Pseudowetenschap

Bijna twee jaar terug schreef Martin Bier op Kloptdatwel een blog over Floww, een bedrijf dat bioresonantiedruppels leverde tegen de vermeende schadelijke effecten van straling van mobiele telefoons en andere bronnen. De producten van Floww zouden de gevaarlijke, onnatuurlijke straling omzetten in lichaamsvriendelijke straling. Intussen zijn de druppels verdwenen uit het assortiment, maar het bedrijf breidt zijn activiteiten uit met leveranciers in diverse landen. Ook wordt er onderzoek verricht in opdracht van Floww om te laten zien dat de producten werken. Tijd om nog eens te kijken naar de ongelooflijke technologie van Floww.

Van de  Floww-website:

Floww® Health Technology is ontwikkeld door de Nederlander Jim Wagenaar. Hij voorzag in de jaren negentig een onomkeerbare toename van de hoeveelheid elektromagnetische straling. Ook constateerde hij dat er steeds meer mensen gezondheidsklachten hadden die zij aan deze straling toeschreven. In de wetenschap dat het menselijk lichaam zelf ook beschikt over een heel scala aan frequenties, bedacht hij dat straling van buiten mogelijk kon worden omgezet in deze lichaamseigen frequenties. Op basis van deze unieke gedachte ontwikkelde hij Floww® Health Technology.

De producten die aangeboden worden, lopen uiteen van de mobileFloww voor 49 euro, die je op je mobiele telefoon moet plakken, tot de homeFloww set voor slechts 1.350 euro. De bioresonantiedruppels zijn blijkbaar verdwenen uit het assortiment. Die werden specifiek samengesteld nadat je een wangslijmmonster instuurde dat “radiësthetisch” werd geanalyseerd. Blijkbaar is het volgens Floww niet meer nodig om op de persoon afgestemde spullen te leveren en moeten we het doen met one size frequency fits all. Misschien waren de regels voor middelen die je in moet nemen of die persoonlijke analyse ook wel een te grote belemmering voor een bedrijf dat de ambitie heeft snel internationaal aan de weg te timmeren.

‘Wetenschappelijk’ artikel

Op de pagina ‘Hoe het werkt‘ krijgen we een samenvatting voorgeschoteld van een artikel dat verscheen in het Tijdschrift voor Integrale Geneeskunde. Floww is daar blijkbaar nogal mee in z’n nopjes, want ze hebben er ook een Engelse vertaling van laten maken.

Samenvattend kan de werking van Floww het meest eenvoudig worden begrepen als die van een elektronische transformator. Externe straling in een breed golflengtebereik wordt door het circuit omgevormd in een specifiek, consistent elektromagnetisch veld. De benodigde energie voor het genereren van dit veld wordt dus geleverd door de in de omgeving aanwezige straling. Er is een dosis-respons relatie tussen de intensiteit van de omgevingsstraling en de veldsterkte van het Floww-veld. Dus hoe krachtiger de straling, hoe hoger de intensiteit van het door Floww-apparatuur geproduceerde veld.

Het cruciale elektronische onderdeel kun hier rechts zien. Maar hoe gaat dat Floww-veld nu iets doen met je lichaam? Volgens uitvinder Wagenaar, beïnvloedt het niet de elektromagnetische velden, die de schadelijke effecten veroorzaken waartegen de Flow-producten je zouden moeten beschermen. Dat maakt de technologie natuurlijk aantrekkelijk, je kunt er gewoon mee door blijven bellen 😉
Wagenaar’s hypothese voor de werking is: “dat de integriteit van het biologische systeem zodanig toeneemt dat de straling geen schade meer veroorzaakt.” De auteur van het artikel stelt nu een aantal redelijke vragen: “Hoe kan een zo zwak elektromagnetisch signaal als deze apparatuur produceert, a-priori ook maar enig effect hebben op biologische systemen?” en “Op welke manier zou het elektromagnetische veld dat Floww-apparatuur produceert, de weerstand van het lichaam tegen straling kunnen verhogen?”
“Om deze vragen te kunnen beantwoorden”, vervolgt hij “moet een mechanisme worden betrokken waarmee straling invloed uitoefent op biologische systemen, waaraan bij het tot dusver uitgevoerde onderzoek naar de schadelijke effecten van straling nog vrijwel geen enkele aandacht is besteed” Oh, laat maar eens zien dan.

In het artikel volgt nu echter de ene pseudowetenschappelijke theorie na de andere. We leren iets over resonatoren en de ‘Q-factor’; geen onbekende zaken, maar in biologische systemen zou er iets heel speciaals aan de hand zijn:

De kwaliteitsfactor van biologische resonatoren overtreft daarmee die van de meest geavanceerde technische systemen op basis van supergeleiding, met een factor van maar liefst 10¹⁰. En dat bij lichaamstemperatuur! In biologische resonantiesystemen moet dus een vorm van geleiding voorkomen die in de techniek vooralsnog volkomen onbekend is.

Dat wordt gevolgd door iets over het informatiesysteem van de natuur:

Met de voorgaande gegevens laat de contour van het informatiesysteem van de biofysische regulatie zich inkleuren. Het heeft een fysiologisch frequentiebereik dat zich traploos uitstrekt van minder dan 1 Hz tot meer dan 10¹⁶ Hz. Het is niet onwaarschijnlijk dat het over dit gehele frequentiebereik met coherente gepulseerde lasersignalen werkt. Dit terwijl technische lasers doorgaans slechts één, hoogstens enkele golflengtes hebben. Het biologische informatiesysteem is uitgerust met resonantiesystemen met een kwaliteitsfactor van  10¹⁸ . Dus tienmiljard maal sensitiever en specifieker (selectiever) dan het meest geavanceerde technische meetapparaat op basis van supergeleiding.

Deze wetenschappelijk klinkende zinnen zouden moeten helpen om de twee eerder gestelde vragen te beantwoorden:

De twee resterende vragen rond de fysische dilemma’s bij de werking van Floww-technologie kunnen nu ook worden beantwoord. De eerste was: Hoe kan een zo zwak elektromagnetisch signaal effect hebben op biologische systemen? Dit laat zich verklaren uit de extreme gevoeligheid van de resonantiesystemen waar het organisme over beschikt. De Q-factor van de lichaamseigen trillingssystemen, maar liefst een factor 10¹⁰ hoger dan waar technische systemen onder supergeleiding toe in staat zijn, is moeiteloos afgestemd op intensiteiten zoals die van het Flowwveld.
Dan de tweede vraag: Hoe kan het dat de negatieve effecten van externe stralingsbelasting door het Floww-veld teniet worden gedaan, terwijl de Floww-producten schadelijke straling in het geheel niet afschermen? De gebleken positieve werking van het Floww-veld op biologische systemen zegt eigenlijk automatisch dat de karakteristieken van Floww-trillingen binnen fysiologische Adeyvensters vallen. Als dat niet zo zou zijn, zou het Floww-veld geen enkel effect kunnen hebben.

Die laatste twee zinnen vormen een soort logische puzzel. Het lijkt een cirkelargument. Eigenlijk wordt ons hier voorgehouden dat het Floww-veld wel moet werken via dat zeer speculatieve mechanisme (Adey windows), want de auteur kan niets anders verzinnen. Punt. Tsja, dat ‘Als dat niet zo zou zijn’-stukje is natuurlijk niet echt problematisch, als je in bereid bent om open te staan voor de waarschijnlijkheid dat er helemaal geen echte effecten van de Floww-producten te verwachten zijn. Voor de ‘gebleken positieve werking’ moeten we kijken naar ander onderzoek dat aangehaald wordt op de Floww-website.

Onderzoeksinstituut Soffos

Floww gaf onderzoeksinstituut Soffos opdracht een doorlopend onderzoek te doen onder de kopers van de Floww-producten. Soffos is een klein bureautje van  dr. Marij Schüssler-van Hees, die voorheen een carrière in farmacie opbouwde. Ze geeft aan het ‘Black Box model’ te gebruiken, wat inhoudt dat ze niet uitzoekt hoe een behandeling mogelijk zou kunnen werken, maar alleen kijkt naar de effecten die toegeschreven worden aan die behandeling. Een perfecte keuze om producten te ‘testen’ waarvan de vermeende werking niet op wetenschappelijke verantwoorde manier verklaard kan worden. Een vertrouwelijk rapport met de voorlopige resultaten van het onderzoek staat op de website [update 16/4/2016: file staat niet meer op de site, kopie desgewenst verkrijgbaar via de redactie]:

This quality of life questionnaire(SF-36) measures the state of health of the client at a certain moment in time and identifies which products of Floww Health Technology are used during which period. The following health aspects are measured: general perception of health, health changes, physical functioning, emotional functioning, social functioning, mental health, vitality and freedom of pain. By asking the client to complete a questionnaire at various points in time, the effect of the use of Floww products becomes visible.

Dit is natuurlijk een vrij onzinnig onderzoek. Je kunt zo’n apparaat helemaal niet testen zonder controlegroep die een placeboversie gebruikt, goede blindering en fatsoenlijke statistische analyse, zeker wanneer het allemaal om subjectieve uitkomstmaten gaat. Verspilde moeite, maar je kunt het natuurlijk wel goed gebruiken in je marketing.

Professor Anna van Wersch

Iets serieuzer lijkt het onderzoek van een echte wetenschapper, professor Anna van Wersch. Zij is “hoogleraar aan de Teesside University in Middlesbrough, Engeland, en een autoriteit binnen haar vakgebied, de gezondheidspsychologie”, vertelt de Floww website. Aan haar vroeg Floww om de werking van de Floww-producten te onderzoeken door te kijken naar effecten op bloed. In de volgende video laat zij haar eigen bloed onderzoeken als een soort pilot voor het onderzoek:

Dus hier zien we een hoogleraar psychologie die gelooft dat Levend Bloed Analyse betrouwbare resultaten geeft. Misschien is het gewoon haar onbekendheid met al die pseudowetenschappelijke diagnostische apparaten die kwakzalvers over de hele wereld gebruiken. Ik stuurde haar een e-mail waarin ik mijn zorg over het onderzoek uitsprak en haar wees op goede informatie over deze materie. Dat was een paar maanden terug. Ik heb haar later nog een herinnering gestuurd, maar kreeg tot dusver geen enkele reactie. De Engelse versie van het blog vertelt: ‘The full results and an extensive research report are expected in May’, maar dat lijkt dus wat vertraagd te zijn. [3-3-2015: Zie update]

Testimonials

Nog meer leuks op de Floww-website? Ja hoor, ze hebben nu testimonials, ook van beroepsmatige gebruikers. Zoals Ben Smith, een professionele rugbyspeler uit Australië! Die zal zeker wat weten van elektromagnetische velden, omdat de meeste rugbyspelers Down Under bekend staan vanwege hun universitaire … nou ja, laten we maar even verder op dat lijstje kijken. Kijk, een dokter: N. Westerman – maar ja, die doet aan acupunctuur en zit in de biofysische geneeskunde en schreef overigens dat niet zo indrukwekkende artikel waarover ik het hierboven had. Die kunnen we maar beter overslaan, niet? Daar zien we nog een echte medicus: V. Schechtl – Chamorro Monsted, gynaecoloog – die weet misschien best wat van lichamelijke trillingen!? – oh, en ze is de echtgenote van Marc Schechtl, oprichter en CEO van Floww … Erg overtuigend allemaal …

Zaakjes doen

De Floww-producten verschillen niet wezenlijk van al die andere onzinproducten die verkocht worden ter bescherming tegen die vermeende schadelijke effecten van de elektromagnetische velden. Mij valt wel op dat het bedrijf in alle facetten zeer professioneel overkomt. Als het om een normaal product zou gaan, lijken mij alle ondernomen stappen bedrijfsmatig gezien, redelijk. Dat komt vermoedelijk doordat de CEO van Floww, Marc Schechtl, geen achtergrond heeft in de alternatieve gezondheidszorg (hij was fiscalist en universitair docent). En samen met zijn broer, Daniël Schechtl (die op mij overkomt alsof hij een opleiding bedrijfskunde of iets dergelijks achter de kiezen heeft), lijken ze goed in de smiezen te hebben hoe je een bedrijf opzet. Dat het een bedrijf gebaseerd op pseudowetenschappelijke onzin is geworden, is misschien slechts toeval.
Ze hebben ook steun gehad van Syntens, een overheidsstichting die opgezet was om startende ondernemers op weg te helpen (sinds kort geïntegreerd in de Kamer van Koophandel). Floww wist het zelfs tot één van de laatste kandidaten van een bedrijfscompetitie gesponsord door Shell te schoppen (LiveWire Award). Daar was ik ten tijde van het artikel van Marin Bier achtergekomen (zie de commentaren) en heb daarover ook contact gehad met Syntens. Ik vroeg ze hoe ze nu met dit soort zaken omgaan. Dat ze bij Syntens niet meteen doorhadden dat het hier om onzinproducten gaat, kon ik nog indenken, maar de reactie op mijn vraag of ze er nu wel iets aan gingen doen, verbaasde me nogal: ‘de markt zal uiteindelijk wel uitmaken of er bestaansrecht is voor dergelijke producten”, of iets van die strekking. In ieder geval geen enkele indicatie dat ze ook maar enige verantwoordelijkheid voelden om potentiële klanten van Floww te beschermen tegen hun reclamepraatjes waarin nu ook de goede prestatie in die bedrijfscompetitie en de 62^e plek in de MKB innovatie top 100  2012 figureren. Maar misschien had Syntens nooit gedacht dat zoiets zou kunnen gebeuren en was de adviseur in verlegenheid vanwege het ontbreken aan procedures hiervoor en had ie niet veel trek om zijn manager te gaan vertellen dat er mogelijk ‘een klein probleempje’ was ontstaan.

Update 3-3-2015

Op de website van Floww staat inmiddels een verslagje van het onderzoek van prof. Van Wersch dat hierboven is besproken. Wie het goed leest, komt waarschijnlijk tot de conclusie dat er helemaal niets uit het dubbelblinde onderzoek naar voren kwam dat als positief voor de producten van Floww gepresenteerd kon worden. Van Wersch wijst op ‘verstorende variabelen die de uitkomsten van het onderzoek vertroebelden’:

Zij kregen Floww-producten, al dan niet werkzaam, maar gingen tegelijkertijd hun voeding- en drinkgewoontes veranderen, alsof het onderzoek voor hen het startsein was voor een grote schoonmaak. Ze  gingen sporten, naar yoga, mindfulness, rebirthing, … Alles om zich maar lekker te voelen. In beide groepen gingen de deelnemers zoveel doen, dat door het bos niet meer zichtbaar was welk effect Floww nou eigenlijk had. Het geeft wel aan hoe wanhopig deze mensen zijn.