• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar

Kloptdatwel?

  • Home
  • Onderwerpen
    • (Bij)Geloof
    • Columns
    • Complottheorieën
    • Factchecking
    • Gezondheid
    • Hoax
    • Humor
    • K-d-Weetjes
    • New Age
    • Paranormaal
    • Pseudowetenschap
    • Reclame Code Commissie
    • Skepticisme
    • Skeptics in the Pub
    • Skeptische TV
    • UFO
    • Wetenschap
    • Overig
  • Skeptisch Chatten
  • Werkstuk?
  • Contact
  • Over Kloptdatwel.nl
    • Activiteiten agenda
    • Colofon – (copyright info)
    • Gedragsregels van Kloptdatwel
    • Kloptdatwel in de media
    • Interessante Links
    • Over het Bol.com Partnerprogramma en andere affiliate programma’s.
    • Social media & Twitter
    • Nieuwsbrief
    • Privacybeleid
    • Skeptisch Chatten
      • Skeptisch Chatten (archief 1)
      • Skeptisch Chatten (archief 2)
      • Skeptisch Chatten (archief 3)
      • Skeptisch Chatten (archief 4)

Pseudowetenschap

De Zin en Onzin van een Kruisteken

15 August 2016 by Martin Bier 47 Comments

Engels - UK vlag 30x24Tijdens een werkbezoek in Polen deze zomer werd ik gewezen op een fascinerend bericht op een bekend conservatief-katholiek internetblog. Het zou nu wetenschappelijk zijn aangetoond dat het maken van het kruisteken over een hoeveelheid water het aantal ziektekiemen in dat water zou verminderen. Is het slaan van een kruisje dan evenzeer een zaak van antibacteriële hygiëne als van godsvrucht?

Bij wat zoeken op het internet bleek dat verschillende katholieke Poolse blogs hierover in de laatste paar jaar hadden geschreven. Blijkbaar gaat het hier om het soort van wetenswaardigheid waar men in de komkommertijd op terugvalt.

Op zoek naar de bron van dit alles belandde ik bij een bericht dat in 2006 uitging van het Russisch persagentschap Interfax. Een artikel in een wetenschappelijk vakblad blijkt er niet te zijn, maar de fysicus achter dit alles, Angelina Malakhovskaja, beschrijft haar ontdekkingen in een boek: “Hoe Manifesteren zich de Geneeskrachtige Eigenschappen van Heilig Water, Oosters-Orthodox Gebed en het Kruisteken?”

De omslag van het werkje waar alles mee begon. Bovenaan staat de naam van de schrijfster: Angelina Malakhovskaja. De titel en ondertitel luiden respectievelijk Over de Geheimen van het Heilig Water en Hoe Manifesteren zich de Geneeskrachtige Eigenschappen van Heilig Water, Oosters-orthodox Gebed en het Kruisteken? Tussen haakjes staat verder nog te lezen Uit de cyclus: De wetenschappelijke bevestiging van het bestaan van God, de waarachtigheid van het oosters orthodoxe geloof en de geneeskracht van de sacramenten van de oosters orthodoxe kerk. Het is uitgegeven in 2005 in Sint Petersburg.
De omslag van het werkje waar alles mee begon. Bovenaan staat de naam van de schrijfster: Angelina Malakhovskaja. De titel en ondertitel luiden respectievelijk Over de Geheimen van het Heilig Water en Hoe Manifesteren zich de Geneeskrachtige Eigenschappen van Heilig Water, Oosters-orthodox Gebed en het Kruisteken? Tussen haakjes staat verder nog te lezen Uit de cyclus: De wetenschappelijke bevestiging van het bestaan van God, de waarachtigheid van het oosters orthodoxe geloof en de geneeskracht van de sacramenten van de oosters orthodoxe kerk. Het is uitgegeven in 2005 in Sint Petersburg.

Volgens deze laatst gerefereerde webpagina is Angelina Malakhovskaja verbonden aan het Laboratorium voor Medisch-Biologische Technologie aan het Wetenschappelijk Onderzoeksinstituut voor Geneeskunde in Industrie en Zeevaardij in Sint Petersburg. Dit laboratorium bestaat inmiddels niet meer, maar op webarchive wordt duidelijk dat men zich aldaar bezig hield met vage zaken als bioresonantie en kwantumfysiotherapie. Verder blijkt dat Angelina lid is van de Vereniging van Oosters-orthodoxe Wetenschappers in Rusland.

Ontsmettend en Vertroebelend

Angelina en haar medewerkers namen water uit een waterput, uit een vijver en uit een rivier. Het maken van een kruisteken zou de hoeveelheid bacteriële ziektekiemen in het water doen afnemen met een factor 7, 10, 100 of zelfs 1000. Wanneer echter het kruisteken zou worden gemaakt door een ongelovige, dan zou het effect zo’n 10% minder zijn.

Het kruisteken heeft te maken met “Het Licht.” En daarom zouden dus ook de optische eigenschappen van water veranderen na het maken van het kruisteken. De claim is nogal bizar en exotisch: voor een klein interval in het ultraviolette deel van het spectrum zou de optische dichtheid van het water toenemen. Bij een kruisteken van een gewone gelovige zou het om een toename met een factor 1½ gaan. Maar wanneer het kruisteken door een geestelijke zou worden gemaakt, dan zou de factor 2½ zijn.

De term “optische dichtheid” is net zo ongebruikelijk als dat hij vaag is. Soms wordt de term gebruikt voor de brekingsindex. Soms ook wordt hij gebruikt voor de absorptiecoëfficiënt. Met de brekingsindex gaat het over de mate waarin een lichtstraal wordt afgebogen wanneer hij van het ene medium naar het andere gaat. Dit is standaard middelbare-schoolstof. De absorptiecoëfficiënt geeft aan welk percentage van een lichtstraal door een materiaal wordt geabsorbeerd als de lichtstraal door een meter van dat materiaal gaat. Vaak worden brekingsindex en absorptiecoëfficiënt gecombineerd in één zogenaamd complex getal.

Na enig zoeken ontdekte ik dat het met het magische interval van Angelina gaat om golflengten tussen de 200 nm en 240 nm. Het symbool “nm” staat hier voor nanometer. Een nanometer is een miljardste deel van een meter. Zichtbaar licht beslaat het interval tussen ruwweg 400 nm (paars licht) en 700 nm (rood licht). Ultraviolet licht is niet zichtbaar en heeft een kleinere golflengte dan zichtbaar licht.

Die factor van 2½ klinkt wellicht indrukwekkend, maar het betekent vrij weinig indien het met die optische dichtheid om de absorptiecoëfficiënt gaat. Voor licht van 200 nm is de absorptiecoëfficiënt ongeveer één. Die factor van 2½ betekent dus dat een centimeter water 97,5% procent doorlaat i.p.v. 99% (zie hier).

Mocht het met die optische dichtheid om de brekingsindex gaan, dan zou die moeten toenemen van 1,4 (de “normale” waarde die in de literatuur gegeven wordt) tot 3,5 na een kruisteken van een clericaal. De brekingsindex van een medium geeft ook aan met wat voor factor de lichtsnelheid omlaag gaat wanneer licht vanuit de lucht het betreffende medium binnen gaat. Die 2½ betekent dus dat de lichtsnelheid in water zou afnemen met een factor 3,5 i.p.v. 1,4 wanneer dit ultraviolet licht van lucht naar water zou gaan.

Het moet worden opgemerkt dat het, vanuit religieus perspectief gezien, eigenlijk een beetje vreemd is dat het kruisteken een absorptiecoëfficiënt en/of brekingsindex doet toenemen. Stel dat het met de optische dichtheid om de absorptiecoëfficiënt gaat. Toenemende absorptie van licht betekent dan dat het kruisteken niet een lichtende, maar juist een vertroebelende werking heeft. Wanneer het met die optische dichtheid om de brekingsindex gaat, dan houdt een toename met een factor 2½ in dat, na het kruisteken, “Het Licht” zich voortbeweegt en verspreidt met een snelheid die een factor 2½ lager is.

Welk Kruisteken?

In veel van de blogartikelen wordt nog gemeld hoe Angelina’s onderzoek aangetoond zou hebben dat het belangrijk is dat men het betreffende kruisje slaat op een correcte en serieuze manier. Een foutief of achteloos geslagen kruisje zou geen effect hebben.

In katholieke en protestantse kerken wordt het kruisteken i.h.a. met open rechterhand gedaan. De linkerschouder wordt aangeraakt voordat de rechterschouder wordt aangeraakt.
In katholieke en protestantse kerken wordt het kruisteken i.h.a. met open rechterhand gedaan. De linkerschouder wordt aangeraakt voordat de rechterschouder wordt aangeraakt.

Hier lopen we tegen intra-christelijk conflictmateriaal aan. Zoals hiernaast geïllustreerd hebben de katholieke kerk en de oosters-orthodoxe kerk verschillende rituele kruistekens.

In 2008 wordt op een Servische blog aan het eind nog eens flink benadrukt hoe Malakhovskaja’s heilzame effecten uitsluitend plaatsgrijpen wanneer de oosters-orthodoxe gebarenvolgorde nauwgezet in acht wordt genomen. Indien alleen het oosters-orthodoxe kruisteken het wonderbaarlijke effect heeft, dan zullen de katholieke hand- en armgebaren van de Polen dus geen enkel effect hebben. Het is tragisch dat de katholieke Poolse blogosfeer dit collectief over het hoofd heeft gezien.

In het oosters-orthodoxe ritueel worden pink en ringvinger van de rechterhand naar binnen gevouwen. Het kruisteken wordt vervolgens gemaakt met duim, wijs- en middelvinger. De rechterschouder wordt aangeraakt voordat de linkerschouder wordt aangeraakt.
In het oosters-orthodoxe ritueel worden pink en ringvinger van de rechterhand naar binnen gevouwen. Het kruisteken wordt vervolgens gemaakt met duim, wijs- en middelvinger. De rechterschouder wordt aangeraakt voordat de linkerschouder wordt aangeraakt.

Over Angelina en haar “Boek”

Bij het googelen van de naam Angelina Malakhovskaja vond ik tientallen pagina’s met artikelen over de magie van het kruisteken. De artikelen waren in het Roemeens, Pools, Hongaars, Servo-Kroatisch en Engels. Andere transcripties van de naam (Malakhovskaya, Malahovskaja, Malahovska) leidden tot een soortgelijke opbrengst. Wat ik niet aantrof waren wetenschappelijke artikelen waarop Angelina Malakhovskaja auteur of medeauteur was. Dat is vreemd wanneer het gaat om iemand die aan een wetenschappelijk instituut werkt of werkte. Ik had ook het boek graag eens ingekeken en het eventueel zelfs willen bestellen. Maar helaas, ook m’n gegoogel op de titel van het boek leverde niets op.

Je hoeft geen pathologische skepticus te zijn om bij dit alles nattigheid te gaan voelen – in figuurlijke zin dan.

Anna Ochab-Marcinek onderhoudt een blog “de jonge fysicus” en ook zij had al eens geschreven over Angelina’s bevindingen en de proliferatie ervan buiten Rusland. Omdat het Russisch een ander alfabet hanteert, verschijnen Russische websites niet wanneer je met de gebruikelijke Latijnse letters googelt. Met Anna’s hulp vond ik een aantal Russische websites die veel verhelderden.

In december 2010 schreef Grigori Tarasjevitsj een heel kritisch artikel: “Kan de oosterse orthodoxie bacteriën doden?” De ondertitel van het artikel laat aan duidelijkheid niets te wensen over: “De auteur van een spectaculaire ontdekking blijkt een bedriegster te zijn.” Tarasjevitsj belde uiteindelijk met het hoofd van het lab waar Angelina gewerkt zou hebben. Aan het eind van het artikel staat te lezen: Ik slaagde erin het GSM nummer te bemachtigen van de directeur van het laboratorium waar Angelina volgens de pers werkte. Hij was toen net op vakantie in de Tver Regio, maar hij had geen bezwaar tegen het maken van een roaming call en was bereid commentaar te geven op het unieke onderzoek van z’n medewerkster: – Wat? Angelina Malakhovskaja? Die heeft nooit bij ons gewerkt, hoewel ze zich overal voordoet als medewerkster van ons laboratorium. Ze brengt alleen schande over ons instituut. Ik ken haar. Een hele opdringerige dame. Ze heeft wat onderzoek gedaan, maar is nooit tot enig resultaat gekomen. Water is een interessant onderwerp, maar wat Malakhovskaja beweert, dat heeft niets met wetenschap te maken. Weet U, ik heb de indruk dat ze … nou ja, ik heb eigenlijk geen recht om daarover iets te zeggen. Ik ben tenslotte geen psychiater.

Op een blog uit 2013 van de “tech-nomade”  stonden een aantal ingescande pagina’s uit Angelina’s boek. Het was hier dat ik voor het eerst zag dat het magische interval in het ultraviolette spectrum ligt tussen 200 nm en 240 nm. Hier werd me ook onmiddellijk duidelijk waarom het boek zo moeilijk te vinden was geweest op het internet. Het is weinig meer dan een eenvoudige gestencilde brochure.  Verder blijkt er nog een YouTube video te zijn waarop Angelina voorleest uit haar brochure en nadere uitleg verschaft.

De Hoedanigheid van een Wonder

Voor wie filosofisch is ingesteld geeft Angelina’s werk veel stof tot nadenken. De titel van de voornoemde YouTube video is Een druppel heilig water creëert een wonder. Ook op de ingescande pagina’s trof ik het Russische woord voor “wonder” aan.

De Schotse filosoof David Hume heeft in de 18de eeuw geprobeerd nauwkeurig te omschrijven wat, vanuit wetenschappelijk perspectief, een wonder precies is. Met een wonder moet het gaan om een breken van natuurwetten. Indien dat niet het geval is, dan hebben we gewoon te maken met de gangbare praktijk.

Een steen die omlaag valt vormt de gebruikelijke en voorspelbare gang van zaken. Een steen die omlaag zou moeten vallen en zonder aanwijsbare reden blijft zweven, dat zou een wonder zijn. Maar stel dat je omstandigheden vindt waaronder die steen altijd blijft zweven en dat de zweeftoestand van die steen zodoende reproduceerbaar is.  Dat zweven is dan niet langer wonderbaarlijk. Wonderbaarlijk zou het dan wederom zijn wanneer de steen zou vallen onder omstandigheden waaronder hij eigenlijk zou moeten zweven.

Ook uit het bewuste boekwerkje van Angelina Malakhovskaja. Een foto van de auteur en een korte opsomming van haar verdiensten.
Ook uit het bewuste boekwerkje van Angelina Malakhovskaja. Een foto van de auteur en een korte opsomming van haar verdiensten.

Angelina Malakhovskaja pretendeert een reproduceerbaar effect ontdekt te hebben. Het woord “wonder” dient dan dus niet langer gebruikt te worden.

En welbeschouwd behoort er in de gehele wetenschap geen plaats te zijn voor het begrip “wonder.”

Vijfde Colonne

We hebben op kloptdatwel.nl al eens eerder met dit soort research te maken gehad. Zo was er eens bericht over Algerijns onderzoek dat zou aantonen dat kippen die geslacht zijn onder het uitspreken van islamitisch gebed gezondere kippenboutjes opleveren. Het is moeilijk om je bij zulk onderzoek aan de indruk onttrekken dat het gaat om een broddelhuwelijk tussen geloofsijver en klungelwetenschap. Angelina’s project doet me enigszins denken aan de agronoom Gladysjev uit het boek “De Merkwaardige Lotgevallen van Soldaat Ivan Tsjonkin” van Vladimir Vojnovitsj. De gepassioneerde Gladysjev wil aardappelen en tomaten met elkaar kruisen zodat er een plant ontstaat waar aan de bovenkant tomaten aan groeien en aan de onderkant aardappelen.

Angelina Malakhovskaja, de Algerijnse wetenschappers en de katholieke Poolse bloggers zullen zeker het gevoel hebben dat ze stichtend werk doen en dat hun resultaten mensen inspireren tot hernieuwde godvruchtigheid. Maar er is goede grond om vrezen dat deze pogingen om wetenschap en godsdienst te verzoenen juist averechts zullen werken.

Met religieus ritueel gaat het i.h.a. om risico’s, ongemakken en opofferingen die men zichzelf aandoet zonder dat er een rationele verklaring is voor een opgeleverd nut ervan. Besnijdenis, gebed, niet fietsen op zondag, vastenmaand, duit-in-het-zakje, bedevaart, etc. zijn namelijk investeringen in de BV God; investeringen die worden gedaan in de veronderstelling dat hiermee de gunst van een bovennatuurlijke macht wordt bewerkstelligd. Juist door je aan een ritueel te houden zonder dat zo’n ritueel een logisch beredeneerd nut heeft, druk je uit dat je een macht erkent die boven het wereldse uitgaat. Met Angelina’s bewering dat het maken van het kruisteken zoiets is als het poetsen van je tanden, een kwestie van antisepsis en een investering in je gezondheid dus, ondermijn je het geloof in een beïnvloedbare bovennatuurlijke macht. In dat geval hoeft er bij de rituele geloofshandelingen niets meer “geloofd” te worden.

De uitholling van het geloof van binnen uit – dat is eigenlijk wat Angelina Malakhovskaja, de katholieke Poolse bloggers en de Algerijnse wetenschappers doen. Zonder het te weten vormen ze de vijfde colonne voor de Richard Dawkins Foundation.

Filed Under: (Bij)Geloof, Buitenland, Pseudowetenschap Tagged With: geloof, pseudowetenschap, religie

Platte Aarde conferentie

21 June 2016 by Pepijn van Erp 257 Comments

Het lijkt opeens weer hip: het idee dat de Aarde stiekem toch plat is. Een paar maanden terug moest Neil deGrasse Tyson nog wat bijles geven aan rapper B.o.B. die meende overtuigend bewijs te hebben voor het bestaan van een samenzwering van alle ruimtevaartorganisaties die ons al decennia lang bij de neus nemen met gephotoshopte plaatjes van de Aarde uit de ruimte. Maar deze rapper staat niet alleen, er is een hele Flat Earth-beweging. En from all over the globe vanuit alle hoeken(?) van de wereld komen ze op 2 en 3 juli naar Egmond aan Zee voor een conferentie.

Die Flat Earth-theorie, hoe ziet die er uit? Op de website www.deaardsewaarheid.com staat het allemaal uitgelegd in min of meer begrijpelijk Nederlands. Er komt natuurlijk heel wat bij kijken om alle verschijnselen die we gewend zijn te verklaren met het traditionele model van een bolvormige Aarde die om de zon draait en een Maan die weer om de Aarde beweegt, kloppend te krijgen met een platte Aarde. In het kort zit het zo volgens de Flat Earthers: de wereld is een schijf, de noordpool ligt in het midden en de rand wordt gevormd door de ijsmassa’s van Antarctica. Het ziet er verdacht hetzelfde uit als op de logo’s van organisaties als de Verenigde Naties.

Waar Eratosthenes in de derde eeuw voor het begin van onze jaartelling met zijn beroemde schaduwmeting al afleidde dat de Aarde een omtrek heeft van ongeveer 40.000 km, zien de Flat Earthers een andere mogelijkheid. Eratosthenes ging immers uit van een bolvormige Aarde en een Zon die zo ver weg staat, dat diens stralen als evenwijdig op Aarde vallend verondersteld mogen worden. Als je echter uitgaat van een platte Aarde, kun je op grond van het experiment met dezelfde data ook afleiden dat de Zon maar een kilometer of 50 in doorsnede is en op slechts 5000 km boven het Aardoppervlak staat. Ja, ja.

Misschien lost dat één probleem op, maar hoe zit het dan met de zwaartekracht aan de rand van de schijf? O, zwaartekracht is ook een illusie … En eb en vloed? Iets met positieve aantrekkingskracht van de Zon en negatieve van de Maan … Zo kunnen we wel alle claims van de Flat Earthers langs gaan, maar het is veel leuker om eerst het volgende filmpje van Michael Stevens (Vsauce) te bekijken, waarin ook de geschiedenis van de Platte Aardebeweging aan de orde komt, en of het tegenwoordig nog wel serieus bedoeld is:

De Flat Earthers hoeven volgens eigen zeggen “geen zaken te bewijzen, wij hoeven alleen maar leugens en onwaarheden aan te tonen.” Op de conferentie zullen de Flat Earthers vermoedelijk toch stevig weerwoord krijgen. Ze hebben zelf Steven Christopher uitgenodigd als spreker, die toch wat problemen heeft met de Platte Aardetheorie. Hij zal ze uitleggen we eigenlijk op de binnenzijde van de wereldbol leven en dat zon en maan in het midden een beetje ronddollen – de Holle Aardetheorie. Het gaat vast gezellig worden in Egmond.

Update 3/10/2016: lees ook het verslag dat Frank Verhoft schreef over de conferentie.

Links

  • The Flat Earth Society
  • Flat Earth Society (organisatie) – Wikipedia
  • Columbus en de platte aarde – Skepter 7.4 (1994)
  • Het onderwijs en de platte aarde – Skepter 27.1 (2015)

Filed Under: Pseudowetenschap Tagged With: Eratosthenes, Flat Earth Society, platte aarde

Hagelkanon

13 June 2016 by Pepijn van Erp 63 Comments

“Zeeuwse fruittelers binnen de gemeente Borsele kunnen weer even gebruik maken van hun anti-hagelkanonnen om hun oogst tegen hagel te beschermen. Een definitief oordeel komt over een half jaar.” meldde de website Groenten & Fruit Actueel vorige maand. Dat oordeel komt van de Raad van State, waar de fruittelers in beroep waren gegaan tegen een eerdere uitspraak van de rechtbank in Middelburg. Die had een milieuorganisatie in het gelijk gesteld die al jaren bezwaar maakt tegen het gebruik van de lawaai producerende apparaten, waarvoor geen enkel deugdelijk bewijs van werkzaamheid is geleverd.

Een hagelkanon (foto: Augustin Mallet | Wikimedia Commons)
Een hagelkanon (foto: Augustin Mallet | Wikimedia Commons)

Op de website van Stichting Behoud de Zak van Zuid-Beveland staat de geschiedenis van de aanwezigheid van de hagelkanonnen in Zeeland. Die doken rond 2005 in de buurt van Borssele op, maar de apparaten hebben een geschiedenis die veel langer teruggaat: eind negentiende eeuw werden ze in Oostenrijk bedacht.

Niet plausibel

De hagelkanonnen zouden moeten werken doordat de schokgolven van de luide knallen (140-150 dB) die ze voortbrengen de hagelstenen in de lucht versplinteren en/of de vorming van zware hagel onmogelijk maken. De schokgolven zijn volgens sommige fabrikanten effectief tot op kilometers hoogte. Een leverancier van hagelkanonnen die in een container geïnstalleerd geleverd worden, zegt het zo:

Een 20 tot 30 tal minuten voor het verwachte onweer zetten de eigenaars van een hagelkanon het systeem in werking. Dit kan onder meer door met de gsm een bericht te sturen naar de container. Om de 5 tot 7 seconden worden dan ioniserende schokgolven de lucht ingeschoten die de atmosfeer verstoren. Het kanon werkt op acetyleengas samen met stikstof en zuurstof. Onderkoelde waterdruppels bewegen in gebieden met verschillende polariteiten en temperaturen. Waterdruppels bevriezen en vormen hagel. De schokgolf zorgt ervoor dat de positieve en negatieve zones met elkaar vermengd worden. In deze gemengde zones kunnen vervolgens geen hagelstenen optreden.

De Belgische weerman Frank Deboosere heeft er op zijn website ook over geschreven. Hij schrijft dat het volstrekt niet plausibel is dat het geluid überhaupt zo hoog komt dat het op de plek waar hagel gevormd wordt zijn werking zou kunnen doen. De lucht is er tijdens een mogelijk aanstaande hagelstorm ook veel te turbulent voor. Een vergelijking die hij maakt

Als een straalvliegtuig op een hoogte van 10 km voorbijvliegt, hoor je dat niet. Nochtans produceert een straalmotor zo’n 150 dBA. Elke 3 dBA betekent een verdubbeling van het lawaai. Eén straalmotor veroorzaakt dus veel meer herrie dan een hagelkanon. En toch kan je dat vliegtuiglawaai van op de grond niet horen…

Tijd voor een proefje. Als een vliegtuig met vier bulderende straalmotoren op een hoogte van 10 km boven je voorbijvliegt, kijk je of de ijsblokjes in je aperitiefglas stukspringen.

Onderzoek

Een negentiende eeuws hagelkanon
Een negentiende-eeuws hagelkanon

In het blad Meteorologica (2005) schreef Jon Wieringa (toen werkzaam bij het KNMI) een interessant artikel over allerlei pogingen die men in de loop van de tijd ondernomen heeft om schade van hagel te voorkomen: Kan men iets doen tegen hagel?
Het hagelkanon is in 1896 bedacht door de Oostenrijker Stiger. Die had het geluk dat het twee jaar niet hagelde in de vallei waar hij zijn apparaat installeerde. In de jaren daarna werden duizenden hagelkanonnen neergezet, een enorme hype, maar met wisselend succes. Begin 1900 begon een officieel experiment in twee regio’s (in Oostenrijk en Italië) waar in de ene helft 200 kanonnen werden geplaatste en de andere helft geen. In 1907 trok de Italiaanse Academie van Wetenschappen de conclusie dat er geen significante verschillen gevonden waren tussen de schade in ‘beschermde’  en ‘onbeschermde’  gebieden. Het gevolg was dat de kanonnen grotendeels van het toneel verdwenen.

In de jaren 1970 was deze negatieve conclusie blijkbaar zo uit het collectieve geheugen verdwenen dat fabrikanten weer een markt voor hagelkanonnen wisten te creëren. Ook nu werden er echter weer tests uitgevoerd die uitwezen dat de techniek niets uithaalt tegen hagel. Uit laboratoriumexperimenten bleek dat er een druk van 300 hPa nodig zou zijn om de poreuze hagelstenen te doen versplinteren, maar een horizontaal opgesteld hagelkanon genereerde op 100m afstand een druk van slechts 1,3 hPa. Dat schiet dus niet op.
De Wereld Meteorologische Organisatie is echter nog steeds duidelijk over de waarde van de technologie (pdf, 2010):

Anti-hail activities using cannons to produce loud noises (acoustic waves) have neither scientific basis nor credible physical hypotheses.

Blijkbaar weten producenten van de hagelkanonnen nog steeds met ongeloofwaardige praatjes klanten te strikken. De Zeeuwse fruittelers kwamen er via Belgische collega’s mee in aanraking.

Rechters

Vanwege het gebrek aan overtuigend wetenschappelijk bewijs dat de hagelkanonnen iets doen tegen hagelbuien, lijkt het volkomen terecht dat de rechtbank in Middelburg de vergunningen introk. Maar hoewel die er op aandringt dat er wel eens werk gemaakt mag worden van dergelijk bewijs, was de intrekking van de vergunningen ingegeven door verkeerde berekeningen van de geluidsoverlast en een verkeerde belangenafweging van de gemeente.
Maar de voorzieningenrechter van de Raad van State vond deze beslissing blijkbaar  toch te kort door de bocht. Die maakt een andere belangenafweging: het zou nog niet duidelijk zijn of anti-hagelkanonnen hagelschade echt kunnen voorkomen, maar de positieve ervaring van fruittelers, die de apparaten al jaren gebruiken, wordt waardevol geacht.  Hij komt tot de conclusie dat de anti-hagelkanonnen mogelijk effect kunnen hebben en dat het lawaai relatief beperkt is, omdat ze in de praktijk maar zes uur per seizoen ingezet zouden worden. Een definitief oordeel komt dus pas later dit jaar. [zie update onderaan]

Stil kanon

Het stille anti-hagelkanon van Stefan Grob (foto: website Grob)
Het stille anti-hagelkanon van Stefan Grob (foto: website Grob)

In 2012 dook een geluidsarme variant van het hagelkanon op, bedacht door ingenieur Stefan Grob. Dat apparaat mag dan misschien wel stiller zijn, maar geloofwaardiger dat het zou werken tegen de hagel, wordt het niet. Maar voor de tuinder die toch graag een berg geld stort in een apparaat met discutabele werking, is dit te verkiezen boven de klassieke versie – omwonenden schijnen er minder last van hebben. Misschien een typisch Nederlandse polderoplossing.

Onzininvesteringen

Maar waarom zouden tuinders eigenlijk in deze dure aankopen blijven stinken als ze hoogstwaarschijnlijk onzin zijn? De apparaten kosten enkele tienduizenden euro’s! Naast dit hagelkanon zijn er ook peperdure apparaten om de aardstralen op je land te corrigeren (Broncorrector) of apparaten die het water om je land mee te irrigeren vitaliseren. Nog duidelijker onzin, maar die apparaten worden ook afgenomen.
Waarschijnlijk spelen meerdere processen een rol. In de eerste plaats wordt iemand geconfronteerd met een probleem waar geen voor de hand liggende pasklare oplossing voor beschikbaar is, maar dat probleem kan zo groot zijn dat een grote uitgave voor een apparaat dat veel belooft, toch een zinnige investering lijkt.
Vaak gaat het om problemen die vrij zeldzaam zijn (vernietigende hagelbuien), of onbegrepen en toegeschreven aan een niet bestaande oorzaak (aardstralen). Als na installatie van het apparaat het probleem niet meer optreedt of vermindert, is het aantrekkelijk om de verbetering toe te schrijven aan de aanschaf (confirmation bias). Voor een goede beoordeling van de effectiviteit (als die al plausibel lijkt) is er echter meestal een behoorlijk lange meetperiode nodig en eigenlijk een goede controle. En dat is voor een individuele koper nauwelijks netjes objectief uit te voeren. Cognitieve dissonantie zal ook wel een rol spelen als er geen echte verbetering geconstateerd wordt en daardoor komen negatieve klantervaringen minder naar voren dan de succesverhalen.

Zie ook: Weermakerij – Kunnen we het klimaat beheersen? van Dirk Koppenaal uit Skepter 24.2 (2011)

Toegevoegd: een item van Omroep Zeeland uit 2011, waarin een tuinder aan het woord komt die zo’n hagelkanon aanschafte voor 50.000 euro. Interessant is dat hij stelt dat het moeilijk is om het apparaat goed te gebruiken, omdat de hagelbuien zo onvoorspelbaar zijn. Op deze manier kan je geloof in de werking natuurlijk ook in stand blijven: als je schade lijdt, dan was je die keer misschien net niet op tijd met het aanzetten van het apparaat.


Update 14-9-12017
Omroep Zeeland bericht dat de Raad van State gisteren heeft besloten dat de Zuid-Bevelandse fruittelers mogen blijven knallen met hun anti-hagelkanonnen. Tegen deze uitspraak kan in Nederland niet meer in beroep worden gegaan. Uitspraak RvS.

Filed Under: Pseudowetenschap Tagged With: fruitteelt, hagel, hagelkanon, tuinders

Waaspraat over bijna-doodervaringen en Fibonacci

3 May 2016 by Pepijn van Erp 98 Comments

De (bijna-)dood ontrafeld_cover

Over bijna-doodervaringen is al heel wat afgesteggeld tussen skeptici en gelovigen. De laatste jaren ging het vooral over de ideeën van Pim van Lommel, die stelt dat de bijna-doodervaringen duiden op een leven na de dood, een voorbestaan als non-lokaal, niet lichaamsgebonden bewustzijn. Of zoiets. Geesteswetenschapper Maureen Venselaar schreef in 2011 een boek dat weer een heel andere visie op het fenomeen geeft, volgens haar zonder een beroep te doen op dit soort bovennatuurlijke zaken: De (bijna-)dood ontrafeld – in het licht van de Fibonacci-code.

Het boek biedt: “een compleet nieuwe visie op de (bijna-)doodervaring op basis van de vijf-fasen-theorie© en de menselijke en universele natuur, via (astro)fysica. Het beschrijft álle kenmerken (in tegenstelling tot de neurologische en bovennatuurlijke verklaring) en bevat tevens 10 nieuwe kenmerken© en tal van bijzondere overeenkomsten met wereldbeschouwingen. De nieuwe theorie kan bevestigd worden door honderden bijna-doodervaringen.” Tsjongejongejonge.

Venselaar schrijft op haar website dat ze op haar theorie had willen promoveren, maar dat vijf aangeschreven universiteiten geen mogelijkheid tot begeleiding van deze interdisciplinaire studie zagen en dat het mede daardoor niet doorging. Wie echter even op haar website rondneust, zal het vermoeden krijgen dat die universiteiten snel doorhadden wat voor onzin Venselaar zoal vertelt en het eerste het beste formele smoesje hebben gebruikt om haar vriendelijk af te poeieren.

Misschien is het aardig om te kijken wat anderen van haar theorie vinden, zoals Titus Rivas, die actief is bij het Netwerk Nabij-de-Doodervaring (voorheen Stichting Merkawah). Rivas schrijft:

De auteur kan in ieder geval aardig schrijven en geeft blijk van een zeer grondige literatuurstudie. Bovendien legt zij hoe dan ook een grote vindingrijkheid en originaliteit aan de dag. Zo meent ze in alle ernst dat we pas een fijnstoffelijk “astraal” lichaam krijgen tijdens een hartstilstand en dat de vorm hiervan samenhangt met de hoeveelheid vrijkomende fotonen (sic). Volgens mij is er geen overtuigend bewijsmateriaal voor deze voorstelling van zaken, maar de gedachte is zeker origineel. Tot mijn verbazing blijkt ook de verwijzing naar de zogeheten Fibonacci-code niet slechts nageprate onzin, omdat er BDE’s zijn waarin een trechtervormig verschijnsel wordt genoemd dat hiermee (enigszins) lijkt samen te hangen.

en:

De auteur hanteert het bekende hermetische correspondentie-principe uit de esoterische traditie dat men voor elk fenomeen in de mens (microkosmos) een parallel zou kunnen vinden in het universum (macrokosmos). Dit principe heeft echter geen rationele fundering en stamt in feite uit een tijdperk waarin men de mens als middelpunt van de schepping beschouwde. Het is daarom nogal gewaagd om er in 2011 nog zomaar van uit te gaan. Helaas is het grootste deel van het boek op deze dubieuze denktrant gestoeld. Allerlei conclusies berusten niet op rationele gevolgtrekkingen maar op veronderstelde, zuiver speculatieve analogieën die alleen van belang zijn als men gelooft in een feilloze hermetische correspondentie. Een absurde consequentie hiervan is dat Venselaar praktisch in alle gevallen de voorkeur geeft aan een letterlijke interpretatie van aspecten van BDE’s en symbolische interpretaties systematisch negeert.

Nu is Rivas geen onbekende van Skepsis (met Rob Nanninga lag hij bijvoorbeeld in de clinch over diens bespreking van Rivas’ boek waarin hij herinneringen aan ‘vorige levens’ als bewijs voor reïncarnatie opvoert), maar hier zegt hij wel wat zinnige dingen. Rivas gaat in zijn recensie echter nauwelijks in op haar pseudowetenschappelijke teksten met natuurkundig termen als:

Belangrijk is te weten dat atomen in ons lichaam instabiel kunnen raken, want door diezelfde instabiliteit komen er namelijk fotonen vrij (fotonen=lichtenergie). Juist dit verschijnsel van vrijkomen van zo’n soort licht/fotonen leidt waarschijnlijk tot de vorming van ons astrale (ziels)lichaam, bij onze (bijna)dood. Ons fysieke lichaam zal bij onze (bijna)dood op (sub)atomair niveau instabiel worden. Dit zal aanvoelen als kleine explosies en trillingen…. Het ziet ernaar uit dat deze diep fysische verschijnselen gekoppeld kunnen worden aan de wetenschappelijke onderzoeksresultaten van prof. A. Gurwitsch en prof. F-A. Popp.

Voor de ideeën over biofotonen van Fritz-Albrecht Popp verwijs ik de lezer naar wat Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys daarover in Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen schreven (Venselaar noemde Popp op haar website eerst nog als Nobelprijswinnaar, maar dat heeft ze inmiddels bijna overal gewijzigd). De samenvatting van haar boek geeft de indruk dat ze echt van alles en nog wat aan elkaar plakt: zwart gaten (groot en klein), wormgaten, torussen en vortices, snaartheorie, dopplereffect, magnetisme.

Maar hoe past de Fibonacci-reeks in dit verhaal? Iets met die trechtervorm als we op Rivas zijn bespreking mogen afgaan. De stukjes tekst uit het boek, die op haar website staan, geven hier nauwelijks een aanknopingspunt voor. En een boek met zoveel nonsens aanschaffen voor het bevredigen van een nieuwsgierig vraagje, gaat mij ook wat ver. Er staat echter een lezing van haar online. Die hield ze in 2014, waar anders dan bij het Studium Generale van de TU Delft onder leiding van Coen Vermeeren. Redelijk aan het einde van haar presentatie, dat bestaat uit het opmerken van ogenschijnlijk volstrekt willekeurig verbanden, komt de Fibonacci-reeks aan de orde.

fibonacci-venselaar
Klik op de afbeelding om naar de lezing te gaan. Het stukje over Fibonacci start vanaf 1:15:00.

Die Fibonacci-spiraal is gebaseerd op de bekende Fibonacci-reeks. Dat is een getallenrij die begint met twee énen en je vindt de volgende getallen in de rij door telkens de twee voorgaande op te tellen: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, enz. Hoe je verder in de rij kijkt, hoe beter de verhouding van twee opeenvolgende getallen de Gulden Snede benadert. Die verhouding wordt aangeduid met de Griekse letter φ en is ongeveer 1,618. Die Fibonaccigetallen kom je nogal eens tegen in de natuur en het veel mensen denken dat je de Gulden Snede ook tegenkomt in oude bouwwerken en schilderijen, maar dat is grotendeels onzin (zie Tien mythes over de Gulden Snede).

Je kunt er een grappige kromme mee maken door vierkantjes aan elkaar te plakken met zijdes die oplopen met de getallen in de reeks en er vervolgens kwart cirkels in te tekenen:

De Fibonacci-spriaal
De Fibonacci-spiraal

Venselaar suggereert dat hier een driedimensionale spiraal van kunt maken die in een kegel past door de oorsprong van de spiraal als het ware omhoog te trekken uit het vlak. Dat mag ze toch een keer wiskundig laten zien, want dat werkt niet echt. De Fibonacci-spiraal is namelijk helemaal niet zo’n nette curve, omdat het aan elkaar geplakte cirkelboogjes met verschillende straal zijn. Er is wel een logaritmische spiraal met groeifactor φ, waarvoor de Fibonacci-spiraal een aardige benadering is, maar ook die past niet op de kegel op een manier die lijkt op de titelafbeelding van haar boek, waarbij het beeld van een trechter naar voren treedt. Je kunt natuurlijk elke afbeelding in het platte vlak wel projecteren op een kegel, maar in met deze spiralen gaat het er echt anders uitzien dan zo’n trechter met windingen die op regelmatige afstand van elkaar staan.

Een spiraal waarmee je wel kunt doen wat Venselaar wil, is de Archimedische spiraal, maar daar hangen verder niet zoveel zweverige praatjes omheen te vertellen – elk voordeel heb z’n nadeel.

2000px-Archimedean_spiral_polar.svg
De oranje lijn is de Archimedische spiraal. Met een beetje goede wil zie je hier al een bovenaanzicht van een kegel in die lijkt op de afbeelding die voorop het boek van Venselaar staat.

Toch is het best knap om meteen met de subtitel en de cover van je boek de wiskunde geweld aan te doen. Maar ach, eigenlijk was toch ook weer geen kegel, want even verderop (1:26:00) in haar presentatie blijkt die zandloper (2 kegels op elkaar) het ‘klokhuis’ van een torus te zijn:

torus-tao-Venselaar

O, tuurlijk: een stabiele vorm met ‘stromen naar binnen en naar buiten’ die ook nog onderdeel zijn van de chaostheorie … Misschien moet je eerst een heel stel bijna-doodervaringen hebben meegemaakt om dit allemaal nog te vatten.

Filed Under: Pseudowetenschap Tagged With: bijna-doodervaring, fibonacci, Maureen Venselaar, spiraal

Therapeutic Touch bij veel te vroeg geboren baby’s = non-Therapeutic no-Touch

2 May 2016 by Laurens Dragstra 24 Comments

Canadese onderzoekers onderzochten het effect van Therapeutic Touch (TT) bij veel te vroeg geboren baby’s. Ze publiceerden er een artikel over in het Clinical Journal of Pain. De titel die dit stuk meekreeg, zegt eigenlijk alles wat er te zeggen valt: Therapeutic touch is not therapeutic for procedural pain in very preterm neonates: a randomized trial.

Baby geboren na een zwangerschap van 26 weken en 6 dagen (foto: ceejayoz, CC BY 2.0).
Baby geboren na een zwangerschap van 26 weken en 6 dagen (foto: ceejayoz, CC BY 2.0).

Het artikel dateert al van september 2013, maar is niettemin bespreking waard vanwege de zeer goede opzet van het onderzoek. Het onderzoek werd gedaan tegen de achtergrond dat pijnbestrijding bij veel te vroeg geboren baby’s problematisch is. Die kun je immers niet zomaar pijnstillers toedienen. Er zijn wel methoden waarmee succes wordt behaald – orale toediening van sucrose of huid-op-huidcontact (‘kangaroo care’), maar die methoden hebben ook nadelen. De onderzoekers besloten daarom TT een kans te geven. Ze verdeelden baby’s die na gemiddeld zo’n 27 weken zwangerschap geboren waren over twee groepen, TT en sham-TT. In beide groepen kregen de baby’s een hielprik (heel lance procedure), wat bij hen uiteraard fysiologische effecten veroorzaakt. De onderzoekers keken naar het effect van TT op pijnscores, hartslag, heart rate variability en het stresshormoon cortisol.

Methoden

Het was als gezegd methodologisch een sterke studie:

  • hoewel de behandelingen plaatsvonden in twee Canadese centra, werd de randomisering uitbesteed aan een bedrijf uit Stockholm, Zweden;
  • de blindering was erg goed. Alleen de TT-behandelaars (verpleegsters met veel TT-ervaring) wisten welke baby’s in welke groep zaten. Die informatie stond op een website die alleen met een wachtwoord bekeken kon worden;
  • de TT-behandelaars voerden hun behandelingen uit rondom de couveuses, waarbij de couveuses met een gordijn werden afgeschermd. Niemand kon dus zien of ze TT of sham-TT uitvoerden;
  • bij zulke jonge baby’s zijn placebo-effecten waarschijnlijk verwaarloosbaar. Hun ontwikkeling is nog zo gering dat zaken als suggestie en verwachting geen rol zullen spelen;
  • te vroeg geboren baby’s kunnen uiteraard ook geen vragenlijsten invullen over pijnbeleving. De onderzoekers gebruikten hiervoor de Premature Infant Pain Profile (PIPP) methode. Die houdt onder meer in dat video-opnames met close-ups van de gelaatsuitdrukkingen en grimassen van de baby’s bestudeerd worden. Twee onafhankelijke onderzoekers buiten de medische centra bestudeerden de beelden en gaven scores voor pijn.
  • zaken als hartslag, heart rate variability en cortisolniveau zijn goed objectief te meten.

Uitkomsten

In het onderzoek werd eerst 5 minuten een TT- of sham-TT-behandeling uitgevoerd bij de couveuse. Bij de sham-behandeling stond de behandelaar ernaast met de handen naast het lichaam en maakte ze bijvoorbeeld rekensommen in haar hoofd. Daarna werd de hielprik uitgevoerd (hiel verwarmen, prikken, bloed afnemen, afplakken) en vervolgens werd nogmaals 5 minuten een TT- of sham-TT-behandeling toegepast. De preventieve TT-behandeling zal zijn ingegeven door het feit dat ook bijvoorbeeld de orale toediening van sucrose doorgaans vóór de hielprik plaatsvindt.

Op diverse momenten in dit proces werden gegevens verzameld met betrekking tot de baby’s. Dat waren er uiteindelijk 27 in de TT-groep en 28 in de sham-TT-groep (er waren enkele uitvallers, bijvoorbeeld omdat geen hielprik nodig was). Wat waren de uitkomsten? Het abstract vat het perfect samen:

“There were no group differences in any of the outcomes. Mean Premature Infant Pain Profile scores across 2 minutes of heel lance procedure in 30-second blocks ranged from 7.92 to 8.98 in the Therapeutic Touch group and 7.64 to 8.46 in the sham group.”

De onderzoekers schrijven dan ook dat “the most compelling conclusion that can be made is simply that Therapeutic Touch has no comforting effect in this population”. Het enige wat je op deze studie aan kunt merken, is dat de duur ervan nogal kort was. Er werd niet over meerdere dagen gemeten. Dat is ook wel begrijpelijk, want als het gaat om pijnbestrijding bij veel te vroeg geboren baby’s die een hielprik krijgen, zoek je naar een methode die onmiddellijk effect sorteert en niet pas vier dagen later. Anders dan de beperkte duur is het een zeer goed opgezette studie, en ik kan de interpretatie van de auteurs dan ook volledig onderschijven:

“In a tightly controlled study, Therapeutic Touch given in a single dose was no better than a sham control in decreasing pain response or recovery in very preterm neonates. Although there were no safety issues, it seems to offer no benefits and cannot be recommended as a pain control method in this population.”

Het jaar 2013

2013 was sowieso geen goed jaar voor de TT-beroepsgroep. Braziliaanse onderzoekers verrichtten weliswaar een enigszins vergelijkbaar onderzoek naar TT bij baby’s, maar maakten daarbij een beginnersfout door geen controlegroep op te nemen. Dat ze een reductie van pijn vonden ná een TT-behandeling wil dan ook nog niet zeggen dat dit dóór die behandeling komt. Pijn wordt immers ook vanzelf minder, ook bij baby’s.

Cochrane_Logo_Stacked_RGBIn 2013 werd verder de Cochrane review uit 2008 over Touch therapies for pain relief in adults ingetrokken. Die review, enige jaren terug nog besproken door Rob Nanninga in zijn artikel Therapeutic Touch. Evidence based of paranormaal?, was gematigd positief over het effect van TT bij volwassenen met pijn. Als reden voor de intrekking van 2013 wordt slechts opgegeven:

“Reason for withdrawal from publication

This review is out of date and has been withdrawn. The content of the review may be of historical interest to readers.”

Of de onderzoekers geen tijd of zin hadden voor een nieuwe review, vermeldt het verhaal niet. Het doet er ook niet veel toe, de gematigd positieve review uit 2008 is formeel van tafel en zou dus niet meer als autoriteit geciteerd mogen worden. Een andere Cochrane review staat nog wel recht overeind: “There is no robust evidence that TT promotes healing of acute wounds.”

Conclusie

Recentelijk zijn op Klopdatwel? verschillende onderzoeken naar TT besproken. Een goed opgezette studie naar het effect van TT bij borstkankerpatiënten die radiotherapie kregen vond geen effect op de ontwikkeling van dermatitis (huidschade) en zelfs geen placebo-effecten. De hier besproken, eveneens goed opgezette studie naar TT bij veel te vroeg geboren baby’s vond ook geen effecten op bijvoorbeeld pijn en hartslag. Een zeer matige studie naar het effect van TT op misselijkheid als gevolg van een chemokuur is ook aan de orde gekomen. De onderzoekers vonden zogenaamd dat TT de duur van de misselijkheid significant verkortte, maar vergaten even te vermelden dat placebo-TT het weer beter deed dan echte als het ging op de frequentie van de misselijkheid. Ten slotte is een zwaar onethisch onderzoek naar de ontwikkeling van kankertumoren en uitzaaiingen bij laboratoriummuizen besproken. Het vond geen effecten op de groei van de tumoren en haalde een lelijke truc uit om wél een effect op uitzaaiingen te vinden. Een effect dat er dus niet was.

Misschien is het tijd geworden om eens te concluderen dat er wel genoeg onderzoek naar TT gedaan is. Er is genoeg tijd en geld geïnvesteerd om vast te stellen dat TT niet meer is dan een beetje extra aandacht aan patiënten besteden. Dat kun je ook prima doen zonder wonderlijke fantasieën over energievelden die ons hele functioneren zouden reguleren en met de hand gemanipuleerd en geharmoniseerd kunnen worden. En het is ook tijd voor een naamswijziging. Ergens op Internet, ik weet niet meer waar, werd terecht geconstateerd wat TT eigenlijk is: non-Therapeutic no-Touch. Laten we die naam voortaan gebruiken. Af te korten tot noTnoT.

Filed Under: Alternatieve schade, Gezondheid, Paranormaal, Pseudowetenschap Tagged With: baby, Martine Busch, pijnbestrijding, therapeutic touch

  • « Go to Previous Page
  • Page 1
  • Interim pages omitted …
  • Page 6
  • Page 7
  • Page 8
  • Page 9
  • Page 10
  • Interim pages omitted …
  • Page 41
  • Go to Next Page »

Primary Sidebar

Steun ons via:
Een aankoopbol.com Partner (meer info)
Of een donatie

Schrijf je in voor de nieuwsbrief!

Skeptic RSS feed

  • Skepsis
  • Error
  • SBM
Hebben we minder gemeenschapszin dan vroeger?
16 September 2025 - Ward van Beek
Hebben we minder gemeenschapszin dan vroeger?

.In het dagelijks leven loop je als skepticus tegen heel andere zaken aan dan klassieke skeptische thema’s als homeopathie of een platte aarde. Dubieuze kleurentests op werk, vasten zou gezond zijn, en de kracht van positieve mindsets. Skepsis-podcastpresentator Richard Engelfriet sluist u door alledaagse…Lees meer Hebben we minder gemeenschapszin dan vroeger? › [...]

KNAW symposium “Debating the Facts”
8 September 2025 - Ward van Beek
KNAW symposium “Debating the Facts”

. Maandagmiddag 15 september organiseert de KNAW het symposium “Debating the Facts”, met onder andere Nobelprijs-winnaar Guido Imbens en onze Skepsis-voorzitter, Eric-Jan Wagenmakers. Hoe te voorkomen dat feiten ‘ook maar een mening’ worden… Er zijn nog een paar plaatsen. Voor meer…Lees meer KNAW symposium “Debating the Facts” › [...]

Global Skeptics in The Pub-marathon
18 August 2025 - Ward van Beek
Global Skeptics in The Pub-marathon

 Verspreid over de wereld zijn er talloze organisaties die zich inzetten voor het bevorderen van kritisch denken. En op vrijdag 22 augustus 2025 kunnen zij elkaar online ontmoeten!Die dag duiken skeptici vanuit de gehele wereld gezamenlijk (voor de tweede keer)…Lees meer Global Skeptics in The Pub-marathon › [...]

RSS Error: A feed could not be found at `https://skepp.be/feed`; the status code is `404` and content-type is `text/html; charset=UTF-8`

Stem Cell Stroke Therapy
17 September 2025 - Steven Novella

We have written quite a bit about fraudulent stem cell clinics. They have followed a typical pattern of overhyping new potential therapies, with some clinics going as far as selling fake stem cell treatments. Stem cells were a likely target – they sound extremely advanced, their potential is easy to understand, and you can use them to justify extreme claims of healing. […] The post Stem Cell Stroke Therapy first appeared on Science-Based Medicine. [...]

Natural History
16 September 2025 - Mark Crislip

It usually takes me several weeks to write these essays, in part because I am slow, and in part I have more to do in retirement than I ever did when working. But as this goes live, I am recovering from a new knee replacement. As I age I am having everything that fails and either be replaced or removed. Orchiectomy next? […] The post Natural History first appeared on Science-Based Medicine. [...]

Robert F. Kennedy, Jr. is definitely coming for your vaccines, part 2: VAERS, the FDA, and ACIP
15 September 2025 - David Gorski

The Food and Drug Administration appears to be about to weaponize a classic antivax trope against COVID-19 vaccines, the abuse of reports to the Vaccine Adverse Events Reporting System to falsely portray them as deadly, even as news reports suggest that RFK Jr. will further restrict access to COVID-19 and three childhood vaccines. Here we go again. The post Robert F. Kennedy, Jr. is definitely coming for your vaccines, part 2: VAERS, the FDA, and ACIP first appeared on Science-Based Medicine. [...]

Recente reacties

  • Hans1263 on De linke weekendbijlage (37-2025)Inderdaad, iets te snel getikt. Van mij mogen vormen van plicht ook wel, b.v. vaccinatie om toegang voor kinderen te
  • Renate1 on De linke weekendbijlage (37-2025)Ik neem aan dat u RFK bedoelt. Over het geheel genomen ben ik hert wel met Sjamadriaan eens, hoewel ik
  • Hans1263 on De linke weekendbijlage (37-2025)Helemaal eens met Sjamadriaan. Ook ik erger me aan programma's waarin zonodig tegenover de deskundige een totale onbenul op het
  • Renate1 on Astrologie in het Teylers MuseumPlacebo vind ik ook onethisch. Maar de 'logica' van platte-aarde-gelovigen is niet zo ver verwijderd van de 'logica' van mensen
  • Hans1263 on Astrologie in het Teylers MuseumJe kunt toch ook zo'n goed gesprek beginnen zonder die malle verzinsels met sterrenbeelden en planeten? Maar OK, misschien geeft

Archief Kloptdatwel.nl

Copyright © 2025 · Metro Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in