Kloptdatwel?

Skepticisme

Spreekbeurt, presentatie of werkstuk over homeopathie, ufo’s of gedachtelezen?

by 17 Comments

Spreekbeurt, presentatie of werkstuk over homeopathie, ufo's of gedachtelezen? 1Heb je ooit gegoogeld naar informatie voor een werkstuk of spreekbeurt over bijvoorbeeld homeopathie*? Het merendeel van deze informatie lijkt te komen van homeopaten* zelf. Je moet de informatie dan wel kritisch beoordelen. Vaak is het wat mooier gemaakt dan het daadwerkelijk is. Maar slechts weinig scholen hebben ‘kritisch denken’ op het programma staan. En dat is jammer, want kritisch denken scherpt je verstand en ligt aan de basis van echte wetenschap.

Wanneer je toch op zoek bent naar een bijzonder thema voor je scriptie of spreekbeurt, dan zul je in het onderstaande overzicht veel van je gading vinden. Het is een lijst van onderwerpen van alternatieve, paranormale en pseudowetenschappelijke aard: prima kandidaten om onder de loep genomen te worden. Skepsis, de stichting van Nederlandse skeptici, heeft zich tot doel gesteld vooral kritisch te kijken naar dit soort beweringen en die op hun wetenschappelijke waarde te toetsen. Op Skepsis.nl, SKEPP.be, of Kloptdatwel.nl tref je veel informatie aan die je kan helpen over zulke onderwerpen een werkstuk te maken of spreekbeurt te houden. Of gebruik deze speciale zoekmachine die alleen skeptische sites doorzoekt: Skeptische Zoekmachine.

Voor homeopathie, UFO’s en cold reading geven we alvast een opzet aan voor het maken van een opdracht. Je kunt ze gebruiken als een soort kapstok om je werkstuk, scriptie of spreekbeurt structuur te geven.

Werkstuk homeopathie

Werkstuk UFO’s

Werkstuk cold reading

Verder hebben we een kort stuk geschreven (Kritisch denken, wie doet dat nou niet) over (het nut van) kritisch denken in het algemeen. Doe er je voordeel mee, veel leesplezier en … succes met je opdracht!

 

* Voor homeopathie kan je ook een ander onderwerp nemen. Bijvoorbeeld acupunctuur. De homeopaten worden dan natuurlijk acupuncturisten.

Suggesties voor werkstukonderwerpen in de pseudowetenschappelijke, paranormale en alternatieve wereld:

Bovennatuurlijk & buitenzintuiglijk

Bijnadoodervaring (BDE, Pim van Lommel, operatie, uittreding)
Buitenzintuigelijke waarneming (BZW, ‘ESP’)
Helderziendheid (paragnost, politieonderzoek, verleden)
Helderziendheid (paragnost, toekomst, voorspelling)
Mediums en paragnosten (overzicht: Char, Uri Geller, Jomanda, Derek Ogilvie)
Parapsychologie (paranormaal onderzoek)
Reïncarnatie (karma, volgende en vorige levens)
Spiritisme (Harry Houdini, medium, ouijabord, seance, spreken met overledenen)
Spook (ectoplasma, fotografie, geest, orb, overledene)
Spookhuis (apparaat, onderzoek)
Stemmen (band, ‘EVP’, geest, opname, overledene)
Telekinese (‘the men who stare at goats’, toevalsexperiment, verplaatsen met gedachten)
Telepathie (Ganzfeld, gedachten lezen, Zenerkaart)

Filosofie & geloof

Antroposofie (Rudolf Steiner, Vrije School)
Einde der tijden (Harold Camping, eschatologie, Mayakalender)
Raëlianen (buitenaards wezen, kloneren, ufo, Claude Vorilhon)
Scientology (dianetica, L. Ron Hubbard, psychologieontkenning, sciencefiction, thetaan, Xenu)
Sekte (cultus, goeroe, volgeling)
Theosofie (madame Helena Blavatsky, wortelras)

Gezondheid & medisch

Acupunctuur (acupressuur, Chinees, meridiaan, qi)
Alternatieve geneeswijze (allopathie, oosterse, westerse)
Aromatherapie
Bachbloesemtherapie (Edward Bach)
Bioritme
Chiropraxie
Dieet (bedrog, zin en onzin van)
Edelsteen (geneeskracht, therapie)
Gebedsgenezing
Homeopathie (‘gelijke geneest gelijke’, C.F.S. Hahnemann, potentiëren, schudden, verdunnen)
Iriscopie
Jomanda (genezend medium, ingestraald water, kosmische energie, Sylvia Millecam)
Macrobiotiek
Magnetische armband en ketting (geneeskracht)
‘Psychic healing’ (kippenbloed, nepoperatie, valse duim)
Regressietherapie (jeugd, valse herinnering, vorig leven)
Reiki (Japans, ki)
Therapeutische aanraking (‘therapeutic touch’)
Vaccinatie (autisme, doofpot, kwikverbinding, religieuze bezwaren)
Voedingssupplementen (toevoegingen)
Voetreflexologie

Magisch & mythisch

Aardstraal (detectie, neutralisatie)
Aura (fotografie, kleur, lezen, therapie)
Hekserij (heks, Maan, spreuk, tovenarij, Wicca)
Holisme
Hypnose (podium, therapie, valse herinnering)
Leylijn (kerk, tempel, verbinding)
Mythisch wezen (eenhoorn, elf, engel, kabouter, vampier, weerwolf)
Nieuwetijdskind (indigokind)
Pendel (ideomotorisch effect)
Tarot (kaartlegging, voorspelling)
Vrijdag de dertiende
Waarzeggerij (kermis, kristallen bol, voorspelling)
Wichelroede (detectie, ideomotorisch effect, water)

Pseudowetenschap & morosofie

Astrologie (dierenriem, geboortetijdstip, horoscoop, sterrenbeeld)
Atlantis (Charles Berlitz, Ignatius Donnelly, Lemurië, Moe, Plato, verdwenen beschaving)
Bermudadriehoek
Bijbelcode (“Moby Dick”,verborgen boodschap)
Buitenaardse god (Erich von Däniken, Ezechiël, Nibiru, oudheid, Zecharia Sitchin)
‘Close encounter’ (buitenaards wezen, B. en B. Hill, Eduard Meier, ontmoeting, ontvoering)
Creationisme (evolutieontkenning, intelligent ontwerp, jonge Aarde, oude Aarde)
Cryptozoölogie (Bigfoot, film, foto, hoax, Nessie, Ogopogo, plesiosaurus)
Enneagram (George Gurdjieff, Pjotr Ouspensky)
Geschiedherschrijving (Holocaustontkenning, revisionisten)
Graancirkel (Doug Bower, buitenaards, David Chorley, hoax, ingewikkeld figuur, paranormaal)
Grafologie (handschriftkunde)
Handlijnkunde
Kosmisch biljart (Bijbelverklaring, Nibiru, Zecharia Sitchin, Immanuel Velikovsky)
Maanlandingshoax (schaduw, ster, vlag)
Numerologie (cijfers en letters, geboortedatum, naam)
Piramidiotie (Cheops, Kees de Jager, Charles Piazzi Smyth, jaartallen, kosmische kennis)
Pseudoarcheologie (menhir, piramide, sfinx, Stonehenge)
Straling (gsm, hormese, nucleair)
Ufo (Kenneth Arnold, getuige, J. Allen Hynek, lichtverschijnsel, Roswell, vliegende schotel)
Verdwenen kennis (Dogon, Charles Hapgood, kaart, Piri Reis)

Samenzweringen & geheime genootschappen

9/11 (bom, explosie, Pentagon, ‘Truthers’, vliegtuig, WTC)
Buitenaardse regering (David Icke, koninklijk huis, reptiel, wereldregering)
Illuminati (Beieren, wereldregering)
Samenzwering (complot, vermeende en echte)
Tempeliers (Rennes-le-Château, schatrijk)
Ufo (alien, Area 51, autopsiefilm, doofpot, Roswell)

Wetenschap & skepsis

Barnumuitspraak
‘Cold reading’ (koud lezen)
Controlegroep
Drogredeneringen (zo moet het dus niet)
Fraude (zo mag het dus niet)
Gerechtelijke dwalingen
Gezichtsbedrog (optische illusie, pareidolie)
Glossolalie
Hoax (film, foto, Oulipo)
Ideomotorisch effect
Infrageluid
Kwakzalverij
Mentalist
Natuurkundige begrippen misbruikt (energie, frequentie, kwantum, magnetisme, trilling)
Perpetuum mobile (eeuwigdurende beweging, gratis energie)
Placebo en nocebo
Schade door pseudowetenschap (alternatieve schade, www.whatstheharm.net)
Scheermes van Occam (William of Ockham)
Skeptici (overzicht: Kees de Jager, Joe Nickell, J.W. Nienhuys, Ronald Plasterk, James Randi)
Skeptische organisaties (overzicht)
Toeval
Valse herinnering (satanisch misbruik, seksueel misbruik, valse beschuldiging)
Wetenschap versus pseudowetenschap
Zelfbedrog

Met dank aan Jan van der Gaag

Skeptics in the Pub Amsterdam: Skeptische Pub Quiz

by 5 Comments

Teesside-Skeptics-in-the-Pub

Update 8 augustus: deze meeting gaat niet door wegens te weinig aanmeldingen. 

 

Op maandag 10 augustus zal er in Café de Doffer de maandelijkse Skeptics in de Pub plaatsvinden. Deze maand zal er een Skeptische pub quiz georganiseerd worden. De meest rare claims en bijzondere wetenschappelijke feiten zullen de revue passeren.

Meer informatie is te vinden via Meetup of Facebook.

Het concept van Skeptics in the Pub is ontstaan in Londen in 1999 en vindt over de hele wereld navolging. De eerste groep in Nederland was Skeptics in the Pub Den Haag. De tweede Nederlandse groep is dus degene in Amsterdam. In Amsterdam zal er iedere 2e maandag van de maand een Skeptics in the Pub worden georganiseerd waarbij een spreker een engelstalige presentatie van 30-60 minuten houdt in een informele setting. Na de presentatie is er ruimte voor vragen en een goed gesprek aan de bar.

Handlezers zelf onder de loep genomen

by 22 Comments

Je kent het wel: je zit in een moeilijke periode in je leven, hebt wellicht relatie-, gok- of gezondheidsproblemen en je bent onzeker over je toekomst. Je bent op zoek naar iemand die je gerust kan stellen dat het allemaal wel goed komt en wellicht praktisch advies kan geven. Gelukkig zijn er dan allerlei mensen die je wel willen helpen. Dat kunnen vrienden of familieleden zijn, of deskundigen die je er geld voor betaalt. Maar net als de ene vriend de andere niet is, is ook de ene expert de andere niet, en zeker als het gaat om toekomstadvies lopen er ook heel wat dubieuze figuren rond die niet per se het beste met je voor hebben.

Ergens in dat rijtje zijn de handlezers(*): waarzeggers die aan de hand van de lijntjes op je hand beweren je toekomst te kunnen ‘lezen’. Maar kunnen zij echt je toekomst voorspellen? Of stellen ze eigenlijk meer vragen dan ze antwoorden geven? Wat zijn die antwoorden eigenlijk waard? Zijn sommige van de meer concrete adviezen niet heel gevaarlijk voor bijvoorbeeld je gezondheid of financiën? Is het niet gewoon een standaard praatje dat ze elke klant vertellen? En zijn ze uiteindelijk niet gewoon uit op je geld?

De Good Thinking Society onderzocht het allemaal met een verborgen camera. Het kostte aardig wat Britse ponden om het te kunnen aantonen, maar het (best wel verbijsterende) resultaat mag er zijn en is dan ook bedoeld om een groot publiek te waarschuwen voor dit soort zeer twijfelachtige praktijken die we naar alle waarschijnlijkheid wel oplichterij mogen noemen.

Deel 1: Michael onderzoekt of de handlezeres wel echt iets over hem weet of maar doet alsof. Hij krijgt meer vragen dan antwoorden.

Deel 2: Alice heeft een ongeneeslijke ziekte, Laurie doet alsof hij gokverslaafd is. Wat voor adviezen zal de handlezeres geven?

Deel 3: een vergelijking van alle antwoorden in alle drie lezingen en een extra lezing bij de dochter van de handlezeres die hetzelfde beroep heeft. Het lijkt nogal gerepeteerd, hè?

(*) [Redactie: zoals onlangs op Kloptdatwel is besproken zijn er ook handlezers die niet aan toekomst voorspellen doen en een iets serieuzere indruk maken, waarvan het overigens de vraag blijft of die tot meer waarachtige uitspraken over iemand kunnen komen louter op grond van de lijnen van de hand.]

Handlezen

by 76 Comments

Kunstenares Tinkebell deed afgelopen dinsdag in haar column* in Trouw een pleidooi voor het serieus nemen van handlezen. Niet om de toekomst te voorspellen, dat zij als onzin afdoet, maar als middel om iemands talenten en karaktereigenschappen op te sporen, en je lichamelijke en mentale zwakheden te ontdekken. Dat zou allemaal beslagen liggen in de patronen op je hand.

‘Semi-wetenschappelijke vaardigheid’?

Op Twitter kreeg Tinkebell meteen veel kritiek op haar pleidooi en werd onder andere om de oren geslagen met het lemma over handlezen uit Tussen Waarheid & Waanzin, de encyclopedie der pseudowetenschappen geschreven door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys. Zij wees er echter fijntjes op dat er maar heel weinig onderzoek naar gedaan is (TW&W noemt er één) en ook dat er bij bepaalde aandoeningen wel degelijk patronen in de handen te vinden zijn die dan veel vaker voorkomen. Je moet dan denken aan de Simiaanlijn die vaak voorkomt bij mensen met het syndroom van Down. Maar er zijn ook onderzoeken die trachten te laten zien dat er verband bestaat tussen bepaalde patronen in vingerafdrukken en het risico op borstkanker**.

De handlezer die Tinkebell volgens haarzelf eens in anderhalf uur tot op het bot wist te analyseren, is Joyce van Nispen. Bij Studio Max Live gaf zij vorig jaar een inkijkje in wat zij doet:

Is handlezen dan geen kermisattractie, maar een ‘semi-wetenschappelijke vaardigheid’? En verdient het een nadere beschouwing?

Tinbell-handlezen-Twitter2

Hier heeft Tinkebell misschien wel een punt, maar is het wetenschappers kwalijk te nemen dat zij geen onderzoek doen naar iets dat toch als tamelijk implausibel gezien wordt? De analyses die doorgaans met handlezen worden gedaan, doen sterk denken aan die van astrologen of tarotkaartenleggers. De bekende Amerikaanse skepticus Michael Shermer leerde zichzelf  in één dag wat basiskennis van het handlezen en had er aardig succes mee. Ook Agnes Tieben, bestuurslid van Skepsis, deed iets dergelijks waarvan ze hier op Kloptdatwel verslag deed.
De uitgangspositie van de scepticus zal zijn, zoals Tieben schrijft, dat het hier gaat om het Forer-effect (ook wel Barnum-effect genoemd): de neiging van mensen om vage en algemeen geldende uitspraken over de eigen persoon te accepteren als een rake, typerende omschrijving, zonder zich te realiseren dat diezelfde omschrijving voor bijna iedereen opgaat. En technieken als coldreading kunnen natuurlijk een rol spelen als het handlezen in direct contact wordt uitgevoerd en niet met alleen een afdruk van de handen. Van Nispen beweert echter vrij precieze uitspraken te kunnen doen, in het item bij Max heeft ze het zelfs over het kunnen bepalen van een leeftijd waarop iets in het leven van een persoon gebeurd zou zijn.

handlines
Afbeelding uit ‘Palmistry for All’ van Cheiro (1916) via Project Gutenberg

Skeptische proef

Het leek me wel een mooi klusje voor de Stichting Skepsis en via Twitter wees ik op de mogelijkheid om een skeptische proef op te zetten. In het verleden organiseerde Rob Nanninga met steun van Skepsis bijvoorbeeld de Astrotest waarin astrologen gevraagd werd aan de hand van geboortegegevens proefpersonen te karakteriseren en uiteindelijk te koppelen aan vragenlijsten die die proefpersonen hadden ingevuld. Onlangs werd ook een auralezeres op de proef gesteld, die meende, met slechts een geboortedatum van een proefpersoon op een briefje in een gesloten envelop als informatie, een karakteristieke persoonsbeschrijving te kunnen geven waarin de proefpersoon zich goed zou herkennen (verslag in Skepter 27.1, niet online).

Nadat Van Nispen via Tinkebell liet weten wellicht wel geïnteresseerd te zijn in een test, is er een eerste mailcontact geweest tussen haar en Skepsis. Het is nu even afwachten of ze er inderdaad voor voelt om een skeptische proef aan te gaan. Er zijn mijns inziens genoeg aanknopingspunten om een vrij eenvoudige proef op te zetten, maar alles hangt ervan af of de uitgedaagde en de skeptici tot overeenstemming kunnen komen over een proefopzet, die interessant genoeg is (een sterke claim die geen ‘normale’ verklaring heeft) en een eenduidig te interpreteren uitkomst oplevert.

Onderzoek naar handlezen

Handlezen blijkt overigens sinds het verschijnen van TW&W nog wel te zijn getest, o.a. door psycholoog Martijn van Mensvoort, die een uitgebreide website over handlezen bijhoudt. Hij geeft de volgende referenties:

  • Mensvoort, M.C. (2000). Personality assessment by handanalysts: identifying high and low scorers on the personality dimensions Neuroticism and Extraversion.
  • Annema, E.J. (1998). Chiro-psychodiagnostiek? Een onderzoek naar de validiteit van handlijnkundige uitspraken. Vrije Universiteit Amsterdam: Faculteit der Psychologie & Pedagogische Wetenschappen, vakgroep Klinische Psychologie.

De resultaten van die onderzoekjes waren niet bepaald positief voor de handlijnkunde. Volgens Van Mensvoort kan dat komen doordat de proefpersonen het moeilijk vonden om zichzelf te herkennen in de beschrijvingen van de handlezers, die te neutraal zouden zijn (een duidelijk aanwijzing dat het Forer-effect optreedt zal de scepticus zeggen). Handlezers zouden daarom in mogelijke vervolgonderzoeken explicietere (meer gedurfde) uitspraken moeten doen op grond waarvan een proefpersoon makkelijker kan bepalen of die op hem of haar van toepassing zijn of juist niet.

Als het tot een onderzoek komt, wordt dit natuurlijk vervolgd in de Skepter of het Skepsis-blog.

* een beter leesbare versie via Blendle (€)

** er zijn wel meer artikelen te vinden waarin deze mijns inziens vergezochte hypothese werd onderzocht, maar met wisselende resultaten; misschien iets om later nog op terug te komen.

Charlie Charlie op de basisschool

by 16 Comments

Charlie Charlie op de basisschool 2Vorige week ontving ik een mail van de school van mijn kinderen waarin een spel genaamd Charlie Charlie Challenge”  werd verboden.

Op dit moment is het spel Charlie, Charlie Challenge een rage. Vooral bovenbouw, maar ook in de middenbouw hoor je geluiden.

Dit spel roept nogal wat vraagtekens op omdat het kinderen angstig kan maken. Op internet is daar het nodige over te vinden. Dit moeten we natuurlijk niet willen, dus stel ik voor dat we het ‘spelen’ ervan niet toestaan op school. Ook vind ik dat we de ouders hiervan op de hoogte moeten brengen zodat zij ook weten wat het spel inhoudt en welke risico’s dit met zich meebrengt. 

Ik had nog nooit van deze uitdaging gehoord, maar aangezien het schoolbestuur de moeite had genomen om een verbod uit te vaardigen was mijn interesse gewekt. Tot mijn stomme verbazing bleek het te gaan om een simpele variant van wat wij vroeger Glaasje Draaien noemde en waarmee je zogenaamd geesten zou kunnen oproepen. Bij deze Charlie variant leg je twee potloden kruislings op elkaar, krabbelt vier antwoorden in de hoeken en vraagt aan de Mexicaanse geest Charlie om antwoord te geven op je vragen. Met een duidelijke instructie om de vraag goed in de buurt van de potloden te stellen en hard te praten (anders hoort Charlie je natuurlijk niet).

Op zich is het niet vreemd dat dit soort spellen in de groepen 7 en 8 van een basisschool van tijd tot tijd opduiken. Het is weer eens wat anders dan Minecraft. Ook is de snelheid waarmee de populariteit van dergelijke groeit makkelijk te verklaren door Social Media zoals YouTube. En het is natuurlijk erg spannend om iets dergelijks eens uit te proberen.

Er zijn echter ouders, uit bijvoorbeeld religieuze hoek, die ongerust zijn en aandringen op een verbod op school. Helaas is dat niet zonder risico. Kinderen zijn zeer gevoelig voor de manier waarop volwassenen op dit soort fenomenen reageren. En zeker een school heeft daarin een extra belangrijke rol. Een verbod vanuit school maakt het pas écht serieus. Niet alleen wordt daarmee een relatief onschuldig spelletje veel te groots en meeslepend gemaakt, het wordt ook nog eens extra spannend om het te spelen. Maar het meest ernstige is dat een verbod onvermijdelijk leidt tot een soort geheimzinnigheid die een normaal gesprek er over bijna onmogelijk maakt.

In de klas

Een rage als deze laat zich juist zeer goed gebruiken om kinderen op jonge leeftijd het onderscheid tussen feit en fictie te leren. Doe een dergelijk spel in de klas en maak het op die manier minder bijzonder. Zoek samen naar voor de hand liggende verklaringen voor het bewegen van de potloden. Laat kinderen bijvoorbeeld zien wat het effect is van je adem op twee instabiel op elkaar liggende potloden. Laat ze zelf de banaliteit ontdekken door kritische vragen te bedenken bedenken (Waarom heet een geest uit Mexico eigenlijk Charlie? Hoe kan het dat hij Nederlands spreekt? Hoe komt het de geesten via potloden moeten praten?). Kortom; leer ze kritisch denken. Juist in een tijdperk waarin informatie aan overvloed aanwezig is.

Dat is minder moeilijk dan het lijkt. Onderscheid maken tussen fictie en werkelijkheid doen kinderen aan de lopende band middels spelletjes, films en boeken. Je kunt ze ook prima uitleggen dat bijgeloof onderdeel is van ons dagelijks leven en dat je het makkelijk kan herkennen. Drie keer niezen? Morgen mooi weer! Op hout ‘afkloppen‘ om onheil te voorkomen. Niet onder een ladder doorlopen en natuurlijk even goed opletten als je een zwarte kat ziet. Laat kinderen ook over dit soort fenomenen kritisch nadenken en maak er een spel van om dit soort zaken te „de-bunken”.

Ook met de Charlie Challenge is niets bijzonders aan de hand. Door de specifieke opstelling van de potloden liggen ze zeer instabiel. Er is slechts weinig beweging nodig om ze in beweging te zetten. Het uitspreken van bijvoorbeeld de eerste oproep (“Charlie ben je daar?”) levert al genoeg luchtstroming op. Zeker als je deze zin dicht bij de potloden uitspreekt. De vraag meer in de open ruimte uitspreken (wat logischer zou zijn) zal de kans op een “antwoord” dan ook drastisch doen afnemen. Daarnaast lijkt het er op dat met name de “hits” aandacht krijgen en worden onthouden. De keren dat het niet lukt worden uiteraard niet geregistreerd of naverteld.

Inmiddels heb ik een reactie gegeven naar de school waarin ik bovenstaand adviseer. De reactie van de school was niet hoopgevend. Er werd aangegeven dat ouders verschillend kunnen denken over dit soort fenomenen en dat de school alle meningen hierover serieus moet afwegen. Het aanleren van kritisch denken was vooral een taak die de ouders op zich konden nemen. Jammer, want ik denk dat we hier een kans missen om een jonge generatie te voorzien van een gezond skeptische geest.