Kloptdatwel?

verkeerde berichtgeving

De zaak Stolk – het verhaal van een sprookjesprofessor

by 3 Comments

Academische fraude wordt in alle openheid behandeld. Dat toont de zaak Diederik Stapel / Roos Vonk. Dat is goed, want zo weet je dat je niet kunt vertrouwen op de onderzoeksresultaten van Stapel en Vonk. Dat ging 50 jaar geleden heel anders. Dat laat de zaak van prof. dr. dr. Anthonie Stolk zien. Stolk was net als Stapel begaafd en publiceerde enorm veel artikelen in toonaangevende tijdschriften. Ook zijn onderzoeksgegevens bleken (ten minste voor een deel) verzonnen. Met stille trom verliet hij in 1962 de VU. Zijn artikelen werden niet teruggetrokken. Hij bleef zijn hoogleraarstitel voeren en vond bij de pers een willig oor voor zijn verhalen over kostbare schatten die hij in Zuid-Amerika zou hebben gevonden. Tot op hoge leeftijd bleef hij publiceren. 

De zaak Stolk - het verhaal van een sprookjesprofessor 1
Toponderzoeker Diederik Stapel bekende onlangs dat hij onderzoeksgegevens heeft verzonnen

Onlangs schreef Kloptdatwel dat de Universiteit van Tilburg bekend heeft gemaakt dat toponderzoeker Diederik Stapel onderzoeksgegevens heeft verzonnen. Inmiddels ligt ook zijn samenwerkingspartner prof. Roos Vonk onder vuur. De Volkskrant beschuldigt haar ervan dat ze ‘academische basisvaardigheden mist’ omdat ze de verzonnen onderzoeksgegevens van Stapel kritiekloos voor waar aannam. Deze zaak wordt in alle openheid besproken en dat is goed. Want daardoor weet iedereen dat we niet klakkeloos kunnen vertrouwen op de onderzoeksresultaten van Stapel en Vonk.

Pas in 1993 werd duidelijk dat VU-hoogleraar Anthonie Stolk in de jaren 1950 en ’60 jarenlang onderzoeksgegevens had verzonnen. Dat kwam aan het licht in een boek van onderzoeksjournalist Frank van Kolfschooten, Valse Vooruitgang. De VU stuurde Stolk begin jaren ’60 met vervroegd pensioen. De universiteit maakte echter nooit bekend dat het onderzoek van Stolk niet deugt. Het gevolg was dat Stolk ook na zijn pensionering de hoogleraarstitel bleef voeren en tot in de jaren 1990 een prominente rol kon spelen in de Nederlandse media met columns en populair-wetenschappelijke boeken en stukken.

Frank van Kolfschooten beschrijft de zaak Stolk met veel smaak in zijn boek Valse Vooruitgang en in nr. 9 (2010) van het Nederlandse misdaadtijdschrift ‘Koud Bloed’. Hieronder een korte samenvatting.

Een boek van Stolk - als bioloog had hij ook verstand van het trekgedrag van dieren
Een boek van Stolk – als bioloog had hij ook verstand van het trekgedrag van dieren

Stolk beschikte over talenten. Hij was in 1950 twee keer gepromoveerd (biologie en medicijnen) en trad daarna in dienst als hoogleraar bij de VU in Amsterdam. Hij legde een enorme productiviteit aan de dag met jaarlijks circa 30 artikelen die ook nog eens verschenen in toonaangevende tijdschriften zoals The Lancet, Nature en de Proceedings of the Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. In 1957 werd zijn productiviteit nog groter toen hij onder het pseudoniem dr. Carol Brubaker ‘waargebeurde’ avonturenverhalen begon te publiceren over expedities naar donker Afrika. Stolk ontpopte zich als een echte ‘homo universalis’ – hij voorzag zijn ‘dr. Brubaker’-boeken van zelfgemaakte foto’s en hij zei in een interview dat hij een poëzieprijs had gewonnen. Sommige collega’s van Stolk dachten dat de foto’s in dierentuinen waren genomen. Ook vonden ze dat een plattegrond van een Afrikaans dorp verdacht veel leek op microscopisch beeld van een cel.

In 1962 liep Stolk tegen de lamp. De Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij (OVB) ontdekte dat een onderzoek van Stolk naar bacteriestammen bij 14.000 vissen onderlinge tegenstrijdigheden bevatte. Het OVB vermoedde dat de gegevens waren verzonnen. Ook bleek het onderzoek van Stolk voor het farmabedrijf Ulcerpax niet te kloppen. Stolk zou 1.828 ratten hebben onderzocht. Het faculteitsbestuur vond slechts de onderzoeksgegevens van 180 ratten. Hetzelfde gebeurde bij een onderzoek voor een ander farmabedrijf, Brocades. Stolk bleek voor dit bedrijf niet 23.000 vissen te hebben onderzocht maar slechts 600. Hoewel Stolk bezwoer dat hij de onderzoeksgegevens van de andere 22.400 vissen thuis had liggen, werden ze nooit gevonden. Stolk werd met verlof gestuurd. Uiteindelijk besloot de VU na verschillende medische adviezen dat Stolk vanwege vroegtijdige dementie met pensioen moest. De betrokkenen bij de VU kregen volgens Van Kolfschooten een spreekverbod opgelegd. De geruisloze aftocht van Stolk leidde er toe dat veel publicaties van Stolk niet ter discussie werden gesteld. De Proceedings van de KNAW trok (op een enkele uitzondering na) het werk van Stolk niet terug. Uit de Science Citation Index bleek dat het werk van Stolk na diens pensioen nog regelmatig werd aangehaald. Volgens collega’s is er weinig zekerheid dat de artikelen juist zijn. Zijn ex-collega aan de VU, prof. dr. F.C. Stam vertelde in 1993 aan Van Kolfschooten:

‘Ik kan mij niet voorstellen dat die [publicaties] kwalitatief betrouwbaar zijn. Ik zou wel eens willen weten waar hij de tijd vandaan had moeten halen om al die onderzoeken te doen. Hij had nauwelijks staf en leefde in een isolement’.

Een boek van Stolk: 'mijn ervaringen met de Zuidamerikaanse Jivaro- en Cayapa-indianen', antiquarisch verkrijgbaar
Een boek van Stolk: ‘mijn ervaringen met de Zuidamerikaanse Jivaro- en Cayapa-indianen’

Na zijn ‘pensionering’ bleef Stolk actief in de media. Hij was columnist bij De Telegraaf tot in de jaren 1990 en hij was ook vaste medewerker bij de radio. In 1964 kwam hij in het nieuws met de ‘ontdekking’ in Zuid-Amerika van een schat van ruwe smaragden, beelden en andere kostbare voorwerpen. Stolk vertelt met een fijn gevoel voor jongensboekromantiek en understatement:

‘Ik was naar het zuidelijke Amazonegebied gegaan voor een foto- en filmexpeditie naar zeldzame planten en dieren. Onderweg vond ik de resten van deze [16e eeuwse] Chibcha-indianen en toen ben ik verder gaan zoeken. Ik ben geen archeolooog, maar als je er zo met je neus op wordt gedrukt…. Je zou het inderdaad een schat kunnen noemen als je het materialistisch zou bekijken, maar daar heb ik geen behoefte aan. Ik voel er niet voor om de kunstvoorwerpen die ik gevonden heb te verkopen. Die bewaar ik thuis, veilig in de kluis. Daar heb ik nu eenmaal plezier in’.

Het hoeft geen betoog dat de schat nooit is aangetroffen, niet in Zuid-Amerika en ook niet in de kluis bij Stolk thuis. Wel bleef Stolk tot op hoge leeftijd vertellen en publiceren over zijn ontdekkingsreizen. Omdat hij nooit in het openbaar was ontmaskerd vond hij bij de pers een willig oor. Hij overleed in 1996 op 79-jarige leeftijd in Noordwijk.

Meer lezen? Frank van Kolfschooten, Valse Vooruitgang, uitgeverij Pandora (antiquarisch verkrijgbaar) en Koud Bloed nr. 9, 2010 (te bestellen via internet bij uitgeverij Nieuw Amsterdam).

Illustratie voorzijde: wikimedia commons, md. Shafiqul Islam (Kobi). Met dank aan een van onze lezers (Utrechtse).

 

 

Media blunderen met alien-invasie artikel

by 2 Comments

Net zoals veel andere media kopte de NOS op 19 augustus 2011 ‘NASA: scenario’s voor een alieninvasie’. De media sloegen de plank mis: er was wel een artikel – maar het was niet van de NASA. Het was een grap van een paar vrienden waarvan er eentje toevallig ook werkt bij NASA.

Media blunderen met alien-invasie artikel 2
wikimedia commons (crobard)

De NOS schreef op 19 augustus:

‘Veel filmscenaristen gingen hen voor, en nu wagen ook wetenschappers zich aan scenario’s voor een mogelijke invasie door buitenaardse wezens. Onderzoekers van de Amerikaanse universiteit Pennsylvania State en NASA beschrijven in een onlangs gepubliceerd rapport verschillende invasiescenario’s door aliens. … Het pakt voordelig voor ons uit als de aliens ons willen opnemen in een intergallactische federatie à la de ‘United Federation of Planets’ uit Star Trek.  … [Maar als de aliens ons als bedreiging zien] dan kan de mensheid ook systematisch uitgeroeid worden. Mogelijke reden kan volgens de onderzoekers zijn dat het buitenaards leven het universum voor ons wil beschermen, omdat we al onomkeerbare schade aan onze eigen planeet aanbrengen’.

Het artikel waar deze berichtgeving op was gebaseerd, verscheen op 22 april 2011 in Acta Astronautica, een maandelijks populair wetenschappelijk tijdschrift van de International Academy of Astronauts.  Het tijdschrift richt zich o.a. op ‘… peaceful scientific exploration of space and its exploitation for human welfare and progress …’. Daarna verscheen het artikel medio augustus ook elders, b.v. op de website van de bibliotheek van de Cornell Universiteit. Op 18 augustus plaatste de Engelse kwaliteitskrant ‘The Guardian’ een artikel onder de kop ‘Aliens may destroy humanity to protect other civilisations, say scientists’. Het artikel verwijst naar een artikel dat zou zijn geschreven door  een ‘Nasa-affiliated scientist and colleagues at Pennsylvania State University’. 

NASA was er snel bij en plaatste op 19 augustus een tweet waarin elke betrokkenheid bij het artikel werd ontkend:

‘Yes, @drudge & @guardiannews are mistaken about an “alien” report. It’s not NASA research. Ask the report’s authorhttp://go.nasa.gov/nRI8Lf‘

De websites Universetoday en Mediamatters merkten de fout ook op en laten één van de auteurs aan het woord die uitlegt dat het om een grap gaat:

‘This isn’t a “NASA report.” It’s not work funded by NASA, nor is it work supported by NASA in other ways. It was just a fun paper written by a few friends, one of whom happens to have a NASA affiliation’.

Maar dit was blijkbaar te laat voor de NOS (en enkele andere Nederlandse media zoals de krant Trouw) (en een heleboel andere internationale media). Zo brachten bijvoorbeeld ook TV-stations het “nieuws”, zie bijvoorbeeld het nieuwsitem hieronder:

http://www.youtube.com/watch?v=EPKlFoIOGQw

 

Foto voorzijde: wikimedia commons, Lewis Francis.

Tristan gebruikte EVP apparaat om met geesten te praten

by 68 Comments

Tristan van der Vlis was ziek, we schreven eerder over hem op Kloptdatwel. Als zelfverklaard ‘paranormaal onderzoeker’ probeerde hij in contact te komen met een andere realiteit. Hij gebruikte daarvoor onder andere een EVP-apparaat. Dit apparaat produceert schijnbaar herkenbare geluiden. Maar in werkelijkheid zijn de geluiden niets anders dan ruis waarin onze hersens orde proberen te scheppen. Het is ‘auditieve pareidolia‘. We hebben op Kloptdatwel al regelmatig  geschreven over pareidolia, ofwel de neiging om patronen te zien of te horen die er in werkelijkheid niet zijn.

Uit het gisteren door justitie gepresenteerde onderzoek naar de schietpartij in Alphen aan den Rijn wordt duidelijk dat de dader, Tristan van der Vlis, ziek was. Hij leed aan schizofrenie van het paranoïde type. Een kenmerk van deze ziekte is dat het erg lastig is om logisch en normaal te denken. De Engelse wikipedia drukt het als volgt uit: ‘schyzophrenia  is a mental disorder characterized by a disintegration of thought processes and of emotional responsiveness’. Tristan hoorde stemmen, dit is één van de verschijnselen van zijn ziekte. Hierover schreven we onlangs. Volgens de NOS en de NRC probeerde hij in contact te komen met de stemmen, onder andere door te luisteren naar een EVP-apparaat. EVP staat voor ‘Electronic Voice Phenomenon’. De NRC schrijft over het EVP-apparaat:  ‘Het apparaat belooft stemmen van geesten hoorbaar te maken en Tristan sprak er zelf ook gedachtes op in. De laatste weken deed het ding niet meer wat Tristan wilde. Mogelijk was hij ook daardoor van slag’.

Wat is zo’n EVP-apparaat? De NOS-website geeft een link naar een website van iemand die diep overtuigd is dat EVP echt stemmen uit een andere dimensie hoorbaar kan maken. Op deze website wordt uitgelegd dat het EVP-apparaat willekeurige geluiden produceert en dat geesten via de ruis met ons kunnen communiceren. Maar de werkelijkheid is dat het menselijke brein in willekeurige geluiden soms een herkenbare geluid waarneemt. De website laat hiervan goede voorbeelden horen. Het is natuurlijk buitengewoon triest dat een toonaangevende nieuwssite als de NOS kritiekloos verwijst naar een website van een EVP-gelovige die de ruis zonder enig bewijs interpreteert als ‘geluiden uit een andere dimensie’.

Tristan gebruikte EVP apparaat om met geesten te praten 3

Dat leidde in 1967 tot zijn publicatie ‘Spreekverbinding met de Overledenen’. De Letse psycholoog Konstantin Raudive (1906-1974) raakte in de ban van de theorieën van Jürgenson en nam meer dan 100.000 tapes met ruis op die hij analyseerde op boodschappen van gene zijde. De publicaties van Jürgenson en Raudive waren het startpunt van een EVP-beweging die ook heden ten dage nog volop actief is. In 2004 waren er al meer dan 50.000 websites gewijd aan EVP. We vinden EVP als main-stream methode terug in programma’s zoals Ghost Hunters op Syfy. Ook hierop gaan de Amerikaanse skeptici in.

EVP geeft geen stemmen van gene zijde weer. Maar hoe werkt de pareidolia dan? Lees de verklaring van de Amerikaanse skeptici:

[EVP] … ‘refers to a common perceptual phenomenon whereby we spontaneously perceive connections and find meaningfulness in unrelated things. In other words, it involves seeing or hearing patterns where in reality, none exist. A visual example is the Rorschach Inkblot test. We may be the best pattern detectors that exist, but not all the patterns we find have any objective meaning. However, once we think we have detected a pattern, it is hard to ignore it, and generally, we take it to be meaningful. A common example of apophenia occurs when people are in the shower, and mistakenly think that they hear their door bell or telephone ringing. The white noise produced by the shower contains a broad spectrum of sounds, including those that make up ringing bells. The ear picks out certain sounds from the spectrum, and we “detect” a pattern corresponding roughly to a bell’.

‘Perception is a very complex process, and when our brains try to find patterns, they are guided in part by what we expect to hear. If you are trying to hear your friend while conversing in a noisy room, your brain automatically takes snippets of sound and compares them against possible corresponding words, and guided by context, we can often “hear” more clearly than the sound patterns reaching our ears could account for. Indeed, it is relatively easy to demonstrate in a psychology laboratory that people can readily come to hear “clearly” even very muffled voices, so long as they have a printed version in front of them that tells them what words are being spoken. The brain puts together the visual cue and the auditory input, and we actually “hear” what we are informed is being said, even though without that information, we could discern nothing. Going one step further, and we can demonstrate that people can clearly “hear” voices and words not just in the context of muddled voices, but in a pattern of white noise, a pattern in which there are no voices or words at all.

Given that we can routinely demonstrate this effect, it is only parsimonious to suggest that what people hear with EVP is also the product of their own brains, and their expectations, rather than the voices of the dearly departed’.

Treurig dat de verwarde Tristan zoveel waarde hechtte aan zijn EVP-machine. En te gek voor woorden dat een toonaangevende nieuwssite kritiekloos naar dit fenomeen linkt.

Wetenschap heeft geen ‘auto-correct knop’

by 11 Comments

Skeptici roemen vaak het zelfreinigend vermogen van de wetenschap. Zelfcorrectie onderscheidt de wetenschap van de astrologie en andere pseudowetenschappelijke nepperij. Maar corrigeert de wetenschap wel altijd zijn eigen missers? Over die vraag stond een paar dagen geleden (25 juni)  een interessant artikel in de New York Times. Een korte samenvatting.

Wetenschap heeft geen 'auto-correct knop' 4
Carl Sagan: vertrouwen in zelfcorrigerend vermogen van wetenschap (wikipedia)

Het artikel begint met een optimistisch citaat van Carl Sagan:

“There are many hypotheses in science which are wrong. That’s perfectly all right: it’s the aperture to finding out what’s right. Science is a self-correcting process.”

Om direct daarna vast te stellen dat de werkelijkheid niet zo simpel in elkaar zit. Wetenschap heeft geen ‘auto-correct’-knop. De wetenschap repareert niet altijd (met gemak) zijn fouten:

‘Science runs forward better than it does backward. Why? One simple answer is that it takes a lot of time to look back over other scientists’ work and replicate their experiments’.

Het tijdschrift Science publiceerde in mei acht kritische commentaren naar aanleiding van een controversieel artikel over bacteriën die arsenicum in hun DNA zouden kunnen inbouwen (in plaats van fosfor). Maar het betwiste onderzoek werd door geen van de critici herhaald. Dat zou een team namelijk maanden werk hebben gekost. Veel wetenschappers besteden niet graag zoveel energie als de kans op een negatief resultaat groot is. Ze werken liever aan onderzoek dat nieuwe inzichten oplevert. Een van de criticasters (Rosie Redfield van de Universiteit van British Columbia): “Scientifically I think trying to replicate the claimed results is a waste of time.” Daardoor zijn er onvoldoende argumenten om de controversiële paper in te trekken. De conclusies van het oorspronkelijke artikel blijven dus overeind.

Wetenschap heeft geen 'auto-correct knop' 5
De vreemde resultaten van Daryl Bem blijven overeind (CSI)

Soms nemen wetenschappers wel de moeite om een onderzoek te herhalen. Dan lopen ze wel het risico dat hun resultaten niet worden gepubliceerd. En dat is slecht voor je wetenschappelijke carrière. Daryl Bem, een psycholoog aan de Cornell Universiteit, schokte zijn collega’s met een zeer merkwaardig onderzoeksresultaat dat hij publiceerde in The Journal of Personality and Social Psychology. Mensen zouden meetbaar beïnvloed worden door toekomstige gebeurtenissen. Drie onderzoeksteams herhaalden het onderzoek van Bem – zonder resultaat. Een van de teams schreef een artikel. Maar dat werd afgewezen door het tijdschrift. Niet omdat het herhaalde onderzoek niet zou deugen, maar ‘omdat we nooit herhalingsstudies publiceren’ zo lichtte de hoofdredacteur toe. Amerikaanse skeptici verwierpen de onderzoeksresultaten van Bem. Maar een ‘debunk’-artikel in de Skeptical Enquirer heeft natuurlijk niet de status van een officiële retraction. De conclusies van het oorspronkelijke artikel blijven dus overeind.

En zelf als herhaald onderzoek wél wordt gepubliceerd leidt dit er niet altijd toe dat een controverse wordt beslecht. Dat overkwam de onderzoekers die het XMRV virus niet konden vinden in patiënten met het chronische vermoeidheidssyndroom. In 2009 publiceerde Judy Mikovits in Science dat lijders aan dit syndroom dit virus bij zich droegen. Toen andere onderzoekers het virus niet konden vinden en Mikovits vroegen om haar artikel in te trekken, reageerde ze dat ze dat ‘prematuur zou vinden’. Science publiceerde wel een ‘expression of concern’. De conclusies van het oorspronkelijke artikel blijven dus overeind.

Toch zit er beweging in het XMRV-onderzoek. Samen met viroloog Ian Lipkin herhaalt Judy Mikovits haar onderzoek op verzoek van het Amerikaanse Institutes of Health. Jammer  genoeg is dit soort onderzoek de uitzondering en niet de regel.

Rechtbank die hond ter dood veroordeelde is broodje aapverhaal

by 31 Comments

Vorige week donderdag haalde het nieuws de wereldpers: een rabbijnse rechtbank in Jeruzalem had een hond veroordeeld tot de dood door steniging. Veel nieuwsmedia, ook in Nederland, legden het in geuren en kleuren uit. Hier is een versie uit Israël zelf. Het verhaal blijkt niet te kloppen. Een paar uur geleden (op maandag 20 juni) publiceerde de BBC een rectificatie.

Het verhaal was als volgt. De rechtbank zou de hond ter dood veroordeeld hebben omdat die de reïncarnatie zou zijn van een bekende advocaat die twintig jaar geleden de rechtbank had beledigd. De rechtbank zou dit vermoeden hebben gekregen omdat de hond medewerkers van de rechtbank bedreigde. En, nog steeds volgens het verhaal dat vorige week de wereldpers haalde, zou één van de rechters zich de vervloeking herinneren die de rechtbank de advocaat had opgelegd: hij moest na zijn dood terugkeren als hond. Dat is een pittige straf, want de hond staat niet hoog aangeschreven lees ik in het aangehaalde artikel uit Israël. De advocaat was enkele jaren geleden overleden. En 1+1=2 zou de rechtbank hebben gedacht. De steniging zou door kinderen in de buurt moeten worden uitgevoerd.

Het verhaal was natuurlijk gefundenes Fressen voor mensen die graag wijzen op de absurde logica die gelovigen soms kunnen opleggen aan de wereld. En misschien was het ook wel een te mooi verhaal. In ieder geval klopt er volgens de BBC niets van. De BBC schrijft:

‘Reports that a Jewish rabbinical court in Israel condemned a stray dog to death by stoning have been strongly denied. The source of the report, Israel’s Maariv newspaper, apologised for its headline and for any offence caused. The head of the court, Yehoshua Levin, was quoted by Maariv as saying: “There is no basis for abuse of animals from the side of Jewish Halacha [law].”

Er was wel een hond. Die was het gebouw binnengelopen, en zat rustig in een hoekje. De rechtbank had slechts de afdeling zwerfhonden van de gemeente gebeld om het dier op te laten halen.

Foto voorzijde: alarabiya.net