Kloptdatwel?

De linke weekendbijlage (18-2018)

by 2 Comments

De linke weekendbijlage (18-2018) 1

Vaak komen we zaken op internet tegen die niet groot genoeg zijn om een heel stuk over te schrijven of soms hebben we daar de tijd niet voor. Daarom willen wij in deze nieuwe rubriek een verzameling interessante of gewoon vermakelijke berichtjes van de afgelopen week met de lezers van Kloptdatwel delen. Leesvoer voor in het weekend!

Tips zijn welkom! Mail gerust de redactie.

Incompetentie en bedrog rond elektromagnetische straling

by 42 Comments

Incompetentie en bedrog rond elektromagnetische straling 2Op de website StopUMTS! staat een artikel met de alarmerende titel Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij 2018 – Incompetentie en/of bedrog? Het is geschreven naar aanleiding van een bezoek aan de Gezondheidsbeurs in Utrecht (1 t/m 4 februari 2018), waar Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij met een gezamenlijke stand aanwezig waren. De auteur, Leendert Vriens, heeft een aantal punten van kritiek op de ter plekke uitgedeelde folder ‘Straling – Wat moet ik daarmee’.

Ik heb zelf een dag op de stand van Skepsis gestaan, en o.a. deze folder uitgedeeld. Omdat ik het niet leuk vind om indirect van incompetentie en/of bedrog beticht te worden (weliswaar met een vraagteken, maar toch) heb ik de behoefte om een persoonlijke reactie te geven.

Ik heb zelf geen moeite met de genoemde folder. (Voor de duidelijkheid: deze gaat uitsluitend over elektromagnetische straling van telefoons e.d. De mogelijke invloed van magneetvelden, waar de Gezondheidsraad onlangs een advies over uitbracht, is een ander onderwerp).
De tekst van de Skepsis folder is af en toe kort door de bocht, maar als je in elke zin alle wetenschappelijke nuances moet weergeven, wordt zo’n tekst onleesbaar. Het is wel zo dat sommige formuleringen aanleiding tot misverstand kunnen geven. De heer Vriens geeft de volgende citaten uit de folder (voor de goede orde: er zijn er nog meer waar hij kritiek op heeft, maar ik beperk mij hier tot deze twee):

Het menselijk lichaam is ingewikkeld, en het is natuurlijk denkbaar dat het gevoelig is voor
andere effecten van niet-ioniserende straling dan alleen warmte-effecten.
Die zijn echter nooit gevonden, hoewel er hard naar gezocht is (…)

 

Op grond van het weinige onderzoek dat er is, heeft de Wereldgezondheidsorganisatie
in 2011 GSM-straling in de op een na laagste risicoklasse geplaatst (…).

In reactie hierop verwijst de heer Vriens naar https://www.emf-portal.org/en/topics, een website van de universiteit Aken waar veel wetenschappelijke publicaties over dit onderwerp te vinden zijn, en concludeert: Een grotere tegenstelling is bijna niet mogelijk, bijna 9100 publicaties over biologische effecten van niet-ioniserende straling en Skepsis c.s. durven te beweren dat dergelijke effecten nooit gevonden zijn.

Wat moet je hier nu van denken? Het is inderdaad duidelijk dat er een groot aantal studies op dit gebied gedaan is, maar het aantal studies zegt op zich niet zoveel. Het gaat om de resultaten van die studies. Wordt daarin het bestaan van de genoemde gezondheidseffecten bevestigd, of juist ontkracht?

Om hier een indruk van te krijgen heb ik een klein onderzoekje gedaan. Ik ben geen natuurkundige (ik heb sociale wetenschappen gestudeerd) maar voel mij wel in staat om in een wetenschappelijke discussie mijn eigen mening te bepalen. Ik heb daarom wat rondgekeken op de genoemde website. Deze biedt o.a. de mogelijkheid om de databank met wetenschappelijke publicaties hierover te doorzoeken. Hierbij worden de volgende soorten onderzoeken onderscheiden, waarvan ik er willekeurig een klein aantal bekeken heb (aantallen d.d. 23-2-18):

# in database # door mij bekeken
Mobile communications
a. Population studies 267 1
b. Experimental studies 1163 3
50/60 Hz
c. Population studies 468 1
d. Experimental studies (magnetic fields) 1572 3
e. Experimental studies (electric fields) 302 1
Children and young animals
f. Population studies 258 1
g. Experimental studies 532 1
Static fields
h. Experimental studies (magnetic fields) 1357 –
i. Experimental studies (electric fields) 125 –

(Van de onderzoeken in categorieën h en i worden geen samenvattingen gegeven. Deze heb ik buiten beschouwing gelaten.)

Voor de duidelijkheid: ik heb gewoon wat titels genomen die mij inhoudelijk interessant leken, zonder van tevoren naar de conclusies te kijken. (Dit is dus geen ‘cherrypicking’). De door mij bekeken onderzoeken laten zich als volgt samenvatten:

• Effect van straling gevonden: 3 publicaties
• Onduidelijk (mogelijk effect van straling gevonden): 3 publicaties
• Geen effect van straling gevonden: 5 publicaties

Het is voor mij ondoenlijk om een substantieel aantal van de genoemde studies te bestuderen. Toch wil ik mijn mening kunnen bepalen. Ik heb de volgende overwegingen:

In een aantal studies (lang niet alle) worden bepaalde verbanden geconstateerd tussen straling en gezondheidsverschijnselen. Omdat het vaak om statistische verbanden gaat (met bijbehorende kans op vals positieve resultaten) is het belangrijk dat dat soort resultaten herhaald kan worden in later onderzoek. Ik krijg daar tot nu toe geen overtuigende signalen over.
Verder blijft het volstrekt onduidelijk via welk mechanisme de straling die verbanden zou veroorzaken (‘hoe werkt dat dan?’ Bij een duidelijk verband zou je bijvoorbeeld ook dosis-gerelateerde effecten verwachten). Dat vind ik niet zo overtuigend.

Ik zal de eerste zijn om toe te geven dat je op basis van mijn piepkleine steekproef geen algemene conclusies kan trekken. Anderzijds is het ook niet zo dat door deze onderzoeken bij mij allerlei alarmbellen gaan rinkelen. De meeste wetenschappers die zich in alle afzonderlijke studies verdiept hebben, komen eveneens tot de conclusie dat het beeld helemaal niet zo duidelijk is. Met name ook wetenschappers van onafhankelijke instellingen als de Gezondheidsraad of de Britse organisatie Sense about Science (zie de links aan het eind van dit stukje).

Als laatste een citaat uit de brochure Making sense of Radiation van de genoemde Britse organisatie:

The fact that research is carried out on a precautionary basis to establish whether risks exist, has been presented by some commentators as evidence of danger.

Oftewel: dat onderzocht wordt of er iets aan de hand is, betekent niet automatisch dat er iets aan de hand is.

Niemand weet natuurlijk wat er in de toekomst hierover allemaal nog ontdekt zal worden. Ook degenen die zich nu ongerust maken, niet. Ik hou het voorlopig toch maar op de ‘officiële’ wetenschappelijke consensus dat er vooralsnog weinig reden tot ongerustheid is. Met alle respect, mijnheer Vriens.

Links

Gezondheidsraad

Sense about Science

Stralingsfolder uitgedeeld op de Gezondheidsbeurs

De Gezondheidsraad als verzoeningscommissie

by 2 Comments

Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Klaas Jaarsma
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Klaas Jaarsma

Zelden zal er over een rapport van de altijd zo gezaghebbende Gezondheidsraad (GR) zo kritisch zijn geschreven als over dat over de ‘stand der wetenschap inzake ME/CVS’. Twee dagen na het verschijnen van dat rapport blogde ik hier al over dat medicaliserende rapport en talrijke anderen volgden snel. Ik noem een psycholoog, een internist, een epidemioloog, een verzekeringsarts en een bedrijfsarts [1],[2],[3]  Ieder, die deze kritieken nog niet heeft gelezen en geïnteresseerd is in  het debat kan e.e.a. daar nalezen. Hier wil ik het hebben over de vraag hoe het toch mogelijk is dat de GR met zo’n erbarmelijk rapport naar buiten is gekomen.
Een groot deel van het antwoord op die vraag kan m.i. gevonden worden in de brief die GR-voorzitter Pim van Gool op  2 juni 2016 naar de Tweede Kamer stuurde en waarin hij de samenstelling van zijn commissie bekend maakte alsmede de opdracht die deze mee kreeg. Daarnaast heeft de deelname van twee patiëntvertegenwoordigers ongetwijfeld een schadelijke invloed gehad op het eindrapport.

Eerst over de samenstelling van de commissie die het rapport moest gaan schrijven. Uit de brief van 2 juni 2016 valt af te lezen hoeveel moeite het heeft gekost om deskundigen te vinden, die bereid waren in die commissie plaats te nemen. Het heeft er alle schijn van dat talrijke specialisten voor de eer bedankt hebben, want Van Gool heeft er maar liefst 14 maanden over gedaan om een commissie op de been te krijgen. En dat terwijl de Tweede Kamer bij monde van de Commissie voor de Verzoekschriften en de Burgerinitiatieven ter zake (Kamerstuk 33758, nr. 21) nog zo gevraagd had om het advies al in 2015 te mogen ontvangen!
Van Gool schreef in zijn brief aan de Tweede Kamer: ‘Daarbij bleek dat er voldoende te goeder naam en faam bekend staande zorgverleners en onderzoekers in Nederland waren die bereid waren zich desgevraagd als lid van een Gezondheidsraadcommissie in te zetten voor een verzoening van de verschillende zienswijzen die rond ME/CVS in ons land bestaan. Tevens werd mij duidelijk dat bij een dergelijke poging tot verzoening ook de zienswijze van de patiëntenorganisaties, die streven naar erkenning van ME als zelfstandige ziekte, betrokken zou moeten worden. Twee vertegenwoordigers van patiëntenorganisaties vond ik bereid om op persoonlijke titel in de in te stellen commissie plaats te nemen.’ Dit is toch wel een uiterst curieuze opdracht: bij voorbaat moest verzoening met hen die streven naar erkenning van ME/CVS als zelfstandige ziekte als resultaat worden bereikt. Met zulk een kneveling zou toch geen enkel fatsoenlijk medicus of expert akkoord kunnen gaan?
In de wetenschap, die in de GR toch de grondslag voor haar rapportage zou moeten vormen, is er geen ruimte voor een dergelijke politieke vooringenomenheid en met het accepteren van zo’n opdracht diskwalificeerden de commissieleden zich dus al bij voorbaat en lag de conflictstof al voor het oprapen. De diplomaat Van Gool was er vast ook niet gelukkig mee: hij vond – na de genoemde 14 maanden – ‘voldoende’ te goeder naam en faam bekend staande zorgverleners en onderzoekers in Nederland en ‘hem werd duidelijk’ dat er ook patiënten – mensen zonder wetenschappelijke of medische kennis – in de commissie zouden moeten worden opgenomen. Bij voorbaat defensief deden allen uiteindelijk slechts mee ‘op persoonlijke titel’. Tja.

De inhoud van het deprimerende rapport, dat bijna twee jaar na de installatie van de commissie verscheen, demonstreert nog eens dat de wetenschappelijke onderzoeksagenda niet bepaald zou moeten worden door burgerinitiatieven en smeekschriften, maar vooral door de vraagstukken en onopgeloste problemen waarmee de medische praktijk worstelt. Nu moest de commissie zoeken naar oorzaak, preventie en therapie van ME/CVS alsof het om een gewone ziekte ging. Sinds de plusminus 30 jaar dat dit syndroom nu in ons land voorkomt, is daar zowel in eigen land als in het buitenland enorm veel onderzoek naar gedaan en zulks is ten enenmale vruchteloos gebleven.
Vrijwel elke medicus is van mening dat het hier gaat om een zogenaamde ‘functional somatic syndrome’, een aandoening zonder lichamelijk substraat en alleen gedefinieerd door subjectief gemelde klachten. Naar de biologische basis ervan kan je dan lang zoeken, zoals Charcot (1825-1893) al deed bij zijn hysterische patiënten. Het gezichtsveldonderzoek bij de vrouwen met kokerzien leverde tot zijn grote frustratie niets op en het post mortem onderzoek van baarmoeder, eierstokken en hersenen al evenmin. Dezelfde ervaring hadden hedendaagse onderzoekers al eerder bij RSI, chronische whiplash, bekkeninstabiliteit en meer recent de chronische Lyme: niets objectiefs te vinden.
De GR had de opdracht van de Tweede Kamer dus beter kunnen afwijzen, want met een uiteindelijk politiek en niet medisch rapport is geen sterveling geholpen.

[1] ME/CVS-advies kritisch ontvangen. Medisch Contact, 28 maart 2018

[2] Jos W.M. van der Meer, Megan E. Roerink en Elise M. van de Putte. GR-rapport over chronischevermoeidheidssyndroom. Kanttekeningen bij de belangrijkste punten uit GR-rapport ME/CVS. NTvG, 23-03-2018.

[3] Luc Bonneux.  CVS of waar is mijn kous? Medisch Contact, 17 april 2018.

De linke weekendbijlage (17-2018)

by 12 Comments

De linke weekendbijlage (17-2018) 3

Vaak komen we zaken op internet tegen die niet groot genoeg zijn om een heel stuk over te schrijven of soms hebben we daar de tijd niet voor. Daarom willen wij in deze nieuwe rubriek een verzameling interessante of gewoon vermakelijke berichtjes van de afgelopen week met de lezers van Kloptdatwel delen. Leesvoer voor in het weekend!

Tips zijn welkom! Mail gerust de redactie.

Toeristen op de evenaar foppen met het Corioliseffect

by 18 Comments

Het verhaal dat het water in badkuipen en wastafels bij het leeglopen op het noordelijke en zuidelijke halfrond een tegengestelde richting op draait, zal wel bekend zijn. En vermoedelijk ook wel dat het een broodje aap is dat je dit in de praktijk kunt waarnemen, daarvoor is het verantwoordelijke Corioliseffect te klein ten opzichte van andere invloeden als de vorm van de bassins en reeds aanwezige stromingen in het water.

Op plekken waar je de evenaar kunt passeren, zijn er echter handige jongens die toeristen graag in de luren leggen met een zogenaamde demonstratie van dit Corioliseffect. Kijk bijvoorbeeld naar deze performer in Oeganda die dit al jaren zo doet.

Waarschijnlijk weet hij de draairichting van het weglopende water te bepalen door het plankje dat hij gebruikt om te vloeistof te ‘stabiliseren’ met een subtiele beweging op te tillen. Ook kunnen de schalen zo gevormd zijn dat de draairichting van te voren bepaald is. Een iets overtuigendere demonstratie zou hij kunnen geven door het experiment op de drie locaties telkens met dezelfde schaal te doen. Een collega in Ecuador doet het met een verplaatsbaar bassin, maar daar maakt de manier waarop het water in de wasbak wordt gegoten het tamelijk doorzichtig dat het om een trucje gaat (ook hebben ze zich daar ooit vergist met het trekken van de streep die de evenaar moet aanduiden).

Maar de Oegandese demonstratie maakte me extra aan het lachen toen me iets anders opviel: de richtingen waarin het water zou moeten draaien als alleen het Corioliseffect een rol zou spelen, zijn precies andersom! Op het noordelijk halfrond zou het tegen de klok in moeten zijn en op het zuidelijk halfrond met de klok mee.

Hij is niet de enige die het op het Afrikaanse continent verkeerd uitlegt. Ik kwam nog een fragment tegen van een BBC programma (Pole to Pole) waarin Michael Palin de wereld rondreist en in Kenya een vergelijkbare demonstratie aanschouwt:

Als je heel erg je best doet lukt het wel te laten zien dat het Corioliseffect de draairichting kan bepalen. Dan heb je wel een flink bassin nodig en moet je alle verstorende effecten zien uit te sluiten, vooral moet je het water helemaal tot rust laten komen en dat kan even duren. Een aardige demonstratie werd gegeven door YouTubers Veritasium en Smarter Every Day, die het quasi  synchroon laten zien vanaf hun eigen halfrond. Het is even uitvogelen hoe je hun YouTube video’s tegelijk afspeelt, maar het resultaat is het waard om te bekijken. Klik op onderstaande afbeelding voor de video’s en de instructie:

Toeristen op de evenaar foppen met het Corioliseffect 4

Bij Nemo Kennislink is ook een goede uitleg te lezen over het Corioliseffect: Op het noordelijk halfrond is een rechtse afwijking onvermijdelijk