Kloptdatwel?

Gezondheid

Hoe absoluut is het medisch beroepsgeheim?

by 27 Comments

Hoe absoluut is het medisch beroepsgeheim? 1
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.

Hoe absoluut is het medisch beroepsgeheim?

De minister van VWS overweegt aanpassing van de wet om het artsen gemakkelijker te maken hun beroepsgeheim te doorbreken. Dat zou noodzakelijk zijn om over criminelen, die steeds vaker weigeren een observatie in een tbs-kliniek te ondergaan, van eerdere behandelaars toch gegevens te verkrijgen over hun geestelijke gezondheid. Een tweede categorie waaraan de minister denkt betreft verzekeringsfraude door het simuleren van arbeidsongeschiktheid, in welk geval de UWV-arts gegevens aan justitie zou moeten verstrekken. De KNMG is tegen een aanpassing van de wet en meent dat de beroepsgroep zelf criteria kan formuleren waaraan moet worden voldaan, zodat doorbreking van de geheimhoudingsplicht de arts niet meer in contact met de tuchtrechter hoeft te brengen. De artseneed noemt de geheimhoudingsplicht expliciet, maar de KNMG billijkt reeds lang uitzonderingen als er sprake is van kindermishandeling, geweld of fraude. De geheimhoudingsplicht dient om de toegankelijkheid van de individuele zorg niet te belemmeren, maar de arts heeft ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid tegenover derden of het collectief.

Deze discussie brengt bij mij herinneringen boven aan de populariteit van dr. Houtsmuller, een gepensioneerd internist, die in het laatste decennium van de vorige eeuw grote bekendheid genoot als kankerdokter en in die hoedanigheid werd gerespecteerd door het KWF en een boek kreeg uitgegeven bij de wetenschappelijke uitgeverij Bohn Stafleu Van Loghum. Met zijn Houtsmullerdieet, zijn medicamenteuze ‘kankerremmers’ en haaienkraakbeen zou hij verrassende resultaten hebben geboekt bij opgegeven kankerpatiënten en hijzelf zou het levende bewijs zijn. In alle interviews en in al zijn boeken kwam hij met het verhaal dat hij in 1981 was opgegeven als gevolg van een uitgezaaide vorm van huidkanker, maar zichzelf vervolgens had genezen met een zelf ontdekte methode. Zijn behandelend artsen uit 1980/1981 wisten dat het verhaal niet klopte en moesten knarsetandend toezien hoe Houtsmullers ster rees en hoe steeds meer kankerpatiënten de onsmakelijke en kostbare Houtsmullertherapie gingen volgen. Toen Houtsmuller door het KWF als feestredenaar werd gevraagd op hun 50-jarig jubileum, toen hielden zij het niet langer en besloten zij te gaan lekken en zo kwam mij ter ore dat Houtsmuller loog over zijn ziektegeschiedenis en nooit aan uitzaaiingen van zijn huidtumortje had geleden. Ik lichtte het KWF in, zocht de publiciteit, daagde hem uit zijn medisch dossier door een onafhankelijk oncoloog te laten beoordelen en in een rechtstreekse confrontatie met hem in Barend & Witteman op 22 maart 1999 moest hij stamelend toegeven dat ik gelijk had en dat e.e.a. op een ‘misverstand’ had berust. Hij wist dat ‘al enige tijd’, maar had ook daarna zijn flutboeken steeds laten bijdrukken zonder het leugenachtige verhaal over zijn ziektegeschiedenis te corrigeren.

In een door hem aangespannen  rechtszaak met een ontgoochelende afloop werd Houtsmuller eerst in het ongelijk gesteld, maar later gesauveerd en werd mij in oktober 2000 vervolgens verboden hem leugenaar of kwakzalver te noemen. De dwangsom in geval van overtreding bedroeg 10.000 gulden. Heel treurig, maar mijn tevredenheid overheerste. Doorbreking van het beroepsgeheim door enkele medici, dat hen ongetwijfeld zwaar is gevallen, had er in elk geval voor gezorgd dat steeds minder kankerpatiënten hun toch al zware leven ook nog eens lieten vergallen door een vies dieet en het slikken van wel 20 pillen per dag tegen niet geringe kosten. Het medisch beroepsgeheim is een groot goed, maar absoluut is het beslist niet.

Ziek door windmolengeluid. Of door propaganda?

by 29 Comments

Windenergie mag dan volgens velen een mooie groene technologie zijn, als zo’n windmolen vlakbij je huis wordt gezet, denken opeens velen er heel anders over. Dan passen die molens echt niet in het landschap of zouden er teveel vogels op die plek het slachtoffer worden van de ronddraaiende wieken. Een ander argument is dat je ziek zou kunnen worden van het geluid. In augustus vorig jaar verscheen een stuk in Spits! (Doodziek zijn van de windmolens), waarin een studie werd gepresenteerd van de Universiteit Utrecht. Op grond van een uitgebreide literatuurstudie was de onderzoeker tot de slotsom gekomen dat omwonenden inderdaad ziek kunnen worden van het geluid van de windmolens. Een recente Australische studie toont een heel andere kant van het verhaal: er is een duidelijke relatie tussen de gemelde gezondheidsklachten en de activiteiten van groepen die ageren tegen windenergie.

windmolensInvloed actiegroepen in Australië
Onderzoekers van de universiteit van Sydney analyseerden de historie van de klachten over gezondheid en geluidsoverlast, die gemeld waren door mensen die in de buurt van een windmolenpark wonen. Wat bleek? Uit de omgeving van 63% van die parken waren nooit klachten ontvangen en een groot deel van de klachten (68%) hadden betrekking op slechts vijf parken (van in totaal 49 in heel Australië). En net de bevolking in omgeving van deze vijf was bestookt met informatie over mogelijke gezondheidseffecten van windmolenlawaai door anti-windenergie-actiegroepen.
Tot 2009 focusten deze actiegroepen zich vooral op de veronderstelde schadelijke effecten van de windmolens op de ongerepte natuur en speelden gezondheidsaspecten nauwelijks een rol (op de achtergrond waarschijnlijk wel een behoorlijke dosis klimaatopwarmingscepticisme). Opvallend is dat het merendeel (82%) van de klachten werd ingediend, nadat die groepen de ‘gezondheidskaart’ begonnen te spelen. Ook op plekken waar al jaren windmolenparken zonder noemenswaardige problemen draaiden, begonnen opeens dergelijke klachten binnen te komen.

Conclusie van het rapport (pdf):

In view of scientific consensus that the evidence for wind turbine noise and infrasound causing health problems is poor, the reported spatio-temporal variations in complaints are consistent with psychogenic hypotheses that health problems arising are “communicated diseases” with nocebo effects likely to play an important role in the aetiology of complaints.

Het lijkt behoorlijk veel op de toestand rond elektrosensitivieit en de angst voor schade door elektromagnetische straling, bijvoorbeeld afkomstig van zendmasten voor mobiel telefoonverkeer. Belangrijke tekenen daarvoor zijn ook de benamingen die gehangen worden aan deze nieuw ‘ziekte’: Wind Turbine Syndrome, Vibro Acoustic Disease en Visceral Vibratory Vestibular Disturbance en het feit dat de meest genoemde klachten, als misselijkheid, duizeligheid en hoofdpijn, ook voorkomen bij die andere modeziekten met een belangrijk psychisch aspect.

Onderzoek van Universiteit Utrecht?
Maar hoe zat het dan met dat Utrechtse onderzoek? Uit het stuk van Spits! viel al op te maken dat het hier ging om een literatuurstudie van Kinanya Pijl, een studente van de faculteit Rechtsgeleerdheid. Verder uitzoeken door de Groene Courant leerde hoe de vork in de steel stak: Pijl deed het onderzoek als stagiaire op een advocatenkantoor. Dat kantoor, Amice Advocaten, bleek ook het advocatenkantoor te zijn dat een rechtszaak voert namens de Stichting Gigawiek. Die stichting protesteert tegen de plaatsing van een aantal windmolens aan het Amsterdam-Rijnkanaal in de gemeente Houten, zelfs tot aan het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Het rapport van Pijl zit nagenoeg compleet bij de stukken die ten behoeve van die zaak zijn ingediend bij het hof.

Een woordvoerder van universiteit bevestigde dat het niet gaat om een onderzoek van Utrechtse wetenschappers:“Het is hartstikke fout in de krant gekomen. Misschien omdat het komkommertijd is.” 
Misschien door die komkommertijd nam een aantal kranten het bericht in Spits! in ieder geval klakkeloos over en de commotie leidde ook tot vragen  in de Provinciale Staten (PVV). De Volkskrant en Trouw plaatsten uiteindelijk wel een corrigerend naschrift, maar bij Spits!, De Telegraaf of Elsevier zag ik het niet.
Het onderzoek van Pijl staat online: Wind Turbine Noise Effect on Human’s Health and Well-being – The European Human Rights Perspective. Zij schrijft dat er onderzoeken zijn die een relatie laten zien tussen ergernis over windmolengeluid en de afstand tot de molens, maar de directe vertaling naar gezondheidseffecten is niet overtuigend. Dat blijft toch hangen bij het verhaal dat ergernis (maar ook verstoorde slaap) zich vertaalt in stress en dat weer in andere gezondheidsklachten. En zoals de Australische studie laat zien, moet je andere veroorzakers van die stress niet uitsluiten.

Meer lezen over de studie uit Australië (met reactie van een actiegroep) in The Guardian.

Later toegevoegde links:

  • Een van de Australische onderzoekers, professor Simon Chapman, schreef in juli 2012 al een stuk waarin hij vooruitloopt op de conclusie.  Hierin staat ook meer over de achtergrond van de actiegroepen.
  • De windenergielobby (NWEA) in Nederland heeft een webpagina over gezondheid en windenergie. In de factsheet staan ook de onderzoeken besproken die Pijl meenam in haar rapport, alleen wordt bijvoorbeeld aangegeven dat het RIVM op een onderzoek, dat belangrijk is voor de tegenstanders van windenergie (van N. Pierpont, die de term ‘Wind Turbine Syndrome’ bedacht) veel kritiek heeft. Te klein, zelfrapportage van klachten en zo meer. De RIVM-rapportages worden niet genoemd in het stuk van Pijl. Toch een beetje raar als je bedenkt dat bij een rechtszaak over de plaatsing van een windmolenpark de gemeente Zwolle zich beriep op dat RIVM standpunt. En de Raad van State vond dat redelijk.

Skepticism: The New Miracle Life-Cure!

by 62 Comments

The Huffington Post is niet echt een betrouwbare bron voor nieuws op het gebied van gezondheid. Misschien is onbetrouwbaar teveel gezegd, maar inconsistent is het nieuwsaanbod zeker. Om een of andere rare reden hebben ze bijvoorbeeld naast een serieuze Science afdeling ook iemand als Dana Ullman als blogger. Die mag ongehinderd de loftrompet over homeopathie steken. Nou ja, ongehinderd, als je de commentaren op zijn stukjes niet meetelt. Er is af en toe ook wel een blog dat de onzin van homeopathie laat zien en gelukkig biedt de site ook ruimte om de draak te steken met dit soort onbewezen wondertherapieën:

Zelfs op zo’n bericht komt er weer veel commentaar van vooral de verdedigers van homeopathie. Ook van Dana Ullman, ‘Mr. Homeopathy’, zelf:

Commentaar van Ullman, altijd even subtiel en altijd vol drogredeneringen
Commentaar van Ullman, altijd even subtiel en altijd vol drogredeneringen

Er is geen zinnige discussie met die man te voeren en blijkbaar heeft hij ook geen gevoel voor humor. Eigenlijk vind ik het raar dat een medium als The Huffington Post zo’n figuur laat orakelen op de site. Ik heb ‘m werkelijk nooit eens zien toegeven dat hij ergens helemaal mis zat. Ook niet als dat met overdonderend bewijsmateriaal werd aangetoond.
Hij is er bijvoorbeeld grotendeels verantwoordelijk voor dat op Internet talloze gelovigen in alternatieve gezondheidszorg nog steeds rondbazuinen dat de Zwitserse overheid een rapport heeft opgesteld waarin homeopathie wordt goedbevonden. Al talloze keren is hem duidelijk gemaakt dat dit heel anders ligt. Zie Homeopaten juichen over ‘Zwitserse’ rommel en een stuk van een vertegenwoordiger van het Zwitserse Bureau voor Volksgezondheid: ‘ is not a “Swiss report”‘ over de feitelijke status. Maar denk maar niet dat Dullman ooit maar één woord zal terugnemen. Geen wonder dat een paar jaar terug op Science-Based Medicine een stukje verscheen getiteld ‘The Dullman-Law‘. Die ‘wet’ luidt als volgt:

In any discussion involving science or medicine, being Dana Ullman loses you the argument immediately…and gets you laughed out of the room.

Is het verstandig om iemand als Ullman onweersproken te laten op een veelgelezen site, of hem alleen maar uit te lachen? Skeptici zien wel dat het meestal volstrekt flauwekul is wat hij opschrijft, maar niet iedereen is goed op de hoogte. Op de The Huffington Post wordt hij aardig op de huid gezeten door een aantal actieve skeptici. Niet dat dat serieuze discussie oplevert, maar het laat andere lezers in ieder geval zien dat het niet zo ‘wetenschappelijk’ is wat Ullman opschrijft.  Het verspreiden van Skepticism® is een goed idee.  Als is het maar om Dullman op stang te jagen met deze onverdunde humor 😉

Fear and Faith: Episode 1 – Fear

by 22 Comments

Derren Brown is een bekende Engelse mentalist waar we al vaker over schreven. In de volgende show laat hij de kracht van het placebo-effect zien als hij een mensen een placebo-pil laat slikken van een verzonnen farmaceutisch bedrijf. Mensen overwinnen hun angst voor hoogtevrees om maar wat te noemen, maar het middel blijkt veel breder inzetbaar.

Met dank aan Jan Broekhof voor de tip!

ALLE onderzoeken gepubliceerd krijgen, wat kun je doen?

by 23 Comments

AllTrials Als iemand het filmpje (zie vorig bericht) bekeken heeft dan lijkt me verdere onderbouwing niet meer nodig: ALLE onderzoeken MOETEN gepubliceerd worden. Het wetenschappelijke proces is in gevaar wanneer dit niet gebeurt, want dan verliest het een groot deel van zijn geloofwaardigheid.

Op de website www.alltrials.net staat een petitie die je kunt ondertekenen om het idee te steunen dat alle onderzoeken moeten worden gepubliceerd. Gebruik de knop hiernaast om de petitie te ondertekenen. Bij plaatsing van dit bericht waren er al ruim 30.000 individuele ondertekeningen en hebben tal van patiëntenorganisaties hun steun uitgesproken.

Een van de laatste positieve berichten is dat ook farmacie gigant GlaxoSmithKline, in het boek van Ben Goldacre nog  fel bekritiseerd, zich aansluit bij het initiatief. Er is goede hoop dat nu ook de andere geneesmiddelfabrikanten zullen volgen.

De aanbevelingen uit Bad Pharma

In september 2012 kwam het boek Bad Pharma van Goldacre uit met als ondertitel How Drug Companies Mislead Doctors and Harm Patients. In Bad Pharma staat heel veel verontrustends: veel gevalsbeschrijvingen van ongelukken veroorzaakt door het achterhouden van gegevens en een uitvoerige handleiding in het hoofdstuk ‘Bad Trials’ (die natuurlijk met rode oortjes gelezen wordt door alto-onderzoekers of ze daar nog iets van kunnen leren) met zeker vijftien methoden om te frauderen met gepubliceerd onderzoek. In de Wikipedia staat een samenvatting van het boek.

Goldacre geeft ook hier en daar aanbevelingen. Hieronder heb ik ze maar even samengevat. Ik hoop dat ik er geen heb overgeslagen.

Uit het hoofdstuk ‘Missing Data’

vanaf pagina 54
1. Als een farmaceutisch bedrijf onderzoekers een geheimhoudingsplicht oplegt, zodat het bedrijf later de resultaten ongehinderd kan verdraaien of zelfs verzwijgen, dan moet dit duidelijk aan de proefpersonen worden uitgelegd.

2. Het bestaan van een dergelijke contractueel afgedwongen geheimhoudingsplicht moet in alle publicaties over het desbetreffende onderzoek genoemd worden.

3. Onderzoekscontracten van universiteiten moeten standaard dergelijke geheimhoudingsclausules verbieden.

4. Wetgeving moet geheimhoudingsclausules verbieden voor medisch-farmacologisch onderzoek.

5. Beroepsorganisaties moeten het niet-publiceren van gegevens over trials classificeren als ernstig wangedrag.

6. Alle onderzoekers die te maken hebben met proeven op mensen moeten zorgen dat de uitkomsten van zulke proeven binnen een jaar gepubliceerd worden.

7. Alle betrokkenen bij een overtreding van regel 6 moet op een makkelijk toegankelijke zwarte lijst gezet worden.

8. Ethische comités moeten goed naar die zwarte lijst van nummer 7 kijken voor ze een onderzoek goedkeuren.

9. Trials worden niet goedgekeurd door een ethisch comité, tenzij er garanties zijn dat er binnen een jaar na completering wordt gepubliceerd.

pagina 54
10. Tijdschriftredacteuren, en Amerikaanse en Europese regelgevers moeten veel serieuzer werk maken van registers van trials. Ongeregistreerde trials zouden onmogelijk moeten zijn en de ‘resultaten’ ervan zouden overal voor publicatie moeten worden geweigerd.

pagina 98
11. Er moet gecontroleerd worden op overtredingen van regel 6, met forse straffen voor zondaars.

12. Systematische reviews moeten meer aandacht geven aan trials waarvan men weet dat ze gedaan zijn, maar waarvan de resultaten worden verzwegen.

13. Alle klinische studies en alle onderzoeken op mensen moeten (eventueel na anonimisering van de proefpersonen) openbaar gemaakt worden en online gezet worden.

14. Er moeten nieuwe methoden worden ontwikkeld om deze reusachtige hoeveelheden gegevens samen te vatten.

15. Iedereen die proeven met mensen doet, hoort zijn of haar gegevens op patiëntniveau te delen met andere onderzoekers via online databanken die voor onderzoeksleiders toegankelijk zijn.

Uit het hoofdstuk ‘Bad Regulators’

pagina 168

16. Farmabedrijven horen bij nieuwe middelen te vertellen hoe goed die het doen, vergeleken met bestaande middelen (dus niet met placebo’s).

17. De toezichthouders moeten de farmabedrijven dwingen om hun proeven zo in te richten dat de uitkomst ook bruikbare informatie levert.

18. Alle gegevens over werkzaamheid en veiligheid die aan de toezichthouders worden verstrekt, horen openbaar te zijn, evenals gegevens die door overheidsinstanties worden vermeld over ‘adverse events’.

19. Gegevens over voor- en nadelen van middelen moeten worden gepubliceerd op zo’n manier dat artsen en patiënten er wat van snappen.

Uit het hoofdstuk ‘Marketing’

pagina 271
20. Reclame voor geneesmiddelen moet verboden worden (VS) en blijven (Europa).

21. Farmabedrijven zouden moeten betalen aan een centrale organisatie die dan subsidies uitdeelt aan goede en onafhankelijke voorlichters die het publiek uitleg geven over specifieke medicijnen.

22. Nieuwe ziekten mogen niet ‘verkocht’ worden door bedrijven die de middelen daartegen ook verkopen.

23. Een bedrijf dat de aandacht op een bepaalde ziekte vestigt, moet er het in advertenties eerlijk bij vertellen als ze tegelijkertijd een middel ontwikkelen of verkopen tegen die ziekte.

24. Idem voor ander materiaal dan advertenties.

pagina 284
25. Dokters moeten geen artsenbezoekers (van farmabedrijven) te woord staan.

26. Ontzeg artsenbezoekers de toegang tot klinieken.

27. Artsen, verpleegkundigen en managers van klinieken die denken dat ze niet door cadeautjes van farmabedrijven worden beïnvloed, moeten dan maar op een voor al hun patiënten duidelijk zichtbare plaats aangeven wat die cadeautjes dan wel waren.

28. Ontzeg artsenbezoekers de toegang tot de opleidingsinstituten voor medici.

29. Meld het als artsenbezoekers over de schreef gaan.

30. Besteed in de artsenopleiding aandacht aan het gevaar van artsenbezoekers.

31. Voorkom dat apothekers informatie (bijvoorbeeld over voorschrijfgedrag van artsen) aan artsenbezoekers verstrekken, desnoods door de wetgeving aan te passen.

32. Verwijder alle cadeautjes van farmabedrijven (koffiebekers, kalenders, pennen, USB-sticks…) uit je spreekkamers.

pagina 302
33. Zorg dat je universiteit verbiedt dat de staf zich inlaat met de praktijk dat farmabedrijven kant-en-klare artikelen aanlevert waar men alleen maar de eigen naam boven hoeft te zetten (‘ghostwriting’).

34. Bij artikelen moet er altijd bij staan wie wat gedaan en geschreven heeft, en hoeveel er aan welke organisatie betaald is voor het schrijven van (delen van) het stuk.

35. Peuter iedereen aan het verstand dat een naam boven een stuk niet wil zeggen dat die het ook geschreven heeft.

36. Als je onderwijs geeft in de geneeskunde, vertel je studenten dan dat het schering en inslag is onder opinieleiders in de geneeskunde om hun naam te (laten) zetten boven stukken waar ze niks mee te maken hebben gehad.

37. Als je iemand kent die op zo’n manier ‘gastauteur’ is geweest, ga dan in discussie met ze over deze vorm van bedrog.

38. Als je lid bent van een Academie van Wetenschappen, probeer dan gedaan te krijgen dat ze ‘ghostwriting’ verbieden.

pagina 311
39. Medische tijdschriften moeten nauwkeurig opgeven hoeveel advertentie-inkomsten ze van farmabedrijven krijgen.

40. Idem voor inkomsten uit overdrukken.

41. Redacteuren moeten anoniem kunnen klagen over commerciële pressie.

42. Redacteuren moet ook eventuele ‘conflicts of interest’ declareren.

43. Er moet meer onderzoek gedaan worden naar de manier waarop inkomen uit advertenties en overdrukken het al dan niet accepteren van artikelen beïnvloedt.

pagina 320
44. Vraag je (huis)arts of die cursussen volgt van farmabedrijven.

45. Ben je arts, ga dan niet naar cursussen van farmabedrijven, ook niet als docent.

46. Als je collega’s zoiets doen, ga dan in discussie met ze en vertel ze over alle bewijzen dat dergelijke handelwijzen ze bevooroordeeld maken.

47. Gratis onderwijs is ook een tamelijk duur cadeau van farmabedrijven. Artsen zouden gedwongen moeten worden ook dat soort cadeaus duidelijk (voor hun patiënten) te declareren.

48. Artsen moeten van de overheid zich voortdurend laten bijscholen. Daar zouden ze eigenlijk voor moeten betalen, of de overheid moet dat doen. Die lessen kunnen een stuk goedkoper als je ze niet in luxe oorden geeft.

pagina 339
49. Artsen horen volledige opening van zaken te geven over hun hele inkomen (ook ‘gratis’ onderwijs) en dat moeten patiënten en collega’s kunnen nazoeken in een centraal register.

50. Farmabedrijven moeten alles wat ze aan of voor elke arts betalen of cadeau doen opgeven aan een centraal register.

51. Regeringen zouden zulke registers als in 49 en 50 moeten bijhouden.

52. De US Sunshine Act is een goed voorbeeld voor wetgeving. Elke arts hoort in de wachtkamer de gegevens over hem- of haarzelf uit zo’n register als in 51 ter inzage te leggen.

53. Er zijn enorme verschillen in hoeveel conflicterende belangen instellingen hebben. De American Medical Students Association heeft een heel mooie lijst samengesteld. Dat zouden meer mensen moeten doen.

Uit het hoofdstuk ‘Afterword: Better Data’

pagina 357
54. Maak eens een opmerking of schrijf aan je arts over wat die precies van farmabedrijven krijgt, bijvoorbeeld in de vorm van cursussen.

55. Vertel eens aan je arts dat je niet goed vindt dat hij jouw medische gegevens doorneemt met een artsenbezoeker.

56. Opper eens dat de arts zo’n lijst als in 52 in de wachtkamer legt.

pagina 359
57. Als je als patiënt aan een trial deelneemt, eis dan geschreven garanties dat
(1) het trial in een openbaar register is aangemeld;
(2) dat de uitkomsten binnen een jaar na afloop worden gepubliceerd.
(3) Vraag de naam van degene die daarvoor verantwoordelijk is en
(4) vraag of je het uiteindelijke onderzoeksverslag kunt krijgen.

Update 23/10/2013: Een uitgebreide bespreking van Bad Pharma door Jan Willem Nienhuys verscheen in Skepter 25.2 en staat nu ook online op de Skepsis-site: Frauduleuze farma.

Geïnteresseerd geraakt wat Ben Goldacre allemaal te vertellen heeft? Bestel een van zijn boeken via de links hieronder bij Bol.com en steun daarmee Kloptdatwel!