000®): a mixed methods analysis of the spontaneous feedback of its users.” (februari 2010).

Ik mailde Plass onder andere om opheldering over haar volgende opmerking, waarin zij de veelal positieve ervaringen van de briefschrijvers beschouwt (blz. 18 van het rapport, dat is blz. 11 in het getuigschrift):

Dit is in overeenstemming met wat men op grond van het placebo-effect zou kunnen verwachten: de placebo stimuleert de aanmaak van opiate neurotransmitters in de hersenen, waardoor men zich prettiger voelt. Echter de gevonden gerapporteerde negatieve bijwerkingen van de Biostabil 2000 zijn daarmee in tegenspraak. Dit duidt op een mogelijk effectieve werking van de magneet.

Waar baseert ze die beperkte definitie van placebo-effect en mogelijk werkingsmechanisme op? Zelfs Wikipedia geeft al een veel uitgebreider scala aan mogelijke factoren. Ook is het raar om de gevonden negatieve ervaringen als een tegenspraak voor het optreden van het placebo-effect te zien. Het kan door het nocebo-effect komen, maar ook dat wordt normaal gesproken als onderdeel van een placebo effect gezien.
Je kunt niet de negatieve ervaringen van de ene groep als tegenspraak zien voor het mogelijk optreden van placebo-effect in de groep met positieve ervaringen. Of een gemiddeld genomen positieve ervaring kan worden toegeschreven aan een placebo-effect kan alleen worden gecontroleerd met een goed geblindeerd onderzoek met controlegroep, die een ‘nephanger’ krijgt. In de beschikbare bladzijdes van het rapport wordt ook niet gerept over het probleem dat die steekproef van 652 brieven geen goede representatie zal zijn van de ervaring van alle klanten van Santanera. Het lijkt me voor de hand liggen dat vooral mensen die heel tevreden zijn of juist de mensen die iets hebben te klagen, een brief schrijven. Maar eigenlijk heb je aan de titel van het rapport al genoeg om het daarom naast je neer te leggen.

Haar conclusie is desalniettemin:

Op basis van de vele studies die zijn uitgevoerd en die verschil hebben laten zien tussen placebo en experimentele groepen en op basis van de in deze studie geraporteerde persoonlijke ervaringen van gebruikers kan geconcludeerd worden dat mensen baat kunnen hebben bij het dragen van een magnetisch halssieraad. Op welke wijze deze werking tot stand komt blijft vooralsnog ongewis. Verder onderzoek is nodig om de precieze werking van de magneet te achterhalen.

Ondanks wetenschappelijke steun vist Bruno Santanera weer achter het net 3
De stapels brieven die Santera krijgt van voornamelijk tevreden klanten.

Wat zij vindt van die bestudeerde onderzoeken staat misschien in het volledige rapport, wat ik dus niet heb gekregen. Wel staat de lijst op de bladzijden die wel zijn opgenomen in het getuigschrift. De eerste de beste meta-analyse die ik vond en die er ook op staat, Static magnets for reducing pain: systematic review and meta-analysis of randomized trials – Pittler ea (2007), rapporteert als resultaat dat er geen significante positieve effecten zijn: “The evidence does not support the use of static magnets for pain relief“.

Het wetenschappelijke gehalte van dit ‘privéproject’ is dus niet al te hoog te noemen. Het is niet meer dan een weinig zeggend klanttevredenheidsonderzoekje met een wetenschappelijk sausje. Maar Santanera ging het er vermoedelijk dan ook eerder om dat de naam van een echte wetenschapper van een respectabele universiteit eraan verbonden werd. Hij had er, volgens het eerder aangehaalde artikel in het Dagblad van het Noorden, 40.000 euro voor over.
Dat lijkt, nu er waarschijnlijk geen bodemprocedure volgt, weggegooid geld. De advocaat van Santanera spreekt echter in zijn brief troostende woorden over deze nederlaag. Omdat de rechter het getuigschrift met de wetenschappelijke studies in zijn oordeel buiten beschouwing heeft gelaten, staan die wat hem betreft nog volledig overeind: ‘ze zijn inhoudelijke niet bestreden en blijven onverminderd hun waarde houden‘. Tsja, alleen is die waarde van het stukje van Plass niet zo hoog dus.

Bronnen:

Overigens is het nog grappig te vermelden dat het webadres www.biostabil.com blijkbaar in bezit is gekomen van een fan van Skepsis!
[update: tot vanmiddag (10/10/2012) verwees dat domein naar een Skepter-artikel uit 2005 over Santanera op de Skepsis-site. Nu echter naar een andere leuke site 😉 ]

Update: paragnost vindt geen aanwijzingen over Tanja Groen

by 42 Comments

Update: paragnost vindt geen aanwijzingen over Tanja Groen 4
De helderziende Loet van der Gouw kijkt verbaasd

Gisteren besteedde het NOS-journaal aandacht aan het werk van de helderziende en wichelroedeloper Loet van der Gouw. Uit politieonderzoek blijkt dat de buis die hij had aangewezen nooit het lichaam van de sinds 1993 vermiste Tanja Groen heeft bevat.

Op 5 september schreef Pepijn van Erp op Kloptdatwel een artikel over Loet van der Gouw. Die claimt dat hij de fiets heeft gevonden van de sinds 1993 vermiste Tanja Groen. Pepijn schreef dat de politie had laten weten dat de fiets niet van Tanja kon zijn: de fiets is van het verkeerde merk, het framenummer is verkeerd en de ingegraveerde postcode ontbreekt. Loet van der Gouw was hierdoor vreemd genoeg niet uit het veld geslagen. Hij dreigde zelfs hoogleraar Van Koppen met een rechtszaak wegens smaad omdat die had uitgelegd dat paragnosten niet over bijzondere kennis of gaven beschikken. Ze doen volgens Van Koppen niets anders dan hun uitspraken ‘retrofitten’ totdat die voldoende op de werkelijkheid lijken. Voorspellen doen ze niets. We schreven eerder over de techniek van het retrofitten op Kloptdatwel naar aanleiding van een artikel van de hoogleraar Harald Merckelbach eind juni van dit jaar in de krant NRC Handelsblad.

De paragnost Loet van der Gouw claimde niet alleen dat hij de fiets van Tanja had gevonden. Hij had ook een buis aangewezen waarin het lichaam van Tanja zou hebben gezeten. Daarover schreef de NOS onlangs. Het NOS-journaal meldde gisteren dat uit politieonderzoek blijkt dat de buis nooit een lichaam heeft bevat.

Ik kijk met vertrouwen uit naar de rechtszaak die Van der Gouw wil aanspannen tegen Van Koppen. Ik vind het ondertussen erg zonde van alle moeite die de politie aan deze verkeerde sporen heeft besteed. Tijd die beter had kunnen worden besteed. Treurig is de zaak vanwege de valse hoop die de nabestaanden misschien even hebben gevoeld.

 

Foto voorzijde: Tanja Groen, uit een video begin jaren 1990 (Netwerk)

Homeopathie 2.0

by 197 Comments

Dat homeopathische middelen vaak zo verdund zijn dat je wel erg veel geluk moet hebben om er nog één molecuul van de oertinctuur in aan te treffen, zal de lezer van kloptdatwel wel weten. Verdedigers van homeopathie zien dat ook niet echt als een probleem, het gaat immers om de informatie die van de werkzame stof is overgedragen op het water. Of zoiets. Dat dit zou moeten met verdunnen, schudden, verdunnen, schudden, verdunnen, schudden, … enzovoort enzovoort, is natuurlijk wel een beetje gedoe. Dat moet toch makkelijker kunnen, zou je denken. Inderdaad! Die informatie kun je natuurlijk ook gewoon kopiëren met een beetje elektronica.

Dit soort Remedy Makers zijn er in allerlei soorten en maten (en prijsklasses!), zie de rare apparatenlijst op de website van Skepp. Ze worden blijkbaar echt gebruikt door homeopaten (N.B. die meneer Needleman die zo blij is met het apparaat, vertegenwoordigt in de UK de homeopaten richting politiek, geen kleine jongen dus).

Je kunt er ook heel wonderlijke preparaten mee produceren, die je met de gewone verdunningsmethoden niet zal kunnen maken. Bij sommige versies kun je de informatie ook gewoon downloaden van Internet, dus heb je niet eens een echt origineel preparaat nodig. Handig!
Niet goedkoop die dingen, maar als u snel bent kunt u er nog één tweedehands van Marktplaats plukken. Maar eigenlijk heb je zo’n apparaat helemaal niet nodig, zoals Jan Willem Nienhuys in Skepter 23.1 schreef:

Het schijnt onder homeopaten allang bekend te zijn dat als je een middel nodig hebt en je het niet meteen kunt maken, dan volstaat het de naam van het middel op een papiertje te schrijven, al dan niet met de potentie erbij, en dan zet men een glas water (of bier, of koffie) op dat papiertje. Even wachten, klaar.

Zo zie je maar weer, de voordelen van de digitale revolutie worden zwaar overschat!

Acupunctuur bij COPD: helpt het echt?

by 89 Comments

Acupunctuur bij COPD: helpt het echt? 5
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.

Wij schatten dat het in de plaatselijke uitgaansgelegenheden en mogelijk zelfs bij menige geisha erg druk geweest zal zijn toen 19 Japanners, auteurs van een onderzoek naar de werking van acupunctuur bij COPD (chronisch obstructief longlijden, beter bekend als astma, bronchitis en emfyseem) vernamen dat hun artikel daarover was geaccepteerd in de Archives of Internal Medicine, een van de top vier algemene medische tijdschriften van de VS (naast de JAMA, NEJM en Ann Int Med).

Zij zullen het zelf ook wel niet verwacht hebben en inderdaad is die acceptatie is om meerdere redenen opmerkelijk. Zo betrof het maar een kleine studie met slechts 30 patiënten in elke onderzoeksgroep, een merkwaardig contrast met het aantal auteurs/onderzoekers. De proefpersonen waren gerecruteerd in twee naburige ziekenhuizen en het onderzoek nam bijna drie jaar in beslag. Het werd gesponsord door de Japan Society of Acupuncture and Moxibustion en online gepubliceerd op 14 mei 2012. Beide groepen ondergingen gedurende 12 weken elke week een sessie waarin echte acupunctuur of placeboacupunctuur werd toegepast. De studie was ‘single-blind’, dat wil zeggen: de patiënt bemerkte geen verschil, maar de acupuncturist wist wel of hij echte dan wel placeboacupunctuur gaf. De belangrijkste uitkomstmaat betrof de mate van kortademigheid na 6 minuten lopen en de acupunctuurgroep deed het na die 12 weken beter dan de placebogroep. De statistiek klopte en er was netjes gecontroleerd of de blindering van de patiënten (konden zij raden in welke groep zij zaten?) was geslaagd, hetgeen het geval bleek. Ook een aantal aanvullende gegevens, onder andere betreffende de kracht van de in- en uitademing en de bereikte loopafstand viel positief uit voor de acupunctuurgroep.

Wat moeten wij hier nu weer van denken? Hoe kunnen naaldjes op de ‘blaasmeridiaan’, de ‘galblaasmeridiaan’, de ‘dunnedarm-meridiaan’ etc. zulk een spectaculair effect bewerkstelligen? De auteurs doen nog een gekunstelde poging om een verklaringsmechanisme te geven (lagere rusttonus van hulp-ademhalingsspieren, waardoor ze als het er op aan komt sterker zouden zijn), maar dat valt niet serieus te nemen. Of de secundaire uitkomstmaten van tevoren in het onderzoeksprotocol waren opgenomen of het resultaat van het zogeheten ‘fishing’ zijn geweest, dat valt niet na te gaan. Maar zelfs als aan alle methodologische voorwaarden is voldaan, gelooft iemand natuurlijk niet dat dit effect biologisch is. Daarvoor is allereerst het gevoel van ‘te mooi om waar te zijn’ te sterk. De financiering duidt ook al op een grotere kans op de gewenste positieve uitkomst zoals dat ook bekend is uit de reguliere farmaceutische trials. De overtuigingskracht van dit kleine aantal patiënten is ook niet groot en bovendien kan een p < 0,05 soms ook toevallig worden gevonden, namelijk in bijna 5% van alle onderzoeken waarin gelijkwaardige geneeswijzen met elkaar worden vergeleken. Dat de trial niet dubbelblind was laat de mogelijkheid open, dat de lichaamstaal van de therapeut in beide groepen verschillend is geweest. Ook dit kan een verstorend effect hebben. Ten slotte moet gedacht worden aan publication bias, waarbij vergelijkbare onderzoeken met een negatieve uitkomst niet zijn gepubliceerd. Er is een tijd geweest dat alle acupunctuurtrials uit China, Japan en Sri Lanka positief voor de acupunctuur uitvielen. Of die tijd voorbij is dat staat echt nog niet vast. Ook kan de mogelijkheid van fraude nooit worden uitgesloten, zulks is eerder vertoond.

De 19 Japanners zullen trots zijn op hun artikel en artsen en patiënten zullen deze publicatie weer zeer vaak tegenkomen in de propaganda van de Chinese naaldartiesten. En dat is zeer te verwijten aan de redactie van de Archives of Internal Medicine, die ook nog een commentaar publiceerde van de pro-alternatieve Brit George Lewith, die een en ander natuurlijk toejuicht en – dat klinkt altijd goed – nader onderzoek adviseert om echte zekerheid te verkrijgen. Het zijn de tijdschriftredacteuren van de Archives, die er met deze publicatie van een absurde claim voor verantwoordelijk zijn dat ongetwijfeld talrijke COPD-patiënten zich hoopvol tot acupuncturisten zullen gaan wenden met het verzoek deze onzinnige behandeling ook te mogen ondergaan. Hun is met deze publicatie een zeer slechte dienst bewezen.

 

Masao Suzuki et al. A randomized placebo-controlled trial of acupuncture in patients with Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD). Arch Intern Med. 2012. E pub 14 may 2012. doi:10.1001/archinternmed.2012.1233

Power Balance onderzocht: geen effect

by 15 Comments

De Amerikaanse skeptici hebben de Power Balance armbandjes (‘performance technology’) aan een serieus dubbelblind onderzoek onderworpen. ‘De uitkomst van het onderzoek zal geen enkele skepticus verbazen’ aldus het onderzoeksverslag in het blad Skeptical Inquirer. Volgens onderzoeker James Underdown heeft de Power Balance armband niet meer of minder effect dan iedere andere talisman.

Power Balance onderzocht: geen effect 6
Een Power Balance armbandje met hologram. Onderzoek laat zien dat het armbandje geen effect heeft op sportieve prestaties. Foto: CSI.

Armbandjes met diverse vermeende effecten zijn al enkele keren besproken op Kloptdatwel. Een paar dagen geleden schreef Pepijn van Erp over de reisziekte-armbandjes die de Hema in de winkel legt ondanks het feit dat er onvoldoende bewijs is voor de werkzaamheid ervan. We schreven ook al enkele keren over de Power Balance armbandjes: hoewel Power Balance in Australië is veroordeeld tot teruggave van het aankoopbedrag (zie dit artikel op het Skepsis Blog) en onze eigen Reclame Code Commissie Power Balance veroordeelde tot aanpassen van reclame-teksten moesten we begin 2011 melden dat Power Balance doorging met het aanprijzen van het armbandje. Ook nu nog meldt de Nederlandse website van Power Balance: ‘De Power Balance producten helpen je meer uit jezelf te halen’. Hetzelfde gebeurt op de Amerikaanse website van Power Balance, hoewel ze daar de aanprijzingen laten uitspreken door bekende sporters. Zo zegt de pro-golfer Ricky Barnes: ‘Power Balance has been great for me. It gives me what I need to perform at the highest level each week, on and off the golf course’.

Power Balance onderzocht: geen effect 7
Een vrijwilliger op het onderzoekscircuit. Foto: CSI.

De Amerikaanse skeptici hebben de Power Balance armbandjes onderworpen aan een eenvoudige dubbelblinde test. Als tegenwicht tegen de hordes topsporters die het armbandje aanbevelen op de website van Power Balance deed ook Olympisch Atlete Dominique Dawes mee aan het CSI-onderzoek. 16 vrijwilligers voltooiden een parcours met hindernissen. Er waren vier armbandjes, slechts één van de vier bevatte het door Power Balance als werkzaam aangemerkte hologram, drie armbandjes bevatten geen holgram. De bandjes waren netjes ingepakt, zodat zowel de onderzoekers als de vrijwilligers niet konden weten of een bandje wel of niet echt was. De uitkomst van het onderzoek laat zich raden: er was geen enkel verschil tussen de prestaties van de sporters met of zonder Power Balance armbandje. Onderzoeker James Underdown:

‘Our initial conclusion was that Power Balance bracelets have no discernable effect when the wearer doesn’t know whether or not he or she is wearing one with a hologram. In other words, the bracelet itself doesn’t seem to be doing anything. These results are consistent with work done by Richard Saunders for the Australian Skeptics (see “Power Balance Down and Out,” SI, News and Comment, September/October 2011) and by John Porcari at the University of Wisconsin at Lacrosse, both of whom conducted blinded tests of Power Balance’s efficacy and found no difference between Power Balance products and dummy stand-ins used to blind the user’.

Je bent kortom nogmaals gewaarschuwd: als je gelooft dat een klavertje vier geluk brengt of als je op vrijdag de 13e liever in bed blijft liggen, dan is de Power Balance misschien wel wat voor je.