Kloptdatwel?

Factchecking

Wim Hof over de top

by 80 Comments

Engels - UK vlag 30x24Hij heeft het weer geflikt. Halfnaakt in de kou de top van de hoogste berg in Afrika beklommen, de Kilimanjaro, bijna 6.000 meter hoog. En dat met een groep onervaren klimmers – in recordtijd. Petje af voor ‘Iceman’ Wim Hof. In slechts 32 uur 4.000 meter naar boven in de ijle lucht. Zet hij hiermee alle critici in het hemd, die zeiden dat deze snelle stijging vanwege het grote risico op hoogteziekte onverantwoord is?

De Kilimanjaro, gezien vanuit Moshi ,Tanzania (WikiMedia Commons)
De Kilimanjaro, gezien vanuit Moshi ,Tanzania (via Wikimedia Commons)

Voor wie niet zo bekend is met het beklimmen van vulkanen in Oost-Afrika, hier het detail uit het persbericht dat vertelt wat deze geweldige prestatie nu precies voorstelt:

Wim Hof en de groep pioniers zijn op 14 januari gestart op 1.800 meter hoogte. Vanuit hier zijn ze doorgelopen naar een kamp op 3.700 meter hoogte. Hier hebben zij overnacht, om vervolgens de volgende ochtend zeer vroeg door te stoten naar de top op 5.685 meter (Gilman’s Point). Normaal gesproken is dit tempo niet te realiseren in verband met acclimatisatie-tijd om hoogteziekte te voorkomen.

Maar, eh, wacht even … Gilman’s point? Da’s toch niet helemaal boven op de Kili, toch? Hé, Hofje! Hoe zit dat?

OK, ondanks het stranden op 200 meter onder de echte top, blijft het best een uitzonderlijke prestatie. Die hoogteziekte is geen pretje en treft veel klimmers op de Kilimanjaro. Dat Hof met zijn groep er ondanks die rappe stijging geen last van had, is interessant en wellicht zit er dus wel degelijk wat in zijn ademhalingstechnieken waar bergbeklimmers in het hooggebergte iets aan kunnen hebben.

Maar de titel van het persbericht, ‘Wim Hof en groep bereiken de top van de Kilimanjaro in recordtijd’, is dus enigszins misleidend. Ook het begin van het stuk over deze beklimming op het blog van Wim Hof vergt wat close reading om te begrijpen wat met “Wim Hof succeeded to reach the peak of Kilimanjaro with a group in record time – A new world record, the fastest group ascending world’s highest volcano” dus echt wordt bedoeld.
Uit dat blog kunnen we trouwens ook opmaken dat het laatste stuk van de klim (vanaf Kibo-hut) gewoon gekleed geklommen werd en niet in ‘Wim Hof’-outfit (korte broek en ontbloot bovenlijf); een detail dat opmerkelijk genoeg niet in de Nederlandse versie staat. Vijf deelnemers (Hof nam er achttien mee) haalden de ‘top’ niet, maar dat zou niet komen vanwege hoogteziekte. In de berichten wordt ook telkens de beklimming in 32 uur afgezet tegen de ‘normale’ tijdsduur van 5-7 dagen, terwijl die op een beklimming mét afdaling slaat. Hof’s groep had natuurlijk ook nog tijd nodig om af te dalen, de hele trip kwam neer op een niet zo exact gegeven tweeënhalve dag.

Een nieuwsbericht in de Tanzaniaanse Guardian on Sunday geeft informatie, waarmee het iets duidelijker wordt in welk tijdschema Hof naar de rand van de krater klom. Dan blijkt dat ze niet zozeer sneller klommen, maar langer achter elkaar doorliepen. De tijdswinst ten opzichte van een ‘normale’ toeristenbeklimming (Maragangu route) zit ‘m in het lopen van telkens twee etappes op één dag en het niet inplannen van een acclimatiseringsdag op 4.000 meter.
De aankomst op de rand van de krater vond door dit schema wel aan het eind van de middag plaats, terwijl de toeristen zorgen dat ze daar rond een mogelijk spectaculaire zonsopgang arriveren. Het late tijdstip is dan waarschijnlijk ook de reden dat de groep niet verder kon naar de echte top, Uhuru Peak. Dat zou minstens twee uur toevoegen aan de tocht en dan zouden ze nog langer in het donker moeten afdalen naar de veiligheid van een hut dan nu al het geval was. In dat krantenbericht staat ook dat de oorspronkelijke planning was om in 36 uur de ‘top’ te halen, maar hoe dat tot een verantwoord schema met beklimming/afdaling op de het laatste stukje zou moeten leiden is mij niet helemaal duidelijk. En in het pikkedonker aankomen op een top levert natuurlijk ook geen fraaie foto’s op …

Als je de bronnen naast elkaar legt (persbericht, blogs en krantenartikel), vallen inconsistenties en vaagheden op. Rondom het al dan niet halen van de echte top, het al dan niet gekleed lopen en of er nu sprake is van een echt Guinness World Record. Ik ben bang, dat Hof er niet al teveel belang bij heeft om hier zelf duidelijkheid over te verschaffen. ‘Familiebedrijf Hof’ lijkt er sowieso niet zoveel moeite mee te hebben de prestaties van ‘The Iceman’ iets mooier te doen voorkomen dan ze werkelijk zijn. In de media, natuurlijk, maar ook op Wikipedia. Het opmerkelijk goed gedocumenteerde Wikipedia-artikel over Hof werd vorige maand door één van zijn zoons wat bijgekleurd zonder al te veel respect voor bronvermelding. Dit werd natuurlijk niet geaccepteerd door de Wikipedia gemeenschap; de discussie erover is op de overlegpagina terug te lezen.

De top van de Kilimanjaro
De top van de Kilimanjaro (Wikimedia Commons)

Tot slot: enig idee wat het individuele record is voor de beklimming en afdaling van de Kilimanjaro? Dat is de bijna onvoorstelbare tijd van 6 uur, 42 minuten en 24 seconden! Dat werd afgelopen jaar gevestigd door de Zwits-Ecuadoriaan Karl Egloff. En dat is dus op en neer naar de echte top van de Kili: Uhuru Peak.

 

Keerdiabetesom.nl is wel erg optimistisch

by 1 Comment

keerdiabetesomnl600x300De stichting Voeding Leeft is een campagne gestart om het publiek er van te doodringen dat je diabetestype  2 kunt omkeren ‘door het structureel aanpassen van leef- en voedingsstijl. Je hoeft daarvoor niet minder maar ánders te eten.’
Om dit mooie nieuws uit te dragen is een website opgetuigd, keerdiabetesom.nl, een filmpje gemaakt en worden allerlei programma’s aangeboden om mensen met diabetes type 2 te helpen die verandering in gang te zetten. Belangrijke gezondheidswinst ligt in het verschiet, want, zo stelt de website: ‘er is namelijk wetenschappelijk aangetoond dat Diabetes Type 2 in 80 procent van de gevallen om te keren is.’ Tachtig procent! Da’s niet weinig!

In eerste instantie begreep ik niet zo goed wat er nu nieuw was, de richtlijnen voor de behandeling van diabetets type 2 stellen toch al jaar en dag dat je moet streven naar een gezond gewicht? Misschien zat het ‘m erin dat er nu aanwijzingen zijn dat je echt helemaal van medicatie af kunt komen door een ander dieet. Zo staat het op de bewuste website:

De claim op de website keerdiabetesom.nl
Claim op de website keerdiabetesom.nl

Die 80 procent klinkt niet gering en zelfs zo hoog dat ik het niet zomaar aan kon nemen. Ik ging dus op zoek naar de onderbouwing van die claim. Op de site zelf vond ik echter niets. Maar er is ook een knopje ‘voor professionals’ waar ik verwachtingsvol op klikte. Daar zouden de referenties aan wetenschappelijke literatuur vast te vinden zijn … Enigszins teleurgesteld moest ik constateren dat deze professional versie maar marginaal afwijkt van de consumentenversie. Ook hier geen referenties, wel een iets andere verwoording van de 80 procent claim:

Een heel wat minder stellige claim dan op de site 'voor consumenten'
Heel wat minder stellig dan op de site ‘voor consumenten’

Hmm, dit verschil in bewoording, het ‘schattingen lopen op tot maar liefst’ én het ontbreken van elke referentie begonnen me enigszins te irriteren. Ik stuurde dus vorige week via de website maar eens een mailtje. Of ze me misschien uit konden leggen waar die omkeerbaarheidsclaim op gebaseerd was en hoe ze dat vertaald hadden naar die schatting dat het wel eens voor 80 procent van de mensen met diabetes type 2 mogelijk zou kunnen zijn om met een dieet een normale bloedglucoseregulatie zonder gebruik van medicatie te bereiken (dat bedoelen ze namelijk ongeveer met de omkering). Ik moest een paar dagen later een beetje aandringen via Twitter, maar uiteindelijk kreeg ik woensdagochtend een lijst met 26 referenties! … maar zonder enige toelichting.

Nu kon ik het merendeel van die referenties op basis van de titel of abstract als niet relevant voor mijn vraag wegstrepen. Er bleven er een paar over die iets te melden hadden over de omkeerbaarheid van diabetes type 2 middels een dieet. Die wezen echter voor details allemaal naar één artikel dat vreemd genoeg niet op de toegezonden referentielijst staat! Het gaat om: Reversal of type 2 diabetes: normalisation of beta cell function in association with decreased pancreas and liver triacylglycerol, Lim et al. (Diabetologia, okt. 2011), onder Open Acces gepubliceerd, en staat ook wel bekend als de Counterpoint Study.
Het verbaasde me niet helemaal dat dit onderzoek opdook. De Belgische auteur Kris Verburgh baseert zich in zijn populaire boek de Voedselzandloper ook op dit onderzoek wanneer hij het heeft over de mogelijkheid om van diabetes type 2 af te komen door een verandering van je eetpatroon. Ik had ‘m er eens op aangesproken na een lezing om erachter te komen, waarom hij die studie nu zo overtuigend vond. Het gaat immers maar om elf proefpersonen (ja elf, niet honderdelf of duizendelf, elf!) en het was een nogal heftig dieet dat je nooit lang kunt volhouden (600 kcal per dag). Dat hoefde gelukkig ook maar acht weken, maar voor sommige deelnemers was dat al te veel. Er waren namelijk vijftien deelnemers begonnen aan dit onderzoek, maar drie haakten af, omdat ze het dieet niet volhielden en één om andere medische redenen. Verburgh maakte zich er tegen mij een beetje van af en het was niet de gelegenheid om hem er op door te zagen.

Op zich mooie resultaten na acht weken in die studie, de deelnemers vielen spectaculair veel af en bloedwaarden verbeterden naar ‘normaal’. Maar waren de veranderingen ook blijvend? Eigenlijk kun je daar op grond van dit onderzoek niet heel veel over zeggen. Na die acht weken extreem dieet, mochten de deelnemers weer ‘gewoon’ eten. Er staat een klein stukje over metingen twaalf weken na afloop van het dieet. Gemiddeld waren er toen al weer heel wat kilo’s bijgekomen, maar veel bloedwaarden bleven op verbeterd niveau. Drie van de elf personen hadden volgens de gehanteerde definitie echter weer diabetes en één persoon kon niet getest worden in verband met een operatie. Dus als je eerlijk bent, moet je eigenlijk concluderen dat er sprake is van voorlopig succes bij zeven van de vijftien deelnemers die begonnen aan de studie. Er valt ook wel af te dingen op de representativiteit van dit onderzoek voor de gehele populatie met diabetes type 2, zo waren de deelnemers allen jonger dan 65 jaar en hadden nog maar relatief kort diabetes (minder dan vier jaar). Het belang van de studie is dat aangetoond lijkt te zijn dat diabetes type 2 in principe met flink afvallen althans voorlopig omgekeerd kan worden (zie ook een genuanceerd BBC bericht ten tijde van uitkomen van de studie, of het commentaar van NHS Choices).

Kader dat op elke pagina van keerdiabetesom.nl staat
Kader dat op elke pagina van keerdiabetesom.nl staat

Vreemd genoeg staat de ‘follow up’ van dit onderzoek wél bij de referenties: Population response to information on reversibility of Type 2 diabetes, Steven & Lim et al. (Diabetic Medicine, apr. 2013). Het volledige artikel staat ook vrij beschikbaar op de site van de onderzoekers aan Newcastle University. Hier gaat het echter niet om een studie onder goed gecontroleerde omstandigheden, maar om een verzameling van ervaringen van personen met diabetes type 2, die, enthousiast gemaakt door de resultaten van die vorige studie, zelf met zo’n dieet aan de gang gingen: “We have collated this information on the effects of energy restriction in motivated individuals with Type 2 diabetes that has been achieved outside a research setting.”
Bij 61 procent van deze 77 zelf aangemelde deelnemers werd geconstateerd dat er omkering van diabetes was opgetreden. In de subgroep, die meer dan  20 kg was afgevallen met het crash dieet, werd zelfs 80 procent gescoord, maar dit zou best maar eens om een handjevol personen kunnen gaan (en hoeveel van de mensen met diabetes kan 20 kg missen?). Zou dit dan de herkomst van het genoemde percentage op de website keerdiabetesom.nl zijn? Ik vermoed van wel. Er staat namelijk ook dat in de andere subgroepen, 10-20 kg en minder dan 10 kg afvallen, het succes op  63 en 53 procent lag. Dat is wel aardig in lijn met dat ‘de schattingen lopen op tot maar liefst 80%’. Er is dan wel sprake van een erg optimistische kijk op de behaalde resultaten. De onderzoekers geven zelf een heel rijtje beperkingen aan van deze studie, waarvan de eerste als volgt luidt: “Firstly, there will have been self-referral bias, with the observations demonstrating proof of principle rather than any estimate of likely reversal rates.” Toen ik dit terugkoppelde naar Voeding Leeft, kreeg ik de korte mededeling dat ze me bedankten voor de feedback en dat ze de tekst op de site zouden aanpassen naar ‘tot 80% van de gevallen’. Ik ga er dus maar van uit dat mijn vermoeden klopt. Op moment van publiceren van dit stuk, was deze aangekondigde wijziging echter nog niet doorgevoerd. [update: inmiddels wel]

Kortom, er lijkt zeker veel te zeggen voor de aanpak die aanbevolen wordt door keerdiabetesom.nl, namelijk zo sterk afvallen dat je de grootste kans hebt dat die omkering plaats kan vinden. Dit is ook wel nieuw ten opzichte van de bestaande richtlijn. Die gaat uit van afvallen bij een BMI hoger dan 25 en dat zal in veel gevallen niet voldoende zijn om de kans op omkering zo groot mogelijk te maken. Het vergt echter nogal wat doorzettingsvermogen en daarom is goede begeleiding daarbij uitermate welkom. Als je echter stelt dat omkering mogelijk is in/tot 80 procent van de gevallen en de suggestie dat het om een bestendige verandering gaat, dan beloof je volgens mij iets teveel.

The Insurance Toolbox jokt

by 37 Comments

Tussen de 1 en 5 miljard verspilt de overheid jaarlijks aan uit de hand gelopen ICT-projecten. Daar moeten wij toch een graantje van mee kunnen pikken, zullen ze bij The Insurance Toolbox gedacht hebben. Dit bedrijfje is gespecialiseerd in ‘innovatieve ICT oplossingen’, onder andere voor overheden zoals gemeentes. Die bieden ze dan ook ‘state-of-the-art stemanalyse-oplossingen’ aan voor het opsporen van bijstandsfraude. Innovatieve state-of-the-art software dus. Je zou zo geloven dat deze software met 85 tot 90% nauwkeurigheid bijstandsfraudeurs ontmaskert, zoals het op de website van The Insurance Toolbox te lezen was.

Maar wij weten wel beter. De wetenschappelijke literatuur is namelijk helder over de effectiviteit van deze software om frauduleuze meldingen en aanverwante vormen van deceptie op te sporen: die is zeer armoedig en haalt de beweerde 85-90% bij lange na niet. Sterker nog, je kunt net zo goed een muntje opgooien. En als je dan toch adverteert met hossana-verhalen, dan jok je. En jokken in reclame is niet zo netjes. Helemaal niet voor een bedrijf gespecialiseerd in fraude(detectie).

We besloten daarom naar de Reclame Code Commissie te stappen. Onze klacht – keurig onderbouwd met wetenschappelijk onderzoek – in een notendop: The Insurance Toolbox maakt zich schuldig aan misleiding. Er bestaat namelijk geen enkel onderzoek dat de bewering staaft dat stemanalyse met 85 tot 90% nauwkeurigheid fraude opspoort.

insurancetoolboxBij The Insurance Toolbox kennen ze dat onderzoek wel. Er zijn namelijk ‘tal van onderzoeken die het tegendeel bewijzen’, zo schreven ze in hun reactie. Welke studies dat dan zijn, lieten de innovatieve state-of-the-art boys wijselijk in het midden. Ze wilden – hoe nobel – de Commissie de moeite van verdere discussie besparen, en zegden toe de tekst op de website aan te passen. Die is inderdaad veranderd: ‘85 tot 90% nauwkeurig’ is vervangen door ‘uitermate nauwkeurig’. Ze zijn niet voor één gat te vangen, de boefjes van The Insurance Toolbox.

Er is ongetwijfeld veel geld te verdienen met dit soort boerenbedrog. In het Verenigd Koninkrijk gaan er bijvoorbeeld miljoenen in om. En het is niet de eerste keer dat deze software de kop op steekt. Ook de ’guru’s van de Leugenacademie bieden het product aan. Het zal niet toevallig zijn dat ook zij het met de waarheid niet zo nauw nemen.

De Reclame Code Commissie was het in ieder geval met ons eens:

Gelet op het voorgaande is de Commissie van oordeel dat de bestreden reclame gepaard gaat met onjuiste informatie ten aanzien van de van het gebruik van het product te verwachten resultaten als bedoeld in artikel 8.2 aanhef en onder b van de Nederlandse Reclame Code (NRC). Nu de gemiddelde consument er bovendien toe kan worden gebracht een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet had genomen, is de uiting misleidend en daardoor oneerlijk in de zin van artikel 7 NRC.

Een bedrijf gespecialiseerd in fraudedetectie dat zich schuldig maakt aan misleiding en oneerlijkheid. Heerlijk toch.

UPDATE (5-2-2015): Ook de formulering ‘uitermate nauwkeurig’ kan volgens de Reclame Code Commissie niet door de beugel. Opvallend detail: in het nieuwe weerwoord wordt geen melding meer gemaakt van de ‘tal van onderzoeken die het tegendeel bewijzen’. The Insurance Toolbox zou over het bestaan hiervan toch niet tegen de Commissie gelogen hebben?

Uitspraak hier

Dit stuk verscheen eerder op het  Forensische Psychologie Blog.

UPDATE (25-9-2015): Verzekeraar Delta Lloyd laat zich inpakken en gaat stemanalyse inzetten voor telefoongesprekken met de afdeling schadebehandeling en Integriteitzaken. Volgens Delta Lloyd zal analyse nooit alleen als bewijs gebruikt, maar is die vooral bedoeld om het gesprek te sturen. Ook wordt de cliënt van tevoren gevraagd of hij akkoord is met het gebruik van deze tool, maar weigeren kan weer worden uitgelegd als indicator van fraude: zie het bericht op amweb.nl.

“Juridische terreur” door chiropractorsadvocaat

by 16 Comments

Diverse chiropractors hebben er geen enkel probleem mee om “dr.” voor hun naam te plaatsen, ook al zijn ze helemaal niet gepromoveerd. Een kwalijke praktijk, die helaas voorlopig door de rechter geaccepteerd is. Waar échte chiropractors echter helemaal niet van houden, is dat iedereen zich zomaar chiropractor noemt. Op zulke beunhazen sturen ze strijdbare advocaten af. Deze zomer leidde dat tot een tamelijk gênante procedure bij de Raad van Discipline, de tuchtrechter voor advocaten.

D.D. Palmer, bedenker van de chiropraxie
D.D. Palmer, bedenker van de chiropraxie

Het ging in deze zaak allemaal om een persoon die zich via het UWV aanbood als chiropractor. Volkomen ten onrechte, aldus een stichting die de kwaliteit van in Nederland werkzame chiropractors controleert. De stichting schakelde haar advocaat in. Deze advocaat stuurde vervolgens een nogal pittig briefje naar de pseudo-practor. Ik kopieer hieronder maar even wat de tuchtrechter over de casus opmerkt, voordat ik zelf de nogal heetgebakerde advocaat over me heen krijg:

1.2 Klager sub 1 heeft namens klager sub 2 een zekere B aangeschreven. In die brief protesteert klager tegen het feit dat B zich aanbiedt via het UWV als chiropractor zonder (volgens die brief) “over de voor dat beroep juiste kwalificaties te beschikken.”  Daarbij wijst klager erop dat de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) regels voor dat beroep heeft vastgesteld en dat de Minister van Volksgezondheid in 1981 heeft gesteld dat de opleiding tot chiropractor een opleiding geneeskunde en manuele therapie behelst. Klagers cliënte controleert de kwaliteit van de hier te lande werkende chiropractoren.

1.3 In diezelfde brief wijst klager de heer B op het feit dat B’s opleiding tot Heilpraktiker en de tijd die hij aan de specialisatie chiropractor heeft besteed op geen enkele manier voldoet aan de regels van de WHO. Hij verwijst voorts op de risico’s die een onjuiste toepassing van chiropractie oplevert onder bepaalde omstandigheden. Volgens klager hindert B door zich beschikbaar te stellen als chiropractor bij het UWV de vestiging in Nederland voor een Amerikaanse gekwalificeerde chiropractor die daardoor schade lijdt, net als één van de bij de cliënte van klager aangesloten register chiropractoren. Klager wijst B op het salaris dat die Amerikaanse chiropractor zou hebben kunnen verdienen (begroot op een bedrag tussen de € 50.000 en € 200.000) en verzoekt B (met voor zoveel nodig de sommatie) om klager te laten weten dat hij zijn beschikbaarheid als chiropractor bij het UWV zal intrekken en in het verlengde van die boodschap nog zo het één en ander. Klager stelt B een dagvaarding in het vooruitzicht als hij dat niet doet en hij wijst op de hoge kosten van een procedure, op de mogelijkheid van een kostenveroordeling en op het feit dat het niet waarschijnlijk is dat B in aanmerking zal komen voor gesubsidieerde rechtsbijstand omdat het een zakelijk probleem betreft.

In Skepter 25.2 een uitgebreid artikel over chiropraxie van de hand van Dirk Koppenaal
In Skepter 25.2 een uitgebreid artikel over chiropraxie van de hand van Dirk Koppenaal

De brief bevat erg interessante informatie. Men beroept zich op uitspraken van een minister uit 1981 (de huidige minister van VWS zal er anders over denken), onjuiste toepassing van chiropraxie levert risico’s op (dit natuurlijk in tegenstelling tot échte chiropraxie) en met chiropraxie kun je financieel aardig binnenlopen. Er ging overigens ook een brief naar het UWV met een soortgelijke inhoud en – naar we mogen aannemen – een eveneens tamelijk onaangename toon. Het UWV werd namelijk voorgehouden dat het aansprakelijk zou kunnen zijn als het optreden van meneer of mevrouw B als chiropractor tot “dramatische ontwikkelingen” zou leiden. Wie nu denkt dat het B of het UWV was die een klacht bij de tuchtrechter neerlegde wegens intimidatie door de chiropractorsadvocaat, heeft het mis. B had namelijk zelf een advocaat ingeschakeld die zijn confrère van repliek had gediend. De advocaat van B had erop gewezen dat het beroep van chiropractor in Nederland niet beschermd is, dat de verwijten iedere rechtsgrond misten en dat hij de brief beschouwde als een vorm van “juridische terreur”. De chiropractorsadvocaat zou een burger bang hebben gemaakt met een ongegrond verhaal en zo behoort een goed advocaat zich niet te gedragen, aldus de advocaat van B.

Op grond van het voorgaande zou je kunnen denken dat de advocaat van B naar de tuchtrechter stapte om zich te beklagen over het onbetamelijke gedrag van de chiropractorsadvocaat jegens zijn cliënt. Wederom fout. Het was juist de chiropractorsadvocaat die naar de deken van de Orde van Advocaten rende omdat hij was beschuldigd van juridische terreur en het bang maken van burgers. Via de deken kwam de tuchtklacht bij de Raad van Discipline. De Advocatenwet bepaalt dat kennelijk ongegronde klachten niet door de Raad hoeven te worden behandeld, maar door de (plaatsvervangend) voorzitter kunnen worden afgewezen. Dat gebeurde ook in dit geval. De plaatsvervangend voorzitter had slechts enkele regels nodig om de bespottelijke klacht naar de prullenbak te verwijzen:

3.2 Het beroep van chiropractor is niet beschermd. Tegen die achtergrond is klager sub 1 [de chiropractorsadvocaat, LD] wel bijzonder krachtig van leer getrokken tegen B op wie klagers kritiek in feite niet meer inhoudt dan dat deze zich als chiropractor aanbiedt met een opleiding die niet voldoet aan wat volgens zijn klaagster sub 2 [de stichting, LD] aan eisen zou moeten worden gesteld. En als verweerder [de advocaat van B, LD] dan met het belang van zijn cliënt voor ogen de term “juridische terreur “gebruikt dan is dat weliswaar aan de krasse kant maar niet klachtwaardig.

3.3 Verweerder trad op als belangenbehartiger van B en dat gaf hem de nodige speelruimte bij zijn optreden. Voorts werden de gewraakte uitlatingen niet rechtstreeks aan de cliënten van klager sub 1 gedaan, maar waren deze gericht aan een collega advocaat, die als professional tussen verweerder en zijn cliënten stond en die ook zelf straffe bewoordingen niet had geschuwd. Dat verweerder van bangmakerij spreekt is niet verwonderlijk. Dat iets anders werd beoogd dan dat B zou terugdeinzen is moeilijk voorstelbaar. Daarbij telt dat de juridische grondslag van die aanschrijving zeker nog niet meteen gegeven is. Derhalve is de klacht kennelijk ongegrond.

Kortom: de chiropractorsadvocaat heeft zelf nogal woest om zich heengeslagen en moet dan niet vreemd opkijken als een andere advocaat iets terugzegt wat kennelijk hard aankomt. Hoewel de tuchtklacht belachelijk was, geeft deze wel een aardig inkijkje in de wereld van de chiropraxie in Nederland. Kennelijk worden daar nogal grove middelen ingezet om concurrenten uit te schakelen en (mede) financiële belangen te beschermen. De term “juridische terreur” lijkt in dat licht bijzonder goed gekozen.

De grote vraag is natuurlijk wie de advocaat is die dit soort kansloze procedures initieert. De voorzittersbeslissing is zoals gebruikelijk geanonimiseerd, maar de identiteit van de jurist is gemakkelijk te achterhalen (h/t Jan Willem Nienhuys): mr. Job van Broekhuijze is weer eens bezig, een oude bekende van Stichting Skepsis, Kloptdatwel? en vooral de Vereniging tegen de Kwakzalverij.

Ecobeach – hoe een mislukt experiment beloond werd met een staatsbonus

by 6 Comments

Tussen 2006 en 2011 vond er bij Egmond aan zee een experiment plaats met een Deense uitvinding om het strand te beschermen: project Ecobeach. Aannemer BAM voerde het uit in samenwerking met Rijkswaterstaat. Op no-cure no-pay basis. Zo groot was blijkbaar het vertrouwen van BAM in het merkwaardige systeem waarvan wetenschappers niet konden bedenken waarom het zou werken. Na afloop waren BAM en Rijkswaterstaat heel tevreden en BAM haalde de maximale bonus binnen. Volgens wetenschappelijk instituut Deltares was er echter geen reden om aan te nemen dat de Deense buizen iets gedaan hebben. Onduidelijkheid troef. Na een Wob-verzoek zijn documenten openbaar gemaakt, die iets meer helderheid verschaffen.

Ecobeach, een proef opgezet door BAM in samenwerking met Rijkswaterstaat
Ecobeach, een proef opgezet door BAM in samenwerking met Rijkswaterstaat

Net voor kerst 2013 schreef ik hier op Kloptdatwel over de uitvinding van de Deen Poul Jakobsen en de proef die in Nederland werd uitgevoerd onder de naam Ecobeach: ‘Kustbescherming met Poul Jakobsen, innovatie of pseudowetenschap?‘ Daarin schrijf ik dat de proef goed doordacht opgezet lijkt te zijn, maar dat die volgens de wetenschappelijke evaluatie van Deltares eigenlijk laat zien dat het systeem niet werkt. Toch werd de maximale bonus uitgekeerd aan BAM, die het project op no-cure no-pay basis zou hebben uitgevoerd. Merkwaardig. Met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) heb ik geprobeerd erachter te komen hoe de vork nu in de steel steekt.

Wob-verzoek

Mijn verzoek diende ik nog net in 2013 in en uiteindelijk kreeg de laatste stukken die onder mijn verzoek vielen ergens in maart van dit jaar; het werd intussen dus wel eens tijd dat ik daarover iets terugkoppel. De beantwoording van het verzoek nam wel zo’n beetje de maximaal toegestane tijd in beslag, omdat BAM bezwaren had tegen het openbaar maken van bepaalde documenten, maar die heeft de Wob-coördinator niet zwaar genoeg bevonden. Als het goed is, heb ik dus alle stukken ontvangen die er toe doen (of ik heb mijn verzoek niet ruim genoeg geformuleerd, dat kan natuurlijk ook nog). Hier een lijst met de stukken en een korte beschrijving:

Document met link (pdf) Toelichting
Beantwoording Wob-verzoek begeleidende brief Toelichting op hoe de procedure is verlopen en welke documenten aangetroffen zijn en geopenbaard worden.
Praktijkproef met BAM Ecobeach Dit is de projectovereenkomst, het contract met afspraken over de bonus en de eindrapportage.
Diverse facturen Betalingen door RWS aan o.a. Deltares en BAM
Vragen nav concept eindrapport Ecobeach Deltares Kritiek van Rijkswaterstaat en BAM op de rapportage van Deltares
Eindvergoeding Ecobeach Verantwoording en berekening van de bonus aan BAM
Eindafrekening Ecobeach Factuur van de bonus

Een aantal opmerkelijke zaken in de stukken zal ik in het vervolg bespreken.

Het contract

Wie het contract bestudeert, zal zich af vragen “hoezo no-cure no pay?” Voor tal van kostenposten zijn er namelijk vaste bedragen afgesproken. In plaats van no-cure no-pay is het beter te spreken van een contract waarin een prestatieafhankelijke bonus kan worden uitgekeerd bovenop een vaste vergoeding. Het is lastig in te schatten wat het risico van BAM was in dit project. Als de bonus op nul euro zou uitkomen, welke kosten zou BAM dan niet gedekt hebben? De bonus is in het contract gerelateerd aan een netto-groeivolume, dus niet aan een toename in absolute zin. Die netto toename zou je logischerwijs toch zien als het verschil tussen de (mogelijke) toe- of afname van het stuk strand met de buizen en het controle stuk zonder die buizen, maar heel precies gedefinieerd is dat niet in het eerste aanhangsel bij het contract:

Er vindt jaarlijks een volumevaststelling plaats. Als Ecobeach een positieve waarde (besparing op onderhoudskosten) genereert in de vorm van een gemiddelde zandtoename in het proefvak nr. 2 dan zal dit in de [sic] totale groeivolume na 3 jaar worden samengebracht.

Het ‘positieve waarde genereren’ suggereert toch sterk dat het moet gaan om zandtoename die toegeschreven kan worden aan Ecobeach en niet om toename door natuurlijke schommelingen. Waarom zou je anders ook de moeite te nemen een controlevak aan te wijzen? En had je met het innovatieve project ‘de natuur zijn gang laten gaan’ dan misschien ook Rijkswaterstaat kunnen verleiden tot zo’n bonusregeling? Grote kans op het vangen van een vette bonus en dat met nog lagere kosten.

Het eindrapport

De partijen hechten ook aan een zorgvuldige evaluatie staat in de overeenkomst. Uit de publieksfolder (pdf) was echter al duidelijk geworden dat er geen eindrapport meer komt, tenminste niet eentje die de goedkeuring kan wegdragen van Rijkswaterstaat, BAM én Deltares. Bij de geopenbaarde stukken zit een fors document waarmee BAM en Rijkswaterstaat gaten proberen te schieten in de analyse van Deltares. Veel van de vragen zijn helemaal niet gericht op het vinden van een goed antwoord of de vinding nou werkt of niet. Het lijkt er meer op dat het rapport van Deltares (pdf) vanwege de conclusie ondermijnd moest worden en niet vanwege de gevolgde methodiek. Of die bijeenkomst überhaupt nog doorgang heeft gevonden? Deltares heeft het rapport in ieder geval niet meer gewijzigd op grond van deze laatste aanval en zelf maar gepubliceerd op zijn website.

De bonus

Volgens het contract zou het rapport een voorwaarde zijn voor afronding van het project. Daar heeft Rijkswaterstaat echter voor het vaststellen van de bonus niet op gewacht. Al in 2011 werd de maximale bonus van ongeveer drie ton overgemaakt aan BAM. In het memo ‘Eindvergoeding Ecobeach’ van september 2011 staat hoe de berekening ging. Daar vallen een paar zaken aan op. Ten eerste wordt er tussen neus en lippen opgemerkt dat de projectgroep al in 2009 besloten had om het referentiejaar van 2006 naar 2007 te verschuiven. Waarom? Nou, begin 2007 was er een flinke storm die voor behoorlijk wat afslag zorgde. In het contract is wel opgenomen dat er onder dat soort omstandigheden mogelijk een ander basisjaar gekozen kon worden, maar waarom eigenlijk? Gaat het dan inderdaad niet om het netto-verschil, dat tussen de proef- en controle strook? De berekening laat zien, dat dat logische idee, als het al de bedoeling van het contract was, is losgelaten en dat de bonus is berekend op basis van de absolute groei! Dan komt het voor BAM natuurlijk wel erg goed uit om het referentiejaar zo te verschuiven dat begonnen wordt met meten vanaf een niveau dat zo laag mogelijk ligt.

In een spreadsheetje dat bij het memo zit, kunnen we zien dat er wel degelijk discussie is geweest over de grondslag van de berekening, in ieder geval over welk beginpunt genomen moest worden voor de berekening van de strandaanwas. Als ik het goed nagerekend heb, leverde die verschuiving een voordeel op van ongeveer twee ton voor BAM. Toch een fors bedrag, en dat op basis van een beslissing die volgens een voetnoot niet eens schriftelijk blijkt te zijn vastgelegd op het moment dat die genomen werd! De gekozen interpretatie van ‘netto-groeivolume’ is al discutabel, maar het wordt nog gekker: die toename wordt verdubbeld door te stellen dat die ook wel zal hebben plaatsgevonden op de andere proefstrook (waar geen controle-strook tegenover stond). Een winstverdubbelaar zonder enig risico voor BAM!

Totale kosten

Op basis van de stukken kunnen we proberen het kostenplaatje rond te maken. In de publieksfolder wordt gesproken over een totaal van 960.000 euro, waarvan 510.000 euro voor installatie, licentie, onderzoek, onderhoud en verwijderen en 450.000 euro voor monitoring en analyse. Dit is zover ik uit de stukken op kan maken allemaal door Rijkswaterstaat betaald. Die 510.000 bestaat uit de 70.000 euro vaste vergoeding per jaar (3 keer) plus die maximale bonus. Van die 450.000 kan ik in de facturen ongeveer 240.000 euro terugvinden. Wat de rest van dat bedrag behelst, weet ik niet, misschien zijn het projectkosten (uren) van Rijkswaterstaat zelf. Een integrale begroting is nooit opgesteld en hoefde dus ook niet openbaar gemaakt te worden naar aanleiding van mijn Wob-verzoek. Het zou natuurlijk ook interessant zijn om te weten wat BAM betaald heeft aan Jakobsen voor het gebruik van zijn systeem. En of daar nog resultaatafhankelijke afspraken bij gemaakt zijn. Daar zullen we echter niet zo snel achter komen.

Conclusies

Rijkswaterstaat was er blijkbaar veel aan gelegen om dit als een succes van publiek-private samenwerking te verkopen aan de buitenwacht. Lees bijvoorbeeld de folder ‘Innoveren en leren‘ (pdf, blz. 35 t/m 57).  In de discussie of het systeem nou werkt of niet lijkt Rijkswaterstaat volledig aan de kant van BAM te zijn gaan staan. Met name op de berekening van de bonus valt wel wat aan te merken. Er is eigenlijk geen goede reden gegeven dat alle keuzes daarin zo gemaakt zijn dat ze het gunstigst uitvallen voor de aannemer. Helemaal natuurlijk als je weet dat het systeem volgens de wetenschappers helemaal geen bijdrage heeft geleverd.
Deltares zal wel in een lastig parket gezeten hebben. Enerzijds stonden (en staan ze nog steeds) achter hun rapport en conclusies, maar anderzijds zijn ze natuurlijk grotendeels afhankelijk van opdrachten van de overheid en in het bijzonder Rijkswaterstaat. Te hard zeuren in die situatie is dan misschien linke soep. Niet zo verwonderlijk dat ze er geen zin in hadden om mij te vertellen hoe dit allemaal verlopen was.

Website van BAM over Ecobeach, met wel heel positieve kijk op de resultaten van de proef
De Ecobeach-website van BAM geeft een wel heel positief beeld van de resultaten van de proef

BAM lijkt spekkoper. Ze kregen de maximale bonus en kunnen het Nederlandse ‘succes’ natuurlijk goed gebruiken in hun PR bij het aan de man brengen van het systeem in het buitenland. De vraag is of dat zo’n vaart zal lopen. In Denemarken visten ze in ieder geval in januari dit jaar achter het net, maar daar kennen ze de uitvinding van Jakobsen (en de man zelf) natuurlijk al wat langer. Onlangs was BAM op een beurs in Seoul met een posterpresentatie en er is ook een nieuwe, gelikte website opgezet met informatie over Ecobeach in het Nederlands en Engels. Maar de mogelijk geïnteresseerde partijen zullen zich toch ook wel afvragen hoe het nu kan dat Nederland zo enthousiast was over het systeem met de buizen, maar het zelf nergens geïmplementeerd heeft?

Ik zou denken dat als de betrokken ambtenaren wat behoudender met het belastinggeld waren omgesprongen en het BAM wat lastiger hadden gemaakt met een striktere, maar goed verdedigbare uitleg van het contract, er van een bonus geen sprake zou zijn geweest. Maar ja, wat is nu die drie ton voor het vieren van een ‘succesvolle’ publieke-private samenwerking als er zo weinig andere projecten zijn waarover je de bewindslieden goed nieuws kunt laten brengen op dit gebied.