“Wat u leest als nieuws dat is over het algemeen gewoon waar?” vragen de presentators van Rambam aan mensen op straat. “Ja, daar ga ik wel vanuit.” beantwoorden de meeste mensen. In deze aflevering van Rambam wordt het fact-checken van de media getest door het verzinnen van persberichten en vervolgens te kijken welke media dit “nieuws” plaatsen. Daarnaast wordt er door middel van verzonnen e-mailaccounts en een fictief onderzoeksbureau bijgehouden of kranten überhaupt bronnen verifiëren. Zo wordt niet alleen shownieuws te grazen genomen, maar vallen ook kwaliteitskranten door de mand.
Factchecking
Politie Twente waarschuwt voor geheime tekens van inbrekers. Klopt dat wel?
Afgelopen week waarschuwde de politie Twente in het regionale dagblad Tubantia voor ‘Bargoense tekens’: geheime merktekens die inbrekers naast de voordeur zouden zetten. De politie vertelde Kloptdatwel dat na een inbraak merktekens op een woning waren gevonden. Informatie over de geheime dieventekens zegt de politie op het internet te hebben gevonden. Hadden de politie en de krant Tubantia niet beter wat meer onderzoek kunnen doen? Een artikel in het blad Onze Taal concludeert dat de merktekens ‘een politionele dwaling’ zijn. Op het internet zijn ook makkelijk andere bronnen te vinden waaruit blijkt dat de merktekens niet meer dan een stadslegende zijn.
Afgelopen vrijdag en zaterdag plaatste de regiokrant Tubantia twee grote artikelen over geheime tekens die inbrekers naast de deur van woningen zouden plaatsen. De originele artikelen zijn niet op internet beschikbaar en kunnen hier dus niet worden weergegeven. Wel plaatste Tubantia deze korte artikelen op het internet: link 1 en link 2. Het eerste Tubantia-artikel van donderdag 24 februari houdt nog de nodige slagen om de arm en laat mensen aan het woord die er niets van geloven (‘krijtstrepen zijn zó 1820’). Maar het artikel van 25 februari klinkt al behoorlijk omineus:
‘Een zigzaglijntje dat met krijt is aangebracht op de voorgevel of bij de voordeur van een woning. Een ruitsymbool kan ook, een driehoek of een heel eenvoudig kruisje. De meeste mensen zal het nauwelijks wat zeggen, maar voor criminelen hebben deze tekens geen enkel geheim: deze zogeheten Bargoense tekens geven aan of er in een woning iets te halen valt’.
Aanleiding voor de artikelen: een waarschuwing van de politie Twente dat na een woninginbraak Bargoense tekens waren aangetroffen. De politie waarschuwde ook op internet en zei te vermoeden dat inbrekers via de tekens met elkaar communiceren: ‘we vermoeden dat het zo werkt, maar zekerheid daarover bestaat niet’ zei de politie in de krant. Verderop in het artikel wordt minder reserve in acht genomen: ‘Bargoense tekens worden over het algemeen gebruikt door criminelen uit Oost-Europa of met een zigeuner-achtergrond’. De politie adviseert mensen die een merkteken vinden om dit te fotograferen, snel te verwijderen en de politie te waarschuwen. Dit heeft inmiddels in drie dagen meer dan 100 meldingen opgeleverd.
Onze Taal: bargoense tekens zijn een broodje aap verhaal
In het blad ‘Onze Taal’ verscheen in 2005 een artikel over Bargoense tekens. De auteur, Peter Burger, docent journalistiek aan de Universiteit van Leiden, noemt de politie-waarschuwingen ‘een politionele dwaling’. Burger vertelt in een smakelijk geschreven artikel hoe in 2005 diverse politiekorpsen waarschuwen tegen de ‘bargoense tekens’. De Volkskrant wijdde er een artikel aan dat steeds weer werd aangehaald als bron voor nieuwe waarschuwingen (‘Dieven kerven tekens op huizen slachtoffers’). Dit inspireerde Burger tot onderzoek. Aldus Burger:
‘Dat die tekens in Nederland ooit door inbrekers zijn gebruikt, is hoogst onwaarschijnlijk. In het buitenland zijn sporadisch aanhoudingen verricht in verband met dieventekens, maar harde bewijzen zijn daar evenmin gevonden. In een artikel uit concludeert de Franse hoogleraar sociologie Jean-Bruno Renard, gespecialiseerd in geruchten, dat de tekens in de jaren twintig en dertig misschien nog werden gebruikt door zwervers (‘Hier zijn ze goedgeefs’; ‘Hier krijg je iets als je ervoor werkt’). Voor recent gebruik door dieven vond ook Renard geen aanwijzingen’. …
Ook eigen bronnenonderzoek van Burger leidt tot de conclusie dat de tekens een ‘stadslegende’ (urban myth) zijn. Burger vertelt dat de verhalen over de geheime merktekens voor het eerst opduiken in de 16e eeuw: ‘Er heerste in die tijd een hysterische angst voor bendes gespuis die in opdracht van vijandelijke hoge heren huizen en steden in brand staken’. Een criminologisch handboek uit de 19e eeuw brengt de tekens in kaart. Sindsdien berust onze kennis over de Bargoense tekens vooral op overschrijfwerk dat terug te voeren is op deze éne bron, het ‘Handbuch der Kriminalistik’ van Hans Gross. Burger contsateert:
‘De conclusie is onontkoombaar: ze zijn in Europa geïntroduceerd door Gross en bestaan alleen op papier. De dieventekens zijn geen inbrekersfolklore, maar politiefolklore’.
Nu is het artikel van Peter Burger speciaal voor dit artikel in Kloptdatwel via een link toegankelijk gemaakt (waarvoor hartelijk dank). Maar ook zonder deze speciale bron zijn op het internet met groot gemak bronnen te vinden waaruit duidelijk wordt dat de vermeende dieventekens een stadslegende zijn. Zo schaart de wetenschappelijke website ‘verhalenbank’ de berichten over ‘Bargoense tekens’ onder de stadslegendes. De Engelse omroep BBC noemt in een artikel de ‘chalk symbols’ een ‘urban myth’. En in dit artikel in de Engelse kwaliteitskrant ‘The Guardian’ legt een bekende Engelse inbreker uit dat hij nooit heeft gehoord van de krijttekens op woningen:
“Never heard of it,” says Britain’s best-known burglar, Peter Scott, the author of Gentleman Thief, which recalls his days spent breaking into the homes of the rich and famous. “I find it hard to believe that burglars would bother, but then I find everything hard to believe these days.”
De reactie van de politie Twente
De perswoordvoerder van de politie Twente reageerde op vragen van Kloptdatwel als volgt:
‘Hebben deze tekens iets met woninginbraken te maken? Wij kunnen hier geen bevestigend dan wel ontkennend antwoord op geven. Feit is wel dat er inderdaad in enkele woningen is ingebroken waar tekens op de woningen zijn aangetroffen. … Om andere mensen te attenderen op de aanwezigheid van soortgelijke tekens hebben we de media gezocht en hier een artikel over laten plaatsen om mensen tevens te waarschuwen voor mogelijke inbraken’.
Waar haalt de politie Twente de informatie over deze Bargoense tekens vandaan? De perswoordvoerder:
‘Op internet zijn diverse websites te vinden die spreken over Bargoense tekens. Deze zijn door ons geraadpleegd. Ik ben niet op de hoogte van een wetenschappelijk onderzoek n.a.v. deze tekens’.
Conclusie?
Uit het artikel in het blad Onze Taal en uit diverse bronnen op internet trekken wij de conclusie dat de Bargoense tekens vermoedelijk een stadslegende zijn. En natuurlijk – wie op internet zoekt, vindt natuurlijk de onzin het snelst en gemakkelijkst. En het is natuurlijk merkwaardig om te waarschuwen voor Bargoense tekens en tegelijk te zeggen ‘ik weet echt niet of er wel wat van klopt’. Ik denk dat het verstandiger zou zijn geweest als de politie en de krant Tubantia iets verder hadden gezocht dan de eerste hits van een internetsearch. De berichten dragen misschien onnodig bij aan onrust in de samenleving en de verwijzingen naar Oost-Europeanen en zigeuners ruiken niet bepaald fris. Zonder onderzoek is er niets te zeggen over de herkomst van de krijttekens die in Hengelo zijn gevonden. Zijn de kruisjes misschien gezet door kinderen? Serieus onderzoek uit het blad Onze Taal laat in ieder geval zien het erg onwaarschijnlijk is dat de merktekens afkomstig zijn van boeven. Dat de politie bij haar bericht een foto plaatst die afkomstig is uit de ‘verhalenbank’ (een wetenschappelijke collectie van stadslegendes) zegt misschien al wel genoeg.
Kunnen dieren zelfmoord plegen?
In de traditionele Chinese geneeskunst worden nogal wat ingrediënten gebruikt die het leven kosten van zeldzame dieren. Redelijk bekend is wel dat tijgers en neushoorns in het voortbestaan bedreigd worden, omdat die verwerkt worden in allerhande onzinnige poeders. Onlangs werd ook het lot van ‘galberen’ weer onder de aandacht gebracht door actievoerders. Niet omdat die met uitsterven bedreigd worden, maar om de verschrikkelijke omstandigheden waarin gevangen exemplaren moeten leven. Duizenden beren worden in China, Laos en Vietnam namelijk in ‘farms’ gehouden alleen om hun gal af tappen. Die gal wordt gebruikt in talloze producten uit de traditionele Chinese geneeskunst (meestal aangeduid met de Engelse afkorting TCM). Het melken van de galblaas gebeurt op zo’n pijnlijke manier dat de beren zelfs tot zelfmoord gedreven zouden worden. Een bijzonder aangrijpend verhaal is dat van een moederbeer, die eerst haar jong wurgt om het verdere ellende te besparen en vervolgens zelfmoord pleegt. Maar is dat niet een wat al te sterk verhaal?
Over het gebruik van berengal in medicijnen, raad ik aan het artikel op Sciencebasedmedicine.org te lezen: Asian Bear Bile Remedies: Traditional Medicine or Barbarism? Pas wel op: op deze website zijn echt akelige beelden en foto’s te zien. In het verleden werden de galblazen van beren gewonnen door ze in het wild te bejagen. In de jaren ‘80 van de vorige eeuw werd de spoeling blijkbaar zo dun dat die berenfarms steeds meer begonnen op te duiken. De vraag naar TCM groeit wereldwijd dankzij de globalisering en dus neemt helaas ook de vraag naar berengal toe.
Een van de belangrijkste producenten van producten met berengal, Guizhentang Pharmaceutical, kondigde onlangs zelfs aan aandelen uit te schrijven om met het opgehaalde geld meer te kunnen investeren in productie (link). Hoewel er in China ook steeds meer protest tegen komt en er zelfs kunstmatig geproduceerde alternatieven voor de gal worden ontwikkeld, zal er wel niet snel een einde komen aan deze misstanden. De firma in kwestie is intussen bezig met een doorzichtige PR-campagne om het publiek ervan te overtuigen dat het (bij hun) allemaal niet zo gruwelijk is als dierenactivisten doen voorkomen.
Maar nu wil ik terugkomen op dat verhaal van die zelfmoord, dat spreekt nogal tot de verbeelding. Het artikel in AD gaat er bijvoorbeeld bijna uitsluitend over. De vroegste bron die ik er voor kon achterhalen (5-8-2011) komt van een nieuwssite uit Singapore (bij mij doet de link het vaak niet de eerste keer, maar na herladen wel). [Zie update onderaan het artikel] Het blijkt een anekdote van iemand die tijdelijk op zo’n berenfarm zou hebben gewerkt, niet een heel sterk onderbouwd verhaal dus. In dat artikel staat ook nog dat de beren vaak een ijzeren harnas krijgen aangemeten om te voorkomen dat ze zichzelf zouden doden door op hun buik te slaan. Maar dat lijkt een fabeltje. Op de website van Stichting ‘Save the Moonbears’ is te lezen wat de reden van het gebruik van die harnassen was(?). Die beren werden uitgerust met een vaste katheter en de harnassen voorkomen dat de beren die er uithalen. Op zich al gruwelijk genoeg, maar met voorkoming van zelfmoord heeft het dus niets te maken.
De vraag of dieren überhaupt in staat zijn tot zelfmoord is in de geschiedenis al vaker gesteld. Een interessant stuk over dit vraagstuk is ‘The Nature of Suicide’ . Beschreven wordt onder andere de mythe dat schorpioenen in het nauw gedreven door vuur, zichzelf met hun gifstaart in de kop zouden prikken om een snellere dood te sterven. Dit is vooral bekend geworden doordat Lord Byron het in één van zijn gedichten (‘The Giaour’, 1813 ) verwerkte.
De discussie over dit geval was genoeg reden voor dierpsycholoog Conwy Lloyd Morgan om dit eens onder laboratoriumomstandigheden te testen. Je moet wel redelijk sadistisch zijn om schorpioenen aan alle gruwelijkheden te onderwerpen die beschreven worden: omringen met vuur, beschijnen met door vergrootglas geconcentreerd zonlicht, branden met fosforzuur en het toedienen van elektrische schokken! In ieder geval constateerde hij geen zelfmoordpogingen. Het af en toe ‘steken’ op de eigen rug van de schorpioen moest uitgelegd worden als een instinctieve reactie om irritatie weg te nemen. Schorpioenen zouden zoals later bleek ook min of meer immuun te zijn voor het eigen gif en dat van andere schorpioenen (link).
Het is erg gemakkelijk om diergedrag verkeerd uit te leggen. Het verhaal van lemmingen die massaal zelfmoord plegen door zich van kliffen te storten, staat inmiddels wel voldoende bekend als ‘hoax’, die mede door natuurfilms van Walt Disney in het leven is geroepen. Ja, het komt voor dat lemmingen na het springen van rotsen verzuipen, maar met een zelfmoordpoging heeft het niets te maken. Ook het feit dat bijen het leven laten als ze je met hun gifangel prikken, zullen toch weinigen uitleggen als zelfmoord. Bij bijen gaat het overigens niet altijd mis: als ze hun angel gebruiken tegen andere insecten (waarvoor die evolutionair waarschijnlijk ontwikkeld is), blijft die niet steken en kan die teruggetrokken worden zonder verdere schade voor de bij (link).
Om van ‘bewuste’ zelfmoord te spreken, zullen we het toch moeten beperken tot dieren waarvan aangetoond is dat ze beschikken over zelfbewustzijn. Nu zijn daar ook wel mogelijke gevallen van beschreven. Dolfijnentrainer Ric O’Barry denkt dat ‘Kathy’, een van de dolfijnen die Flipper speelde, voor zijn neus besloot op te houden met ademhalen en zichzelf verdronk. Maar ook dit verhaal kan niet bevestigd worden door andere waarnemers.
Een ander beroemde casus is die van Nikkie, de chimpansee die in Burgers’ dierenpark in maart 1984 omkwam door verdrinking. Het is beschreven door Frans de Waal in zijn boek ‘Chimpanseepolitiek’ en ook door Otto Adang in ‘De machtigste chimpansee van Nederland’. Nikkie voelde zich bedreigd door twee andere mannetjesapen, Yeroen en Dandy, en zou geen uitweg meer hebben gezien. Was dit de eerste keer dat er een zelfmoord onder apen werd waargenomen? Beide primatologen achten het echter toch waarschijnlijker dat het om een ongeluk ging (De Waal , Adang).
Vooralsnog niet heel sterke aanwijzingen dat zelfmoord bij dieren voorkomt. Wat mij betreft moeten we het er op houden dat Henry Maudsley nog steeds gelijk heeft. In 1879 gaf hij op het verhaal van een moederpoes die zichzelf gewurgd zou hebben nadat haar kleintjes waren verdronken, de volgende reactie (uit het eerder aangehaalde ‘The Nature of Suicide’):
‘It is quite possible that an animal in a state of excitement or delirium from pain and illness may make a frantic rush which issues in its death, just a s a human being may do; but that is quite a different thing from a distinctly conceived and deliberately perpetuated suicide. Of such an act by any animal below man we are yet in want of satisfactory evidence’.
Ook de bekende schrijver Jonathan Safran Foer vindt dat we moeten oppassen met het toedichten van menselijke eigenschappen aan dieren, ook als dat gebeurt met de bedoeling om onrecht aan de kaak te stellen (link):
‘We don’t need to make animals like humans in order to treat them with decency. If we just treated pigs like pigs and cows like cows, that would be sufficient’.
Het aangrijpende verhaal van de zelfmoord van de moederbeer lijkt me een verzinsel. Een actie die (verkeerd) geïnterpreteerd kan worden als zelfmoord, zoals Maudsley beschrijft, is in dit geval nog wel voorstelbaar. Dat ze eerst nog bewust haar jong doodt, lijkt me echter al te sterk om waar te zijn. Kan een beer overigens wel wurgen? En is het mogelijk om zelfmoord te plegen door met je kop tegen een muur te lopen (hoe hard zou een berenschedel zijn)? …
Maar wellicht zijn dit soort verhalen wel een effectief middel om meer aandacht te vragen voor praktijken die natuurlijk echt zo snel mogelijk moeten stoppen! Een leugentje om bestwil?
[Update 2-3-2012] Ik denk het originele Chinese artikel gevonden te hebben: link. Mijn kennis van het Chinees is nihil, maar een gebruik makend van de Google translator als controle, lijkt het me dat de vertaling op deze site wel aardig zal kloppen. Het verhaal is nog een stuk aangrijpender dan ik dacht: het jong zou de nacht voor de operatie zelf ontsnapt zijn en zich bij de verteller van het verhaal verstopt hebben onder het bed. Voor mij wordt het er niet geloofwaardiger op.
Rick Santorum zuigt NL massamoord op bejaarden uit z’n duim
De Amerikaanse presidentskandidaat Rick Santorum beweert dat in Nederland grootschalige bejaardenmoord plaatsvindt. Op 6 februari vertelde hij aan een geschokt publiek dat bezuinigingen op de gezondheidszorg er in Nederland toe hebben geleid dat in Nederlandse ziekenhuizen massaal onvrijwillige euthanasie wordt toegepast op bejaarden. Het gevolg volgens Santorum: Nederlandse bejaarden vluchten naar buitenlandse ziekenhuizen. Zo ontlopen ze de gifinjecties die hen hier te wachten staan.
De ultra-conservatieve Santorum wil zijn publiek waarschuwen tegen euthanasie en abortus (en vermoedelijk ook wat schrik aanjagen voor het gezondheidsplan van president Obama). Maar om dat doel te bereiken zuigt hij een flinke hoeveelheid nep-feiten over de gang van zaken in Nederland uit zijn duim. Op het blog reddit.com zijn de feiten gecheckt.
- Santorum: Nederlandse bejaarden zouden massaal polsbandjes dragen met daarop ‘geen euthanasie AUB’. Feiten: hiervan is natuurlijk geen sprake.
- Santorum: de helft van het aantal euthanasiegevallen in Nederland zou onvrijwillig zijn. in werkelijkheid zijn er strenge regels en is euthanasie altijd vrijwillig. Sterker nog: euthanasie is formeel verboden. Dit wordt op reddit.com uitgelegd.
- Santorum: euthanasie zou goed zijn voor 10% van de totale sterfte in Nederland. In werkelijkheid was in 2010 slechts 2,3% van de 136.000 sterfgevallen het gevolg van euthanasie.
- Santorum: Nederlandse bejaarden zouden massaal toevlucht zoeken tot buitenlandse ziekenhuizen. Feit: hiervan is geen sprake (met uitzondering van Spaanse overwinteraars, hoewel die naar het schijnt liever naar Nederland gaan als ze iets mankeert).
Bekijk zelf hoe Santorum dit allemaal uit zijn duim zuigt:
Ik kan wel begrijpen dat Santorum duidelijk wil maken dat hij tegen abortus en tegen euthanasie is. Maar ik vraag me af of hij na heeft gedacht over de negatieve gevolgen van zijn onzin-feiten: misschien jaagt hij wel Amerikaanse toeristen onnodig schrik aan – die zullen misschien bang worden dat het door Santorum verzonnen Nederlandse beleid ook op hen wordt toegepast als ze onverhoopt tijdens hun vakantie in Nederland ziek worden of een ongeluk krijgen. Dat zou slecht zijn voor de Nederlandse economie. En misschien krijgen Nederlandse toeristen en zakenmensen in Amerika wel allerlei vreemde vragen. Draagt dat bij aan samenwerking en begrip over en weer tussen bondgenoten? Wordt het niet eens tijd dat de Nederlandse ambassadeur een brief schrijft aan de voorzitters van de fracties in het Amerikaanse parlement dat dit zo niet langer gaat?
Met dank aan dit NRC bericht.
Foto voorzijde: rick santorum (wikipedia).
Kat gevonden – wie is de eigenaar?
Een paar dagen geleden zag ik op het blog whyevolutionistrue een poster van een gevonden kat. De foto op de poster liet echter een das zien, niet een kat. Mijn gedachte was: ‘dat is materiaal voor een leuk stukje op Kloptdatwel. Zie je wel hoe makkelijk mensen verkeerde conclusies trekken. Dat ze zelfs een das kunnen aanzien voor een kat!’ Het is maar goed dat ik even verder gekeken heb. Het blijkt te gaan om een grap die al jarenlang de ronde doet.
De poster op whyevolutionistrue (de website van de evolutiebioloog Jerry Coyne) was in mijn ogen vrij overtuigend – de das/kat wordt als volgt omschreven: ‘zwart met witte vlekken, erg agressief (hij is waarschijnlijk bang), niet zindelijk, zonder halsband of naam, gevonden in mijn achtertuin’. Mijn gedachte was – hoe kan iemand zich zo vergissen. Ook Jerry Coyne schreef ‘I’m betting it’s not a joke’. Wel dus. Als je de foto opzoekt via www.tineye.com (voor oudere versies van foto’s) dan vind je dezelfde foto al in 2005 op het web. Zie b.v. deze link voor een resultaat van twee jaar oud. Het blijkt te gaan om een grap die al heel lang de ronde doet en waarvan allerlei varianten zijn.
Via de comments op het bericht van Jerry Coyne vond ik twee websites met meer informatie. De website ‘knowyourmeme’ legt uit dat dit een ‘troll poster’ is. Deze website denkt dat dit fenomeen in 2007 is begonnen met een foto van een hond, enkele dagen later gevolgd door ‘gevonden kat’-poster met een foto van een agressief kijkende opossum (buidelrat). Volgens de poster is de “kat” ‘niet erg tam, zonder halsband en niet zindelijk’. De website Centre for Fortean Zoology Australia vertelt ongeveer een jaar geleden dat de troll posters in Australië en elders in de wereld vaak te zien zijn:
‘Many Australians have already either seen the above posters pop up in their inboxes among their daily stream of joke emails, or spotted the images plastered on posters attached to electricity poles and traffic lights. In the past few years the ‘Cat Found’ posters have become something of a phenomenon, popping up all over the world with variations on the theme’.
De les is natuurlijk om je eerste indruk niet 100% te vertrouwen. Een beetje onderzoek helpt het kritisch denken. Wel grappig. En daarom toch een stukje op Kloptdatwel waard dacht ik.
Foto voorpagina: das (bron: wikipedia.nl).