Kloptdatwel?

manuele therapie

KISS-syndroom: opkomst en ondergang

by 4 Comments

Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Klaas Jaarsma
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Klaas Jaarsma

Het KISS-syndroom (‘Kopfgelenkt induzierte Symmetrie Störungen’) zou 10 tot 15% van alle zuigelingen treffen en leiden tot moeilijk behandelbare symptomen als darmkolieken, huilbaby’s, scheefhalzen (‘torticollis’), voorkeurshoudingen en slaapstoornissen. De oorzaak van dit syndroom werd al in 1953 ontdekt door de Duitse arts en manueel therapeut Biedermann. De oorzaak was simpel: standsafwijkingen van een van de drie bovenste nekwervels. De diagnose kan zowel röntgenologisch als palpatoir worden gesteld. Manuele therapie van de nek zou het probleem op kunnen lossen. Onbehandeld gaat de ziekte over in KIDD, gekenmerkt door stuntelig gedrag en ADHD. Het was de Edese manueeltherapeut Mohr die zich de diagnostiek en behandeling van dit omstreden syndroom in Duitsland eigen maakte en er vanaf 1997 reclame voor ging maken in ons land. Hij kreeg enkele kinderartsen mee, maar vooral onder de meer dan tweeduizend manueeltherapeuten die ons land ‘rijk’ is sloeg dit nieuwe jachtterrein wel aan. Tot vorig jaar hadden maar liefst 400 manueeltherapeuten Mohr’s tweedaagse cursus ‘KISS en Manuele Therapie’ gevolgd en hun namen prijkten daarna in het register. Reeds in 2002 werd Mohr wegens zijn grote bijdragen aan de volksgezondheid der zuigelingen bevorderd tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Het KNGF, de beroepsvereniging van fysiotherapeuten, werd – gezien het ontbreken van serieus wetenschappelijk bewijs voor het bestaan van het syndroom – steeds minder gelukkig met deze KISS-sekte binnen haar gelederen en besloot in december 2011 om de erkenning van de KISS-therapie tijdelijk te maken. Het kondigde toen ook aan later – afhankelijk van door de beoefenaren te leveren wetenschappelijk bewijs – definitief te zullen beslissen. Eind 2013 viel het doek en schrapte de KNGF de erkenning van deze therapie: ze behoorde niet (meer) tot het ‘domein der fysiotherapie’.

Onze vreugde over deze sanerende ingreep van zulk een voorbeeldige zelfreinigende aard kon helaas slechts van korte duur zijn, want de KISS-therapeuten gaven zich niet zo maar gewonnen. De manueeltherapeuten en de Europese manuelen van de EWMM besloten als door een adder gebeten de besmette term KISS te laten vallen en adviseerden hun achterban om deze term voortaan nooit meer te gebruiken. Bepaald werd dat EWMM-leden voortaan in alle uitingen moeten gaan spreken van Hoog Cervicale Functie Stoornis (HCFS) als oorzaak van ‘bewegings-gerelateerde stoornissen’. Hiermee doen de koepels terecht en eindelijk afstand van de meer absurde claims van de KISS-sekte zoals daar waren de slaapstoornissen, huilbuien en darmkolieken. Dat is winst, maar ook voor deze doorstart van dit afgeslankte concept – deze aangelengde wijn in nieuwe zakken – kan ik weinig bewondering opbrengen. Van een wetenschappelijk bewijs voor het bestaan van deze nieuwe stoornis HCFS is immers nog geen begin waar te nemen. Te vrezen valt overigens dat het bij de potentiële klanten ook minder snel populair zal worden: HCFS bekt minder goed dan KISS en de naam is voor jonge ouders niet te onthouden. Dat zal de verspreiding van het ziektebeeld zeker negatief beïnvloeden.

Van het ontbreken van wetenschappelijk bewijs en fatsoenlijke publicaties trekken de diverse koepels zich weinig aan, want ‘Er bestaat overeenstemming tussen NVMT en EWMM dat uitsluitend de bewegings-gerelateerde hoog cervicale functiestoornissen tot de manuele therapie behoren. Internationaal wordt manuele therapie bij jonge kinderen en baby’s toegepast wanneer er sprake is van bewegings-gerelateerde stoornissen. De NVMT zal een addendum “kinder-manueeltherapeut” bij het huidige beroepsprofiel manuele therapie vaststellen nadat de werkgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van de NVKF, de NVMT met medewerking van de EWMM, de vereiste competenties heeft vastgesteld. Op dit moment waarborgt de EWMM de kwaliteit van haar leden door het actueel houden van een eigen register.’ Aldus een notitie die op 9 juli 2015 verscheen on de website Fysionet van het KNGF. Het reguleren van flauwe kul: het lijkt waarachtig wel alsof manueeltherapeuten het uitgevonden hebben.

Nekkraken en maanstanden

by 45 Comments

De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) vindt nekkraken niet verantwoord. In 2012 waren er drie meldingen binnengekomen van calamiteiten. Drie patiënten kregen na nekkraken (hoog in de wervelkolom) door een manueeltherapeut een beroerte. In 2009 had zich zoiets ook al voorgedaan, met dodelijke afloop. Deze complicatie, voorheen als uiterst zeldzaam ingeschat, komt blijkbaar vaker voor dan tot nu toe werd aangenomen en wordt nu dus ernstig afgeraden. Het bestuur van de Nederlandse Vereniging voor Manuele Therapie (NVMT) trekt zich dit advies aan en raadt haar leden daarom af nog langer nekken te kraken bij de behandeling van hoofdpijnklachten en nekpijn. Op 18 november wordt een advies over dit ‘hoog cervicaal manipuleren’  op de algemene ledenvergadering in stemming gebracht.  Op het FysioForum leidde deze kwestie tot een discussie met een opmerkelijke bijdrage van chiropractor advocaat mr. Job van Broekhuijze:

Opmerkelijk commentaar van Mr. J. van Broekhuijze. Een verband tussen maanstanden en complicaties bij nekkraken?
Opmerkelijk commentaar van mr. J. van Broekhuijze. Een verband tussen maanstanden en complicaties bij nekkraken?

Is het nodig om uit te leggen dat dit volstrekte kolder is? Is het een originele poging om twee dwaalleren als astrologie en chiropraxie met elkaar te verbinden? Cees Renckens, ere-voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij en columnist hier op Kloptdatwel, vroeg zich in een reactie af of iemand hier Van Broekhuijze niet een poets probeerde te bakken door deze bizarre reactie aan hem toe te schrijven. Maar de redactie van FysioForum bevestigde dat het een origineel ‘Van Broekkuijze’-tje is. Deze advocaat is nauw verbonden aan drie (kleinere) organisaties van chiropractors in Nederland en verdedigde chiropractor Molina uit Assen in de rechtzaak wegens titelfraude. Molina werd hierin veroordeeld voor het zich onterecht betitelen als ‘Dr.’, iets wat alleen mag in Nederland als je gepromoveerd bent.

Dat gemanipuleer van nekken is zeker niet zonder risico’s en zelfs als je welwillend aankijkt tegen de (tijdelijke) positieve effecten die sommigen zien, dan moet je concluderen dat het niet beter werkt dan behandelingen met minder risico. Gewoon niet doen dus. Die gevaren werden onlangs weer eens al te concreet: in Australië brak een chiropractor de nek van een vier maanden oude baby en dat was bijna fataal afgelopen. Een klacht daarover bij de  Chiropractic Board of Australia, leidde er slechts toe dat de chiropractor in kwestie extra onderricht moet krijgen van een ‘expert op het gebied van kinderchiropraxie’.* Er gaan inmiddels stemmen op om een minimum leeftijd in te stellen waarop iemand aan chiropraxie mag worden blootgesteld. In Zweden is die er al voor alle alternatieve zorg en staat op acht jaar (zie symposium van de VtdK).

* Update 2-10-2013
Het laatste woord over die Australische casus is waarschijnlijk nog niet gesproken: volgens de Chiropractors’ Association of Australia zou het duidelijk zijn dat het kind een zogenaamde Hangman’s fracture zou hebben gehad (niet veroorzaakt door die chiropractor).

Consensus of nonsensus?

by 48 Comments

Consensus of nonsensus? 1
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.

Richtlijnen zijn in de geneeskunde niet meer weg te denken en zij vervullen een uiterst nuttige functie. Artsen kunnen er de stand der wetenschap in vinden en zullen vooral naar richtlijnen grijpen bij aandoeningen die niet direct hun speciale aandacht hebben of waarbij onzekerheid bestaat over de te volgen praktijk. De CBO-richtlijnen komen vrijwel steeds multidisciplinair tot stand, terwijl de huisartsen- en specialistenverenigingen ook hun eigen richtlijnen en standaarden maken.

De neiging om breed draagvlak te creëren leidt er bij de CBO-richtlijnen vaak toe dat ook vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen mogen meedoen en ook werden alternatieve behandelaars meer dan eens toegelaten. Aangezien er door dit beleid niet meer alleen deskundigen in de voorbereidingscommissie zitten, dan liggen problemen echter op de loer. Twee voorbeelden.

Afgelopen februari verscheen de CBO-richtlijn over het chronischevermoeidheidssyndroom CVS en hoewel zij vertegenwoordigd waren in de commissie wezen de patiëntvertegenwoordigers de richtlijn direct af. De patiënten blijven van mening dat er een biologische oorzaak voor CVS bestaat, terwijl die in de wetenschappelijke literatuur niet te vinden is. Men denkt baat te hebben bij supplementen of schrijft chronische infecties toe aan hormonale of immuunstoornissen die nooit zijn gevonden. Dat de richtlijn alleen cognitieve gedragstherapie als behandeling adviseert, daarmee zijn de ME/CVS Stichting en de Steungroep ME en Arbeidsongeschiktheid het eveneens oneens en ze dienden al een protest in bij ZonMW die de totstandkoming van de richtlijn financieel ondersteunde.

Tweede voorbeeld betreft de Ketenzorgrichtlijn Aspecifieke Lage Rugklachten, die in 2010 door het CBO werd opgesteld. In de commissie zaten naast reguliere medici als orthopeden, neurologen, reumatologen en dergelijke ook twee patiëntenorganisaties en twee alternatieve clubs, de Nederlandse Chiropractoren Associatie en de Nederlandse Vereniging voor Manuele Therapie. Terwijl de wetenschappelijke literatuur nergens laat zien dat manipulatie van de rug of meer specifiek (zoek de verschillen!) chiropraxie een gunstig effect hebben op deze klachten, stond met de samenstelling van deze brede commissie al vast dat er toch naar een indicatie voor deze krakers gezocht zou moeten worden. De orthopeden en neurologen zullen zich verbeten hebben, maar de richtlijn stelt nu dat bij aspecifieke lage rugpijn, die na 2-3 weken nog niet over is, zowel oefentherapie als manipulatieve therapie kan worden ‘overwogen’, omdat het soms ’kan helpen’. Als lid van een eventueel ‘rugteam’ wordt ook de chiropractor genoemd, maar bij chronische lage rugklachten wordt manipulatie expliciet ontraden, samen met TENS, ruggordels, interferentie, ultrageluid, lasertherapie tractie en massage.

Tuchtrechters en burgerlijke rechters houden erg van richtlijnen, want daaraan kunnen zij makkelijk toetsen of bepaalde behandelingen conform de beroepsstandaard zijn uitgevoerd. En het was daarom hinderlijk dat de Vereniging tegen de Kwakzalverij, tegen wie de Amsterdamse chiropractor Adam Langweiler in mei jl. een kort geding had aangespannen, tegenover de rechter niet kon stellen dat chiropractie in geen enkele officiële richtlijn te vinden is. De advocaat van de chiropractor zwaaide – gelukkig tevergeefs – met voornoemde Ketenrichtlijn en wij wonnen wel, maar dat had – met een minder slimme rechter – ook zo maar anders kunnen aflopen.

MC-columnist en neuroloog Emile Keuter pleitte in Medisch Contact naar aanleiding van de heibel over de CVS-richtlijn tegen het opnemen van patiënten in richtlijncommissies en ik ben geneigd hem gelijk te geven. Ik zou mutatis mutandis ook willen pleiten tegen de toelating van alternatieve genezers in deze commissies: polderen is leuk, maar de negatieve gevolgen zijn beslist niet verwaarloosbaar. Met wetenschappelijke strengheid is uiteindelijk ook de patiënt en zij die risico lopen dat te worden het meest gebaat.