Kloptdatwel?

Gezondheid

Kassa over vergoeding van alternatieve behandelmethoden

by 197 Comments

De Kassa aflevering van 12 mei jongstleden ging over ‘Dubieuze therapieën vergoed door verzekeraars’.

Get Microsoft Silverlight Bekijk de video in andere formaten.

Kassa meldt zich met de verborgen camera bij twee willekeurige therapeuten. Daar ondergaan we een kristallenbollentherapie en een magnetotherapie. Tot onze verbazing wordt de kristallenbollentherapie vergoed door twee verzekeraars, namelijk CZ en Achmea. De therapeute van de kristallenbollen is namelijk aangesloten bij de beroepsverenging BATC en die zijn door beide verzekeraars goedgekeurd. Beide verzekeraars wilden niet naar de studio komen om hun reactie te geven op onze bevindingen. Een verzekeraar die BATC niet accepteert als beroepsvereniging is VGZ. Deze verzekeraar is een duidelijke tegenstander van de wirwar van honderden beroepsverengingen. Zij hebben nu als enige verzekeraar gesteld niet meer met al die beroepsverengingen om de tafel te willen zitten, maar met een handvol koepelorganisaties. Eén van de koepelorganisaties is SRBAG.

Meer achtergrond informatie bij deze aflevering is hier te vinden.

Acupunctuur bij COPD: helpt het echt?

by 89 Comments

Acupunctuur bij COPD: helpt het echt? 1
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.

Wij schatten dat het in de plaatselijke uitgaansgelegenheden en mogelijk zelfs bij menige geisha erg druk geweest zal zijn toen 19 Japanners, auteurs van een onderzoek naar de werking van acupunctuur bij COPD (chronisch obstructief longlijden, beter bekend als astma, bronchitis en emfyseem) vernamen dat hun artikel daarover was geaccepteerd in de Archives of Internal Medicine, een van de top vier algemene medische tijdschriften van de VS (naast de JAMA, NEJM en Ann Int Med).

Zij zullen het zelf ook wel niet verwacht hebben en inderdaad is die acceptatie is om meerdere redenen opmerkelijk. Zo betrof het maar een kleine studie met slechts 30 patiënten in elke onderzoeksgroep, een merkwaardig contrast met het aantal auteurs/onderzoekers. De proefpersonen waren gerecruteerd in twee naburige ziekenhuizen en het onderzoek nam bijna drie jaar in beslag. Het werd gesponsord door de Japan Society of Acupuncture and Moxibustion en online gepubliceerd op 14 mei 2012. Beide groepen ondergingen gedurende 12 weken elke week een sessie waarin echte acupunctuur of placeboacupunctuur werd toegepast. De studie was ‘single-blind’, dat wil zeggen: de patiënt bemerkte geen verschil, maar de acupuncturist wist wel of hij echte dan wel placeboacupunctuur gaf. De belangrijkste uitkomstmaat betrof de mate van kortademigheid na 6 minuten lopen en de acupunctuurgroep deed het na die 12 weken beter dan de placebogroep. De statistiek klopte en er was netjes gecontroleerd of de blindering van de patiënten (konden zij raden in welke groep zij zaten?) was geslaagd, hetgeen het geval bleek. Ook een aantal aanvullende gegevens, onder andere betreffende de kracht van de in- en uitademing en de bereikte loopafstand viel positief uit voor de acupunctuurgroep.

Wat moeten wij hier nu weer van denken? Hoe kunnen naaldjes op de ‘blaasmeridiaan’, de ‘galblaasmeridiaan’, de ‘dunnedarm-meridiaan’ etc. zulk een spectaculair effect bewerkstelligen? De auteurs doen nog een gekunstelde poging om een verklaringsmechanisme te geven (lagere rusttonus van hulp-ademhalingsspieren, waardoor ze als het er op aan komt sterker zouden zijn), maar dat valt niet serieus te nemen. Of de secundaire uitkomstmaten van tevoren in het onderzoeksprotocol waren opgenomen of het resultaat van het zogeheten ‘fishing’ zijn geweest, dat valt niet na te gaan. Maar zelfs als aan alle methodologische voorwaarden is voldaan, gelooft iemand natuurlijk niet dat dit effect biologisch is. Daarvoor is allereerst het gevoel van ‘te mooi om waar te zijn’ te sterk. De financiering duidt ook al op een grotere kans op de gewenste positieve uitkomst zoals dat ook bekend is uit de reguliere farmaceutische trials. De overtuigingskracht van dit kleine aantal patiënten is ook niet groot en bovendien kan een p < 0,05 soms ook toevallig worden gevonden, namelijk in bijna 5% van alle onderzoeken waarin gelijkwaardige geneeswijzen met elkaar worden vergeleken. Dat de trial niet dubbelblind was laat de mogelijkheid open, dat de lichaamstaal van de therapeut in beide groepen verschillend is geweest. Ook dit kan een verstorend effect hebben. Ten slotte moet gedacht worden aan publication bias, waarbij vergelijkbare onderzoeken met een negatieve uitkomst niet zijn gepubliceerd. Er is een tijd geweest dat alle acupunctuurtrials uit China, Japan en Sri Lanka positief voor de acupunctuur uitvielen. Of die tijd voorbij is dat staat echt nog niet vast. Ook kan de mogelijkheid van fraude nooit worden uitgesloten, zulks is eerder vertoond.

De 19 Japanners zullen trots zijn op hun artikel en artsen en patiënten zullen deze publicatie weer zeer vaak tegenkomen in de propaganda van de Chinese naaldartiesten. En dat is zeer te verwijten aan de redactie van de Archives of Internal Medicine, die ook nog een commentaar publiceerde van de pro-alternatieve Brit George Lewith, die een en ander natuurlijk toejuicht en – dat klinkt altijd goed – nader onderzoek adviseert om echte zekerheid te verkrijgen. Het zijn de tijdschriftredacteuren van de Archives, die er met deze publicatie van een absurde claim voor verantwoordelijk zijn dat ongetwijfeld talrijke COPD-patiënten zich hoopvol tot acupuncturisten zullen gaan wenden met het verzoek deze onzinnige behandeling ook te mogen ondergaan. Hun is met deze publicatie een zeer slechte dienst bewezen.

 

Masao Suzuki et al. A randomized placebo-controlled trial of acupuncture in patients with Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD). Arch Intern Med. 2012. E pub 14 may 2012. doi:10.1001/archinternmed.2012.1233

European Food Safety Authority legt uit

by Leave a Comment

De European Food Safety Authority (EFSA) is de organisatie die controleert of ons voedsel wel veilig is.

Op zulke organisaties komt nogal eens kritiek (denk aan E-nummers om maar wat te noemen) en openheid is daarom belangrijk. In dat kader kan het leuk zijn om enkele van de volgende video’s eens te bekijken (ik ben er nog niet achter hoe ik ze kan embedden in deze site). Het kan wellicht munitie zijn tijdens het volgende verjaardagsfeestje wanneer je weer hoort “nee hoor, ‘ze’ stoppen vanalles in ons eten, dus ik eet alleen nog biologisch”.

European Food Safety Authority legt uit 2

Het zijn natuurlijk allemaal korte video’s bedoeld om simpele voorlichting te geven.

Maar de website van EFSA bevat in tekst vorm zeer uitgebreide informatie. Hier enkele voorbeelden:

Aspartaam|
Pesticides
Maximum Residue Levels
Onafhankelijkheid van de EFSA
Nano-technologie
Additieven (e-nummers)

Écht, HEMA?

by 292 Comments

Het is bijna weer zover, de grote vakantie staat voor de deur. Voor veel gezinnen betekent dat een lange rit met de auto naar de vakantiebestemming. Die rit is voor de kinderen achterin niet altijd een lolletje. Zeker niet als ze wagenziek worden. Gelukkig denkt de HEMA met ons mee en biedt als oplossing een paar polsbandjes tegen reisziekte aan. Niet van die Power Balancebandjes met hologrammen natuurlijk, geen hond die daar nog in trapt, maar bandjes die werken met acupressuur. En er is ook nog eens wetenschappelijk bewijs voor! Echt waar?

Écht, HEMA? 3

Het gaat niet om acupunctuur, zoals het onderschrift van de HEMA doet geloven (“acupuncturistische werking op de pols“), maar om acupressuur. Er zitten dus gelukkig geen verborgen naaldjes in de polsband. Dirk Koppenaal schreef eerder in Skepter een stuk over reisziekte en dit soort polsbandjes: Reisziekte aan banden. Hij legt uit hoe de bandjes zouden moeten werken volgens de aanhangers van acupunctuur en acupressuur:

Er zijn aanwijzingen dat acupunctuur via drukpunt P6 een remedie tegen misselijkheid en braken is. Voorstanders zien hierin een bewijs voor het hele concept van acupunctuur, maar zo simpel ligt het niet. Het P6-drukpunt ligt namelijk op de hartmeridiaan (Shou Shao Yin), terwijl de maag beïnvloed zou worden door de maagmeridiaan, (Zu Yang Ming). Het zou dus logischer zijn een drukpunt van de maagmeridiaan te gebruiken, door bijvoorbeeld met een enkelbandje het ST41 drukpunt (Jie Xi) te stimuleren of door met knellende schoenen op het drukpunt ST45 (Li Dui) te duwen. Gelukkig hebben acupuncturisten een goede uitleg: door in P6 te prikken harmoniseert qi via de hartmeridiaan en langs divergerende kanalen en luo-vaten de maag. Zo geredeneerd, maakt het natuurlijk niet uit waar je prikt of drukt.

Beetje vaag concept dat drukken op de pols en zelfs de acupuncturisten moeten zich dus enigszins in bochten wringen om het binnen hun eigen denkwereld goed te praten. Het roept natuurlijk de vraag op of er serieus onderzoek naar gedaan is. Of kunnen we het meteen als onvervalste kwakzalverij van de hand doen?

 Écht, HEMA? 4

Volgens de HEMA is er dus bewijs dat het werkt en dat klopt ook in zekere zin. Alleen laat de HEMA zich dan (mis)leiden door de leverancier, die maar de halve waarheid vertelt. Welk bedrijf de bandjes van HEMA levert, weet ik niet, maar de belangrijkste speler op dit terrein lijkt Sea-Band te zijn, waarvan bijvoorbeeld Etos bandjes aanbiedt (de ANWB verkoopt weer een ander bandje). Sea-Band geeft een drietal onderzoeken op zijn website als referentie. Die onderzoekjes zijn nogal gedateerd, niet dubbelblind uitgevoerd en met erg weinig proefpersonen. Ook gaan ze helemaal niet over misselijkheid veroorzaakt door ‘motion sickness’, maar om post-operatieve misselijkheid. Het enige onderzoek dat ik volledig kon inzien, was bovendien mede gefinancierd door Sea-Band zelf. Tsja, dat lijkt niet zoveel voor te stellen, dus.

Maar er is wel wat meer onderzoek gedaan. In het artikel schrijft Koppenaal dat een Cochrane review naar de effecten van stimulatie van dit P6-punt (niet alleen op reisziekte gericht) nog wel een positief effect laat zien. In zo’n review worden zoveel mogelijk onderzoeken beoordeeld en bij elkaar genomen, als het kan. De reviews van Cochrane hebben behoorlijk wat gezag. In de review die bij het schrijven van het artikel in Skepter het meest bijgewerkt was (en nog steeds is), komen echter niet zoveel onderzoeken naar zulke polsbanden voor. En een echt goed onderzoek (Miller en Muth) waaruit géén effect bleek, was (nog) niet meegenomen. Koppenaal concludeert over het belang van de review voor beoordeling van de polsband:

Volgens het Cochrane review zijn de uitkomsten consistent, maar analyse van vijftien artikelen, afkomstig uit een steekproef in de medische database PubMed door op ‘acupressure wrist bands’ te zoeken, bevestigt die conclusie niet; zes studies waren negatief, zes onderzoeken waren positief, en drie groepen rapporteerden positieve, maar ook ‘vreemde’ negatieve resultaten.

Vooralsnog moeten we het dus maar op het placebo effect houden. Want dat bestaat ook echt, HEMA!

De Vereniging tegen de Kwakzalverij pakte het verhaal op Twitter van dezelfde bron op als ik en stuurde een brief op poten naar de directie van de HEMA. In deze brief wordt de vergelijking getrokken met de verkoop van Bioregulator (uw weet wel, die armband van Nico Haak) en de Power Balance polsbandjes die door Wesley Sneijder werden aangeprezen. Maar helemaal fair vind ik die vergelijking niet: voor een firma als de HEMA zijn die ‘gezondheidsproducten’ natuurlijk maar een hele kleine bijzaak en mag je verwachten dat ze het vrij lastige onderwerp helemaal uitpluizen voordat ze zo’n product in de winkel leggen? Zeker als je bedenkt dat een ANWB het ook al jaren doet. Van de Bioregulator en de Power Balancebandjes mag je hopen dat er bij een inkoopmanager ook wat wenkbrauwen gaan fronsen, maar voor zoiets dat zo wijd verbreid is als acupressuur? Iets anders is wat het bedrijf nu gaat doen met de informatie die ze hebben gekregen.

Dank aan Kirsten Vegt voor de tip.

Update 1-7-2013 Op zijn blog geeft Edzart Ernst de laatste stand van zaken mbt acupressuur en misselijkheid weer:

So, is acupressure effective in reducing nausea and vomiting or not? The evidence is contradictory to a degree that is baffling. If we look closer at the existing trials, we are likely to find that the more rigorous studies and those published by researchers who do not have an axe to grind tend to produce negative findings. I am therefore not convinced that acupressure has any effects beyond placebo.

Op bezoek bij Biohorma (bekend van Echinaforce)

by 33 Comments

Leden van Skeptische werkgroepen gingen op bezoek bij Biohorma, naar eigen zeggen ‘de grootste producent van fytotherapeutische en homeopathische middelen … in de Benelux’.  We hebben gezien hoe de producten worden gemaakt. Ook hebben we het gehad over de gezondheidsclaims voor de producten die het bedrijf maakt. Er gaat een wereld schuil achter de claim ‘bevordert het herstel na ziekte’. Maar ben je na ziekte niet al weer beter?

Op bezoek bij Biohorma (bekend van Echinaforce) 5
Het bedrijfspand van Biohorma in Elburg

Het bedrijf is vooral bekend van de A. Vogel-producten en het bekende Echinaforce, waarover in het tijdschrift Skepter en op het Skepsis-blog al de nodige uiterst kritische stukken zijn geschreven. De nadruk ligt bij Biohorma op fytotherapie (kruidengeneesmiddelen). Tijdens het bedrijfsbezoek bleek dat homeopathische middelen slechts een zeer klein deel uitmaken van het assortiment en de omzet van het bedrijf. Sinds een aantal jaren richt het bedrijf zich ook op essentiële vetzuren.

‘Van plant tot klant’
Op bezoek bij Biohorma (bekend van Echinaforce) 6
Een medewerker van Biohorma bij de verwerking van de paardenbloemen-oogst van 2012. De paardenbloemen worden in een haksel-machine gevoerd (facebook pagina van Biohorma).

Het motto van Biohorma is ‘van plant tot klant’ en het bedrijf is dan ook actief in de hele keten. Het bedrijf had ook het motto kunnen kiezen: van zaadje tot in de winkel, want de meeste producten beginnen in het voorjaar in de grond van de A. Vogeltuinen (nabij Elburg). De oogst verzorgt Biohorma zelf, en in snij- en productiehallen wordt de oogst gereed gemaakt voor verwerking. De producten die uit de plant komen worden door middel van oplossen in alcohol en daaropvolgende droogtechnieken uit de plant gehaald en verwerkt in pillen, drankjes, zalven etc, waarna het bedrijf de distributie naar de verkooppunten verzorgt. Alles in één hand.

Enthousiaste medewerkers, veel aandacht voor contact met de klant

Het was voor ons duidelijk dat de mensen van Biohorma die we spraken erg enthousiast en trots op hun bedrijf en producten zijn. Het bedrijf besteedt veel energie aan het onderhouden van contact met de klant. Dat betekent bijvoorbeeld marktonderzoek (‘hoe denkt de consument over onze producten, hoe bekend zijn ze’), reclame-, informatie- en promotiemateriaal, en rechtstreeks contact met de klant (er is b.v. een telefonische hulplijn waar mensen terecht kunnen met vragen) en het bedrijf ontvangt graag bezoekers.

Gezondheidsclaims

We hebben bij ons bezoek aan Biohorma uitvoerig stilgestaan bij het type gezondheidsclaims dat het bedrijf maakt.

De gezondheidsclaims voor haar producten baseert Biohorma, zo begrepen wij, niet op eigen onderzoek. Biohorma maakt onder andere gebruik van beschrijvingen die o.a. zijn opgesteld door The European Scientific Cooperative on Phytotherapy(ESCOP) (zo blijkt uit informatie op het internet). De beschrijvingen werden met een Engels-klinkend woord aangeduid als ‘Monografen’ , het Nederlandse woord monografie is in het Engels Monograph. Er mag dan wel geen eigen onderzoek zijn naar de werkzaamheid van middelen, wel wordt veel aandacht besteed aan onderzoek naar de veiligheid van middelen en processen (veiligheid voor de eindgebruiker is topprioriteit). Ook wordt onderzocht of de samenstelling van preparaten in overeenstemming is met nationale en Europese voorschriften.

Deze manier om gezondheidsclaims te onderbouwen is in overeenstemming met de eisen die het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen stelt aan bepaalde alternatieve middelen. Cees Renckens schreef daarover in zijn recente column:

‘Voor […] middelen, samengesteld uit mengsels en voorradig in de zelfzorgschappen van drogist en apotheek, die wel een indicatie claimen, gold een aangepaste ‘bewijsvoering’, waarbij volstaan kon worden met verwijzingen naar monografieën over het preparaat’. 

Op bezoek bij Biohorma (bekend van Echinaforce) 7
De Europese Unie stelt eisen aan kruidenmiddelen (www.gaia-health.com)

Biohorma heeft te maken met een woud aan regels. Op sommige producten zijn Europese voorschriften van toepassing, bijvoorbeeld de Europese Richtlijn voor Traditionele Kruidengenees­middelen (zie deze Wikipedia-link). Sommige Biohorma-producten worden aangemerkt als ‘voedsel’, en vallen daarmee onder de Warenwet (‘Warenwetbesluit Kruidenpreparaten)’. Voor deze producten mogen geen therapeutische claims worden gemaakt. Andere producten (met een farmacologisch actieve stof en/of een therapeutische indicatie) (kunnen) vallen onder de geneesmiddelenwetgeving. Ten slotte zijn er de ‘medische hulpmiddelen’. De wetgeving hiervoor is net voor de eeuwwisseling zodanig aangepast, dat daar niet alleen voorwerpen, maar ook stoffen onder kunnen vallen, zoals een kruiden-gel voor aambeien.

Hoe breng je claims onder woorden?

Biohorma denkt veel na over hoe je claims zo kunt formuleren dat deze in overeenstemming blijven met alle regels. Zo dienen de aanprijzingen voor gezondheidsproducten basically beperkt te blijven tot: ‘in stand houden van een goede gezondheid’. De claim voor Echinacea is bijvoorbeeld dat dit ‘de natuurlijke afweer helpt/ondersteunt’ en dat dit ‘herstel na ziekte bevordert’. Achter deze formuleringen blijkt een wereld van overwegingen schuil te gaan, zo bleek tijdens ons gesprek: ‘herstel ná ziekte’ (toegelaten claim) is iets anders dan ‘herstel tijdens ziekte’ (niet toegelaten claim), helpen/ondersteunen van het afweersysteem (toegelaten claim) is iets anders dan een ‘genezen of vervangen van een gebrekkige eigen lichaamsafweer’ (niet toegelaten claim). Bekijk deze claims voor het Biohorma-topproduct Echinacea en vraag je af wat er eigenlijk heel precies gezegd wordt:

  • Verkleint de kans op griep en verkoudheid
  • Sneller herstel bij griep en verkoudheid
  • Stimuleert het immuunsysteem
  • Bewezen effectief
  • Werkt krachtig en natuurlijk
  • Echinacea purpurea wordt vers verwerkt

Bekijk ook het filmpje hierna over Echinacea (als je hieronder geen scherm ziet: klik dan hier):

http://www.youtube.com/watch?v=SQuogFeVJ88

Geen medische behandelingen

De claims voor de producten van Biohorma zijn in de kern tamelijk bescheiden. Dat blijkt ook uit onze vraag wat het bedrijf doet als mensen de hulplijn bellen met een concrete medische vraag. Het antwoord: ‘iedere beller met een medische vraag verwijzen wij door naar een arts’. 

Veranderende eisen: gevolgen voor Biohorma-producten?

In zijn column vertelde Cees Renckens dat de Raad van State onlangs bepaalde dat VSM niet langer mag zeggen dat Rinileen Neusdruppels geïndiceerd zijn bij neusverkoudheid, oorpijn en bijholteontsteking. De reden: VSM kan de werking van Rinileen Neusdruppels tegen deze klachten niet met onderzoek onderbouwen. Deze uitspraak betekent misschien nog meer dan voorheen dat gezondheidsclaims voor kruidenpreparaten op een goudschaaltje zullen worden gewogen. Hoe smal dit pad kan zijn, blijkt b.v. uit deze beschrijving van een claim van Biohorma die voor de Reclame Code Commissie werd behandeld (met dank aan onze lezer A. Atsou Pier, zie comment hieronder).

 

Ik heb dit artikel geschreven samen met Joke ten Hove

Foto voorzijde: Wikipedia