Kloptdatwel?

Fukushima Hoaxes

by 7 Comments

Even schrikken: “Op 5 jan 2014 is er nog meer tragedie te melden rond Fukushima. Medewerkers van het Russische ministerie van Defensie registreerden op 31 december twee ondergrondse explosies hebben geregistreerd in het gebied rond Fukushima: eentje met een magnitude van 5,1 en een kleinere van 3,6 kort daarop.” Alsof de kernramp bij Fukushima in werkelijkheid nog niet erg genoeg is, scheppen sommigen er blijkbaar genoegen in om dit soort onzin te verzinnen en actief te verspreiden op Internet.
Het aangehaalde kromme citaat komt van de website ‘Wij Worden Wakker‘, die neemt het nieuwtje over van ‘The European Union Times‘ en die weer van ‘WhatDoesItMean.com‘. Zo gaat het met veel van die verhalen, de ene dubieuze site neemt het van de andere over en met een beetje pech ziet het verhaal er op een gegeven moment net geloofwaardig genoeg uit dat het ‘viral’ gaat via Facebook en Twitter.

Fukushima-disaster-640x250

Hoaxes rondom Fukushima zijn niet zo wijd verspreid in Nederland, misschien omdat Fukushima zo’n eind weg ligt. Op de bekende stekkies voor complotdenkers als WantToKnow.nl en Niburu.nl zie je er in ieder geval niet al te vaak berichten over. Hoe het met de verspreiding via Facebook zit, is lastig vast te stellen. Op de beruchte Amerikaanse sites als Infowars en NaturalNews is dat heel wat anders, daar koppelen ze het liefst elk afwijkend natuurfenomeen aan de gevolgen van de kernramp. De westkust van de Verenigde Staten ligt natuurlijk ook maar nét aan de overkant van de Stille Oceaan en kijkt zowat op Fukushima uit …

Het is geen doen om alle spookverhalen hier te ontzenuwen, maar ik zal een paar van de meest in het oog springende voorbeelden geven en verwijzingen geven naar sites die kunnen helpen om de waarheid van de verdraaide feiten, halve waarheden en complete verzinsels te onderscheiden.

Golfhoogtes van de tsunami, geen stralingsniveaus
Golfhoogtes van de tsunami, geen stralingsniveaus

Eén van de afbeeldingen die de laatste tijd maar blijft opduiken in de alarmerende berichten is het kleurige plaatje hiernaast. De websites Snopes.com geeft de achtergrond en in hetzelfde stuk staat trouwens ook de achtergrond van het enge citaat in de eerste alinea van deze blog.
In augustus 2013 brachten de Japanse autoriteiten het slechte nieuws dat er heel veel radioactief besmet geraakt koelwater in zee loopt, omdat het via het grondwater vermengd raakt. Een aangebrachte laag die dat zou moeten voorkomen, blijkt niet helemaal waterdicht.
Buiten de serieuze media werd dit bericht vaak vergezeld van dit plaatje alsof het zou gaan om de verspreiding van dat radioactieve water. Daar slaat het echter helemaal niet op. Het is gemaakt door het National Oceanic and Atmospheric Administration in maart 2011 meteen na de aardbeving, die de opeenvolgende catastrophes in gang zette, en laat zien wat de golfhoogte was van de tsunami die volgde. Niks niet radioactieve straling!

Screenshot van YouTube video die hoge stralingsniveaus laat zien op stradn bij San Francisco
Screenshot van YouTube video die hoge stralingsniveaus laat zien op strand bij San Francisco

Van wat recentere datum is een video op YouTube, waarin een ongewoon stralingsniveau op een strand bij San Francsico wordt gemeten met een Geigerteller:

This shocking video was taken December 23rd 2013 with a quality Geiger Counter south of Pacifica State Beach (Surfers Beach) California.
Background radiation reading is 30 CPM. Near the ocean it’s 150 CPM. The moister coming from the ocean waves seems to be what makes the Geiger Counter jump up 5X. This is not normal at all. More thorough testing needs to be done.

Deze metingen worden even in het juiste perspectief gezet in een bespreking van Ken Adachi op ‘Educate-Yourself’ [update 3/3/2014: in de commentaren wordt er terecht op gewezen dat de rest van die site vol onzin staat. Merkwaardig, maar ook ‘loonies’ kunnen natuurlijk wel eens een goed stuk schrijven]. De hogere achtergrondstraling komt van het zand, is niet uitzonderlijk hoog en het niveau waarbij het alarmerende piepje afgaat kun je zelf instellen. De maker van het filmpje heeft een hele berg aan complotvideo’s rond Bigfoot en de moord op Kennedy op zijn YouTube-kanaal staan, ook geen goed teken. Erg overtuigend is het filmpje sowieso niet als je er wat beter op let: waarom dalen de meetwaarden bijvoorbeeld als de maker van het filmpje met zijn apparaat dichter naar het ‘besmette’ water loopt?

antipode van Fukushima, komt hier die reactor soms weer te voorschijn na een meltdown?
antipode van Fukushima – komt hier die reactor soms weer te voorschijn na een meltdown?

Van het laatste plaatje kan ik me nauwelijks voorstellen dat iemand het serieus zou nemen, zie het daarom maar als humoristische uitsmijter.

Veel van deze bangmaakverhalen worden snel ontkracht, maar als je niet weet waar je moet zoeken, loop je die verhalen misschien mis. Op Skeptoid las ik een aantal blogs die behoorlijk wat van de onzinverhalen weerleggen (1,2,3). Snopes is vaak snel en op een site als ‘Deep Sea News‘ is ook veel goede informatie te vinden met betrekking tot de gevolgen voor het leven in de zee. ‘Educate-Yourself’ dat ik al aanhaalde, heeft ook een lange lijst met misinformatie [NB de rest van die site staat vol onzin].

Een andere manier om achter dit soort debunks te komen is natuurlijk om de browserapp van rbutr.com te installeren (nu ook voor Firefox!) of daar te zoeken op bestaande rebuttals. Zelf zoeken in Google met wat woorden uit het dubieuze nieuws en extra zoekterm ‘hoax’ werkt ook vaak goed.

Buitenlandse ‘doctors’ mengen zich in Nederlandse stralingsdiscussie

by 27 Comments

Wie heeft er tegenwoordig geen smartphone, tablet of laptop? Met z’n allen maken we steeds meer gebruik van mobiel internet. Meer gebruik betekent dat er meer capaciteit geboden moet worden door de providers. Die willen daarom nieuwe zendmasten plaatsen, ook om het nieuwe G4-netwerk operationeel te maken. Dat roept echter maatschappelijke weerstand op, zoals het NOS Journaal van zaterdag 11 januari berichtte. Bewoners vinden de nieuwe masten lelijk, maar bij doorvragen blijkt dat ze vooral de mogelijke gevaren van de elektromagnetische straling voor de gezondheid vrezen.

In het Journaal kwam onder andere een woordvoerster van een actiecomité in Hoofddorp aan het woord. Het Haarlems Dagblad besteedde eind vorig jaar al aandacht aan dit Bewoners Collectief Zendmastprotest. Het gaat mij nu niet om dit collectief – waarvan ik de goede bedoelingen en oprechte zorgen absoluut niet wil betwisten of ridiculiseren -, maar om een andere organisatie die in het artikel in de krant werd genoemd en die zich in de Nederlandse stralings- en zendmastdiscussie heeft gemengd. Ik citeer:

Dus kregen B en W van Haarlemmermeer vorige week een brief van een internationale groep doktoren, onder wie een Nobelprijswinnaar. Dat ‘Doctors for safer schools’ had via het Bewoners Collectief gehoord dat B en W masten willen toestaan vanaf vijftig meter van scholen en kinderdagverblijven, eenzelfde afstand als bij 380 kV-masten. En dat verontrustte de doctoren, aangezien er binnen vijfhonderd meter ‘duidelijk gevaren zijn voor de volksgezondheid’.

Wie zitten er achter dat mysterieuze ‘Doctors for Safer Schools’, die in het artikel achtereenvolgens als ‘doktoren’, ‘doctors’ en ‘doctoren’ worden aangeduid? Zijn het artsen, wetenschappers, gezondheidsdeskundigen? Kennelijk bevindt er zich een Nobelprijswinnaar in hun midden. Het antwoord op alle vragen is vrij simpel te vinden, want de ‘Doctors’ hebben een eigen website, waarop ook hun ledenlijst in te zien is. En eerlijk gezegd verontrustte die lijst me nogal. Van veel van de leden kan de objectiviteit en de deskundigheid op het gebied van elektromagnetische velden sterk betwijfeld worden.

Doctors to the rescue

‘Doctors for Safer Schools’ is opgericht door Stephen Sinatra en Kerry Crofton. Sinatra is een Amerikaanse arts die zich met een veelheid aan gezondheidszaken bezighoudt. Hij is volgens zijn Wikipediapagina cardioloog, voedingsdeskundige, specialist op het gebied van anti-aging en bovenal voorvechter van integrative medicine. Het met deze vorm van geneeskunde verhelpen van symptomen gerelateerd aan elektrosensitiviteit wordt op de website van de ‘Doctors’ dan ook warm aanbevolen. Sinatra is tevens de man achter het Heart MD Institute, een internetplatform over integrative medicine waarop ook aandacht wordt besteed aan elektrosensitiviteit. Sinatra is verder ‘bio-energetisch psychotherapeut’. Het klinkt allemaal heel indrukwekkend, maar er zijn genoeg zaken die een skeptische blik rechtvaardigen. Zo verkoopt Sinatra door hemzelfde geproduceerde en gepropageerde voedingssupplementen en treedt hij regelmatig op bij Dr. Oz, een televisieshow die op het Science-Based Medicine blog voortdurend wordt bekritiseerd vanwege het promoten van kwakzalverij.

Sinatra propageert verder een techniek die ‘grounding’ of ‘earthing’ wordt (gronden/aarden), waarbij je met je blote voeten contact maakt met de aarde. Het idee is dat de elektronen van de aarde een heilzame werking op het lichaam hebben. Een studie van Sinatra onder 10 personen, gepubliceerd in het Journal of Alternative and Complementary Medicine, zou dat moeten bewijzen. Of die studie deugdelijk was opgezet en uitgevoerd, mogen anderen beoordelen; er lijkt in elk geval niet geblindeerd te zijn en er was ook geen controlegroep. Het Journal of Alternative and Complementary Medicine werd recentelijk door VtdK-bestuurslid en emeritus hoogleraar psychiatrie Michiel Hengeveld nog gekenschetst als een ‘clubblad van niet-reguliere behandelaars waaronder vele notoire alternatievelingen’.

Medeoprichter Kerry Crofton is geen arts, maar psychologe, eveneens betrokken bij het reeds genoemde Heart MD Institute. Op de reeds genoemde website van dit platform wordt bij de informatie over elektrosensitiviteit vooral naar haar werken verwezen. Zij speelt vermoedelijk een belangrijke rol bij ‘Doctors for Safer Schools’, want welke pagina van hun website je ook bezoekt, haar naam verschijnt overal in de adresbalk:

Kerry-Crofton-websites

Verder wordt door de ‘Doctors’ prominent verwezen naar een website van Safer-Tech Solutions waarop we wederom voornamelijk het hoofd van Crofton tegenkomen en waarop onder meer haar boek A Wellness Guide For The Digital Age wordt gepromoot ($19.95; 40% korting bij aanschaf van 30 exemplaren). Crofton blijkt verder een commentator te zijn voor the American Academy of Anti-Aging Medicine, waar ook Sinatra een certificaat van heeft. ‘Anti-aging medicine’ wordt echter niet erkend door organisaties als de American Board of Medical Specialties en de American Medical Association. De genoemde Academy is ook bepaald niet onomstreden. Ondertussen vraag ik me vooral af waar een psychologe haar deskundigheid op het gebied van elektromagnetische straling op baseert. Ze geeft in elk geval toe dat ze geen wetenschapper is.

Maar we hebben een Nobelprijswinnaar!

DevraDavis-Disconnect
Devra Davis probeert ons iets duidelijk te maken.

Die Nobel co-laureate is dus Devra Lee Davis. Zij is gepromoveerd in de (mij niet bekende) ‘science studies’ en is bovendien Master of Public Health. Davis waarschuwt al geruime tijd voor de vermeende gevaren van mobiel bellen. In 2010 verscheen van haar hand het boek Disconnect: The Truth About Cell Phone Radiation, What the Industry Has Done to Hide It, and How to Protect Your Family. De titel maakt al duidelijk dat het een boek met een missie is, en de kaft versterkt het gevoel dat de auteur geenszins van plan is objectieve, gewogen informatie te bieden.

Op die kaft zien we namelijk de woorden TRUTH, RADIATION, INDUSTRY, PROTECT en FAMILY in hoofdletters staan, terwijl de apps op de afgebeelde smartphone allemaal een doodshoofdje hebben. Inhoudelijk is het boek volgens deze kritische recensie een regelrechte ramp. Davis is hoogst selectief, compleet bevooroordeeld, op zoek naar complotten en totaal niet in staat de conclusies van diverse geruststellende onderzoeken correct weer te geven of op waarde te schatten. Welke organisatie wil zo iemand als Scientific Advisor hebben?

Maar die Nobelprijs dan? Pepijn van Erp heeft dit verhaaltje al eerder doorgeprikt. In 2007 werd de Nobelprijs voor de Vrede (dus niet voor de Geneeskunde) toegekend aan het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) van de Verenigde Naties, dat deze prijs met Al Gore mocht delen. Davis was ‘lead author’ voor het IPCC, maar – zo stelde Pepijn van Erp vast – dat waren meer dan 830 anderen ook. Erg bescheiden is mevrouw Davis dus beslist niet, en gelet op de genoemde recensie van haar boek ook niet erg deskundig.

De rest van de club

Onder de overige leden van ‘Doctors for Safer Schools’ tref ik helaas ook veel mensen aan die ik niet direct zou beschouwen als objectieve en onafhankelijke experts op het gebied van elektromagnetische straling en gezondheid. Wat te denken van Drew S. Sinatra – inderdaad, de zoon van -, een in Canada werkzame naturopaat en acupuncturist, die ook vitamines injecteert en aan homeopathie doet? Of wat te denken van Magda Havas PhD? Zij is op Kloptdatwel? ook al eens langsgekomen. Haar onderzoek lijdt aan zware methodologische fouten. Zo kwam ze tot de conclusie dat elektrogevoelige personen een hogere hartslag krijgen als ze worden blootgesteld aan de straling van een draadloze telefoon. Dit resultaat kon echter goed verklaard worden door foute blindering, het gebruik van ongeschikte apparatuur en elektrische interferentie van de draadloze telefoon met de meetapparatuur. De website EMF & Health bevat nog veel meer kritiek op het povere onderzoek van Havas. Wat te denken van een studie zonder enige vorm van blindering onder vier (!) diabetespatiënten naar de effectiviteit van bepaalde filters tegen ‘dirty electricty’? Filters die ook nog eens geproduceerd werden door een persoon met wie Havas wel eens artikelen schrijft.

‘Doctors for Safer Schools’ is inderdaad een internationaal gezelschap. Ook de Duitser Dietrich Klinghardt, die onder meer – uiteraard – homeopathie beoefent, heeft zich bij hen aangesloten. Beter medisch onderlegde skeptici kunnen zich naar hartenlust uitleven op alle absurde theorieën, therapieën en producten die op de website van de Dietrich Klinghardt Academy worden gepresenteerd. David Gorski heeft enkele jaren terug al een begin gemaakt in een bijdrage die zeer kritisch is over Klinghardt’s magische ideeën over toxiciteit en chronische infecties, over elektromagnetische straling als oorzaak van chronische ziekten en over Klinghardt’s voorliefde voor homeopathie, acupunctuur, neuraaltherapie en toegepaste kinesiologie (‘spiertesten’). Uiteraard heeft Dietrich Klinghardt ook veel aanhangers. Een van hen, een zekere ‘Mercola’, heeft op de website van de Academy als commentaar achtergelaten dat Klinghardt “one of the most brilliant and gifted medical pioneers of our times” is. Dat is prachtig, behalve als die ‘Mercola’ Joseph Mercola is, een omstreden Amerikaanse osteopaat die tegen pasteurisatie van melk en tegen vaccins is en ook aparte ideeën heeft over HIV/AIDS. Genoemde Joseph Mercola komt er in Paul Offit’s laatste boek Do You Believe in Magic? dan ook niet best vanaf.

Misschien wel de interessantste persoon op de ledenlijst is Hans Scheiner. Daarmee moet wel bedoeld zijn Hans-Cristoph Scheiner, een Duitse ‘holistisch arts’ die zich ook met ‘Mobilfunk und Gesundheit’ heeft beziggehouden. Wie op de website van zijn praktijk in München kijkt, ziet een keur aan alternatieve behandelingen die worden aangeboden. Voor onder meer homeopathie, biologische kankertherapie, ooracupunctuur en elektroacupunctuur volgens Voll kan men bij Dr. Scheiner terecht. Of beter gezegd: KON men bij Dr. Scheiner terecht, want de beste man is op 13 juni 2012 overleden. Merkwaardig dat hij dan toch gehandhaafd wordt op de ledenlijst van ‘Doctors for Safer Schools’. Maar goed, de site vermeldt eerlijk dat “this site is still in process – completion coming soon”, dus we kunnen niet verwachten dat gebeurtenissen van anderhalf jaar geleden al verwerkt zijn.

Over de overige leden zal ik kort zijn. Martin Blank komt op het eerste gezicht over als een serieuze wetenschapper die tweemaal gepromoveerd is. Hij was echter ook betrokken bij het zogenaamde BioInitiative Report over de relatie tussen elektromagnetische straling en gezondheid. Over dit rapport oordeelde de Nederlandse Gezondheidsraad in augustus 2008 dat het “geen gebalanceerd en objectief beeld geeft van de huidige stand van de wetenschap en dat het geen aanleiding geeft om de gangbare opvattingen over de risico’s van blootstelling aan elektromagnetische velden te herzien”. Carolyn Dean (arts en naturopaat) is een bekende van de tuchtrechtelijke autoriteiten en werd in 1995 al eens ongeschikt verklaard de geneeskunde uit te oefenen. Lee Cowden is de William Lee Cowden die zich met integrative medicine (waaronder homeopathie) bezighoudt en die momenteel allerhande producten tegen de ziekte van Lyme aan de man brengt. Op zijn website komt Stephen Sinatra weer voorbij. Ook Cowden heeft veroordelingen van de tuchtrechter op zijn naam staan, onder meer voor het injecteren van een Hodgkinpatiënt met een homeopathisch middel dat niet was goedgekeurd door de FDA en voor andere dubieuze praktijken.

Over de overige drie leden (Montano, Barnhill en McKinney) kon ik vrijwel niets vinden. De bevindingen over de tien hiervoor besproken leden zeggen wat mij betreft echter al genoeg.

Geen objectieve informatie

‘Doctors for Safer Schools’ en het aanverwante Safer-Tech Solutions hebben een nogal aparte, selectieve en suggestieve manier van het presenteren van informatie. Zo stelt de website van de ‘Doctors’ dat de WHO elektromagnetische straling heeft gekwalificeerd als een “2B carcinogen – in the same category as lead, automotive exhaust, and DDT”. Dat is toch wel een vorm van framing. Je kunt het ook anders presenteren. Groep 2B bevat de mogelijk kankerverwekkende stoffen en agentia. Elektromagnetische straling is daarmee in de laagste groep carcinogenen geplaatst (2A = waarschijnlijk kankerverwekkend; 1 = kankerverwekkend). Ze bevindt zich daar in het gezelschap van lood, uitlaatgassen en DDT, maar ook van koffie, ingemaakte groenten en talkpoeder. Aanwijzingen dat we ons geen zorgen hoeven te maken, zijn er genoeg. Wie overigens eist dat zeker moet zijn dat een stof niet-kankerverwekkend is, zal teleurgesteld zijn dat de WHO dat voor geen enkele stof kan garanderen. Het meest in de buurt komt groep 4, met de waarschijnlijk niet-kankerverwekkende stoffen. In die groep bevindt zich slechts één stof.

Op Safer-Tech Solutions treffen we ook de nodige suggestieve plaatjes aan, vergelijkbaar met de kaft van het boek van Davis. Welke gedachten gaan er door ons hoofd bij het zien van een plaatje van een zwangere vrouw achter de laptop met een mobiele telefoon aan haar oor? De makers van de site zijn zo vriendelijk wat golfjes in te fotoshoppen die duidelijk moeten maken wat er volgens hen met de hersenen van de aanstaande moeder en met de foetus gebeurt. Ze hadden trouwens ook voor een stofzuigende zwangere vrouw kunnen kiezen, want de elektrische motoren van stofzuigers schijnen zelfs op enkele tientallen centimeters afstand nog een buitengewoon sterk magnetisch veld te produceren. Maar ja, wie maak je nog bang voor een stofzuiger?

Wie met vragen zit, kan overigens de mensen van Safer-Tech Solutions gerust bellen. Een telefonische consultatie van 60 minuten kost $75. Je krijgt dan Kerry Crofton, de psychologe dus, of iemand anders van ‘the team’ aan de lijn. Als dat dezelfde mensen zijn die onder ‘Our Team‘ staan, zitten we gebakken. We vinden daar grotendeels dezelfde mensen als bij ‘Doctors for Safer Schools’ – inclusief de overleden Hans Scheiner -, maar ook een aantal andere ‘grootheden’, zoals:

– Henry Lai, die al meer dan 25 jaar ongeblindeerde en niet-gerandomiseerde proeven met straling op dieren uitvoert (zie de reacties onder dit artikel);
– Alasdair Philips, de man achter Powerwatch en een oude bekende op het blog Bad Science van Ben Goldacre;
– William Rea, die zich met environmental medicine bezighoudt, gelooft in meervoudige chemische gevoeligheid, gegrild is door Harriet Hall en bekend is bij de autoriteiten;
– Louis Slesin, de man achter Microwave News, met wie de hele discussie over elektromagnetische straling zo’n beetje begonnen is.

Tot besluit

Plaatselijke colleges die moeten beslissen over de verlening van een zogenaamde omgevingsvergunning voor een zendmast moeten daarbij alle betrokken belangen afwegen. De maatschappelijke onrust waartoe de plaatsing van zo’n mast kan leiden, is een factor die in de afweging meegenomen moet worden. Iets heel anders is echter blindelings afgaan op een brief die een groep vermeende experts ongevraagd heeft toegezonden. Zoals hiervoor bleek, zijn veel van de bij ‘Doctors for Safer Schools’ betrokken artsen (Sinatra, Klinghardt, Dean, Cowden) en genezers (Sinatra jr.) op het alternatieve terrein werkzaam en passen zij onbewezen en niet zelden ronduit pseudowetenschappelijke behandelingen toe. Dit is ook daarom van belang omdat zij daarbij vaak uitgaan van ideeën over straling, energie, toxiciteit en gezondheidsschade die in de reguliere medische wetenschap en de natuurwetenschappen ronduit ongebruikelijk en op goede gronden verworpen zijn. Sommige van de ‘Doctors’ (bijvoorbeeld Crofton) geven toe geen wetenschapper te zijn, andere (Havas, Blank, Davis) hebben onderzoeken en boeken gepubliceerd die als selectief, niet-objectief en onder de maat zijn beoordeeld door mensen die er evident meer verstand van hebben. Wapperen met academische titels komt nogal arrogant over, zeker als die titels ND (naturopathie) en Lac. (acupunctuur) zijn. Wapperen met een piepklein stukje Nobelprijs is al helemaal treurig.

‘Doctors for Safer Schools’ is een organisatie met een missie. De ‘Doctors’ zijn er absoluut niet op uit om neutrale, feitelijke en gebalanceerde informatie te verstrekken. En dát is een factor die een college zeker in de belangenafweging moet betrekken.

Hoe overleef ik de Nationale Gezondheidsbeurs?

by 13 Comments

Vrijdag 24 januari gaat het weer los: de Nationale Gezondheidsbeurs in de Jaarbeurs te Utrecht. Drie dagen lang hebben tal van organisaties en bedrijven die iets met gezondheid zeggen te doen de gelegenheid om hun verhaal aan de bezoekers te vertellen. Naast serieuze organisaties als patiëntenverenigingensurvivalguide640x250,  valt toch vooral het enorme aanbod aan onzinverkopers op. Die hebben geen positieve invloed op uw gezondheid, maar mogelijk wel een zeer negatieve invloed op uw portemonnee. Daarom een handige checklist met wat zinnig tegengas voor ‘een gezond dagje uit!’

De exposanten op de beurs zijn ingedeeld in vijf ‘zones’: Eten & Drinken, Medisch & Zorg, Body & Mind, Sport & Avontuur en Beauty & Verzorging. In bijna al deze zones zijn wel aanbieders van dubieuze producten of therapieën te vinden. Eerst een kleine selectie, onderaan staat een lijst met meer bedenkelijke zaken op de beurs met verwijzingen naar informatie die duidelijk maakt waarom je de verkooppraatjes niet zomaar moet geloven.

ortho-instituut-logoEr staan nogal wat bedrijven die de orthomoleculaire geneeskunde propageren op de beurs, zo ook het Ortho Institute van dr. Gert Schuitemaker. De term ‘orthomoleculair’ is afkomstig van tweevoudig Nobelprijswinnaar Linus Pauling, maar die kreeg die onderscheidingen niet voor zijn medisch inzicht. De orthomoleculairen gaan heel wat verder dan de vitamine C van Pauling en hebben schappen vol vitaminepillen en andere supplementen. Allemaal overbodig als je maar een beetje gevarieerd eet; hoofdzakelijk schadelijk voor de portemonnee.

kvhn-logoDe homeopaten van de Koninlijke Homeopathie Vereniging Nederland zijn er ook. Wedden dat zij u zullen vertellen dat de o zo neutrale Zwitserse overheid heel positief is over homeopathie? Dat is één van de mythes die ze de laatste jaren verspreiden. Klopt niets van, de Zwitserse overheid wil er juist van af. Maar hoe vaak je dat homeopaten ook uitlegt, een volgende keer komen ze er gewoon weer mee aanzetten. Hun eigen geheugen werkt blijkbaar net zo min als het  ‘geheugen’ van hun hoogverdunde watertjes en suikerbolletjes. Misschien dat u ze nog kunt vragen of ze toch een keer aan testje mee willen doen?

spininversion-logoEr zijn ook een paar bedrijven die u bang willen maken voor elektromagnetische velden, van Wi-Fi en mobiele telefoons vooral. Spininversion.nl is er zo één (een andere is Floww). Aan het logo kunt u zien waartegen hun producten allemaal wel niet werken. Tip: probeer eens te bellen met uw mobiele telefoon als u in de buurt staat van één van die piramides of fallusvormige objecten, die verkocht worden ter bescherming. Als u bereik hebt, dan werkt het dus niet! Het ‘wegzuigen’ van straling is onzin. Meer daarover in: ‘Onzin over spininversie en elektrosmog‘ En laat u ook niet inpakken door de mooie certificaten!

kangenwater-logoAan water worden talloze bijzondere eigenschappen toegeschreven. Je kunt ook wat gaan rommelen aan de mineralen in je kraanwater. Doe dat met een duur apparaat en een wetenschappelijk klinkend verhaal en je krijgt zoiets als Kangenwater: “het drinken van Kangen Water is te vergelijken met detoxen: het zorgt ervoor dat zure afvalstoffen uit het lichaam verwijderd worden. Het water dringt tot diep in de cellen door, waardoor het ontgiften gemakkelijk en op een diep niveau gebeurt.” Klinkt mooi, maar het lichaam regelt dat allemaal zelf wel; het drinken van dit dure water helpt daar niet beter bij dan gewoon kraanwater. Zie ‘Kangen Water‘ op de Skepsis-site.

survivalguide600x169
Hieronder de beursdeelnemers die een verhaal vertellen waar een luchtje aan zit, met verwijzingen naar websites waar u de nodige kritiek kunt vinden. De lijst is vast niet uitputtend, maar bevat toch al een kwart van de exposanten. Twijfelt u aan het verhaal van een bedrijf dat er niet bij staat, zoek dan eens met een Skeptische zoekmachine. Dan blijft u gevrijwaard van alle onkritische (vaak door die bedrijven zelfgeschreven) juichverhalen.


NGB 2014: Zone Eten & Drinken Show

NGB 2014: Zone Medisch & Zorg Show

NGB 2014: Zone Body & Mind Show

NGB 2014: Zone Sport & Avontuur Show

NGB 2014: Zone Beauty & Verzorging Show

Voor wie dat handig vindt, is de lijst ook als pdf te downloaden.

Scepticus Maarten Koller: “Vroeger geloofde ik alles”

by 106 Comments

Tegenover de wereld van helderzienden en mediums die de meest wonderlijke dingen beloven, staat de wereld van de sceptici. Zij zijn vaak wetenschappelijk geschoold en verkondigen een ietwat grimmigere boodschap: eigenlijk alle paranormale beweringen zijn onzin. Dit gebeurt natuurlijk niet zonder enig protest en roept bij velen de vraag op waarom sceptici deze (vaak wonderbaarlijke) beweringen aan kritisch onderzoek onderwerpen. Ik sprak met Maarten Koller, bestuurslid bij Stichting Skepsis en auteur bij kritisch blog Kloptdatwel.nl.

maarten-koller-11

Ik moet bekennen dat ik eigenlijk een ander beeld had van sceptici. Het idee dat het allemaal norse, oude mannen zijn met grote snorren waarachter een eeuwige frons verborgen zit, heeft Maarten Koller voor mij weerlegd. Tegenover mij zat een (relatief jonge) man, breed glimlachend en enthousiast vertellend over zijn ervaring met het scepticisme. Naast zijn werk bij Skepsis en Kloptdatwel zit hij ook in de Utrechtse Skepsis werkgroep, die verschillende paranormale beweringen wetenschappelijk toetst. Een geboren scepticus zou je hem echter niet kunnen noemen. Hoewel hij al van jongs af aan een fascinatie voor bovennatuurlijke beweringen heeft, is hij niet altijd even kritisch geweest op wat hem verteld werd. “Ik was in mijn jongensjaren heel erg into wicca (een soort moderne hekserij – red), dat vond ik helemaal fantastisch. Ik las er veel over en heb op een gegeven moment zelfs rituelen uitgevoerd, van die riedeltjes die je dan op moet zeggen. Eigenlijk was ik wat de hele wereld betreft heel goedgelovig. Ik geloofde alles, je kon me de gekste dingen wijsmaken. Ik had een grote interesse voor het paranormale, maar ik luisterde naar zowel de gelovige als de wetenschapper die dit weerlegde. Wanneer iemand met aanneembare argumenten kwam, nam ik het meteen aan.”

Toch heeft zijn naïviteit langzaam een keerpunt gevonden en is hij kritischer naar de wereld gaan kijken. “Op een gegeven moment had ik bijvoorbeeld een ritueel voor financieel geluk, toen bedacht ik me: nu doe ik iets dat mij ergens in de toekomst financieel geluk op zou moeten leveren. Maar ja, wat is financieel geluk? Als mijn moeder had gezegd: kijk, hier heb je een tientje, die zat nog in je broekzak, was dat dan ook financieel geluk geweest? Je kunt het eigenlijk altijd naar je eigen idee invullen.” Later, tijdens zijn studie psychologie, is Maarten pas echt ‘overgehaald’ naar de sceptische kant. Hij leerde hoe goed wetenschappelijk onderzoek in elkaar zit en kwam erachter dat er veel onderzoek naar bepaalde paranormale zaken gedaan is. “Uit die onderzoeken komt keer op keer geen resultaat. Dat is voor mij toch echt de doorslaggevende factor dat er niks is, ook al is het heel jammer. Vooral omdat ik alles geloofde.”

Tegenwoordig is hij behoorlijk actief in de Nederlandse sceptische kringen. Op Kloptdatwel.nl heeft hij al een paar honderd artikelen geschreven over een grote hoeveelheid onderwerpen, van homeopathie tot complottheorieën en van mentalisten tot zombies. Voor iemand die er vroeger in geloofde, is hij zeer gedreven in het weerleggen van allerlei bovennatuurlijke zaken. Lachend beantwoordt hij mijn vraag of hij ook echt wíl dat het onzin is. “Ik zou het fantastisch vinden als de beweringen die ik onderzoek waar blijken te zijn. Ik bedoel, ik geniet enorm van Harry Potter, als dat waar blijkt te zijn … dat zou ik heel vet vinden!” Toch ziet Maarten gevaren in het werk van paranormaal begaafden. Hoewel mensen natuurlijk zelf mogen uitmaken of ze er in willen geloven of niet, zijn er volgens hem ook veel schrijnende gevallen.

“Bijvoorbeeld gevallen van mensen die te horen krijgen dat ze opgegeven zijn door de huidige medische wetenschap. Als ze dan iemand tegenkomen die met een alternatieve behandelwijze zegt het wel op  te kunnen lossen, geeft dat ze weer hoop. Dit kost vaak heel erg veel geld en het werkt gewoon niet. Ook kunnen ze dingen te horen krijgen als: ‘je familie geeft je negatieve energie, je moet even geen contact meer met ze opnemen. Dat is zuur, maar daar moet je even doorheen bijten.’ Zo zijn er zeer schrijnende gevallen van mensen die het laatste jaar van hun leven geen contact meer met hun familie hebben. Het gros van de mensen wordt voorgelogen en heeft er misschien geen problemen van, maar ook geen baat bij. Er zijn echter ook een heleboel mensen waarbij het tot schrijnende situaties leidt. Daarnaast zijn er geen cijfers over deze gevallen bekend, want de mensen bij wie het slecht gaat, overlijden op een gegeven moment. Die zullen dus niet meer klagen dat de behandeling niet hielp. De mensen bij wie het goed gaat worden door de alternatieve behandelaars aangehaald als succesverhaal en vaak zullen die mensen zelf ook mond-tot-mondreclame maken: ze denken immers goed te zijn geholpen.”

Uiteindelijk is Maarten zeer stellig in zijn uitspraken. “Nog nooit heeft wetenschappelijk onderzoek bewezen dat een paranormale bewering waar was. Dit betekent dus dat het allemaal niet waar is, paranormaal zijn bestaat niet. Ik realiseer me eigenlijk steeds meer dat de  wereld, gewoon zoals hij is, net zo verwonderlijk is als de alternatieve wereld. Het instralen van iemand met reikistralingen bijvoorbeeld,  dat zou natuurlijk fantastisch zijn. Het zouden een soort superpowers zijn. Maar als ik lees hoe een cel werkt, hoe wonderbaarlijk dat is, dat is in mijn opzicht nog stoerder dan wanneer je een of andere vage straling hebt.” Met deze uitspraak belicht hij de discussie rondom het paranormale van een nieuwe kant. Een kant die de meeste mensen zich misschien niet lijken te realiseren: waarom zouden we wél willen aantonen dat paranormale beweringen waar zijn,  is onze wereld van zichzelf niet al bijzonder genoeg?

Gun mij toch de eer: ik kwakzalf en ik promoveer

by 42 Comments

Gun mij toch de eer: ik kwakzalf en ik promoveer 1
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.

In Groningen promoveerde op 13 januari 2014 de psychiater Rogier Hoenders op een proefschrift over ‘integratieve psychiatrie’.  Dat alternatieve genezers promoveren is niet uniek maar wel vrij zeldzaam. Eerst een korte terugblik op hen, die hem voorgingen.

In juni 2008 promoveerde de Amerikaanse chiropractor Sidney Rubinstein, thans verbonden aan het EMGO van de Vrije Universiteit (VU), op een onderzoek naar de complicaties van de chiropractische behandeling van nekpijn. Deze waren volgens hem erg beperkt en daarom behoefde deze behandelwijze, die volgens hem werkzaam was, niet te worden ontraden. Voor die beweerde werkzaamheid kon hij echter geen goede argumenten verzinnen. Promotor was prof.dr. M. van Tulder, bewegingswetenschapper en epidemioloog.

In december 2010 promoveerde de fysiotherapeut/acupuncturist Ineke Van den Berg – de Lange op The contribution of acupuncture and moxibustion to healthcare; an evidence-based approach. Zij achtte op grond van een ten tijde van het verschijnen van het proefschrift reeds gedateerde en achterhaalde meta-analyse bewezen dat moxabranden op de kleine teen tot correctie van stuitligging naar hoofdligging leidt. Over het werkingsmechanisme produceerde zij wat gebrabbel, dat door de hoogleraar gynaecologie aan dezelfde Erasmus Universiteit als ‘lariekoek’ werd betiteld. Promotores waren prof.dr. M.G.M. Hunink, epidemioloog en dr. J.J. Duvekot, gynaecoloog.

Erik Baars, antroposofisch basisarts, promoveerde  in november 2011 aan de Universiteit Wageningen op A systems biology-orientated treatment of seasonal allergic rhinitis with Citrus/Cydonia comp. Het onderzochte middel is een antroposofisch kruidenmengsel dat wordt ingespoten bij hooikoorts, bestaande uit kweepeer en citroenzuur. Het middel is niet geregistreerd en verboden in ons land. Baars heeft dat verbod genegeerd en maakt ook nergens melding van goedkeuring van zijn onderzoek door een medisch-ethische commissie. Dr. Gerard te Meerman, klinisch epidemioloog, besprak het proefschrift in het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij (NTtdK) van maart 2012. Hij constateerde dat de artikelen uit het proefschrift niet in peer reviewed tijdschriften zijn gepubliceerd. Het begrip ‘systems biology’ zoals in de biologie gehanteerd, heeft helemaal niets te maken met de curieuze betekenis die er in dit proefschrift aan gegeven wordt. Het is Te Meerman bovendien een raadsel waarom de herhaalde dubieuze niveauwisselingen (tussen erkende, plausibele geneesmiddelen en antroposofische middelen) niet onderkend zijn door de promotores en de leescommissie. Zo lijkt het proefschrift op ‘een documentaire afgewisseld door reclame’. Promotores waren prof.dr.ir. H.F.J. Savelkoul, biochemicus (Universiteit Wageningen) en co-promotor was prof.dr. E.M. Kingma, filosoof (TU Eindhoven).

René Castien, manueel therapeut, promoveerde op 26 september 2013 aan de VU op ‘Manual therapy and chronic tension-type headache: A study into the effectiveness of manual therapy of chronic tension-type headache’. Hij vergeleek de resultaten van manuele therapie (MT) bij spanningshoofdpijn met die van de gemiddelde huisarts en de MT deed het veel beter. Hij bood echter geen MT in engere zin, maar tuigde dit op met twee andere interventies. Het blijft goed mogelijk dat alleen alle aandacht en de ambiance van de MT als ‘theatraal placebo’ (Colquhoun) heeft gewerkt, waartegenover die weinig spectaculaire huisartsenzorg natuurlijk te kampen heeft gehad met een nocebo-effect, dat het natuurlijk beloop nadelig zal hebben beïnvloed. Als er al een conclusie mogelijk is uit dit onderzoek met al zijn beperkingen, dan zou dat moeten zijn dat spierversterkende oefeningen wellicht een gunstig effect kunnen hebben bij spanningshoofdpijn, maar dat houdingsadviezen en zeker manuele handgrepen achterwege kunnen blijven. Een plausibel werkingsmechanisme heeft Castien niet kunnen vinden, maar de ‘mobilisatie’ van de nek was het zeker niet. Promotores waren prof.dr. J. Dekker, gezondheidspsycholoog (VU) en prof.dr. D.A.W.M. van der Windt , eerste lijns epidemioloog (Keele University).

Eric Manheimer, Amerikaans acupuncturist en epidemioloog aan de EMGO, promoveerde in november 2013 op  Systematic reviews in the field of complementary and alternative medicine: importance, methods and examples concerning acupuncture. Vermeulen besprak deze dissertatie in het NTtdK van december 2013 en concludeerde: ‘Samenvattend, heeft de promovendus een zoekstrategie beschreven, een register van methodologisch zwakke trials gemaakt, een aantal Cochrane reviews samengevat waarbij hij geen blijk geeft van inzicht in de betekenis van statistische significantie, de zoveelste inleiding voor het opzetten van systematische reviews geschreven, een naïeve vragenlijst rondgestuurd en drie met andere reviews overlappende systematische reviews aan de literatuur toegevoegd. Hiermee verkreeg hij aan de Vrije Universiteit zijn doctoraat’. Promotores waren prof.dr. L.M. Bouter, bioloog en epidemioloog EMGO (VU), en prof.dr. D.A.W.M. van der Windt, eerstelijnsepidemioloog (Keele University).

Als voorlopig hoogtepunt in deze reeks proeven van bekwaamheid, veelal al te welwillend beoordeeld door promotoren en leescommissies, promoveerde op 13 januari een heuse medisch specialist uit Groningen op de ‘integrative’ psychiatry’, een uit Amerika overgewaaid eufemisme waarmee alternatieve geneeswijzen de reguliere geneeskunde worden binnengesmokkeld. Bij Rogier Hoenders betreft dat vooral boeddhistische technieken, acupunctuur, Chinese en ayurvedische kruiden, ontspanning, spiritualiteit en desgewenst verwijzing naar genezers buiten zijn GGZ-centrum. De kern van de dissertatie wordt gevormd door drie artikelen die zijn gepubliceerd in het Journal of Alternative and Complementary Medicine, een blad waarvan hoofdredacteur dr. K. Jobst zowel homeopaat als acupuncturist is. Het is volgens zijn promotores en rector magnificus prof.dr. E. Sterken echter een regulier peer reviewed tijdschrift en die publicaties kunnen dus gewoon meetellen. Enkele weken voor de 13de januari ontving de Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK) de uitnodiging om een van de hoogleraren uit haar bestuur te laten opponeren tijdens de promotie. Om vervolgens niet medeplichtig te worden aan de te kwader ure uit te reiken bul, zag het VtdK-bestuur daar van af. Het attendeerde de rector op de bedenkelijke kwaliteit van het proefschrift en verzocht om een herbeoordeling door een minder pro-alternatieve leescommissie.  Binnen twee dagen besliste Sterken dat het proefschrift aan alle eisen voldeed.

Promotores waren prof.dr. P. de Jonge, psycholoog met leeropdracht psychiatrische epidemiologie (Rijksuniversiteit Groningen) en prof.dr. J.T.V.M. de Jong, emeritus transculturele psychiatrie (VU). Zij zijn medeverantwoordelijk voor de forse knauw, die de reputatie van het doctoraat aan de Groningse universiteit met deze ernstige beoordelingsfout heeft  opgelopen. Als het Peerd van Ome Loeks nog had geleefd, dan zou het zich daarvoor alsnog dood geschaamd hebben.