Alternatieve schade

Wat hebben skeptici toch met sektes? In de afgelopen dagen hebben we op kloptdatwel verschillende berichten gehad over bijzondere kerkgenootschappen en sektes. We schreven onder andere over Scientology (klik hier en hier), over de uitzending van SBS6 over Miracle of Love (klik hier) en gisteren kon je in een video zien hoe je sekteleider kunt worden (klik hier). Ook skeptici in andere landen winden zich op over sektes, de Vlaamse skeptici plaatsten een stuk over Avatar (klik hier) en ook de Amerikaanse SCICOP schrijft regelmatig over sektes en scientology (klik b.v. hier of hier).

Ik denk dat skeptici veel moeite hebben met vier dingen die je bij sektes vaak terugvindt: onzinnige claims, geldklopperij, machtsuitoefening en schade voor de volgelingen. Klopt dit beeld? En zo ja, wat kun je er aan doen. Daarover gaat dit stukje.

SBS6 liet zien dat Miracle of Love de eerste drie dingen uit het rijtje doet. Ze claimen dat ze je leven verbeteren als je aan een paar sessies meedoet, voor je het weet krijg je verzoeken om flink wat geld over te maken aan de sekte en er wordt druk op je uitgeoefend om je plek in te nemen in een haast militaristisch geleide organisatie. Mensen die niet sterk in hun schoenen staan worden geleidelijk meegenomen de sekte in zonder dat ze er voldoende greep op hebben, eigenlijk haast zonder dat ze er erg in hebben. De sekte gebruikt daarvoor bekende middelen –  je krijgt ineens veel aandacht die je eerder niet kreeg van aardige sekteleden (dat voelt natuurlijk lekker en daar wil je wel meer van), je moet dingen doen die in de wereld buiten de sekte nogal idioot zijn (zoals naakt dansen en seksuele bewegingen maken in het openbaar), je wordt afgezonderd (niet bellen en mailen) en je wordt uit je normale doen gehaald (geen kopje koffie, onvoldoende slaap). Zo wordt voor de sekte-‘novice’ een hele nieuwe werkelijkheid gecreëerd.

Psychiater Peter Hanneman legde dit uit in de uitzending van SBS6 over de Miracle of Love sekte. Hanneman sprak ook op het Skepsis in 2008 over Landmark dat dure bewustzijnstrainingen organiseert (in enkele reacties op kloptdatwel wordt Landmark genoemd) en analyseerde daar dezelfde dingen:

De Landmarktrainingen komen voort uit de Erhard Seminars Training. EST werd in 1971 opgericht door Werner Erhard, die zijn carrière begon als handelaar in encyclopedieën. In de jaren 1960 maakte hij kennis met Zen, Scientology, encountergroepen en nog diverse andere alternatieve technieken en therapieën, waaruit hij zijn eigen methode ontwikkelde. Tijdens de zeer langdurige groepssessies noemde Erhard zijn studenten bij voorkeur assholes en verbood hij hen van hun plaats op te staan. Binnen drie jaar had hij al voor ruim 3 miljoen dollar aan trainingen verkocht en tien jaar later was de jaaromzet tot 30 miljoen gestegen. Erhard kreeg echter veel juridische problemen met de belastingdienst en met voormalige studenten die claimden dat ze psychische schade hadden opgelopen. In 1991 verkocht hij zijn bedrijf aan enkele medewerkers, waaronder zijn jongere broer, Harry Rosenberg (Erhard heette oorspronkelijk ook Rosenberg). De organisatie werd omgedoopt in Landmark Education en is in meerdere landen actief. De laatste jaren is het aantal vestigingen echter teruggelopen. Negatieve publiciteit zorgde er onder meer voor dat Landmark zich in 2004 zowel uit Frankrijk als uit Zweden terugtrok.

In het tijdschrift ESTA (‘elke twee weken serieus leuk’) beschrijft Hanneman 5 regels voor wie heelhuids uit een bewustzijnstraining wil komen:

1. Zorg dat je stevig in je schoenen staat. Als je met essentiële vragen zit of je bent angstig en onzeker: niet doen.
2. Blijf tijdens de trainingen kritisch en vorm je eigen oordeel.
3. Laat anderen geen invloed op je krijgen, slaap en drink voldoende.
4. Laat anderen geen invloed op je krijgen, zorg voor regelmatig contact met de buitenwereld.
5. Zoek uit waar je aan begint. Het lijkt er soms wel op dat mensen meer nadenken over een nieuwe DVD speler dan over wie er met hun hoofd aan de gang mag gaan.

In dit artikel, maar ook in de hier aangehaalde stukken van de Vlaamse en Amerikaanse skeptici, keren steeds de drie hier genoemde pijnpunten terug: onzinclaims, geldklopperij en machtsuitoefening. Maar wanneer is er sprake van schade? Dat is natuurlijk overduidelijk in de schrijnende gevallen die de krant hebben gehaald, zoals de People’s Temple sekte die zich 1978 in Jonestown van het leven beroofde, of de Heavens’ Gate sekte die in 1997 hetzelfde deed. Ook is er regelmatig sprake van psychologische schade en gezondheidsschade. De rechter veroordeelde Scientology b.v. tot schadevergoedingen en de kerk kwam in de geruchtmakende zaak rond de dood van Lisa McPherson volgens berichten een schadevergoeding overeen (lees hierover in de wikipedia) (de kerk ontkent dit). Maar vaak ligt de schade subtieler. Natuurlijk is er vrijwel altijd sprake van verlies van geld en eigendommen. Maar de sekteleden zelf oordelen daar niet per se negatief over.

De vraag is dus –  wat kun je er aan doen? Hoe kun je voorkomen dat mensen in de sekte-valkuil vallen? Een van de middelen is natuurlijk voorlichting, zodat mensen psychisch gewapend worden. Daarom is het b.v. goed dat bekend wordt dat de FBI onderzoekt of Scientology kinderen aan het werk zet voor een belachelijk lage vergoeding en dat de kerk grote bedragen vraagt aan mensen die de kerk willen verlaten (de kerk ontkent deze zaken). Daarom is ook publiciteit over Avatar en Landmark goed. En dit blog probeert natuurlijk ook een steentje bij te dragen. Maar kun je er met de wet in de hand wat aan doen, zoals in de SBS6-uitzending over Miracle of Love werd gevraagd? Dat lijkt me best lastig. In principe maken volwassen mensen zelf een keuze om naar een meditatieweekend van een sekte te gaan of een cursus te volgen, ze tekenen zelf in voor een vervolgtraining en ze kiezen er zelf voor om een donatie te doen, ze bepalen zelf of ze lid worden van een kerkgenootschap. Ook bepalen ze zelf wat ze er aan hebben. Dat bleek bijvoorbeeld heel duidelijk uit de reactie van Gerrit op het bericht op kloptdatwel van 27 februari, het blijkt ook uit verschillende reacties die ik in mijn eigen omgeving heb gekregen van mensen die deelnamen aan trainingen van Landmark. Voor een skepticus niet makkelijk, wij vragen toch graag eerst om bewijzen, zeker als er veel betaald moet worden. Misschien is meer onderwijs en voorlichting toch de meest kansrijke aanpak.

Wie meer wil lezen over sektes kan terecht bij de wikipedia, daar vind je ook een literatuuroverzicht. Je kunt ook het uitstekende stuk van Rob Nanninga in Skepter nalezen. En hier is een website die veel informatie over Landmark heeft verzameld.