Kloptdatwel?

Gezondheid

Uitbraken van met vaccinatie voorkombare ziekten op de kaart

by 87 Comments

Ondanks het grote succes van vaccinatiecampagnes zijn er toch regelmatig uitbraken van ziekten die met die vaccins voorkomen hadden kunnen worden. Dat speelt niet alleen in gebieden waar door oorlogsomstandigheden of andere logistieke problemen het sowieso erg moeilijk is om de vaccinatiegraad hoog genoeg te krijgen, maar helaas ook in gebieden waar dat niet speelt, zoals in ons eigen landje. De recente mazelenuitbraak is daar een triest voorbeeld van. De redenen zijn bekend: sommigen laten hun kinderen niet vaccineren uit geloofsovertuiging en de mythes die verspreid worden door de antivaccinatie-beweging doen ook geen goed.

Op de site van de Council on Foreign Relations (CFR) staat een zeer interessante interactieve kaart waarop de uitbraken van ziekten als mazelen, bof, kinkhoest, polio, rode hond en een paar andere, zijn weergegeven per jaar (sinds 2008) en per regio. Door op een cirkeltje van een uitbraak te klikken, krijg je meer informatie over die uitbraak. “These outbreaks illustrate a worrying trend and raise the sense of alarm regarding failures in and public resistance to vaccine efforts”, aldus Laurie Garrett, senior fellow for global health bij CFR. “Small decreases in vaccine coverage are known to lead to dramatic increases in outbreaks of vaccine-preventable diseases.” Wel een mooi, maar geen vrolijk stemmend kaartje.

Uitbraken van 2008 t/m 2013 (klik op kaartje om naar de echte interactieve kaart te gaan)
Uitbraken van 2008 t/m 2013 (klik op kaartje om naar de interactieve kaart te gaan)

De kaart trok de afgelopen weken opeens behoorlijk wat aandacht via social media en er werd op diverse grote websites genoemd. En dat terwijl de website al sinds 2011 in de lucht is. Tim Farley, bekend van de websites “What’s the Harm?“en Skeptools zocht uit hoe dit nu opeens zo populair werd: “A butterfly flaps its wings on Twitter, and a vaccine map goes viral“.

 

Buitenlandse ‘doctors’ mengen zich in Nederlandse stralingsdiscussie

by 27 Comments

Wie heeft er tegenwoordig geen smartphone, tablet of laptop? Met z’n allen maken we steeds meer gebruik van mobiel internet. Meer gebruik betekent dat er meer capaciteit geboden moet worden door de providers. Die willen daarom nieuwe zendmasten plaatsen, ook om het nieuwe G4-netwerk operationeel te maken. Dat roept echter maatschappelijke weerstand op, zoals het NOS Journaal van zaterdag 11 januari berichtte. Bewoners vinden de nieuwe masten lelijk, maar bij doorvragen blijkt dat ze vooral de mogelijke gevaren van de elektromagnetische straling voor de gezondheid vrezen.

In het Journaal kwam onder andere een woordvoerster van een actiecomité in Hoofddorp aan het woord. Het Haarlems Dagblad besteedde eind vorig jaar al aandacht aan dit Bewoners Collectief Zendmastprotest. Het gaat mij nu niet om dit collectief – waarvan ik de goede bedoelingen en oprechte zorgen absoluut niet wil betwisten of ridiculiseren -, maar om een andere organisatie die in het artikel in de krant werd genoemd en die zich in de Nederlandse stralings- en zendmastdiscussie heeft gemengd. Ik citeer:

Dus kregen B en W van Haarlemmermeer vorige week een brief van een internationale groep doktoren, onder wie een Nobelprijswinnaar. Dat ‘Doctors for safer schools’ had via het Bewoners Collectief gehoord dat B en W masten willen toestaan vanaf vijftig meter van scholen en kinderdagverblijven, eenzelfde afstand als bij 380 kV-masten. En dat verontrustte de doctoren, aangezien er binnen vijfhonderd meter ‘duidelijk gevaren zijn voor de volksgezondheid’.

Wie zitten er achter dat mysterieuze ‘Doctors for Safer Schools’, die in het artikel achtereenvolgens als ‘doktoren’, ‘doctors’ en ‘doctoren’ worden aangeduid? Zijn het artsen, wetenschappers, gezondheidsdeskundigen? Kennelijk bevindt er zich een Nobelprijswinnaar in hun midden. Het antwoord op alle vragen is vrij simpel te vinden, want de ‘Doctors’ hebben een eigen website, waarop ook hun ledenlijst in te zien is. En eerlijk gezegd verontrustte die lijst me nogal. Van veel van de leden kan de objectiviteit en de deskundigheid op het gebied van elektromagnetische velden sterk betwijfeld worden.

Doctors to the rescue

‘Doctors for Safer Schools’ is opgericht door Stephen Sinatra en Kerry Crofton. Sinatra is een Amerikaanse arts die zich met een veelheid aan gezondheidszaken bezighoudt. Hij is volgens zijn Wikipediapagina cardioloog, voedingsdeskundige, specialist op het gebied van anti-aging en bovenal voorvechter van integrative medicine. Het met deze vorm van geneeskunde verhelpen van symptomen gerelateerd aan elektrosensitiviteit wordt op de website van de ‘Doctors’ dan ook warm aanbevolen. Sinatra is tevens de man achter het Heart MD Institute, een internetplatform over integrative medicine waarop ook aandacht wordt besteed aan elektrosensitiviteit. Sinatra is verder ‘bio-energetisch psychotherapeut’. Het klinkt allemaal heel indrukwekkend, maar er zijn genoeg zaken die een skeptische blik rechtvaardigen. Zo verkoopt Sinatra door hemzelfde geproduceerde en gepropageerde voedingssupplementen en treedt hij regelmatig op bij Dr. Oz, een televisieshow die op het Science-Based Medicine blog voortdurend wordt bekritiseerd vanwege het promoten van kwakzalverij.

Sinatra propageert verder een techniek die ‘grounding’ of ‘earthing’ wordt (gronden/aarden), waarbij je met je blote voeten contact maakt met de aarde. Het idee is dat de elektronen van de aarde een heilzame werking op het lichaam hebben. Een studie van Sinatra onder 10 personen, gepubliceerd in het Journal of Alternative and Complementary Medicine, zou dat moeten bewijzen. Of die studie deugdelijk was opgezet en uitgevoerd, mogen anderen beoordelen; er lijkt in elk geval niet geblindeerd te zijn en er was ook geen controlegroep. Het Journal of Alternative and Complementary Medicine werd recentelijk door VtdK-bestuurslid en emeritus hoogleraar psychiatrie Michiel Hengeveld nog gekenschetst als een ‘clubblad van niet-reguliere behandelaars waaronder vele notoire alternatievelingen’.

Medeoprichter Kerry Crofton is geen arts, maar psychologe, eveneens betrokken bij het reeds genoemde Heart MD Institute. Op de reeds genoemde website van dit platform wordt bij de informatie over elektrosensitiviteit vooral naar haar werken verwezen. Zij speelt vermoedelijk een belangrijke rol bij ‘Doctors for Safer Schools’, want welke pagina van hun website je ook bezoekt, haar naam verschijnt overal in de adresbalk:

Kerry-Crofton-websites

Verder wordt door de ‘Doctors’ prominent verwezen naar een website van Safer-Tech Solutions waarop we wederom voornamelijk het hoofd van Crofton tegenkomen en waarop onder meer haar boek A Wellness Guide For The Digital Age wordt gepromoot ($19.95; 40% korting bij aanschaf van 30 exemplaren). Crofton blijkt verder een commentator te zijn voor the American Academy of Anti-Aging Medicine, waar ook Sinatra een certificaat van heeft. ‘Anti-aging medicine’ wordt echter niet erkend door organisaties als de American Board of Medical Specialties en de American Medical Association. De genoemde Academy is ook bepaald niet onomstreden. Ondertussen vraag ik me vooral af waar een psychologe haar deskundigheid op het gebied van elektromagnetische straling op baseert. Ze geeft in elk geval toe dat ze geen wetenschapper is.

Maar we hebben een Nobelprijswinnaar!

DevraDavis-Disconnect
Devra Davis probeert ons iets duidelijk te maken.

Die Nobel co-laureate is dus Devra Lee Davis. Zij is gepromoveerd in de (mij niet bekende) ‘science studies’ en is bovendien Master of Public Health. Davis waarschuwt al geruime tijd voor de vermeende gevaren van mobiel bellen. In 2010 verscheen van haar hand het boek Disconnect: The Truth About Cell Phone Radiation, What the Industry Has Done to Hide It, and How to Protect Your Family. De titel maakt al duidelijk dat het een boek met een missie is, en de kaft versterkt het gevoel dat de auteur geenszins van plan is objectieve, gewogen informatie te bieden.

Op die kaft zien we namelijk de woorden TRUTH, RADIATION, INDUSTRY, PROTECT en FAMILY in hoofdletters staan, terwijl de apps op de afgebeelde smartphone allemaal een doodshoofdje hebben. Inhoudelijk is het boek volgens deze kritische recensie een regelrechte ramp. Davis is hoogst selectief, compleet bevooroordeeld, op zoek naar complotten en totaal niet in staat de conclusies van diverse geruststellende onderzoeken correct weer te geven of op waarde te schatten. Welke organisatie wil zo iemand als Scientific Advisor hebben?

Maar die Nobelprijs dan? Pepijn van Erp heeft dit verhaaltje al eerder doorgeprikt. In 2007 werd de Nobelprijs voor de Vrede (dus niet voor de Geneeskunde) toegekend aan het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) van de Verenigde Naties, dat deze prijs met Al Gore mocht delen. Davis was ‘lead author’ voor het IPCC, maar – zo stelde Pepijn van Erp vast – dat waren meer dan 830 anderen ook. Erg bescheiden is mevrouw Davis dus beslist niet, en gelet op de genoemde recensie van haar boek ook niet erg deskundig.

De rest van de club

Onder de overige leden van ‘Doctors for Safer Schools’ tref ik helaas ook veel mensen aan die ik niet direct zou beschouwen als objectieve en onafhankelijke experts op het gebied van elektromagnetische straling en gezondheid. Wat te denken van Drew S. Sinatra – inderdaad, de zoon van -, een in Canada werkzame naturopaat en acupuncturist, die ook vitamines injecteert en aan homeopathie doet? Of wat te denken van Magda Havas PhD? Zij is op Kloptdatwel? ook al eens langsgekomen. Haar onderzoek lijdt aan zware methodologische fouten. Zo kwam ze tot de conclusie dat elektrogevoelige personen een hogere hartslag krijgen als ze worden blootgesteld aan de straling van een draadloze telefoon. Dit resultaat kon echter goed verklaard worden door foute blindering, het gebruik van ongeschikte apparatuur en elektrische interferentie van de draadloze telefoon met de meetapparatuur. De website EMF & Health bevat nog veel meer kritiek op het povere onderzoek van Havas. Wat te denken van een studie zonder enige vorm van blindering onder vier (!) diabetespatiënten naar de effectiviteit van bepaalde filters tegen ‘dirty electricty’? Filters die ook nog eens geproduceerd werden door een persoon met wie Havas wel eens artikelen schrijft.

‘Doctors for Safer Schools’ is inderdaad een internationaal gezelschap. Ook de Duitser Dietrich Klinghardt, die onder meer – uiteraard – homeopathie beoefent, heeft zich bij hen aangesloten. Beter medisch onderlegde skeptici kunnen zich naar hartenlust uitleven op alle absurde theorieën, therapieën en producten die op de website van de Dietrich Klinghardt Academy worden gepresenteerd. David Gorski heeft enkele jaren terug al een begin gemaakt in een bijdrage die zeer kritisch is over Klinghardt’s magische ideeën over toxiciteit en chronische infecties, over elektromagnetische straling als oorzaak van chronische ziekten en over Klinghardt’s voorliefde voor homeopathie, acupunctuur, neuraaltherapie en toegepaste kinesiologie (‘spiertesten’). Uiteraard heeft Dietrich Klinghardt ook veel aanhangers. Een van hen, een zekere ‘Mercola’, heeft op de website van de Academy als commentaar achtergelaten dat Klinghardt “one of the most brilliant and gifted medical pioneers of our times” is. Dat is prachtig, behalve als die ‘Mercola’ Joseph Mercola is, een omstreden Amerikaanse osteopaat die tegen pasteurisatie van melk en tegen vaccins is en ook aparte ideeën heeft over HIV/AIDS. Genoemde Joseph Mercola komt er in Paul Offit’s laatste boek Do You Believe in Magic? dan ook niet best vanaf.

Misschien wel de interessantste persoon op de ledenlijst is Hans Scheiner. Daarmee moet wel bedoeld zijn Hans-Cristoph Scheiner, een Duitse ‘holistisch arts’ die zich ook met ‘Mobilfunk und Gesundheit’ heeft beziggehouden. Wie op de website van zijn praktijk in München kijkt, ziet een keur aan alternatieve behandelingen die worden aangeboden. Voor onder meer homeopathie, biologische kankertherapie, ooracupunctuur en elektroacupunctuur volgens Voll kan men bij Dr. Scheiner terecht. Of beter gezegd: KON men bij Dr. Scheiner terecht, want de beste man is op 13 juni 2012 overleden. Merkwaardig dat hij dan toch gehandhaafd wordt op de ledenlijst van ‘Doctors for Safer Schools’. Maar goed, de site vermeldt eerlijk dat “this site is still in process – completion coming soon”, dus we kunnen niet verwachten dat gebeurtenissen van anderhalf jaar geleden al verwerkt zijn.

Over de overige leden zal ik kort zijn. Martin Blank komt op het eerste gezicht over als een serieuze wetenschapper die tweemaal gepromoveerd is. Hij was echter ook betrokken bij het zogenaamde BioInitiative Report over de relatie tussen elektromagnetische straling en gezondheid. Over dit rapport oordeelde de Nederlandse Gezondheidsraad in augustus 2008 dat het “geen gebalanceerd en objectief beeld geeft van de huidige stand van de wetenschap en dat het geen aanleiding geeft om de gangbare opvattingen over de risico’s van blootstelling aan elektromagnetische velden te herzien”. Carolyn Dean (arts en naturopaat) is een bekende van de tuchtrechtelijke autoriteiten en werd in 1995 al eens ongeschikt verklaard de geneeskunde uit te oefenen. Lee Cowden is de William Lee Cowden die zich met integrative medicine (waaronder homeopathie) bezighoudt en die momenteel allerhande producten tegen de ziekte van Lyme aan de man brengt. Op zijn website komt Stephen Sinatra weer voorbij. Ook Cowden heeft veroordelingen van de tuchtrechter op zijn naam staan, onder meer voor het injecteren van een Hodgkinpatiënt met een homeopathisch middel dat niet was goedgekeurd door de FDA en voor andere dubieuze praktijken.

Over de overige drie leden (Montano, Barnhill en McKinney) kon ik vrijwel niets vinden. De bevindingen over de tien hiervoor besproken leden zeggen wat mij betreft echter al genoeg.

Geen objectieve informatie

‘Doctors for Safer Schools’ en het aanverwante Safer-Tech Solutions hebben een nogal aparte, selectieve en suggestieve manier van het presenteren van informatie. Zo stelt de website van de ‘Doctors’ dat de WHO elektromagnetische straling heeft gekwalificeerd als een “2B carcinogen – in the same category as lead, automotive exhaust, and DDT”. Dat is toch wel een vorm van framing. Je kunt het ook anders presenteren. Groep 2B bevat de mogelijk kankerverwekkende stoffen en agentia. Elektromagnetische straling is daarmee in de laagste groep carcinogenen geplaatst (2A = waarschijnlijk kankerverwekkend; 1 = kankerverwekkend). Ze bevindt zich daar in het gezelschap van lood, uitlaatgassen en DDT, maar ook van koffie, ingemaakte groenten en talkpoeder. Aanwijzingen dat we ons geen zorgen hoeven te maken, zijn er genoeg. Wie overigens eist dat zeker moet zijn dat een stof niet-kankerverwekkend is, zal teleurgesteld zijn dat de WHO dat voor geen enkele stof kan garanderen. Het meest in de buurt komt groep 4, met de waarschijnlijk niet-kankerverwekkende stoffen. In die groep bevindt zich slechts één stof.

Op Safer-Tech Solutions treffen we ook de nodige suggestieve plaatjes aan, vergelijkbaar met de kaft van het boek van Davis. Welke gedachten gaan er door ons hoofd bij het zien van een plaatje van een zwangere vrouw achter de laptop met een mobiele telefoon aan haar oor? De makers van de site zijn zo vriendelijk wat golfjes in te fotoshoppen die duidelijk moeten maken wat er volgens hen met de hersenen van de aanstaande moeder en met de foetus gebeurt. Ze hadden trouwens ook voor een stofzuigende zwangere vrouw kunnen kiezen, want de elektrische motoren van stofzuigers schijnen zelfs op enkele tientallen centimeters afstand nog een buitengewoon sterk magnetisch veld te produceren. Maar ja, wie maak je nog bang voor een stofzuiger?

Wie met vragen zit, kan overigens de mensen van Safer-Tech Solutions gerust bellen. Een telefonische consultatie van 60 minuten kost $75. Je krijgt dan Kerry Crofton, de psychologe dus, of iemand anders van ‘the team’ aan de lijn. Als dat dezelfde mensen zijn die onder ‘Our Team‘ staan, zitten we gebakken. We vinden daar grotendeels dezelfde mensen als bij ‘Doctors for Safer Schools’ – inclusief de overleden Hans Scheiner -, maar ook een aantal andere ‘grootheden’, zoals:

– Henry Lai, die al meer dan 25 jaar ongeblindeerde en niet-gerandomiseerde proeven met straling op dieren uitvoert (zie de reacties onder dit artikel);
– Alasdair Philips, de man achter Powerwatch en een oude bekende op het blog Bad Science van Ben Goldacre;
– William Rea, die zich met environmental medicine bezighoudt, gelooft in meervoudige chemische gevoeligheid, gegrild is door Harriet Hall en bekend is bij de autoriteiten;
– Louis Slesin, de man achter Microwave News, met wie de hele discussie over elektromagnetische straling zo’n beetje begonnen is.

Tot besluit

Plaatselijke colleges die moeten beslissen over de verlening van een zogenaamde omgevingsvergunning voor een zendmast moeten daarbij alle betrokken belangen afwegen. De maatschappelijke onrust waartoe de plaatsing van zo’n mast kan leiden, is een factor die in de afweging meegenomen moet worden. Iets heel anders is echter blindelings afgaan op een brief die een groep vermeende experts ongevraagd heeft toegezonden. Zoals hiervoor bleek, zijn veel van de bij ‘Doctors for Safer Schools’ betrokken artsen (Sinatra, Klinghardt, Dean, Cowden) en genezers (Sinatra jr.) op het alternatieve terrein werkzaam en passen zij onbewezen en niet zelden ronduit pseudowetenschappelijke behandelingen toe. Dit is ook daarom van belang omdat zij daarbij vaak uitgaan van ideeën over straling, energie, toxiciteit en gezondheidsschade die in de reguliere medische wetenschap en de natuurwetenschappen ronduit ongebruikelijk en op goede gronden verworpen zijn. Sommige van de ‘Doctors’ (bijvoorbeeld Crofton) geven toe geen wetenschapper te zijn, andere (Havas, Blank, Davis) hebben onderzoeken en boeken gepubliceerd die als selectief, niet-objectief en onder de maat zijn beoordeeld door mensen die er evident meer verstand van hebben. Wapperen met academische titels komt nogal arrogant over, zeker als die titels ND (naturopathie) en Lac. (acupunctuur) zijn. Wapperen met een piepklein stukje Nobelprijs is al helemaal treurig.

‘Doctors for Safer Schools’ is een organisatie met een missie. De ‘Doctors’ zijn er absoluut niet op uit om neutrale, feitelijke en gebalanceerde informatie te verstrekken. En dát is een factor die een college zeker in de belangenafweging moet betrekken.

Hoe overleef ik de Nationale Gezondheidsbeurs?

by 13 Comments

Vrijdag 24 januari gaat het weer los: de Nationale Gezondheidsbeurs in de Jaarbeurs te Utrecht. Drie dagen lang hebben tal van organisaties en bedrijven die iets met gezondheid zeggen te doen de gelegenheid om hun verhaal aan de bezoekers te vertellen. Naast serieuze organisaties als patiëntenverenigingensurvivalguide640x250,  valt toch vooral het enorme aanbod aan onzinverkopers op. Die hebben geen positieve invloed op uw gezondheid, maar mogelijk wel een zeer negatieve invloed op uw portemonnee. Daarom een handige checklist met wat zinnig tegengas voor ‘een gezond dagje uit!’

De exposanten op de beurs zijn ingedeeld in vijf ‘zones’: Eten & Drinken, Medisch & Zorg, Body & Mind, Sport & Avontuur en Beauty & Verzorging. In bijna al deze zones zijn wel aanbieders van dubieuze producten of therapieën te vinden. Eerst een kleine selectie, onderaan staat een lijst met meer bedenkelijke zaken op de beurs met verwijzingen naar informatie die duidelijk maakt waarom je de verkooppraatjes niet zomaar moet geloven.

ortho-instituut-logoEr staan nogal wat bedrijven die de orthomoleculaire geneeskunde propageren op de beurs, zo ook het Ortho Institute van dr. Gert Schuitemaker. De term ‘orthomoleculair’ is afkomstig van tweevoudig Nobelprijswinnaar Linus Pauling, maar die kreeg die onderscheidingen niet voor zijn medisch inzicht. De orthomoleculairen gaan heel wat verder dan de vitamine C van Pauling en hebben schappen vol vitaminepillen en andere supplementen. Allemaal overbodig als je maar een beetje gevarieerd eet; hoofdzakelijk schadelijk voor de portemonnee.

kvhn-logoDe homeopaten van de Koninlijke Homeopathie Vereniging Nederland zijn er ook. Wedden dat zij u zullen vertellen dat de o zo neutrale Zwitserse overheid heel positief is over homeopathie? Dat is één van de mythes die ze de laatste jaren verspreiden. Klopt niets van, de Zwitserse overheid wil er juist van af. Maar hoe vaak je dat homeopaten ook uitlegt, een volgende keer komen ze er gewoon weer mee aanzetten. Hun eigen geheugen werkt blijkbaar net zo min als het  ‘geheugen’ van hun hoogverdunde watertjes en suikerbolletjes. Misschien dat u ze nog kunt vragen of ze toch een keer aan testje mee willen doen?

spininversion-logoEr zijn ook een paar bedrijven die u bang willen maken voor elektromagnetische velden, van Wi-Fi en mobiele telefoons vooral. Spininversion.nl is er zo één (een andere is Floww). Aan het logo kunt u zien waartegen hun producten allemaal wel niet werken. Tip: probeer eens te bellen met uw mobiele telefoon als u in de buurt staat van één van die piramides of fallusvormige objecten, die verkocht worden ter bescherming. Als u bereik hebt, dan werkt het dus niet! Het ‘wegzuigen’ van straling is onzin. Meer daarover in: ‘Onzin over spininversie en elektrosmog‘ En laat u ook niet inpakken door de mooie certificaten!

kangenwater-logoAan water worden talloze bijzondere eigenschappen toegeschreven. Je kunt ook wat gaan rommelen aan de mineralen in je kraanwater. Doe dat met een duur apparaat en een wetenschappelijk klinkend verhaal en je krijgt zoiets als Kangenwater: “het drinken van Kangen Water is te vergelijken met detoxen: het zorgt ervoor dat zure afvalstoffen uit het lichaam verwijderd worden. Het water dringt tot diep in de cellen door, waardoor het ontgiften gemakkelijk en op een diep niveau gebeurt.” Klinkt mooi, maar het lichaam regelt dat allemaal zelf wel; het drinken van dit dure water helpt daar niet beter bij dan gewoon kraanwater. Zie ‘Kangen Water‘ op de Skepsis-site.

survivalguide600x169
Hieronder de beursdeelnemers die een verhaal vertellen waar een luchtje aan zit, met verwijzingen naar websites waar u de nodige kritiek kunt vinden. De lijst is vast niet uitputtend, maar bevat toch al een kwart van de exposanten. Twijfelt u aan het verhaal van een bedrijf dat er niet bij staat, zoek dan eens met een Skeptische zoekmachine. Dan blijft u gevrijwaard van alle onkritische (vaak door die bedrijven zelfgeschreven) juichverhalen.


NGB 2014: Zone Eten & Drinken Show

NGB 2014: Zone Medisch & Zorg Show

NGB 2014: Zone Body & Mind Show

NGB 2014: Zone Sport & Avontuur Show

NGB 2014: Zone Beauty & Verzorging Show

Voor wie dat handig vindt, is de lijst ook als pdf te downloaden.

Gun mij toch de eer: ik kwakzalf en ik promoveer

by 42 Comments

Gun mij toch de eer: ik kwakzalf en ik promoveer 1
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.

In Groningen promoveerde op 13 januari 2014 de psychiater Rogier Hoenders op een proefschrift over ‘integratieve psychiatrie’.  Dat alternatieve genezers promoveren is niet uniek maar wel vrij zeldzaam. Eerst een korte terugblik op hen, die hem voorgingen.

In juni 2008 promoveerde de Amerikaanse chiropractor Sidney Rubinstein, thans verbonden aan het EMGO van de Vrije Universiteit (VU), op een onderzoek naar de complicaties van de chiropractische behandeling van nekpijn. Deze waren volgens hem erg beperkt en daarom behoefde deze behandelwijze, die volgens hem werkzaam was, niet te worden ontraden. Voor die beweerde werkzaamheid kon hij echter geen goede argumenten verzinnen. Promotor was prof.dr. M. van Tulder, bewegingswetenschapper en epidemioloog.

In december 2010 promoveerde de fysiotherapeut/acupuncturist Ineke Van den Berg – de Lange op The contribution of acupuncture and moxibustion to healthcare; an evidence-based approach. Zij achtte op grond van een ten tijde van het verschijnen van het proefschrift reeds gedateerde en achterhaalde meta-analyse bewezen dat moxabranden op de kleine teen tot correctie van stuitligging naar hoofdligging leidt. Over het werkingsmechanisme produceerde zij wat gebrabbel, dat door de hoogleraar gynaecologie aan dezelfde Erasmus Universiteit als ‘lariekoek’ werd betiteld. Promotores waren prof.dr. M.G.M. Hunink, epidemioloog en dr. J.J. Duvekot, gynaecoloog.

Erik Baars, antroposofisch basisarts, promoveerde  in november 2011 aan de Universiteit Wageningen op A systems biology-orientated treatment of seasonal allergic rhinitis with Citrus/Cydonia comp. Het onderzochte middel is een antroposofisch kruidenmengsel dat wordt ingespoten bij hooikoorts, bestaande uit kweepeer en citroenzuur. Het middel is niet geregistreerd en verboden in ons land. Baars heeft dat verbod genegeerd en maakt ook nergens melding van goedkeuring van zijn onderzoek door een medisch-ethische commissie. Dr. Gerard te Meerman, klinisch epidemioloog, besprak het proefschrift in het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij (NTtdK) van maart 2012. Hij constateerde dat de artikelen uit het proefschrift niet in peer reviewed tijdschriften zijn gepubliceerd. Het begrip ‘systems biology’ zoals in de biologie gehanteerd, heeft helemaal niets te maken met de curieuze betekenis die er in dit proefschrift aan gegeven wordt. Het is Te Meerman bovendien een raadsel waarom de herhaalde dubieuze niveauwisselingen (tussen erkende, plausibele geneesmiddelen en antroposofische middelen) niet onderkend zijn door de promotores en de leescommissie. Zo lijkt het proefschrift op ‘een documentaire afgewisseld door reclame’. Promotores waren prof.dr.ir. H.F.J. Savelkoul, biochemicus (Universiteit Wageningen) en co-promotor was prof.dr. E.M. Kingma, filosoof (TU Eindhoven).

René Castien, manueel therapeut, promoveerde op 26 september 2013 aan de VU op ‘Manual therapy and chronic tension-type headache: A study into the effectiveness of manual therapy of chronic tension-type headache’. Hij vergeleek de resultaten van manuele therapie (MT) bij spanningshoofdpijn met die van de gemiddelde huisarts en de MT deed het veel beter. Hij bood echter geen MT in engere zin, maar tuigde dit op met twee andere interventies. Het blijft goed mogelijk dat alleen alle aandacht en de ambiance van de MT als ‘theatraal placebo’ (Colquhoun) heeft gewerkt, waartegenover die weinig spectaculaire huisartsenzorg natuurlijk te kampen heeft gehad met een nocebo-effect, dat het natuurlijk beloop nadelig zal hebben beïnvloed. Als er al een conclusie mogelijk is uit dit onderzoek met al zijn beperkingen, dan zou dat moeten zijn dat spierversterkende oefeningen wellicht een gunstig effect kunnen hebben bij spanningshoofdpijn, maar dat houdingsadviezen en zeker manuele handgrepen achterwege kunnen blijven. Een plausibel werkingsmechanisme heeft Castien niet kunnen vinden, maar de ‘mobilisatie’ van de nek was het zeker niet. Promotores waren prof.dr. J. Dekker, gezondheidspsycholoog (VU) en prof.dr. D.A.W.M. van der Windt , eerste lijns epidemioloog (Keele University).

Eric Manheimer, Amerikaans acupuncturist en epidemioloog aan de EMGO, promoveerde in november 2013 op  Systematic reviews in the field of complementary and alternative medicine: importance, methods and examples concerning acupuncture. Vermeulen besprak deze dissertatie in het NTtdK van december 2013 en concludeerde: ‘Samenvattend, heeft de promovendus een zoekstrategie beschreven, een register van methodologisch zwakke trials gemaakt, een aantal Cochrane reviews samengevat waarbij hij geen blijk geeft van inzicht in de betekenis van statistische significantie, de zoveelste inleiding voor het opzetten van systematische reviews geschreven, een naïeve vragenlijst rondgestuurd en drie met andere reviews overlappende systematische reviews aan de literatuur toegevoegd. Hiermee verkreeg hij aan de Vrije Universiteit zijn doctoraat’. Promotores waren prof.dr. L.M. Bouter, bioloog en epidemioloog EMGO (VU), en prof.dr. D.A.W.M. van der Windt, eerstelijnsepidemioloog (Keele University).

Als voorlopig hoogtepunt in deze reeks proeven van bekwaamheid, veelal al te welwillend beoordeeld door promotoren en leescommissies, promoveerde op 13 januari een heuse medisch specialist uit Groningen op de ‘integrative’ psychiatry’, een uit Amerika overgewaaid eufemisme waarmee alternatieve geneeswijzen de reguliere geneeskunde worden binnengesmokkeld. Bij Rogier Hoenders betreft dat vooral boeddhistische technieken, acupunctuur, Chinese en ayurvedische kruiden, ontspanning, spiritualiteit en desgewenst verwijzing naar genezers buiten zijn GGZ-centrum. De kern van de dissertatie wordt gevormd door drie artikelen die zijn gepubliceerd in het Journal of Alternative and Complementary Medicine, een blad waarvan hoofdredacteur dr. K. Jobst zowel homeopaat als acupuncturist is. Het is volgens zijn promotores en rector magnificus prof.dr. E. Sterken echter een regulier peer reviewed tijdschrift en die publicaties kunnen dus gewoon meetellen. Enkele weken voor de 13de januari ontving de Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK) de uitnodiging om een van de hoogleraren uit haar bestuur te laten opponeren tijdens de promotie. Om vervolgens niet medeplichtig te worden aan de te kwader ure uit te reiken bul, zag het VtdK-bestuur daar van af. Het attendeerde de rector op de bedenkelijke kwaliteit van het proefschrift en verzocht om een herbeoordeling door een minder pro-alternatieve leescommissie.  Binnen twee dagen besliste Sterken dat het proefschrift aan alle eisen voldeed.

Promotores waren prof.dr. P. de Jonge, psycholoog met leeropdracht psychiatrische epidemiologie (Rijksuniversiteit Groningen) en prof.dr. J.T.V.M. de Jong, emeritus transculturele psychiatrie (VU). Zij zijn medeverantwoordelijk voor de forse knauw, die de reputatie van het doctoraat aan de Groningse universiteit met deze ernstige beoordelingsfout heeft  opgelopen. Als het Peerd van Ome Loeks nog had geleefd, dan zou het zich daarvoor alsnog dood geschaamd hebben.

Onzin over spininversie en elektrosmog

by 44 Comments

GSM’s, computers, draadloze modems en zappers sturen straling de omgeving in. Zien kunnen we die “elektrosmog” niet. Maar straling was dodelijk in Fukushima. Met straling wordt je maaltijd razendsnel warm in de magnetronoven. Je gaat tumoren te lijf met straling. De radioloog kan er je binnenste mee bekijken zonder je open te hoeven snijden.  Het blijkt niet moeilijk om mensen bang te maken voor elektrosmog en ze vervolgens peperdure onzinproducten* aan te smeren om lichaam en ziel te reinigen en beschermen. Er zijn vooralsnog nauwelijks wetten die de claims en de handel beteugelen. Spininversion.nl is één van de bedrijven die dit soort producten aanbieden en aanprijzen met onzinpraatjes die overkomen als natuurwetenschappelijke theorieën.

Dit artikel is een enigszins aangepaste versie van het artikel dat eerder (juli 2013) op Kloptdatwel geplaatst werd. Zie onder voor de reden. (de redactie)

Spininversion.nl is het geesteskind van Mischa Philippsborn. Mischa is een Amsterdammer met een vlotte babbel. Hij heeft een natuurgeneeskundige praktijk [archief] vlakbij de Nieuwmarkt. In een lang interview met Duurzaam24.tv vertelt hij dat hij tot de leeftijd van ongeveer 35 een opleiding genoot die bestond uit “gewoon het leven zelf” en “een zoektocht naar met name liefde.” Nadien heeft hij blijkbaar een aantal cursussen gevolgd in zaken als elektro-acupunctuur. Z’n tarieven liegen er niet om. Zelfs voor een telefonisch consult moet 40 euro betaald worden.

De "Cuspis" is 10 centimeter hoog en wordt door spininversion.nl aangeboden voor 95 euro. Het is voer voor freudianen als we verder lezen: "De schone 'levens' energie straalt weer via de punt omhoog naar buiten toe" en "Hij is niet alleen effectief maar ook nog eens decoratief." De cuspis wordt geacht bijzonder geschikt te zijn om onder de stoel of het bed te plaatsen.
De “Cuspis” [archief] is 10 centimeter hoog en wordt door spininversion.nl aangeboden voor 95 euro. Het is voer voor freudianen als we verder lezen: “De schone ‘levens’ energie straalt weer via de punt omhoog naar buiten toe” en “Hij is niet alleen effectief maar ook nog eens decoratief.” De Cuspis wordt geacht bijzonder geschikt te zijn om onder stoel of bed te plaatsen. (foto: spininversion.nl)
Mischa timmert hard aan de weg. Hij geeft her en der in het land lezingen. De toegang en zelfs de koffie en de thee zijn gratis, maar reeds uit de samenvatting blijkt dat zo’n lezing weinig anders is dan reclame voor de producten van spininversion.nl. Het gaat met die producten om hangers (“een buitengewoon functioneel sieraad voor de gezondheid“), afgekapte piramides en een soort lichtgevende fallussymbolen (zie illustratie). Onder “product info” kunnen we lezen dat deze apparaten de schadelijke elektrosmog straling opzuigen, neutraliseren en dan weer afgeven als “levensenergie.” De vormgeving doet New-Age-achtig aan.  De beschrijving van de werkzame bestanddelen is even beknopt als vaag: ” … diverse organische harsen samengebracht. De natuurlijke bestandsdelen zijn spoelen, magnetische en niet magnetische mineralen en metalen, neodymium magneten en het spin inversie onderdeel“. Tsja, … zelfs kunstharsen zijn organische verbindingen en er is toch echt weinig natuurlijks aan spoelen en aan neodymium magneten. Neodymium magneten werden pas in 1982 voor het eerst gemaakt. De apparaten van Mischa staan ook vermeld in SKEPPs database van rare apparaten.

Op de Nationale Gezondheidsbeurs in 2012 in Utrecht had Mischa een stand. Het interview dat hij daar gaf aan een zekere Koen Groen staat op het internet. Mischa begint z’n pitch met “Het is eigenlijk een product wat helemaal van deze tijd is … ” Vervolgens verklaart de Mokummer zelfverzekerd: “Straling geeft een elektromagnetisch veld af die tegengesteld is aan ons lichamelijk magnetisch veld … .” In de tekst onder de link naar de video wordt dat verder toegelicht: “De magnetische lading van elektrosmog is tegengesteld aan die van het lichaam.” In het interview gaat Mischa verder: “Op het moment dat wij lang genoeg worden blootgesteld, dan wordt ons lichaam omgepoold.  Dat noemen ze spininversie.” Volgens onze natuurgeneeskundige gaat het lichaam “op slot” na die vermeende spininversie. Er is evenwel een oplossing: “Al de producten van spininversie zuigen die verkeerde energie naar zich toe en geven ‘t schoon af. En draait dat weer helemaal in de goede richting. Nou, en op dat moment wordt je lichaam weer van ‘t slot gehaald en je krijgt extra energie en gaat weer beter functioneren. Dat is eigenlijk heel kort in een notendop wat spininversie is.” De interviewer meldt daarna opgelucht dat hij dat een hele goede uitleg vindt.

Mischa vertelt hier grote onzin.  Elementaire natuurkunde vertelt een ander verhaal.

Magnetische veldlijnen kennen geen begin of einde. Ze sluiten weer netjes aan op zichzelf. De elektrische stroom voert van "+" naar "-" en de magnetische veldijnen vormen nette cirkels die eromheen lopen.
Magnetische veldlijnen kennen geen begin of einde. Ze sluiten weer netjes aan op zichzelf. De elektrische stroom voert van “+” naar “-” en de magnetische veldijnen vormen nette cirkels die eromheen lopen.

Ten eerste bestaan er geen magnetische ladingen. Elektrische veldlijnen beginnen en eindigen op elektrische ladingen. Maar magnetische veldlijnen vormen altijd een gesloten curve (zie illustratie). Met de termen “noord” en “zuid” wordt de richting van de veldlijn aangegeven (zie illustratie). Magnetische objecten “willen” hun veldlijnen parallel doen lopen. Het is daarom dat de magnetische kompasnaald zich richt naar het aardmagnetisch veld. Dit leert men normaliter op de middelbare school bij de eerste lessen over magnetisme. Het is teleurstellend dat men daar blijkbaar niet aan toe komt op de cursus over elektro-acupunctuur.

Het aardmagnetisch veld. Met de termen "noord" (N) en "zuid" (S) wordt de richting van de magnetische veldlijn aangeduid. Het afbeelden van een staafmagneet in het binnenste van de aarde is misleidend. Het binnenste van de aarde is vloeibaar, elektrisch goed geleidend en in beweging. Elektrische stromen in het binnenste van de aarde veroorzaken het aardmagnetisch veld.
Het aardmagnetisch veld. Met de termen “noord” (N) en “zuid” (S) wordt de richting van de magnetische veldlijn aangeduid. Het afbeelden van een staafmagneet in het binnenste van de aarde is misleidend. Het binnenste van de aarde is vloeibaar, elektrisch goed geleidend en in beweging. Elektrische stromen in het binnenste van de aarde veroorzaken het aardmagnetisch veld.

Ten tweede is er dat “omgepoold worden.” Het is mogelijk om een stukje magnetisch materiaal om te polen, d.w.z. van een noord een zuid maken en omgekeerd. Je doet dat door je stukje magnetisch materiaal bloot te stellen aan een veel groter magnetisch veld dat tegengesteld is gericht aan het inwendig magnetisch veld van het materiaal. Dit is, bijvoorbeeld, belangrijk voor de harde schijf in je computer. Die schijf bestaat uit miljarden magneetjes die elk in één van twee mogelijke richtingen staan. Met de magneetkop kan die richting eventueel worden “omgepoold.”  We weten allemaal dat de straling van een modem, zapper of GSM niet bij machte is om het geheugen van je computer weg te vagen. Dit is omdat bij elektromagnetische straling het elektrisch veld en het magnetisch veld beide snel op en neer gaan (zie illustratie). Voor een GSM is de betrokken frequentie ongeveer een gigahertz.  Dit betekent dat er zo’n miljard maal per seconde op en neer gegaan wordt. Bij straling van een GSM of modem zijn de veldsterkte en de energie zodanig laag dat geen enkele harde schijf er last van heeft.

Bij elektromagnetische straling veranderen het elektrisch veld en het magnetisch veld continu en in reactie op elkaar. De resulterende golf beweegt zich in de aangegeven richting.
Bij elektromagnetische straling veranderen het elektrisch veld en het magnetisch veld continu en in reactie op elkaar. De resulterende golf beweegt zich in de aangegeven richting.

Ten derde bestaat er geen “lichamelijk magnetisch veld” – behalve dan misschien in Mischa’s duim. IJzer en het ijzerbevattende mineraal magnetiet kunnen magnetisch zijn wanneer ze in vaste vorm verkeren.  Magnetische velden kunnen ook opgewekt worden door elektrische stromen. Maar de microampère pulsjes in ons zenuwstelsel zijn te klein om tot magnetisme van betekenis te leiden. In een MRI-scanner word je blootgesteld aan een magnetisch veld dat zo’n 20.000 maal sterker is dan het aardmagnetisch veld. Als je een ijzeren schroef in je lichaam hebt, dan wordt die er in de MRI-scanner bruut uitgerukt. Maar gewoonlijk merk je helemaal niets van zelfs het grootst mogelijke magnetisch veld.

Kortom, dat elektrosmog het “lichamelijk magnetisch” veld zou “ompolen” is volslagen lariekoek.  Mischa heeft dus óf totaal geen sjoege van de meest elementaire zaken over magnetisme, óf hij staat mensen welbewust onzin op de mouw te spelden.

Dat Mischa’s apparaten niets veranderen aan de straling in de omgeving kun je eenvoudig nagaan door naast zo’n apparaat mobiel te gaan bellen. Als de straling echt wordt opgezogen en in gewijzigde vorm wordt heruitgezonden, dan zou dat mobieltje niet langer moeten werken. Mischa claimt voor z’n producten “werkingsgebieden” die variëren van 30 tot 500 meter. Zowel bij het Duurzaam24.tv interview in de praktijk vlakbij de Nieuwmarkt als bij het interview op de Gezondheidsbeurs wordt de natuurgenezer omringd door z’n fantasievolle apparaten. Indien die apparaten echt zouden doen wat Mischa beweert dat ze doen, dan zou al het gebruik van GSM’s, zappers en draadloze modems op de Amsterdamse walletjes en in de Jaarbeurshallen volstrekt onmogelijk geweest moeten zijn. Gelukkig zijn al die claims grote onzin. Je kunt geen elektromagnetische straling aantrekken en opzuigen. Ook dat is elementaire natuurkunde.

Voorzichtigheid is trouwens geboden indien er echt neodymium magneten in de apparaten van spininversion.nl zitten. Met neodymium magneten kan het om hele grote veldsterkten gaan. De aantrekkingskracht van twee neodymium magneten kan een ertussen gestoken vinger verbrijzelen. Een neodymium magneet kan het GSM verkeer niet verstoren, maar je creditcards kunnen worden schoongewist wanneer ze te dicht in de buurt van een sterke magneet komen.

Een lading die draait in een horizontaal vlak veroorzaakt een magnetisch veld in verticale richting. Een ongepaard elektron draait zowel om z'n eigen as (de spin) als om de atoomkern (de baan). Wanneer deze beide cirkelbewegingen in dezelfde richting zijn, zoals in de figuur, dan zijn de veroorzaakte magneetvelden parallel gericht. Bij tegengestelde draairichtingen zijn de magneetvelden tegengesteld. Het energieverschil tussen de parallelle en de antiparallelle toestand komt ongeveer overeen met de energie van elektrosmogfotonen.
Een elektrische lading die draait in een horizontaal vlak veroorzaakt een magnetisch veld in verticale richting. Een ongepaard elektron draait zowel om z’n eigen as (de spin) als om de atoomkern (de baan). Wanneer deze beide cirkelbewegingen in dezelfde richting zijn, zoals in de figuur, dan zijn de veroorzaakte magneetvelden parallel gericht. Bij tegengestelde draairichtingen zijn de magneetvelden tegengesteld. Het energieverschil tussen de parallelle en de antiparallelle toestand komt ruwweg overeen met de energie van elektrosmogfotonen.

In de tekst onder de link naar het interview op de Gezondheidsbeurs staat ook dat het elektron een klein magneetje is. Temidden van al de flagrante flauwekul hebben we hier zowaar een bewering die correct is. Maar eigenlijk had deze bewering gevolgd moeten worden door de mededeling dat bij biomoleculen, zoals eiwitten en DNA, elektronen bijna altijd “gepaard” zijn. Dit houdt in dat elektronen met z’n tweeën in één en dezelfde baan zitten.  Die twee elektronen hebben tegengesteld gerichte magneetvelden en zodoende heeft het biomolecuul uiteindelijk geen magneetveld. Het is vandaar dat je dus niks voelt in de MRI. De reeds genoemde elektromagnetische straling komt in pakketjes, de zogenaamde “fotonen.”  De energie van een foton hangt af van de frequentie van de straling. Bij straling van de juiste frequentie kan een foton precies de juiste hoeveelheid energie hebben om een eventueel ongepaard elektron “om te polen.” De ompolingsenergie komt voort uit de zogenaamde spin-baan wisselwerking (zie illustratie).  Edoch, de betrokken biomoleculen zitten allemaal opgelost in het water waaruit het menselijk lichaam voor zo’n 70% bestaat. Het biomolecuul botst zo’n biljoen (1.000.000.000.000) maal per seconde met een watermolecuul. Dit is de zogenaamde Brownse beweging. Die botsingen hebben energieën die veel en veel groter zijn dan de energieën van de spin-baan wisselwerking, de ompoling en het ompolingsfoton. Die ompoling door een foton is zoiets als het halen van een kammetje door je haardos terwijl je middenin een grote orkaan staat. Uiteindelijk veranderen die stralingsfotonen niets aan de activiteit en de eigenschappen van de biomoleculen. “Spininversie” is een nieuw sleutelwoord in de marketing van onzinproducten.  Google geeft meer dan 4.000 hits. Het is met “spininversie” zoals het is met “biofotonen” en met “levensenergie.”

Ten slotte is er geen bewijs dat elektrosmog de gezondheid negatief beïnvloedt. In de eerste plaats is er geen biofysisch mechanisme. Bij hoogfrequente straling, zoals röntgenstraling en radioactieve straling, hebben de fotonen meer dan voldoende energie om DNA en eiwitten te beschadigen. Bij een magnetronoven is de frequentie te laag voor zulke schade, maar is het de intensiteit van de straling die voor opwarming zorgt. GSM’s werken met frequenties die vergelijkbaar zijn met die van de magnetronoven, maar met een vermogen dat te klein is om tot merkbare opwarming te leiden. Een kus of zonnestraal op je wang leidt tot veel meer opwarming dan mobiel bellen. In de tweede plaats blijkt keer op keer bij goed uitgevoerd dubbelblind onderzoek met een controlegroep dat elektrosmog geen waarneembaar effect op de gezondheid heeft. Het is hierom dat de producten van spininversion.nl vooral aan de man gebracht worden als remedies voor vage zaken als slaapproblemen, lichaam “op slot,” vermoeidheid, etc., met andere woorden zaken waar zelfsuggestie een grote rol kan spelen.

Spininversion.nl is niet meer dan een website vol pseudowetenschap, een assortiment glanzende onzinapparaten en een iDEAL account voor het snel en gemakkelijk afrekenen.

Noot van de redactie: dit is een licht aangepaste versie van het artikel dat Martin Bier op 22 juli 2013 op kloptdatwel publiceerde. De heer Philippsborn maakte bezwaar tegen een aantal zaken, waaronder het taalgebruik dat onnodig smadelijk zou zijn en het onrechtmatig gebruik van zijn foto’s. De redactie heeft de tekst daarop iets aangepast en één foto verwijderd. Het gebruik van de afbeelding van de ‘Cuspis’ valt volgens de redactie onder het beeldcitaatrecht (het bewuste product wordt in de tekst besproken).
Daarnaast schrijft de heer Philippsborn dat Bier zijn verhaal helemaal niet begrepen heeft: zijn ‘spininversie’ moet gezien worden als energetische spininversie wat volgens hem heel iets anders is dan de in de natuurkunde gebezigde term, die Bier gebruikt en op elektrische spininversie slaat. De redactie neemt daarvan akte, het is blijkbaar allemaal één groot misverstand, maar vraagt zich intussen wel af wie de ‘ze’ zijn waarover Philipsborn het heeft in de video van ‘Koen Groen’ als hij zegt: “Dat noemen ze spininversie.”
* Deze producten worden aan de man gebracht met claims die met de huidige wetenschappelijke kennis niet plausibel zijn en waarvoor geen deugdelijk wetenschappelijk bewijs wordt verstrekt. De producten die spininversion.nl aanbiedt tegen elektrosmog zijn volgens de redactie van het soort waartegen ook het Kennisplatform Elektromagnetische Velden waarschuwt.

titelafbeelding: screenshot website spininversion.nl