Gert Jan van 't Land

‘Evolutie is maar een theorie’. Dit argument van tegenstanders van de evolutietheorie berust op een verkeerd begrip van het woord ‘theorie’. Tegenstanders van de evolutietheorie betogen vaak dat de ‘theorie van de jonge aarde’, een aarde die enkele duizenden jaren geleden door God werd geschapen, een gelijkwaardige verklaring biedt voor wat we weten over de geschiedenis van de aarde. Dat klopt niet. Rational wiki weerlegde onlangs 101 denkfouten van ‘jonge aarde’-gelovigen. Evolutie is niet alleen een theorie, het is ook een wetenschappelijk feit.

Evolutie is maar een theorie

‘Evolutie is maar een theorie’. Wie dat zegt verwart twee betekenissen van het woord ‘theorie’. In het dagelijks spraakgebruik kan het woord  ‘theorie’ verwijzen naar een verklaring die nog de nodige onzekerheden bevat, een speculatie of een veronderstelling. In de wetenschap wordt het woord echter heel anders gebruikt. Een wetenschappelijke theorie is ‘een samenhangend geheel van denkbeelden, verklaringen en hypothesen’ die kunnen worden gebruikt om de werkelijkheid te beschrijven. Een wetenschappelijke theorie is goed onderbouwd, breed gedragen en vooral ook toetsbaar. Als de theorie niet klopt, niet overeenstemt met de werkelijkheid, dan kan deze worden verworpen. Dat gebeurde bijvoorbeeld met de theorie dat de zon om de aarde draait. Maar zolang een theorie goed werkt om verschijnselen in de werkelijkheid te verklaren, wordt de theorie in de wetenschap voor waar aangenomen. Sommige theorieën werken zo goed dat er weinig of geen enkele twijfel over is. Maar wanneer is iets een feit? In de wetenschap zijn feit en theorie geen vijanden van elkaar – feiten worden verklaard door een theorie. Wetenschappelijke feiten zijn datgene wat we weten over de wereld om ons heen. Een theorie helpt ons om deze feiten te verklaren. Zwaartekracht is een feit. Appels vallen altijd naar beneden. Dit feit wordt verklaard door de theorie van de zwaartekracht. Deze theorie werkt zo goed dat deze boven twijfel is verheven. In de categorie feit bevindt zich ook de evolutie, de evolutietheorie kan de evolutie uitstekend verklaren. De evolutietheorie is wetenschappelijk boven twijfel verheven.

De Wikipedia definieert het begrip theorie zoals we hier bespreken. De website Language of Bad Physics licht de verschillende betekenissen van het woord theorie ook goed toe. In een uitstekend essay met de titel ‘Evolution is a Fact and a Theory’ haalt Laurence Moran (hoogleraar biochemie aan de Universiteit van Toronto) de bekende evolutiebioloog en schrijver Stephen Jay Gould (1941-2002) aan, die in 1981 schreef:

‘In the American vernacular, “theory” often means “imperfect fact”–part of a hierarchy of confidence running downhill from fact to theory to hypothesis to guess. Thus the power of the creationist argument: evolution is “only” a theory and intense debate now rages about many aspects of the theory. If evolution is worse than a fact, and scientists can’t even make up their minds about the theory, then what confidence can we have in it? Indeed, President Reagan echoed this argument before an evangelical group in Dallas when he said (in what I devoutly hope was campaign rhetoric): “Well, it is a theory. It is a scientific theory only, and it has in recent years been challenged in the world of science—that is, not believed in the scientific community to be as infallible as it once was.”

Well evolution is a theory. It is also a fact. And facts and theories are different things, not rungs in a hierarchy of increasing certainty. Facts are the world’s data. Theories are structures of ideas that explain and interpret facts. Facts don’t go away when scientists debate rival theories to explain them. Einstein’s theory of gravitation replaced Newton’s in this century, but apples didn’t suspend themselves in midair, pending the outcome. And humans evolved from ape-like ancestors whether they did so by Darwin’s proposed mechanism or by some other yet to be discovered’.

Is de theorie van de jonge aarde gelijkwaardig aan de evolutietheorie?

Aanhangers van de ‘theorie van de jonge aarde’ zijn van mening dat de feiten die we weten over de wereld om ons heen ook heel goed kunnen worden verklaard door een theorie die veronderstelt dat de aarde enkele duizenden jaren geleden werd geschapen. Helaas klopt dit niet. Een fundamenteel probleem van de theorie van de jonge aarde is dat haar aanhangers aannemen dat de bijbel een waarheidsgetrouwe bron van informatie is over de geschiedenis van de aarde. Zij verwerpen alle wetenschappelijke feiten die in strijd zijn met dit idee. Daarmee is de theorie van de jonge aarde een geloof, geen wetenschappelijke theorie. Immers – de theorie van de jonge aarde trekt zich niets aan van feiten die niet in haar kraam te pas komen. Het woord ‘theorie’ wordt dus volstrekt verkeerd gebruikt.

In een spraakmakend artikel ‘101 evidences for a young age of the earth and the universe, can science prove the age of the earth’ zette de bioloog Dr. Don Batten in 2009 101 argumenten op de rij ter onderbouwing van de jongeaardetheorie. Rational Wiki heeft een paar dagen geleden een artikel geplaatst waarin alle 101 argumenten worden weerlegd.

Don Batten begint zijn artikel met de veronderstelling dat geen enkele wetenschappelijke methode de leeftijd van de aarde kan bewijzen – er is ‘geen onafhankelijke, natuurlijke klok’. Rational Wiki legt uit dat de wetenschap helemaal geen behoefte heeft aan een onafhankelijke klok. Een wetenschappelijke theorie is voldoende, een samenhangend geheel van denkbeelden, verklaringen en hypothesen. Aldus de Rational Wiki: ‘There is no need for an “independent natural clock” thanks to the principle that reality is objective: if analyses of many samples by different methods arrive at the same age, this is strong evidence that the estimate is correct’.

Volgens mij is Batten in feite slechts bezig met een woordspel waarmee hij probeert aannemelijk te maken dat geloof en theorie gelijkwaardige verklaringen bieden voor de werkelijkheid. Dat is niet zo, het zijn fundamenteel verschillende methodes van verklaring. Een geloof is een overtuiging die zich niets hoeft aan te trekken van de werkelijkheid, terwijl een theorie juist wel een duidelijke relatie heeft met de werkelijkheid, zoals ik hiervoor heb proberen uit te leggen. Is Batten in verwarring over de betekenis van de woorden theorie, geloof en feit, of trekt hij bewust een rookgordijn op? Ik denk dat de onduidelijkheid ontstaat omdat Batten eigenlijk bezig is met een poging tot bekering van zijn lezers tot zijn geloof, niet met een wetenschappelijke discussie. Verderop in zijn artikel bekent Batten duidelijk kleur: de Bijbel is de enige bron van betrouwbare informatie over de wereld om ons heen, want gebracht door de enige die bij de schepping daadwerkelijk aanwezig was. Aldus Batten:

‘Science is based on observation, and the only reliable means of telling the age of anything is by the testimony of a reliable witness who observed the events. The Bible claims to be the communication of the only One who witnessed the events of Creation: the Creator himself. As such, the Bible is the only reliable means of knowing the age of the earth and the cosmos’.

Daarna geeft Batten zijn overzicht van 101 argumenten. Een voorbeeld: veel fossiele botten die volgens datering miljoenen jaren oud zouden zijn, zijn nauwelijks gemineraliseerd. Dit wordt in het artikel ‘Dinosaur Bones Just how old are they’ gebruikt als een argument dat de botten niet oud kunnen zijn. Rational Wiki antwoordt dat dit geen geldig argument is:

‘There is no requirement that fossil bones have to be re-mineralized — bones and teeth are naturally made from a mineral (apatite,^[wp] which is largely calcium phosphate^[wp]) in the first place. Furthermore, this still leaves fossil bones which are dated many millions of years old that have been mineralized. Dinosaur bones date from as far back as 235 million years ago’.^[16]

En zo gaat het door. 101 keer.