platte aarde

[Dit artikel is eerder gepubliceerd op KritischeMassa.be]

Een ‘flateurter’ op de publieke radio die antwoordt op vragen van luisteraars. Een uur lang zeveren zonder filter over de platte aarde, met een heel welwillende presentator. Iemand moet het voorstel goedgekeurd hebben tijdens een redactievergadering van het radioprogramma Gaan!. In deze “extra vroege ochtendshow van BNNVARA gepresenteerd door Morad Elouakili (…) staan de luisteraars centraal en mogen ze ervaringen delen die passen bij de actualiteit van de dag”. En dat tussen 4.00 en 6.00 uur ‘s morgens!

Wars van de promopraatjes: echt centraal staat natuurlijk de gast en deze keer is dat Frans Heslinga, professionele bedenker van samenzweringen, waarover ik hier al vaker heb geschreven. Heslinga was onder meer de organisator van de International Flat Earth Conference in Egmond aan Zee (2016). In mijn verslag van die tweedaagse martelgang heb ik ook de ideeën van Heslinga omtrent de platte aarde uitvoerig beschreven. Op 9 april 2020 mocht hij dus zijn verhaal doen, te beluisteren via NPO Radio 1. Platte aarde, “omdat het niet altijd over het coronavirus moet gaan”, aldus de presentator. Dat vind ik ook, zeker nu mijn boekje over de platte aarde vandaag voor de eerste keer in het wild gespot is.

Mijn twijfels worden bij de inleiding meteen weggenomen: de presentator herhaalt vrolijk een van Heslinga’s kernpunten, maar dan in vraagvorm. Hoe komt het toch dat men 400 jaar geleden plots begon te zeggen dat de aarde bol was?

Heslinga dist graag het verhaaltje op dat de mensheid altijd al geweten heeft dat de aarde plat was, maar dat 400 à 500 jaar geleden, na een intellectuele coup zonder weerga, de mensheid werd wijsgemaakt dat de aarde een bol was. Ik volg Peter Dijkhuis heus wel dat het inzicht dat de aarde bolvormig is, van pakweg Plato en Aristoteles tot het einde van de middeleeuwen was voorbehouden tot een klein groepje geleerden, zoals hij uitlegt in zijn prachtige boek De Platte Aarde. Maar het aantal nuances verschil tussen de erudiete schrijver Dijkhuis en de feitenvrije woordenpatser Heslinga is echt niet op tien handen of meer te tellen.

Voor Heslinga is de 400, 500 jaar voor een gans andere reden belangrijk: het plaatst het vermeende ontstaan van het denkbeeld dat de aarde bol, is in de tijd van Copernicus’ ideeën over het heliocentrisme en in dezelfde eeuw als de oprichting van de jezuïeten. Het dient gezegd: de soldaten Gods komen vandaag eigenaardig genoeg niet aan bod in dit uurtje radio. Hoewel de positie van de aarde ook van cruciaal belang is in de platte-aardefolklore, positie is niet gelijk aan de vorm van de aarde. Aristoteles en Ptolemaeus plaatsten trouwens de sferische aarde pal in het centrum van hun sferensysteem. Deze kemel laten de redactie en de presentator al te gemakkelijk passeren.

Terug naar de uitzending: onderzoeker dr. Jan Willem Van Prooijen (Social and Organizational Psychology, VU Amsterdam) mocht in de inleiding van het programma middels een clipje enkele zinnige dingen zeggen over de aantrekkingskracht van complottheorieën, zowel bij gelovers als bij liefhebbers van fictie. Zelf heb ik eerst de stripreeks XIII verslonden, daarna Ludlums boeken, o.a. de Bourne-cyclus. Ira Levins Boys from Brazil? Yep, boek én film! Three Days of the Condor, The Parallax View, het nieuwere Atomic Blonde, slechts enkele van de ontelbare boeiende complot-in-complotfilms.

Veel nieuws heeft de zelfverklaarde ‘compleetdenker’ niet te vertellen, het grootste deel van zijn uitleg is op vier jaar tijd niet veranderd. Ja, hij legt deze keer wel uit hoe hij zijn onderzoek in 2015 startte. Als u nu denkt aan ingewikkelde metingen, gevaarlijke expedities of cartografische avonturen, dan moeten Frans én ik u teleurstellen. Op zijn 52ste stopte hij met het accepteren wat men hem eerder verteld had, want dan “begint je leven opnieuw, maar in een hogere cyclus”. Zijn moment van ontwaken in een hoogst originele verpakking. Ook in Heslinga’s geval betekent “onderzoek het zelf”, de kernfrase der Ontwaakten, dat je maar genoeg YouTube-filmpjes over het onderwerp moet bekijken. Uiteraard enkel die filmpjes die stellen dat de aarde plat is. Daar stopt het voor Frans. Dezelfde visie op eigen onderzoek wordt gedeeld door de Vlaamse complotpaus Peter Vereecke, die stelt dat je zijn conclusie kan bereiken als jij maar genoeg informatie absorbeert die zijn conclusie ondersteunt.

Heslinga begon met de YouTube-filmpjes van Eric Dubay en kreeg dan door YouTubes algoritmen steeds meer nieuwe, soortgelijke video’s voorgeschoteld. Ook op dit gebied geen verrassing: Dubay was er in 2014 al bij. Eric Dubay is een Amerikaanse ex-pat die al een lange ervaring heeft in het bedenken en recycleren van complottheorieën. Zijn aantrekkingskracht is onverklaarbaar groot, evenals die van zijn theorieën. The Atlantean Conspiracy, Exposing the Global Conspiracy from Atlantis to Zion (2012) suggereert wat ander materiaal bevestigt: rabiate antisemiet, KKK-fanboy en nazi-apologeet. Maar met een grote aanhang. Hij beheerst feilloos de middelen die YouTube, Facebook e.a. bieden.

Wanneer Morad Elouakili in een helder moment opmerkt dat deze ‘onderzoeksmethode’ geen enkel controlemechanisme heeft, veegt Frans elke denkbare vorm van peer review van tafel. Wetenschappers controleren geen wetenschappers. De vrijmetselaars, want dat zijn ze, houden elkaar de hand boven het hoofd. Georges Lemaître, die in 1832 (een lapsus voor 1932) met de Big Bang op de proppen kwam, was een vrijmetselaar. Einstein, die gedwongen werd de theorie van Lemaître te bewijzen: vrijmetselaar. Enkele eeuwen daarvoor had ook al Isaac Newton de theorieën van verre voorganger en logebroeder Nikolaas Copernicus (hoewel zo’n 175 jaar voor de oprichting van de eerste gekende loges gestorven) moeten ondersteunen. Copernicus had zomaar eventjes zonder bewijs (want zonder telescoop) aangevoerd dat de aarde een bol is! De presentator zwijgt. U, beste lezer, roept ondertussen dat Copernicus schreef dat de bolle aarde, een idee dat toen net geen 2000 jaar oud was, rond de zon draait. Het is niet duidelijk of de Nederlandse astronaut André Kuipers ook een logebroeder zou zijn, maar volgens Heslinga is hij alvast een leugenaar met dubbele agenda. Een uur lang mag Heslinga ongehinderd dit soort bagger spuien.

Nadat Frans heeft aangetoond dat hij in zijn kennis van de natuurkunde, geologie, astronomie, etc. hoegenaamd niet gehinderd wordt door enige kennis van zaken, vindt hij het tijd om te bewijzen dat hij ook taalkundig een complete lapzwans is. Het woord ‘globe’ komt volgens hem van het Duits ‘glauben’, en dat betekent ‘geloven’, wat meteen bewijst dat we gedwongen worden te geloven in het valse, bolle model. Die had ik nog niet gehoord en wat mij betreft, wint Frans op 9 april 2020 hiermee het internet!

De bellers dan, want we mogen niet vergeten dat de luisteraars centraal staan. De eerste luisteraar geeft een verwarde uitleg over hoe “een bol ook half-bol kan zijn”, en iets over de 4 pijlers waarop de aarde zou rusten, zoals beschreven in de Bijbel. Dat heeft ze gezien op YouTube. Zelfs Frans krijgt er kop noch staart aan, maar ze is wel een mooi voorbeeld hoe het er in sommige Nederlandstalige Bijbels geïnspireerde FB-groepjes over het onderwerp aan toe gaat. Een andere fan, Martine, wil haar “adhesie betuigen” en verzekert Frans en Morad dat ze goed beslagen ter ijs komt; haar neef heeft namelijk een Nobelprijs gewonnen. Volgens haar is de aarde plat, want dat vertelt haar ervaring. Opnieuw zo’n cruciaal gegeven: “ik ervaar, dus ik weet”. De hersenscheet als kennis.

De overige bellers zijn zeer kritisch en de meesten stellen vrij goede vragen, maar ze overschatten zichzelf hopeloos. Wat in een gesprek met een intellectueel eerlijk persoon zou uitmonden in een ernstig gesprek, eindigt bij de complotverzinnende gluiperd die Frans in een Gish Gallop, een stroom van baarlijke nonsens. Alle clichés komen ter sprake, alle foute aannames worden ongefilterd en onbetwist door de microfoon geduwd. Tussen haakjes, rake correcties van de nonsens van Frans kunnen gevonden worden op de ronduit schitterende website flatearth.ws (Engelstalig) en sinds kort ook op de Nederlandstalige versie.

Terug naar de vragenstellers: verschillende Henks en Djecks zitten hoorbaar met de mond vol tanden aan hun toestel en zijn zo verbouwereerd dat ze stamelend plaats moeten maken voor de volgende. Niemand van de critici beseft dat men niet kan discussiëren over een onderwerp dat men nog nooit overdacht hadden, terwijl Heslinga al vier jaar lang zalen in heel Nederland afschuimt om zijn verhaal over de platte aarde te doen.

Heel de uitzending door verkondigt Frans ongefilterd en ongehinderd zijn kinderlijke en onnozele waanideeën, en mede met de hulp van de presentator komt hij uit het gesprek en de discussies naar voren als de bedachtzaamheid en de rust zelve. Morad Elouakili, die verschillende keren blijk geeft van een scherp verstand, laat betijen. Misschien speelt het vroege uur een rol. Slechts wanneer enkele bellers zich afvragen waarom BNNVARA zendtijd aan zo’n schertsfiguur geeft, trekt de presentator ongemeen hard van leer.

Een uur luisteren naar morosoof Heslinga, dat was lang geleden. Net voor een vers nieuwsbulletin zich aankondigt, wordt Frans bedankt en gaat het weer over iets anders. Maar deze radiomaker heeft zijn zendtijd weer lekker gevuld. Hij heeft weer gescoord met een gekke meneer! Wat hebben we gelachen. Not.