Belgen worden steeds bijgeloviger. Eén op de vijf Belgen loopt het risico ‘om uitgebuit te worden door de markt van de esoterie’. Dit is een stijging van 6% ten opzichte van 2007. Deze conclusies worden getrokken in een studie van het ‘Onderzoeks- en Informatiecentrum voor de Verbruikersorganisaties’ (OIVO). Het OIVO is een organisatie die bij onze zuiderburen de belangen van consumenten beschermt. Onze zusterorganisatie SKEPP wijdde er een artikel aan.
OIVO is bezorgd dat mensen steeds makkelijker slachtoffer kunnen worden van misleidende praktijken en roept de overheid op tot meer toezicht en bescherming voor de consument.
De studie geeft een paar interessante inkijkjes.
Geloof in genezers neemt sterk toe
Het geloof in alternatieve genezers werd in een paar jaar ongeveer vier keer zo groot (van 6% in 2007 tot 22% in 2011). Ook geloof in astrologie en horoscopen steeg flink van 10% tot 15%, evenals in helderzienden (van 6% naar 12%). 15% heeft wel eens een helderziende geraadpleegd (een stijging van 8% ten opzichte van 2007). Handlezen bleef vrijwel constant op 10%.
Ouderen en mensen uit lage sociale klasse minder gevoelig voor bijgeloof
De studie toont een aantal opmerkelijke en soms onverwachte verschillen tussen bevolkingsgroepen. Een paar interessante voorbeelden:
- Mensen uit lagere sociale klassen zijn overwegend minder bijgelovig (9%) dan gemiddeld. Maar helderzienden zijn wel weer meer dan gemiddeld in trek bij lagere sociale groepen (22%).
- 65+ ers zijn niet erg bijgelovig (8%).
- Op het arme platteland van Wallonië is 35% bijgelovig. Bijna de helft gelooft daar in de praktijken van genezers. Het Vlaamse platteland is echter overwegend skeptisch (6% gelovigen).
- Jongeren hechten weinig waarde aan astrologie, vrouwen (22%) meer dan mannen (6%). Hetzelfde geldt voor handlezen (vrouwen 20%, mannen 4%).
Rijken betalen meer voor helderziend consult
Opmerkelijk is wel dat veel mensen voorzichtig zijn. Zo is bijna 90% het eens is met de stelling dat ‘helderzienden misbruik maken van de naïviteit van de mensen’. Toch betalen de mensen grif. Een helderziende rekent gemiddeld 30 euro per consult (maar mensen uit hogere sociale klassen dokken 46 euro), genezers vragen ongeveer 40 euro per consult.
Agressieve verkoopmethoden
De studie geeft een inkijkje in de verkooppraktijken van helderzienden en genezers. Een paar voorbeelden:
- Mensen laten zich blijkbaar gemakkelijk verleiden via kleine advertenties, banners op internetpagina’s of briefjes in brievenbus met een aanbod voor een gratis eerste consult.
Advertentie van helderziende (wikipedia) Als die stap eenmaal is gezet onder het motto ‘baat het niet dan schaadt het niet’ dan wordt de cliënt gemakkelijk verleid tot een vervolgconsult. Vage, onbegrijpelijke en dreigende taal helpt daarbij: “[u moet] uit die rampzalige kring van negativiteit […] stappen en dat negatieve mediamieke milieu helemaal uitschakelen … met behulp van een volledige, vertrouwelijke astrologische studie”. Kassa!
- Ook worden mensen het slachtoffer van misleiding. Een gratis telefonisch consult blijkt bijvoorbeeld meer dan één euro per minuut te kosten.
- Er wordt veel gebruik gemaakt van de ‘voet tussen de deur’-verkoopmethode: ‘deze techniek bestaat erin een reactie van de consument te vragen op een eenvoudig verzoek, om daarna die consument te bestoken met vragen om een heel arsenaal aan esoterische diensten en producten te kopen’.
- De techniek van het ‘geruststellen’ door valse claims wordt veel gebruikt, bijvoorbeeld door middel van een foto van een sympatiek uitziende oma die belooft ‘directe voorspellingen te leveren die al meer dan 100 maal gecontroleerd werden’.
- Vaak worden onbegrijpelijke esoterische termen gebruikt zoals ‘een gemagnetiseerde foto’, ‘een gouden kaart’, ‘de grote persoonlijke geluksstudie’, ‘een ritueel van personificatie dat toelaat om alles te zien’ of ‘de kaart van de goddelijke weg die uw astrale ziel in staat stelt om uit de zwarte kring van de centaur te stappen’
Motieven voor bijgeloof
De studie verdiept zich ook in de motieven om te geloven. Wat betreft astrologie levert dat een interessante bevestiging op van het effect dat we eerder op Kloptdatwel beschreven, namelijk dat mensen heel makkelijk de indruk krijgen dat een voorspelling hen op het lijf geschreven is. De studie legt uit en geeft een voorbeeld:
‘De consumenten hebben vertrouwen in astrologen en andere helderzienden omdat ze overtuigd zijn van de waarheidsgetrouwheid van de astrologie aangezien hun persoonlijke horoscoop veel voor hen betekent. En daar zit al de eerste fout: hun horoscoop is voor die consumenten veelbetekenend omdat hij door hen (volgens hen) en niet voor hen zin heeft. De consument die zijn horoscoop leest, gelooft –behoorlijk naïef maar wel net zoals honderden andere mensen– dat die horoscoop voor hem bestemd is’.
“U hebt er behoefte aan door de anderen geliefd en bewonderd te worden. Maar u kunt toch kritisch zijn wat uzelf betreft. Hoewel u enkele zwakke punten in uw karakter hebt, slaagt u er over het algemeen in om die te compenseren. Soms bent u extravert, beminnelijk en sociaal; andere keren bent u introvert, voorzichtig en gereserveerd”. De consument die zulke zinnen leest, zal ze zonder voorbehoud aanvaarden door ze in scène te zetten en te interpreteren in een context die hem een betekenis geeft’.
Ook voor andere vormen van bijgeloof geeft de studie verklaringen. Zo kan een genezer onjuiste verklaringen aandragen voor ziektes (‘er rust een vloek op u’) en de illusie geven dat genezing mogelijk is (‘dit amulet brengt genezing’).
Onderzoeksvragen van invloed op resultaat
De exacte formulering van de onderzoeksvraag blijkt zoals gebruikelijk in dit soort studies een groot effect te hebben op de antwoorden. Zo is 40% het eens met de stelling dat ‘helderzienden een gave hebben’ terwijl slechts 12% ‘gelooft in praktijken van helderzienden’. Dat betekent dat we de absolute resultaten voorzichtig moeten interpreteren. Niettemin toont de studie een overtuigende toename van bijgeloof. In 2007 en 2011 werden immers dezelfde vragen gesteld.
Ik zou het goed vinden als de consumentenbond in Nederland ook zo’n studie zou doen!
Steun Kloptdatwel
Waardeer je dit artikel? Je kunt onze site steunen met een financiële bijdrage. Dat waarderen wij dan weer! Een donatie kun je doen via dit betaalverzoek (of klik op de afbeelding hiernaast).
NB de rekening staat op naam van Maarten Koller, formeel eigenaar van deze site.
Nou, Gert Jan. ZonMw komt naar je toe. Die willen daar ook meer onderzoek naar.
http://medischcontact.artsennet.nl/Nieuwsartikel/ZonMw-wil-onderzoek-naar-alternatieven.htm
Het nadeel van dit soort onderzoeken naar ‘economische betekenis’ en ‘vraag en aanbod’-onderzoeken is dat ze in de complementaire wereld veelal aanleiding geven tot het maken van argumentum ad populum verantwoording en rechtvaardiging van de eigen branche.
Bovendien zou zo’n onderzoek m.i. beter gedaan kunnen worden. In plaats van de obligatoire vragenlijstjes (iets meer dan 600 ondervraagden) zou een veel completer overzicht te verkrijgen zijn als men eens bij de zorgverzekeraars in de administratie kijkt. Het lijkt mij namelijk veel interessanter om te weten wat het de samenleving ‘kost’. Iemand die zelf naar de astroloog of homeopaat gaat en daar zelf voor betaalt is m.i. niet interessant of relevant als het om met overheidsgeld gesubsidieerd onderzoek gaat. Dat (markt)onderzoek betalen de comlementairen maar lekker zelf.
Dat ‘grondig effectiviteitsonderzoek’ waar ZonMw het over heeft zie ik niet zo snel gebeuren gezien het eerdere fiasco.
http://cryptocheilus.wordpress.com/2009/03/25/onderzoek-complementaire-behandelwijzen-in-nederland-niet-succesvol/
Het Belgische onderzoek is opgezet vanuit het wetenschappelijk gefundeerde uitgangspunt dat helderziendheid, genezerswerk, etc niet kunnen werken. Als je het onderzoek opzet vanuit het relativistische standpunt dat alternatief genezen een bona fide vorm van genezen kan zijn en dat reguliere geneeskunde ‘ook maar een theorie is’, dan is er een fors risico dat zo’n onderzoek verkeerd uitpakt en dat de uitkomsten kunnen worden gebruikt om te overtuigen met het argumentum ad populum (veel mensen doen het, zie je wel dat het werkt). Ik denk dan ook dat zo’n onderzoek moet beginnen bij wat we echt weten. Ik zou het goed vinden als de VtdK contact zoekt over de op te zetten studie.
Verder ben ik het er mee eens dat het heel goed zou zijn om een studie te doen bij verzekeraars. Ik denk b.v. dat geloof in alternatieve therapieën meer dan gemiddeld voorkomt bij jonge, hoogopgeleide (en dus voor de verzekeraar goedkope en aantrekkelijke) verzekerden. Ook hoor ik wel eens de morbide gedachte dat de grote medische kosten die mensen moeten maken vooral in het laatste levensjaar zijn en dat het dan voor de verzekeraar voordelig is als de patiënt een goedkope en onwerkzame alternatieve therapie neemt. Des te sneller hoeven er dan helemaal geen kosten meer worden gemaakt. Ik zou dit soort zaken graag eens op de rij gezet zien. Wat klopt hiervan.
Ik vraag me altijd af hoe deze cijfers tot stand komen. Als er nu 15% gelooft in astrologie en nog maar vier jaar gelden 10%, dan zijn er dus een heleboel astrologiegelovigen bijgekomen. Al die redenen voor geloof die opgesomd worden waren er 4 jaar en 40 jaar geleden ook al, dat kan de stijging niet verklaren.
De stijging in geloof in alternatieve genezerij (van 6% naar 22% in vier jaar) is spectaculair. Is er ook een overeenkomstige stijging van consumptie van alternatief-geneeskundige diensten? Ik vermoed dat een andere manier van vragen een rol speelt.
In tijden van onzekerheid worden mensen (bij)geloviger. Misschien uit zich dat doordat men gemakkelijker voor bijgeloof uitkomt. Hoe dan ook, ik zie in het artikel geen enkele verklaring voor een stijging, en wel een stijging in België in de afgelopen vier jaar.
Als het peil van het water in een rivier, bijvoorbeeld de Maas, stijgt, dan ben ik niet geholpen met een algemene verklaring waar het water in rivieren vandaan komt (regen, bronnen, smeltende sneeuw, smeltwater van gletsjers) maar in de oorzaken van die ene concrete stijging.
Ik trek uit de presentatie van de onderzoeksresultaten op dit moment de conclusie dat dezelfde vragen zijn gesteld in 2007 en 2011. Mijn indruk is dus dat dit niet de verklaring vormt.
De vragen zijn telefonisch gesteld… Dan kun je je afvragen in hoeverre de vragen exact hetzelfde gesteld zijn, en in hoeverre bijvoorbeeld de toon waarop het werd gevraagd een rol speelt…
Het is een bekend gegeven dat in dit soort onderzoek allerlei factoren de beantwoording kunnen beïnvloeden, ook de wijze waarop vragen worden gesteld. Dat maakt de antwoorden beslist niet waardeloos, maar je moet ze met voorzichtigheid interpreteren. Het is niet waarschijnlijk dat alle 600+ geïnterviewden door één interviewer zijn geïnterviewd, niet nu in 2011 en niet in 2007. Er is dus niet op voorhand een reden om een systematische vertekening tussen 2007 en 2011 te veronderstellen. Om daar een beeld van te krijgen zou men bij de instructies aan de enqueteurs en de gesprekken van de enqueteurs aanwezig moeten zijn. Het is op dit moment dus redelijk om de trend die de cijfers laten zien te accepteren met de nodige voorzichtigheid.
Ik heb ook sterke twijfels aan de cijfers….
Nog een voorbeeldje: “Helderzienden maken misbruik van de naïviteit van de mensen” krijgt 88%… Maar nog steeds zegt 40% dat “Helderzienden hebben een gave”
Dat lijkt toch niet te rijmen…
Verder komen de onderzoekers ook met nogal wonderlijke resultaten voor de deelgroepen:
De vraag: “Helderzienden kunnen aan mensen die hen raadplegen nuttige raad geven vóór het nemen van een beslissing:” Resultaat: Mensen uit gezinnen met 5 personen gaan hier vaker mee akkoord(42%) dan gemiddeld (29%).Van de personen uit gezinnen van 6 of meer personen, gaat slechts11% hier mee akkoord.Als ik zoiets zie, dan vraag ik me af hoe een onderzoeker dat met droge ogen kan opschrijven… Het lijkt me toch uiterst onwaarschijnlijk dat 1 persoon extra in het gezin zo’n enorme omslag in het denken tot gevolg heeft Tot 5 meer, en dan plotseling minder dan gemiddeld! En de pagina ervoor lees je juist dat gezinnen met 6 of meer personen, het minder eens zijn met de stelling dat helderziende misbruik maken van de naiviteit van mensen Dit zouden allemaal significante verschillen zijn… Ik geloof er geen zier van. Ik denk dat ze hun foutmarge veel te laag inschatten.
Goed dat je dit ook hebt gezien. Het zou kunnen zijn dat bepaalde deelgroepen klein zijn geworden en daarom wisselende resultaten opleveren. Die heb ik ook om die reden ook niet opgenomen in mijn stukje. Dat wil volgens mij nog niet zeggen dat er reden is om de grote lijn uit het onderzoek fundamenteel te wantrouwen. Alle reden om het onderzoek te herhalen in Nederland, maar dan wel op wetenschappelijke grondslag!
Dat wordt dan gissen.
Ik zie wel een enorme toename van tv programma’s waarin helderziendheid e.d. als compleet vanzelfsprekend gebracht wordt. Maar of die programma’s er zijn omdat er veel interesse voor is, of dat die interesse juist gewekt wordt door die programma’s is een kip en ei verhaal.
Dus of het accepteren van klets door dit soort programma’s gestimuleerd wordt en dus voor stijgende cijfers zorgt in dit onderzoek is een vraag. Ik denk van wel, maar aantonen kan ik het niet.
Idem voor de hausse van woon- en klusprogramma’s enkele jaren geleden. Wilde heel Nederland ‘ineens’ gaan klussen door die programma’s of speelden de programmamakers in op een reeds bestaande vraag naar dat soort programma’s? 😉 Ook hier denk ik dat de vraag gecreëerd werd door slimme marketing van bouwmarkten en niet aan een reeds bestaande vraag naar dit soort programma’s werd voldaan. Maar ook dat kan ik niet aantonen, ik gis slechts..
Wat is in essentie het verschil tussen geloof en het in het artikel genoemde bijgeloof?
Van Dale: “bij·ge·loof het; o -loven geloof aan de bovennatuurlijke kracht van allerlei voorwerpen enz. dat geen deel uitmaakt ve traditioneel geloof”
In dit artikel zou misleiding, kwakzalverij of zelfs flessentrekkerij misschien een betere omschrijving zijn dan bijgeloof.
Overigens, in mijn ogen is bijgeloof gewoon geloof. Je gelooft namelijk ergens in of je gelooft daar niet in. Of dat een god, een heilige boom, gebedsgenezing of een geluksdubbeltje is.
Ik vermoed dat de term bijgeloof door de kerk in vroeger eeuwen gebruikt werd om onderscheid te maken tussen het ‘ware’ geloof en ketterij, hekserij, konijnepootjes en rituelen die het monopolie van de kerk op geloof aan konden tasten.
Hoewel ik geen enkele behoefte heb geloof in bescherming te nemen, zou goedgelovigheid in het artikel dus mogelijk een betere benaming zijn.
Als inwoner van België valt me op dat de alternatieve detailhandel, de reformwinkel, hier de laatste jaren commerciëler aan het worden is. Kleine winkels worden bijvoorbeeld onderdeel van een keten, krijgen zo meer slagkracht en vooral meer uitstraling. Dat trekt niet alleen meer, maar ook een ander publiek. Hoe meer publiek, hoe groter de maatschappelijke acceptatie. En in het kielzog van de reformwinkel zitten een hele hoop alternatieve beunhazen die hun graantje meepikken.
Het is maar een ideetje, maar volgens mij kan dus de groeiende status van de alternatieve sector een van de verklaringen zijn voor de stijging van het bijgeloof.
Astro-TV e.d. vallen bij mij onder de noemer ‘creëren van behoefte’. Hier in België zijn de belspellen opgedoekt en meteen daarna kwamen Astro-TV en een aantal tv-sekslijnen. De telefoonprovider zal er maar wel mee varen 😉