“Zeeuwse fruittelers binnen de gemeente Borsele kunnen weer even gebruik maken van hun anti-hagelkanonnen om hun oogst tegen hagel te beschermen. Een definitief oordeel komt over een half jaar.” meldde de website Groenten & Fruit Actueel vorige maand. Dat oordeel komt van de Raad van State, waar de fruittelers in beroep waren gegaan tegen een eerdere uitspraak van de rechtbank in Middelburg. Die had een milieuorganisatie in het gelijk gesteld die al jaren bezwaar maakt tegen het gebruik van de lawaai producerende apparaten, waarvoor geen enkel deugdelijk bewijs van werkzaamheid is geleverd.
Op de website van Stichting Behoud de Zak van Zuid-Beveland staat de geschiedenis van de aanwezigheid van de hagelkanonnen in Zeeland. Die doken rond 2005 in de buurt van Borssele op, maar de apparaten hebben een geschiedenis die veel langer teruggaat: eind negentiende eeuw werden ze in Oostenrijk bedacht.
Niet plausibel
De hagelkanonnen zouden moeten werken doordat de schokgolven van de luide knallen (140-150 dB) die ze voortbrengen de hagelstenen in de lucht versplinteren en/of de vorming van zware hagel onmogelijk maken. De schokgolven zijn volgens sommige fabrikanten effectief tot op kilometers hoogte. Een leverancier van hagelkanonnen die in een container geïnstalleerd geleverd worden, zegt het zo:
Een 20 tot 30 tal minuten voor het verwachte onweer zetten de eigenaars van een hagelkanon het systeem in werking. Dit kan onder meer door met de gsm een bericht te sturen naar de container. Om de 5 tot 7 seconden worden dan ioniserende schokgolven de lucht ingeschoten die de atmosfeer verstoren. Het kanon werkt op acetyleengas samen met stikstof en zuurstof. Onderkoelde waterdruppels bewegen in gebieden met verschillende polariteiten en temperaturen. Waterdruppels bevriezen en vormen hagel. De schokgolf zorgt ervoor dat de positieve en negatieve zones met elkaar vermengd worden. In deze gemengde zones kunnen vervolgens geen hagelstenen optreden.
De Belgische weerman Frank Deboosere heeft er op zijn website ook over geschreven. Hij schrijft dat het volstrekt niet plausibel is dat het geluid überhaupt zo hoog komt dat het op de plek waar hagel gevormd wordt zijn werking zou kunnen doen. De lucht is er tijdens een mogelijk aanstaande hagelstorm ook veel te turbulent voor. Een vergelijking die hij maakt
Als een straalvliegtuig op een hoogte van 10 km voorbijvliegt, hoor je dat niet. Nochtans produceert een straalmotor zo’n 150 dBA. Elke 3 dBA betekent een verdubbeling van het lawaai. Eén straalmotor veroorzaakt dus veel meer herrie dan een hagelkanon. En toch kan je dat vliegtuiglawaai van op de grond niet horen…
Tijd voor een proefje. Als een vliegtuig met vier bulderende straalmotoren op een hoogte van 10 km boven je voorbijvliegt, kijk je of de ijsblokjes in je aperitiefglas stukspringen.
Onderzoek
In het blad Meteorologica (2005) schreef Jon Wieringa (toen werkzaam bij het KNMI) een interessant artikel over allerlei pogingen die men in de loop van de tijd ondernomen heeft om schade van hagel te voorkomen: Kan men iets doen tegen hagel?
Het hagelkanon is in 1896 bedacht door de Oostenrijker Stiger. Die had het geluk dat het twee jaar niet hagelde in de vallei waar hij zijn apparaat installeerde. In de jaren daarna werden duizenden hagelkanonnen neergezet, een enorme hype, maar met wisselend succes. Begin 1900 begon een officieel experiment in twee regio’s (in Oostenrijk en Italië) waar in de ene helft 200 kanonnen werden geplaatste en de andere helft geen. In 1907 trok de Italiaanse Academie van Wetenschappen de conclusie dat er geen significante verschillen gevonden waren tussen de schade in ‘beschermde’ en ‘onbeschermde’ gebieden. Het gevolg was dat de kanonnen grotendeels van het toneel verdwenen.
In de jaren 1970 was deze negatieve conclusie blijkbaar zo uit het collectieve geheugen verdwenen dat fabrikanten weer een markt voor hagelkanonnen wisten te creëren. Ook nu werden er echter weer tests uitgevoerd die uitwezen dat de techniek niets uithaalt tegen hagel. Uit laboratoriumexperimenten bleek dat er een druk van 300 hPa nodig zou zijn om de poreuze hagelstenen te doen versplinteren, maar een horizontaal opgesteld hagelkanon genereerde op 100m afstand een druk van slechts 1,3 hPa. Dat schiet dus niet op.
De Wereld Meteorologische Organisatie is echter nog steeds duidelijk over de waarde van de technologie (pdf, 2010):
Anti-hail activities using cannons to produce loud noises (acoustic waves) have neither scientific basis nor credible physical hypotheses.
Blijkbaar weten producenten van de hagelkanonnen nog steeds met ongeloofwaardige praatjes klanten te strikken. De Zeeuwse fruittelers kwamen er via Belgische collega’s mee in aanraking.
Rechters
Vanwege het gebrek aan overtuigend wetenschappelijk bewijs dat de hagelkanonnen iets doen tegen hagelbuien, lijkt het volkomen terecht dat de rechtbank in Middelburg de vergunningen introk. Maar hoewel die er op aandringt dat er wel eens werk gemaakt mag worden van dergelijk bewijs, was de intrekking van de vergunningen ingegeven door verkeerde berekeningen van de geluidsoverlast en een verkeerde belangenafweging van de gemeente.
Maar de voorzieningenrechter van de Raad van State vond deze beslissing blijkbaar toch te kort door de bocht. Die maakt een andere belangenafweging: het zou nog niet duidelijk zijn of anti-hagelkanonnen hagelschade echt kunnen voorkomen, maar de positieve ervaring van fruittelers, die de apparaten al jaren gebruiken, wordt waardevol geacht. Hij komt tot de conclusie dat de anti-hagelkanonnen mogelijk effect kunnen hebben en dat het lawaai relatief beperkt is, omdat ze in de praktijk maar zes uur per seizoen ingezet zouden worden. Een definitief oordeel komt dus pas later dit jaar. [zie update onderaan]
Stil kanon
In 2012 dook een geluidsarme variant van het hagelkanon op, bedacht door ingenieur Stefan Grob. Dat apparaat mag dan misschien wel stiller zijn, maar geloofwaardiger dat het zou werken tegen de hagel, wordt het niet. Maar voor de tuinder die toch graag een berg geld stort in een apparaat met discutabele werking, is dit te verkiezen boven de klassieke versie – omwonenden schijnen er minder last van hebben. Misschien een typisch Nederlandse polderoplossing.
Onzininvesteringen
Maar waarom zouden tuinders eigenlijk in deze dure aankopen blijven stinken als ze hoogstwaarschijnlijk onzin zijn? De apparaten kosten enkele tienduizenden euro’s! Naast dit hagelkanon zijn er ook peperdure apparaten om de aardstralen op je land te corrigeren (Broncorrector) of apparaten die het water om je land mee te irrigeren vitaliseren. Nog duidelijker onzin, maar die apparaten worden ook afgenomen.
Waarschijnlijk spelen meerdere processen een rol. In de eerste plaats wordt iemand geconfronteerd met een probleem waar geen voor de hand liggende pasklare oplossing voor beschikbaar is, maar dat probleem kan zo groot zijn dat een grote uitgave voor een apparaat dat veel belooft, toch een zinnige investering lijkt.
Vaak gaat het om problemen die vrij zeldzaam zijn (vernietigende hagelbuien), of onbegrepen en toegeschreven aan een niet bestaande oorzaak (aardstralen). Als na installatie van het apparaat het probleem niet meer optreedt of vermindert, is het aantrekkelijk om de verbetering toe te schrijven aan de aanschaf (confirmation bias). Voor een goede beoordeling van de effectiviteit (als die al plausibel lijkt) is er echter meestal een behoorlijk lange meetperiode nodig en eigenlijk een goede controle. En dat is voor een individuele koper nauwelijks netjes objectief uit te voeren. Cognitieve dissonantie zal ook wel een rol spelen als er geen echte verbetering geconstateerd wordt en daardoor komen negatieve klantervaringen minder naar voren dan de succesverhalen.
Zie ook: Weermakerij – Kunnen we het klimaat beheersen? van Dirk Koppenaal uit Skepter 24.2 (2011)
Toegevoegd: een item van Omroep Zeeland uit 2011, waarin een tuinder aan het woord komt die zo’n hagelkanon aanschafte voor 50.000 euro. Interessant is dat hij stelt dat het moeilijk is om het apparaat goed te gebruiken, omdat de hagelbuien zo onvoorspelbaar zijn. Op deze manier kan je geloof in de werking natuurlijk ook in stand blijven: als je schade lijdt, dan was je die keer misschien net niet op tijd met het aanzetten van het apparaat.
Update 14-9-12017
Omroep Zeeland bericht dat de Raad van State gisteren heeft besloten dat de Zuid-Bevelandse fruittelers mogen blijven knallen met hun anti-hagelkanonnen. Tegen deze uitspraak kan in Nederland niet meer in beroep worden gegaan. Uitspraak RvS.
