Kloptdatwel?

SKEPTER – jaargang 25 nummer 1

by 16 Comments

Skepter is een uitgave van de Stichting Skepsis.

Hieronder volgt een samenvatting van de artikelen uit de laatste Skepter. Wil je daarna meer lezen? Deze laatste Skepter kun je hier als proefnummer (4,-) bestellen. Maar een abonnement (12,-) is natuurlijk handiger. Wil je Stichting Skepsis echt steunen dan kun je donateur worden: voor slechts 30 euro per jaar krijg je én de Skepter én gratis toegang tot ons jaarlijks congres (t.w.v. 22,50!). Wie nú donateur wordt, krijgt als welkomstcadeau alle reeds verschenen nummers van Skepter (de eerste 83 digitaal op CD-ROM).

 

SKEPTER – jaargang 25 nummer 1 1
De cover van Skepter jaargang 25 nummer 1.

VALSE MEERMINNEN 
Er werden in het verleden veel sterke verhalen over meerminnen verteld. Bijna overal waar mensen in de buurt van water wonen, zijn mensachtige waterwezens gesignaleerd. In de 18de en 19de eeuw werden er verscheidene opgezette meerminnen tentoongesteld. De laatste jaren duiken er op internet foto’s en filmpjes op van meerminnen die na een tsunami zouden zijn aangespoeld. De Amerikaanse tv-zender Animal Planet vertoonde een gedramatiseerde documentaire waarin wetenschappers ontdekten dat meerminnen nog steeds bestaan en sterk aan ons verwant zijn. Ze hebben evenals walvissen veel last van de krachtige sonarappatuur die de Amerikaanse marine tegenwoordig gebruikt.

BUITENAARDS DNA 
Waarom lijken ruimtewezens zoveel op mensen? Ontwikkelt alle leven zich noodzakelijk in dezelfde richting? Is het leven op aarde van buitenaardse oorsprong? Hebben aliens lang geleden onze aapachtige voorouders bevrucht? Hebben ze aan ons DNA zitten knutselen? Is dat misschien de reden waarom dit DNA grotendeels uit junk bestaat? Erich von Däniken en anderen hebben hierover allerlei buitengewone theorieën verkondigd. Maar die verklaren niet veel en stroken gewoonlijk niet met de huidige wetenschappelijke kennis.

BRAIN-GYM OP SCHOOL
Brain-Gym® biedt 26 lichaamsoefeningen en rituelen die
een gunstige invloed zouden hebben op de leerprestaties
van kinderen. Wie een cursus volgt, krijgt precies te
horen welke hersenprocessen worden gestimuleerd en
welke mogelijke leerproblemen worden aangepakt. De theorieën zijn echter achterhaald, ongefundeerd of onzinnig. Er bestaat geen deugdelijk onderzoek dat de claimde effecten bevestigt. Toch zijn er basisscholen die de methode hebben omarmd omdat ze zich lieten overtuigen door reclamepraatjes van onzinverkopers

PARABENEN IN COSMETICA
Cosmetische producten bevatten vaak parabenen om schimmels en bacteriën tegen te gaan. De laatste jaren wordt er op veel websites gewaarschuwd voor schadelijke effecten, waaronder borstkanker. Enkele grote cosmeticaconcerns hebben de parabenenvrees opgepikt en haken erop in met parabeenvrije producten. De veiligheid van parabenen wordt regelmatig beoordeeld door een Europees wetenschappelijk comité. Er zijn ook proeven uitgevoerd om te onderzoeken welke dagelijkse dosis parabenen men aan dieren kan toedienen zonder dat dit meetbare effecten veroorzaakt. Een honderdste deel daarvan wordt veilig geacht voor consumenten.

THERAPEUTIC TOUCH
Therapeutic Touch (TT) wordt aangeprezen als een verpleegkundige interventie die pijn, angst en onrust kan verminderen. De behandeling richt zich niet op lichaam of geest, maar op een hypothetisch energieveld, dat met de handen wordt gedetecteerd. TT-beoefenaars hebben vreemde ideeën over de aard van de energieën. Wie wetenschappelijk wil klinken, kan het elektromagnetische biovelden noemen. Er wordt gewezen op wetenschappelijke studies waaruit al meermaals zou zijn gebleken dat de methode heilzame effecten heeft. Maar deze experimenten vertonen veel gebreken. Er is geen reden om de resultaten aan buitengewone factoren of paranormale invloeden toe te schrijven. TT’ers kunnen ook niet aantonen dat ze via de veronderstelde energievelden werkelijk iets aan de weet kunnen komen.

NEPBEHANDELING VOOR VERSLAAFDEN
Verslaafden kunnen zich voor veel geld laten behandelen door artsen in het voormalige Sovjetblok. Deze artsen beweren dat ze met injecties of implantaten bepaalde receptoren in de hersenen kunnen blokkeren, waardoor de hunkering naar alcohol en drugs verdwijnt. Ze gebruiken disulfiram, dat al ruim een halve eeuw bekend is. Het zorgt ervoor dat alcohol niet meer goed wordt afgebroken, zodat je er erg ziek van wordt. Maar het werkt slechts kortstondig en lost het verslavingsprobleem niet op.

NATUURLIJKE COSMETICA 
Er verschijnen steeds meer cosmetische producten die naar
men zegt de voorkeur verdienen omdat ze geen minerale
oliën bevatten, maar louter plantaardige olie. Natuurvrienden beweren dat minerale olie je huid verstikt en je poriën verstopt. Het zou zelfs giftig zijn. Klopt dat? En is het ook waar dat plantaardige olie beter door de huid wordt opgenomen en dat het ervoor zorgt dat de huid meer vocht vasthoudt? Er is op dit gebied recentelijk onderzoek gedaan met groepen proefpersonen, maar dat heeft geen duidelijke verschillen aan het licht gebracht.

DE ILLUMINATI 
De Engelse Nesta Webster begon haar carrière in 1914 als een feministische romanschrijfster. Maar nadat ze zich had verdiept in de Franse revolutie, raakte ze ervan overtuigd dat de christelijke beschaving werd bedreigd door een geheime samenzwering van vrijmetselaars, Illuminati en joden. Websters ideeën over een netwerk van geheime genootschappen dat de wereld in haar greep wil krijgen, hadden veel invloed op andere complotdenkers. Velen zijn nog steeds bevreesd voor de macht van de Illuminati of de joodse lobby. Waar kwamen deze theorieën vandaan, waarop zijn ze gebaseerd en waarom werden ze populair?

BUITENAARDSE BEWIJZEN 
Ufologen beweren dat zij beschikken over de schedel van een buitenaards kind, twee haren van een buitenaardse vrouw, en het lichaam van een kleine buitenaardse reptilian. Er wordt geschermd met DNA-onderzoek dat deze claims ondersteunt, maar daar blijkt weinig van te kloppen. Het kindje had een waterhoofd, de reptilian was een aap en de rest is fantasie.

DRONKEN VAN 1 DRUPPEL
Professor David Edwards ontwikkelde een techniek om met één druppel alcohol een kortstondige dronkemanssensatie op te wekken door de alcohol te vernevelen tot een aerosol. Een kleine verstuiver, die hij op de markt wil brengen, zou toereikend zijn voor 21 shots. Maar het is zo goed als uitgesloten dat het echt werkt.

Meer lezen? Deze laatste Skepter kun je hier als proefnummer (4,-) bestellen. Maar een abonnement (12,-) is natuurlijk handiger. Wil je Stichting Skepsis echt steunen dan kun je donateur worden: voor slechts 30 euro per jaar krijg je én de Skepter én gratis toegang tot ons jaarlijks congres (t.w.v. 22,50!). Wie nú donateur wordt, krijgt als welkomstcadeau alle reeds verschenen nummers van Skepter (de eerste 83 digitaal op CD-ROM).

Wil het premenstrueel syndroom s.v.p. afscheid nemen?

by 103 Comments

Wil het premenstrueel syndroom s.v.p. afscheid nemen? 2
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.

In mijn dissertatie uit 2004 besteedde ik veel aandacht aan wat ik noemde modeziekten. Als kenmerken van deze raadselachtige aandoeningen, waarvan ik er in mijn carrière als vrouwenarts twee van nabij meemaakte (te weten de postnatale depressie en de bekkeninstabiliteit) beschreef ik o.a.: (1) een anatomisch substraat ontbreekt geheel of staat niet in verhouding tot de gepresenteerde klachten; (2) de klachten zijn meestal verergeringen van alledaagse banale klachten als pijn, vergeetachtigheid, moeheid, geheugenproblemen, zwakte en duizeligheid die ‘geamplificeerd’ worden door de overtuiging een ernstige ziekte onder de leden te hebben; (3) er zijn vrijwel altijd medici die beweren dat er een organische basis bestaat die binnenkort gevonden zal worden; (4) er zijn actieve patiëntenverenigingen; (5) er zijn problemen met verzekeraars en keuringsartsen; (6) de verspreiding van de ziekte in de tijd en geografisch kan niet biologisch worden verklaard; (7) er is geen reguliere behandeling mogelijk; (8) de patiënt heeft ziektewinst en (9) deze ziekten hebben een epidemisch karakter: ze komen en verdwijnen weer.

Ik includeerde in de categorie van de modeziekten bovenvermelde verloskundige kwalen en daarnaast o.a. de fibromyalgie, de ME/CVS, de chronische whiplash, het hyperventilatiesyndroom, de schildersziekte OPS, het premenstrueel syndroom en nog een aantal andere. Op deze opsomming heb ik vanuit reguliere kring vrijwel geen kritiek ontmoet. Wel vanuit de patiëntenorganisaties en hun sympathisanten, zoals te verwachten viel. Toch heb ik met enige angst en beven, elke keer als het onderwerp weer eens ter sprake kwam, het moment afgewacht waarop iemand mij zou voorwerpen dat sommige van die modeziekten wel erg hardnekkig zijn en daarom – hoewel zij verder alle kenmerken vertonen – misschien kwalijk als modeziekten te betitelen zouden zijn. Neem de ME/CVS, de fibromyalgie de whiplash: die zijn al weer decennia oud en ze doen het nog steeds. Hetzelfde leek wel te gelden voor het premenstrueel syndroom PMS, dat al in 1931 is beschreven en sindsdien, weliswaar met ups en downs, is blijven bestaan. PMS verwijst naar fysieke en psychische symptomen die periodiek terugkeren in de tweede helft van de vrouwelijke menstruatiecyclus. Er zijn 150 symptomen beschreven, maar de top vijf bestaat uit pijnlijke borsten, een opgeblazen gevoel, prikkelbaarheid, stemmingswisselingen en spanning.

Het was dan ook met grote vreugde, dat ik kennis nam van een recente Canadese studie, uitgevoerd door vijf onderzoeksters, waarin alle bestaande literatuur over PMS nog eens tegen het licht is gehouden om de vraag te beantwoorden of PMS eigenlijk wel bestaat. (Romans et al. Mood and the menstrual cycle: a review of prospective data studies. Gender Medicine 2012 Oct;9(5):361-84.). De conclusie is duidelijk: ‘Taken together, these studies failed to provide clear evidence in support of the existence of a specific premenstrual negative mood syndrome in the general population. This puzzlingly widespread belief needs challenging, as it perpetuates negative concepts linking female reproduction with negative emotionality.’

Deze spectaculaire conclusie was het resultaat van onderzoek van maar liefst 47 Engelstalige studies, waarvan er 18 (38.3%) geen relatie konden vinden tussen stemming en cyclusfase; 18 vonden wel een associatie van negatieve stemming en de premenstruele fase, maar vonden die stemmingsproblemen ook in andere fasen van de cyclus; slechts 7 studies vonden (14.9%) een klassieke associatie van stemmingsprobleem en premenstruele fase. Ten slotte vonden 4 studies (8.5%) een associatie van stemmingsproblemen met juist een andere fase van de cyclus.

Ik ben zeer verheugd over deze bevindingen: de vrouw is dus geen speelbal van haar hormonen, maar een redelijk wezen waarmee goed te praten moet zijn, ook als de menstruatie ophanden is.

Gouden Bord voor de Kop 2012

by 20 Comments

Gouden Bord voor de Kop 2012 3
Prof. dr. dr. Harald Walach

De Weense afdeling van GWUP, Die Gesellschaft für Kritisches Denken, reikte op 19 oktober jl. voor de tweede keer hun prijs voor de grootste onzinverkoper in het Duitse taalgebied uit. Die prijs, Das Goldene Brett vorm Kopf,  ging dit keer naar professor dr.dr. Harald Walach van de Europa-Universität Viadrina in Frankfurt an der Oder. Prof. Walach is het hoofd van het instituut voor transculturele gezondheidswetenschappen aan die universiteit. Hij kreeg de prijs onder andere voor zijn werk in de ‘zwakke kwantumtheorie’, die een verklaring zou bieden voor de werking van homeopathie, en voor een Master-Arbeit over de zogenaamde Kosyrev-spiegel, die door hem goedgekeurd werd en nadrukkelijk geprezen. 

Gouden Bord voor de Kop 2012 4
Das Goldene Brett vorm Kopf

Wie komt voor het Gouden Bord in aanmerking? Op de site van de prijs staat daarover het volgende:

Das Goldene Brett vorm Kopf gebührt der Person oder der Institution, die im vergangenen Jahr den irrwitzigsten Unfug verbreitet hat. Wer hat es geschafft, unsinnige Theorien am weitesten zu verbreiten? Wer hat – vielleicht sogar mit dem Tarnmäntelchen der Wissenschaftlichkeit – unwissenschaftlichem Unfug zum Durchbruch verholfen? Wer hat durch Medienpräsenz, durch Bücher oder Filme dem Aberglauben und der Unwissenschaftlichkeit neuen Auftrieb gegeben? Wem ist es auf besonders kreative Weise gelungen, mit wirkungslosen oder unsinnigen Produkten Geld zu verdienen?

Gouden Bord voor de Kop 2012 5
Afbeelding van de Kosyrev-spiegel, gebruikt voor de Masterarbeit geschreven aan het instituut van Walach

Om erachter te komen dat Prof. Walach zeker aan dat profiel voldoet, hoef je alleen maar te kijken naar die Kosyrev-spiegel die zijn instituut serieus neemt. Wat is dat voor een ding? De auteur van die Master-Arbeit met de titel “Der Kozyrev-Spiegel in der Praxis” is een Berlijnse Orthopeed, Peter Conrad. Hij knutselde zelf een grote koker van plastic in elkaar die van binnen bekleed is met aluminium folie, groot genoeg voor een proefpersoon om er in plaats te nemen. Gezeten in deze constructie zou je contact met aliens en overledenen kunnen hebben en ook helderziendheid komt dan binnen ieders handbereik!

Het is een bedenksel dat wordt toegeschreven aan de Russische wetenschapper Nikolaj Kozyrev (1908-1983), maar is waarschijnlijk door twee andere Russen (Trofimov en Kaznacheev) verzonnen in 1996; en die hebben Kosyrevs naam er alleen voor de geloofwaardigheid aan verbonden.
In het midden van de spiegel gezeten, zou je onder andere van het aards gravitatieveld afgeschermd zijn en meer van dat soort onzin. Je kunt er meer over lezen op de site van PSIRAM. Het Wikipedia-artikel staat nog in de ‘gelovige’ stand, in ieder geval wat herkomst betreft.

Een Duits televisieprogramma besteedde aandacht aan het instituut van Walach en dit verhaal over de Kosyrev-spiegel scriptie. In het filmpje komt ook naar voren dat de Hochschulstrukturkommission aanbevolen heeft om het instituut, dat inmiddels bekend staat als het ‘Hogwarts an der Oder‘,  maar te sluiten. Dat lijkt me een verstandig aanbeveling.

http://www.youtube.com/watch?v=Cxf9UqU880A

Walach heeft op zijn Google+ site overigens vreemd genoeg nog niets vermeld over het winnen van deze mooie prijs 😉

Kleine correctie: op zijn eigen blog heeft Walach wel gereageerd op de prijs: Harald Walach zur Verleihung von „Das Goldene Brett“ 2012. Daarin stelt hij heel blij te zijn met de prijs, omdat het juist bewijst dat de wetenschappelijk benadering te beperkt is. Ook roept hij een tegenprijs in het leven: ‘Die Silberne Schere im Kopf‘:

Sie geht an diejenige Person oder Einrichtung, die es perfektioniert hat, unser Weltbild zuzurichten und die Immunisierungsstrategie so zu vollenden, dass das Ergebnis sogar bei manchen unbedarften Gemütern als Maßstab für Wissenschaft durchgehen kann.

 

Hoe moet je liegen?

by 35 Comments

David Malki !* is de man achter Wondermark. Een website waar ik deze leuke comic tegenkwam. Deze manier van ‘argumenteren’ is denk ik voor veel skeptici zeer herkenbaar:

Hoe moet je liegen? 6

De mouseover-text op de website luidt:

Identifying this technique in politics is an exercise left to the reader

Ik zou daarvan willen maken:

Deze techniek herkennen bij alternatievo’s is een oefening die wordt overgelaten aan de lezer.

Succes 😉

 

* Het uitroepteken is geen typefout. Uitleg.

Twee professionele mediums wetenschappelijk getest

by 23 Comments

Op 16 oktober jl. daagde Michael Marshall van de Merseyside Skeptics Society de beste mediums van het Verenigd Koninkrijk uit om de door hun geclaimde paranormale gaven te laten testen. Een aantal bekende namen werd specifiek uitgedaagd:  Sally Morgan, Colin Fry, Gordon Smith, T J Higgs and Derek Acorah. Deze toppers op het gebied van paranormaal entertainment gaven echter niet thuis. Twee anderen durfden de uitdaging wel aan:  Kim Whitton en  Patricia Putt. Op 21 oktober onderwierpen zij zich aan een test die opgezet was onder toezicht van Chris French, hoogleraar Psychologie aan de University of London, en de bekende wetenschapsjournalist Simon Singh.

Twee professionele mediums wetenschappelijk getest 7
Chris French, Head of the Anomalistic Psychology Research

Putt had zich al een keer eerder (in 2009) laten testen toen zij opging voor de  Million Dollar Challenge van de James Randi Educational Foundation. Ze faalde, maar dat zal geen verrassing zijn: nog niemand wist Randi van zijn miljoen te verlossen tot dusver.
De opzet van de recente test was als volgt: de mediums werd gevraagd een reading te doen bij vijf vrijwilligers, waarvan bekend was dat het allemaal vrouwen tussen de 18 en 30 jaar oud waren. Deze vrijwilligers zaten achter een scherm, zodat de mediums hen niet konden zien. Dit om bepaalde technieken van ‘cold reading’ uit te sluiten. Onder ‘cold reading‘ verstaan we het vertellen van allerlei zaken over de gesprekspartner zonder daar van te voren informatie over te hebben. Mediums doen dit vaak door op kleine aanwijzingen in het gezicht of de lichaamshouding te letten, die kunnen verraden dat ze al dan niet op het juiste spoor zitten.
De mediums schreven hun reading op en gaven die ook een score hoe zeker ze er van waren dat de proefpersoon zich er later in zouden herkennen. Patt en Whitton waren behoorlijk zelfverzekerd van hun readings, ze gaven die gemiddeld een score van respectievelijk 5,8 en 5,2 op een schaal van 1 tot 7.
Nadat de mediums hun werk gedaan hadden, werd aan de proefpersonen telkens alle vijf readings van één medium gegeven en gevraagd die per stuk te scoren op een schaal van 1 tot 10; hogere cijfers als de reading ‘beter klopte’.

Twee professionele mediums wetenschappelijk getest 8
De mediums konden de proefpersonen niet zien om het gebruik van een aantal technieken die bekend staan onder ‘cold reading’ uit te sluiten.

Er was maar één proefpersoon die haar eigen reading de hoogste score gaf, het ging om de volgende reading van Whitton:

Affectionate, touchy-feely sort of person. Can’t sleep well at night, all sorts of thoughts running through my head. Badminton, tennis. Wants children. Not yet, too young. Glasgow is an important place. Singing and dancing. Would like to develop performance skills. Collecting old photos of places I’ve been to. Individual likes and dislikes – laws and government, not good. Learn to get along together better would be a good start. Can’t get him out of my head. I wish we could be together. Sometimes pain in leg. Like things with salt not sugar. Dutch ancestry? Optimistic and open-minded. Want to get university degree. Living in London enjoyed very much. September is an important month. Help in canteen sometimes. Brother in Holland at home. I can get into paints and crayons. Birthday November. I enjoy winter months. Have many friends here in London. Want to go home soon to see family. Wants to go to South America.

Wat klopte zo goed aan deze reading? Behalve een aantal zaken die voor een hoop kandidaten op konden gaan (‘Living in London’, ‘wants children’)  was het vooral de opmerking over Zuid Amerika, waar zij een reis naar toe aan het plannen was. Andere details bleken er echter volstrekt naast te zitten, zoals de Nederlands afstamming.

Twee professionele mediums wetenschappelijk getest 9
Patricia Putt

Statistisch gezien was het resultaat van de test niet anders dan je zou verwachten als de proefpersonen willekeurig een reading zouden hebben gekozen. De twee mediums lieten in deze test dus niet zien dat ze over paranormale capaciteiten beschikken.
De dames reageerden verschillend op dit resultaat: Whitton benadrukte dat ze blij was dat die ene kandidaat haar reading goed had herkend, Putt legde de nadruk erop dat zij normaal gesproken wel face to face zit met de persoon die een reading krijgt. In ieder geval hadden beide dames het een enjoyable experience gevonden, geen zure verliezers dus.

Singh vatte het gebeuren als volgt samen:

Pat and Kim clearly felt that they were receiving psychic messages, and their regular clients are convinced that they have psychic powers, but our test showed no such supernatural power.

Instead, I suspect that people like Pat and Kim are intuitive and are subconsciously picking up on subtle hints, such as body language, verbal cues and so on. This provides the illusion of psychic power. Our test removed such clues, because the sitters were hidden and silent, and I think this explains why Kim and Pat failed. Nevertheless, I respect the fact that they were willing to come forward and be tested.

Twee professionele mediums wetenschappelijk getest 10
Kim Whitton, het medium dat één treffer scoorde … uit vijf (banner van haar website www.kimwhitton.co.uk)

Bronnen:

http://www.guardian.co.uk/science/2012/oct/31/halloween-challenge-psychics-scientific-trial

http://www.ghosttheory.com/2009/05/06/psychic-patricia-putt-took-the-randi-challengeand-failed