Columns

Medisch Contact van 20 juli ruimde maar liefst 5 pagina’s, waaronder de coverfoto, in voor een ‘zomer-interview’ van Henk Maassen met Jeroen Geurts. Een snelle blik op het bijgeleverde CV maakt duidelijk dat het om een bijzonder persoon gaat: opgeleid als neurobioloog, nu MS-onderzoeker, lid van de KNAW, hoogleraar aan de VU, sinds 2016 columnist van NRC-wetenschap en sinds dit jaar bestuursvoorzitter van ZonMw. En nog maar 41 jaar oud. Zijn voorganger bij ZonMw was Pauline Meurs en deze had een uitgesproken pro-alternatief profiel met haar liefde voor pluriforme wetenschap en haar onwil om ook maar iets te ondernemen tegen de diverse ZonMw-signalementen over ‘complementaire geneeswijzen’, een onwil die haar de Meester Kackadorisprijs 2015 opleverde.

Zou Geurts die koers voortzetten of slaagt hij erin die broeierige initiatieven de kop in te drukken? Op een beantwoording van die vraag zullen wij nog even moeten wachten: dat onderwerp komt in het interview niet aan de orde. Vanuit mijn eigen preoccupaties was ik verder benieuwd naar zijn opvattingen over alternatieve geneeswijzen, over modeziekten en over de invulling van zijn NRC-column.

Over zijn uitverkiezing als NRC-columnist: zou hij als opvolger van Piet Borst, die die plek 20 jaar geleden van wijlen Dunning overnam, op die invloedrijke plek in de NRC wel een unverfroren regulier standpunt gaan innemen? Beide eminente voorgangers deden dat zeker wel. Ik werd bij het lezen van de inleidende woorden in het interview op dit punt enigszins gealarmeerd door de aankondiging dat hij ‘verklaard anti-reductionist’ is. Dat deugt natuurlijk niet, want wetenschap, zeker de medische wetenschap, is weinig anders dan reduceren. Van uiterlijke kenmerken naar DNA, van plantaardige stoffen tot een werkzaam molecule en van onduidelijke loopstoornis tot de diagnose MS: het is allemaal reductie! Later in het interview bleek Geurts hier vooral de psychiatrie en de overschatting van MRI-beeldvorming in die discipline op het oog te hebben. Op liefde voor die ‘holistische’ alternatieve geneeswijzen konden wij hem gelukkig niet betrappen.

Wij lazen ook dat hij enkele jaren geleden nog krachtig stelling had genomen tegen alternatieve geneeswijzen, maar – daarover op de vingers getikt door een VU-filosofe – zich in de filosofie was gaan verdiepen. Hij noemt daarbij het begrip ‘paradigma-shift’ van Kuhn, in de beginjaren van de alternatieve geneeskunde steevast aangeroepen om het ontbreken van wetenschappelijk bewijs te disculperen, gelukkig nog net niet. Zijn afkeer van reductionisme in de psychiatrie is natuurlijk terecht, want ons geestelijk leven is veel te gecompliceerd om gereduceerd te kunnen worden tot stoornissen in de neurotransmitters. Ook geeft hij de overschatte Dick Swaab even een veeg uit de pan: ‘Wij zijn niet ons brein, wij hebben een brein’. Volkomen juist. Hij zorgde ervoor dat er aan de VU naast hem een hoogleraar filosofie van de neurowetenschappen werd aangesteld. De confrontatie met de beperkingen van de neurowetenschap terzake van het stof-geest probleem maakt zo’n leerstoel natuurlijk opportuun, want dat probleem zal wetenschappelijk voorlopig nog niet worden opgelost. Hier past bescheidenheid en onderzoekers die zich op dat probleem stortten werden er in het lab van Watson en Crick zelfs van verdacht aan een vroeg stadium van de ziekte van Alzheimer te lijden. Het is meer voer voor filosofen.

Een echt ernstige uitglijder maakt Geurts als hij stelt overeenkomsten te zien tussen MS en het chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS). In beide gevallen zou er schade aan de grijze stof optreden, waarbij er bij MS een massale immunologische reactie volgt, terwijl die bij het CVS zou ontbreken. Hij mag CVS graag betitelen als ’MS-light’. Gelukkig wordt hem dat, zo zegt hij zelf, door zijn vakbroeders niet in dank afgenomen, want hij zou toch moeten weten dat de speurtocht naar een somatische afwijking bij die diagnose vruchteloos is gebleven en als afgesloten moet worden beschouwd. Het betreft een zogenaamd ‘functional somatic syndrome’ (Wessely) en Geurts’ suggestie dat er een organische afwijking in het spel is is zeer lichtvaardig en contra-therapeutisch. Deze patiëntencategorie wil niets liever dan hun kwaal als een lichamelijke afwijking erkend krijgen en de losse opmerking van Geurts zal zeker zijn weg vinden naar de CVS-lijders, die daardoor minder vatbaar worden voor de enige therapievorm, die enig succes bij deze aandoening kan claimen: cognitieve gedragstherapie. Als onze overijverige jonge professor daarvoor de tijd kan vinden zou hij zich toch eens wat nader in deze materie moeten verdiepen.

In de geneeskundige praktijk en literatuur wordt frequent gebruik gemaakt van afkortingen. Dat gebruik is niet onomstreden en recent verscheen in Medisch Contact weer eens een serieuze kritiek op het vele gebruik van afkortingen en werd er gepleit voor afschaffing ervan. In het archief van dit artsenblad zijn vrijwel jaarlijks brieven en artikelen te vinden, waarin bezwaar wordt aangetekend tegen het alsmaar toenemend aantal afkortingen, waarvoor met name in specialistenbrieven vaak geen uitleg van de afkorting te vinden is. Ten onrechte veronderstellen deze specialisten dat huisartsen en collega’s met een andere specialisatie deze afkortingen wel kennen.

Ingewikkeld wordt het ook als een en dezelfde afkorting meerdere betekenissen kan hebben, zoals regelmatig voorkomt. Curieus was het toen in 1990 de homeopathische artsen zich plotseling Homeopathische Specialisten Vereniging gingen noemen, zonder zich te realiseren dat elke normale arts weet dat deze afkorting reeds lang staat voor Herpes Simplex Virus (verwekker van de koortslip en de herpes genitalis), HSV. De Specialisten Registratie Commissie verbood deze pretentieuze naamgeving en de ‘HSV’ trok zijn drol in en werd VHAN.

Niet alleen in de geneeskunde ook in geheel ander verband kunnen afkortingen voor verwarring zorgen. Zo werd ik – hoewel ik als katholiek opgevoede jongeman wellicht beter had moeten weten – tijdens mijn recente bezoek aan Siena (Italië) geïntrigeerd door de afkorting IHS, die op talrijke openbare gebouwen staat, vaak opgenomen in het beeld van de zon, zoals o.a. op de Palazzo Pubblico. Die IHS kwam ik ook tegen op de talrijke schilderijen met geschilderde scenes uit heiligenlevens zoals aanwezig in de rijke pinacotheek van Siena. De betekenis van de afkorting, die ik wel kende uit mijn roomse jeugd waarin hij ook dominant aanwezig was, was mij evenwel onbekend en de suppoosten van de pinacotheek konden mij ook niet echt verder helpen.
Na thuiskomst leverde enig speurwerk de volgende resultaten op. Het IHS-monogram dateert al van de hoge middeleeuwen en zou afgeleid zijn van het Griekse (ΙΗΣΟΣ): Iota, Èta en Sigma. Omdat niet iedereen besefte dat het oorspronkelijk Griekse letters zijn en dat de letter H in het Grieks een È is, bleek het monogram raadselachtig geworden. Dit maakte de weg vrij voor het bedenken van andere verklaringen waarbij het monogram een afkorting werd voor een Latijnse zinsnede. De meest gangbare varianten hiervan zijn: Iesus hominum salvator (Jezus de redder der mensen) en In hoc signo (In dit teken (zult gij overwinnen)), als verwijzing naar de droom die de Romeinse keizer Constantijn de Grote gehad zou hebben en die leidde tot zijn bekering.

Het monogram wordt ook gebruikt als logo van de katholieke orde der jezuïeten, sinds de stichter van de orde, Ignatius van Loyola, het als zijn zegelmerk koos. Zij gaven er ook enkele nieuwe betekenissen aan: Iesum habemus socium (Wij hebben Jezus als metgezel) en Iesu humilitas societas (De nederige sociëteit van Jezus). Hiertegenover meldt Wikipedia ook staan enkele spottende interpretaties: Iesuitae habent satis (De jezuïeten hebben genoeg) en Iesuitae hominum seductores (De jezuïeten [zijn] verleiders van mensen).
Ook de huidige paus nam het IHS-monogram op in zijn wapen, hetgeen samenhangt met zijn lidmaatschap van de jezuïetenorde. Wikipedia wijst nog op een laatste alternatieve betekenis waarmee het IHS-monogram niet verward mag worden: Institute for Housing and Urban Development Studies: het internationale instituut voor stedenbouwkunde en stedelijke ontwikkeling en stadsvernieuwing van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Dit instituut zal dus wel niet zijn opgericht door katholieken. Een door Wikipedia niet genoemde betekenis van de afkorting IHS werd ooit aangedragen door de tot het katholicisme bekeerde schrijver Gerard Reve. Hij wist het wel: de afkorting staat voor niets anders dan voor Individuele Huur Subsidie. Ik val Gerard Reve niet graag af, maar tegen zijn verklaring pleit natuurlijk wel dat het IHS-monogram wel te vinden is op kerkgevels, biechtstoelen, bidprentjes, kazuifels en altaren maar daarentegen op geen enkele stadhuisgevel in ons land te zien is.

Op 22 februari 2017 kwam in Dorpsgenoten, een huis-aan-huisblad uitgegeven door uitgeverij Belleman te Egmond, de arts Nico van Amstel aan het woord, die naar aanleiding van de komst van een zendmast in Egmond alarmerende maar volledig onjuiste beweringen deed over de gevolgen ervan voor de plaatselijke volksgezondheid. Hij ging zelfs zo ver dat hij verontrust gemaakte burgers aanraadt om door hem alvast bloedonderzoek te laten doen nu de zendmast nog niet in gebruik is genomen.

Het was volkomen onduidelijk waarop dit bloed dan nagekeken zal worden en welke waarden na blootstelling aan het nieuwe zeer zwakke en volledig veilige, want laagfrequente magnetische veld zouden kunnen veranderen. Hij brengt daarvoor bijna 20 euro in rekening. De elektromagnetische velden (EMV), die in ons land aanwezig zijn als gevolg van zendmasten, hoogspanningskabels e.d. blijven ver onder de internationaal als veilig aangemerkte niveaus, zelfs ook voor kinderen. De enige twijfel, zoals verwoord door het gezaghebbende Kennisplatform Elektromagnetische velden en Gezondheid, betreft een mogelijk zeer licht verhoogde kans op kinderleukemie. Sommig onderzoek laat geen toename van deze ziekte zien na blootstelling en sommig wel, maar die omstreden bevinding zou dan in het ongunstigste geval kunnen leiden tot 1 extra geval van kinderleukemie in Nederland in twee jaar.
Biologisch is het optreden van kanker bij deze veldsterkten onverklaarbaar, een door het Kennisplatform onderbelicht gegeven, en blijkt zeer minieme opwarming het enige meetbare effect te zijn. Alle andere klachten die wel worden toegeschreven aan EMV zijn illusoir en berusten op het zogenaamde nocebo-effect: bewoners voelen zich ziek omdat ze vermoeden ziek te kunnen worden van de leidingen en van daaromheen hangende magnetische straling.

Wij stuurden een ingezonden brief naar Dorpsgenoten en deze werd op 1 maart geplaatst, voorzien van een naschrift van Van Amstel. Hij verwees naar hier en daar strengere buitenlandse regelgeving en wetenschappelijk onderzoek uit Klempten-West in ‘Bavaria’.  Op de website van de anti-EMV club StopUMTS was snel duidelijk waarop Van Amstel zijn beweringen baseerde en een blik op zijn website maakte nog meer duidelijk: de arts Van Amstel is slechts basisarts en daarnaast homeopaat en acupuncturist. Dat hij lid is van alternatieve clubs als de NAAV, de WAVAN, de VHAN en de AVIG, dat maakt de zaak alleen maar erger. Natuurlijk kan iemand, die medisch de plank zo misslaat als deze alterneut, per ongeluk ook wel eens gelijk hebben, dus heb ik toch even verder gekeken naar de onderzoeksbevindingen uit ‘Bavaria’ (Van Amstel bedoelt Beieren!), waarop hij zich baseert en die via www.stopumts.nl snel waren gevonden: http://www.laleva.org/de/upload/2008/06/Studie_Kempten_West.pdf

Het betreft een onderzoekje onder 28 personen, voor en na plaatsing van een zendmast voor T-mobile, geïnitieerd door een lokale Heilpraktiker en een ‘arts voor milieuziekten’, die eerder werkzaam was in een kliniek voor biologische oncologie. Zij lieten kijken naar serotonine en melatonine in het bloed en maakten een diff-je, waarmee witte en rode bloedcellen kunnen worden bekeken. De resultaten lieten flinke veranderingen zien in de serotonine- en melatonine-spiegels, terwijl er over het diff-je niets wordt gemeld.
Natuurlijk zijn laboratoriumbevindingen geschikter om een biologisch effect vast te stellen dan het uitvragen van subjectieve klachten bij blootgestelden. Net als bij de aanhoudende onzekerheid over de kinderleukemie zou er – mochten dit reproduceerbare effecten zijn – opnieuw een biologisch onverklaarbaar fenomeen zijn gevonden, omdat immers onomstotelijk vaststaat dat de laagfrequente straling waarover het hier gaat geen ioniserend effect heeft op moleculen.
Gelukkig hoeven de bevindingen van Dr Med Markus Kern c.s. echter niet serieus worden genomen, want zij werden nooit gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift en dat gaat ook vast niet meer gebeuren, want het onderzoek dateert uit 2007. Van Amstel sprak in zijn eerste stukje ook nog de wens uit dat de gemeente Bergen de kosten van dit bedrieglijke en zinloze onderzoek zou betalen, maar als dat zou gebeuren zou dat dus een schandalige verspilling van belastinggeld betekenen.

In de editie van 8 maart loopt de discussie nog door. Ik kreeg bijval van een bedrijfsarts uit Egmond, terwijl Van Amstel daarop repte over ‘elektrogevoelige mensen’ (ze bestaan niet) en dat er ‘calcium de cel in gaat als gevolg van de straling’: waar zou hij dat nu toch weer vandaan halen?