Kloptdatwel?

alternatieve behandelwijzen

Acupunctuur bij COPD: helpt het echt?

by 89 Comments

Acupunctuur bij COPD: helpt het echt? 1
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.

Wij schatten dat het in de plaatselijke uitgaansgelegenheden en mogelijk zelfs bij menige geisha erg druk geweest zal zijn toen 19 Japanners, auteurs van een onderzoek naar de werking van acupunctuur bij COPD (chronisch obstructief longlijden, beter bekend als astma, bronchitis en emfyseem) vernamen dat hun artikel daarover was geaccepteerd in de Archives of Internal Medicine, een van de top vier algemene medische tijdschriften van de VS (naast de JAMA, NEJM en Ann Int Med).

Zij zullen het zelf ook wel niet verwacht hebben en inderdaad is die acceptatie is om meerdere redenen opmerkelijk. Zo betrof het maar een kleine studie met slechts 30 patiënten in elke onderzoeksgroep, een merkwaardig contrast met het aantal auteurs/onderzoekers. De proefpersonen waren gerecruteerd in twee naburige ziekenhuizen en het onderzoek nam bijna drie jaar in beslag. Het werd gesponsord door de Japan Society of Acupuncture and Moxibustion en online gepubliceerd op 14 mei 2012. Beide groepen ondergingen gedurende 12 weken elke week een sessie waarin echte acupunctuur of placeboacupunctuur werd toegepast. De studie was ‘single-blind’, dat wil zeggen: de patiënt bemerkte geen verschil, maar de acupuncturist wist wel of hij echte dan wel placeboacupunctuur gaf. De belangrijkste uitkomstmaat betrof de mate van kortademigheid na 6 minuten lopen en de acupunctuurgroep deed het na die 12 weken beter dan de placebogroep. De statistiek klopte en er was netjes gecontroleerd of de blindering van de patiënten (konden zij raden in welke groep zij zaten?) was geslaagd, hetgeen het geval bleek. Ook een aantal aanvullende gegevens, onder andere betreffende de kracht van de in- en uitademing en de bereikte loopafstand viel positief uit voor de acupunctuurgroep.

Wat moeten wij hier nu weer van denken? Hoe kunnen naaldjes op de ‘blaasmeridiaan’, de ‘galblaasmeridiaan’, de ‘dunnedarm-meridiaan’ etc. zulk een spectaculair effect bewerkstelligen? De auteurs doen nog een gekunstelde poging om een verklaringsmechanisme te geven (lagere rusttonus van hulp-ademhalingsspieren, waardoor ze als het er op aan komt sterker zouden zijn), maar dat valt niet serieus te nemen. Of de secundaire uitkomstmaten van tevoren in het onderzoeksprotocol waren opgenomen of het resultaat van het zogeheten ‘fishing’ zijn geweest, dat valt niet na te gaan. Maar zelfs als aan alle methodologische voorwaarden is voldaan, gelooft iemand natuurlijk niet dat dit effect biologisch is. Daarvoor is allereerst het gevoel van ‘te mooi om waar te zijn’ te sterk. De financiering duidt ook al op een grotere kans op de gewenste positieve uitkomst zoals dat ook bekend is uit de reguliere farmaceutische trials. De overtuigingskracht van dit kleine aantal patiënten is ook niet groot en bovendien kan een p < 0,05 soms ook toevallig worden gevonden, namelijk in bijna 5% van alle onderzoeken waarin gelijkwaardige geneeswijzen met elkaar worden vergeleken. Dat de trial niet dubbelblind was laat de mogelijkheid open, dat de lichaamstaal van de therapeut in beide groepen verschillend is geweest. Ook dit kan een verstorend effect hebben. Ten slotte moet gedacht worden aan publication bias, waarbij vergelijkbare onderzoeken met een negatieve uitkomst niet zijn gepubliceerd. Er is een tijd geweest dat alle acupunctuurtrials uit China, Japan en Sri Lanka positief voor de acupunctuur uitvielen. Of die tijd voorbij is dat staat echt nog niet vast. Ook kan de mogelijkheid van fraude nooit worden uitgesloten, zulks is eerder vertoond.

De 19 Japanners zullen trots zijn op hun artikel en artsen en patiënten zullen deze publicatie weer zeer vaak tegenkomen in de propaganda van de Chinese naaldartiesten. En dat is zeer te verwijten aan de redactie van de Archives of Internal Medicine, die ook nog een commentaar publiceerde van de pro-alternatieve Brit George Lewith, die een en ander natuurlijk toejuicht en – dat klinkt altijd goed – nader onderzoek adviseert om echte zekerheid te verkrijgen. Het zijn de tijdschriftredacteuren van de Archives, die er met deze publicatie van een absurde claim voor verantwoordelijk zijn dat ongetwijfeld talrijke COPD-patiënten zich hoopvol tot acupuncturisten zullen gaan wenden met het verzoek deze onzinnige behandeling ook te mogen ondergaan. Hun is met deze publicatie een zeer slechte dienst bewezen.

 

Masao Suzuki et al. A randomized placebo-controlled trial of acupuncture in patients with Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD). Arch Intern Med. 2012. E pub 14 may 2012. doi:10.1001/archinternmed.2012.1233

Op bezoek bij Berendien

by 9 Comments

Waren ze  nog maar op de buis – Kees van Kooten en Wim de Bie met hun ‘Keek op de week’. Ik mis Berendien, het kruidenvrouwtje ‘ûûûût Wisp’ dat in 1991-92 wekelijks de Keek-kijkers voorzag van onnuttige en hilarische kruidentips. Zij werd gecreëerd naar aanleiding van de destijds mateloos populaire Klazien uut Zalk. De NCRV gaf haar ruim baan op tv voor het propageren van ‘natuurmiddeltjes’ voor allerlei kleine kwalen. In 2009 protesteerde Cees Renckens, toen voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, tegen het vernoemen van een straat in Zalk naar het kruidenvrouwtje. Helaas zonder effect.

In deze clip wordt Berendien ontmaskerd als oplichtster (vanaf 2:35 – kijk zelf!). Verder wordt ze gebruikt om de bekende argumenten van de (gelovigen in) alternatieve geneeskunde op de hak te nemen en discussiëren Van Kooten en De Bie over zin en onzin van alternatieve geneeskunde (waarbij Van Kooten de rol speelt van gelovige en De Bie de scepticus is).

Uit de discussie van van Kooten en De Bie:

  • 0:50 Van Kooten: ‘Baat ‘t niet, dan schaadt het niet’. De Bie: ‘Het schaadt altijd, omdat het de mensen terugverwijst naar de middeleeuwen.’
  • 0:56 van Kooten: ‘Het is oeroude kennis uit vervlogen tijden die door wijze vrouwen als Berendien wordt doorgegeven’. De Bie: ‘Dat zijn sprookjes.’
  • 1:57 ‘[reguliere geneeskunde is beter] omdat de mensen de natuur hebben verbeterd’, Van Kooten: ‘Daar is het fout gegaan.’
  • 2:15 Van Kooten: ‘In zo’n [grote] aardappel zit toch meer dan in zo’n klein pilletje?’
  • 3:18 De Bie: ‘Dat is je reinste kwakzalverij, daar moeten we niet aan mee doen.’

Berendien maakt geneesmiddelen en haar critici verdacht:

Op bezoek bij Berendien 2
Berendien: ‘t zou me niets verbazen als die De Bie geld krijgt toegeschoven van de farmaceutische industrie om mij van de televisie te weren’ (foto uit besproken videoclip)
  • 1:12 Berendien: ‘De Bie is een harde jongen, die gelooft alleen maar in de chemische pillen van de dokter. ‘t Zou me niets verbazen als die centen vangt, die krijgt geld toegeschoven van de farmaceutische industrie om mij van de televisie te weren’.
  • 1:26 Berendien: ‘De chemische heren deinzen nergens voor terug, als ze het niet kunnen bewijzen in laboratoria dan deug’ het niet, terwijl ik honderden mensen heb genezen, gelukkige mensen nu, van alle rangen en standen’.

Happinez nummer 1-2012

by 61 Comments

Happinez nummer 1-2012 3
De cover van Happinez 1-2012. Lichter leven wordt gesymboliseerd met veren.

In dit eerste Happinez-nummer van 2012 met als thema ‘lichter leven’ treffen we zoals verwacht weer veel merkwaardig gedachtegoed  aan. We maken kennis met Angaangaq, een inuit-sjamaan uit Groenland die de wereld rondreist om zijn boodschap te verkondigen, Tijn Touber laat ons in zijn column zien hoe je de lessen van Eckhart Tolle in praktijk kunt brengen, we worden onderwezen in de chakra-leer en tot slot een artikel over het ‘mysterie van het trillingsgetal’.

Angaangaq (p. 40)
Happinez nummer 1-2012 4
De boodschap van Angaangaq is te vinden op de website en.icewisdom.com: ‘klimaatverandering is niet zomaar ergens, het zit in je hart’ aldus de sjamaan (en.icewisdom.com).

Een Happinez-redactrice gaat in Groenland op bezoek bij de sjamaan Angaangaq, een kleine aandoenlijke eskimo-man die zoals zoveel zich al dan niet zelfbenoemde sjamanen tegenwoordig de wereld rondreist met een boodschap. De landijskap die Groenland ooit helemaal bedekte, smelt in een verontrustend tempo. Angaangaq wil daar iets aan doen. Hij pleit voor een spirituele klimaatverandering en schreef het boek  ‘Smelt het ijs in je hart’. Ik bewonder zijn commercieel talent, alleen tot concrete verbeteringen leidt het denk ik niet. Integendeel, Angaangaqs nieuwste plan is om spirituele wandeltochten in Groenland te gaan organiseren (waarvoor dus een flink eind gevlogen moet worden!). Angaangaq is ook al een aantal keren in Nederland geweest. Een deelnemer aan zo’n bijeenkomst schreef dit verslag, waaruit blijkt dat de sjamaan er toch wat aparte ideeën op na houdt:

‘Angaangaq is een echte snuffel- en knuffeleskimo! Maar, legt hij later uit, dat opsnuiven van lichaamsgeur heeft een functie, daarmee scant hij als het ware de mate van gezondheid en het energetische niveau van de ander. Wij zijn die vaardigheid jammer genoeg verloren in het Westen’.

Tijn Touber over Eckhart Tolle (p 59)
Happinez nummer 1-2012 5
Happinez geeft ruim baan aan de ideeën van Eckhart Tolle. Die denkt dat mensen problemen krijgen door pijnlichamen die het gevolg zijn van onverwerkte emoties (foto: wikipedia).

Een opmerkelijk stukje kwam ik tegen in de maandelijkse column van Tijn Touber. Hij put inspiratie uit het werk van Eckhart Tolle, de Duitser die wereldberoemd werd als spiritueel leraar door zijn bestseller, ‘De kracht van het nu’. Eckhart Tolle lijkt zelfs doorgedrongen tot de reguliere psychologie. Dat werd me duidelijk toen ik onlangs als proefpersoon mocht meedoen aan een onlinecursus mindfulness in het kader van een afstudeerscriptie van een psychologiestudent (de onderzoeksvraag was zoiets als: ‘wat werkt beter, een onlinecursus die matig gepersonaliseerd is of een die sterk gepersonaliseerd is?’). In die onlinecurses mindfulness werd mij regelmatig, ter ondersteuning, een uitspraak van Eckhart Tolle toegezonden. De man houdt er mijns inziens nogal vreemde ideeën op na, maar Tijn denkt daar anders over. Hij schrijft:

‘Eckhart Tolle heeft mooi uitgelegd waarom de meeste mensen om de zoveel tijd behoefte hebben aan pijn en drama. Hij zegt dat we ‘pijnlichamen’ in ons dragen: opeenhopingen van onverwerkte emoties. Periodiek moeten deze opspelen en pijn ervaren, omdat ze zich daarmee voeden. Dat is de reden dat we om de zoveel tijd een enorm drama creëren: de pijnlichamen hebben honger. Wat we moeten leren is om door middel van ‘gewaarzijn’ (een sleutelbegrip in mindfulness) de pijnlichamen niet langer te voeden.’

Wel een beetje verontrustend eigenlijk dat psychologen zich met Tolle inlaten. Ik bedoel: zijn we eindelijk van Freud en dergelijke af, krijgen we via een zijdeur dit soort ideeën binnengesluisd. Dat je zoiets in de Happinez tegenkomt is dan weer minder vreemd. Wie meer wil lezen over Eckhart Tolles ongefundeerde maar populaire ideeën kan dit artikel op Kloptdatwel lezen.

Chakra’s: ‘laat je energie stromen’ (p 61)
Happinez nummer 1-2012 6
De bekendste theorie uit het Hindoeïsme: de zeven Chakra’s (Wikimedia commons, Immanuel Giel).

Hoewel niemand ze ooit heeft gezien (nou ja, behalve helderzienden dan) wordt er al eeuwenlang over geschreven in allerlei religies en culturen: chakra’s. Happinez praat ons bij over de functies en de werking. Chakra’s (letterlijk: wiel of rad) zijn knooppunten van energie die ‘op’ onze ruggengraat liggen en ons welzijn bepalen. Door de chakra’s te ‘reinigen’ kan de energie goed stromen en kom je helemaal in balans. Zoals zo vaak bij theorieën op basis van helderziende waarnemingen, is er geen eenduidigheid over aantal, plaats en werking. De Happinez baseert zich op de hier bekendste theorie uit het hindoeïsme van zeven chakra’s:

‘Van onder naar boven hebben ze een steeds hogere trilling. Het eerste chakra is heel aards het zevende gaat over het hogere, over spirituele ontwikkeling. De rishi’s (zieners) ontdekten dat chakra’s een essentiële functie hebben: het zijn bronnen van energie. Je kunt ze vergelijken met transformatorhuisjes: prana komt binnen, de chakra’s zetten deze levensenergie om en geven het weer af. Aan het lichaam maar ook aan de buitenwereld. Een chakra kan (te) veel of (te) weinig prana bevatten. Het kan zo wijd openstaan dat al je energie wegstroomt naar de omgeving en je je dus moe voelt. Ook kan het juist afgesloten zijn waardoor mogelijk het gevoel ontstaat dat je maar niet oplaadt. Omdat alles met elkaar in verbinding staat kan een geblokkeerd chakra er voor zorgen dat een ander chakra gaat ‘overwerken’.

Ben je helemaal gezond en in balans dan kan de energie onbelemmerd doorstromen. Ook handig om te weten wanneer je vermoedt dat een van je chakra’s niet helemaal in balans is: er zijn yoga-oefeningen voor die specifiek op de betreffende chakra inwerken!

Even samenvatten: dus door je (imaginaire) chakra’s in balans te brengen kan je een probleem als vermoeidheid oplossen?! Of wordt ons hier nu een rad voor ogen gedraaid?

Het mysterie van het trillingsgetal (p 87)

Het volgende artikel borduurt voort op de trillingstheorie en is zo mogelijk nog verder verwijderd van de werkelijkheid dan het vorige: ‘Het mysterie van het trillingsgetal: ‘Ieder heeft zijn eigen golflengte, dat is je trillingsgetal. Wat doet het met je en wat heeft de wet van de liefde er mee te maken?’ Onderstaande tekst uit het artikel is een sterk staaltje Happinez-redeneerkunde:

‘Marja de Vries die het boek ‘De hele olifant in beeld. Inzicht in het bestaan en de Universele Wetten en de Gulden Snede’ schreef legt uit: ‘Trillingspatronen die een beetje op elkaar lijken hebben de neiging om met elkaar mee te gaan trillen. Net zoals een snaar gaat meetrillen als je een andere snaar van dezelfde toon aanslaat. Dus als je soms het gevoel hebt dat je samen op dezelfde golflengte zit, is dat letterlijk waar.’ Ook hebben volgens Marja de Vries hogere trillingen het vermogen om lagere trillingen op te heffen. Dat verklaart waarom je iemand die angstig verdrietig of boos is kunt kalmeren door diegene alleen maar vast te houden. De ander gaat gewoon met jouw vibraties meetrillen omdat die krachtiger zijn. Hoe hoger je trilt – dat wil zeggen, hoe meer liefde en licht je in jezelf hebt gerealiseerd – hoe minder vatbaar je bent voor de lage vibraties van de wereld om je heen. En ook: hoe hoger je trilt, hoe meer invloed jezelf hebt op die wereld, dus hoe meer je anderen met je mee kunt laten vibreren. Dit heet ook wel de Wet van Liefde: de hele evolutie verloopt daardoor noodzakelijkerwijs in de richting van hogere vibraties, naar steeds meer harmonie.

Happinez nummer 1-2012 7
De website van het Centrum voor Ecotherapie legt uit dat het centrum zich baseert op de ideeën van Irene Lutz. Zij zag in haar ochtendmeditaties ‘zwarte gaten’ in veel Europese landen. Dit blokkeerde volgens Irene de ontwikkeling van het leven naar het hoogste doel van vrijheid, zelfbewustzijn en universele liefde (www.ecotherapie.org).

Het verbaast mij iedere keer weer, hoe gemakkelijk veel mensen zich zulke ver van de werkelijkheid afstaande ideeën laten aanpraten. Even verderop gaat er nog een schepje boven op en komt ‘trillingsdeskundige’ Hans Andeweg, die u wellicht kent uit dit Skepter-artikel, aan het woord. Hij is auteur van dit boek: ‘Scheppend leven – over de grondbeginselen van energetisch beheer’ – en oprichter/directeur van het ‘Centrum voor ECOtherapie’. Dit centrum houdt zich bezig met het vitaliseren en balanceren van bossen, landgoederen en bedrijven. Het bijzondere is dat ‘behandeling’ kan plaats vinden op afstand. Men moet dan denken aan het uitzenden van trillingsfrequenties met behulp van bijvoorbeeld een bioresonantieapparaat of gewoon met gedachtekracht. Want Andeweg gelooft ook in de morfogenetische velden van Sheldrake. Op zijn website stelt hij zich als volgt voor: ‘Ir. Hans Andeweg is bioloog. Onderdelen van zijn studie waren management en marketing, voorlichtingskunde, wijsbegeerte, psychologie en pedagogiek.’ Merkwaardig dat hij deze studieonderdelen met name noemt. Hoewel: dat hij les in marketing heeft gehad is natuurlijk wel relevant. Dat verklaart hoe hij met succes zaken kan verkopen waarvoor zelfs in de verste verte nooit enig bewijs is geleverd!

Nederlandse chiropractoren en hun studiefinanciering

by 30 Comments

Nederlandse chiropractoren en hun studiefinanciering 8
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.
Column van Cees Renckens

In Nederland kun je het niet worden, maar ons land telt inmiddels zo’n 370 chiropractors (bottenkrakers) en hun aantal groeit nog steeds. De eerste vestigde zich in 1968, intussen zijn er al drie beroepsorganisaties, de NCA, de DCF en de CCA (christelijke chiropractors). De onderlinge verschillen zijn voor buitenstaanders niet licht te doorgronden, maar de NCA is met 250 leden de grootste en heeft het oudste register. Deze verschillen bestaan o.a. uit het al of niet maken van röntgenfoto’s en in het al of niet vaginaal c.q. anaal manipuleren, ja u leest het goed. NCA-chiropractors maken röntgenfoto’s hoewel dat wettelijk verboden is (maar het OM vervolgt niet) en gaan zich te buiten aan inwendige handgrepen. Aanvullende zorgverzekeringen vergoeden veelal de behandeling en ze zijn vrijgesteld van btw-heffing alsof ze artsen zijn.

De opleidingen bevinden zich vooral in Angelsaksische landen als Engeland, VS en Australië. Die opleidingen zijn particulier, maar worden ‘gevalideerd’ door universiteiten, die daaraan een aardig centje verdienen en zich volgens insiders slechts bezig houden met bureaucratisch afvinken van formulieren zonder op de hoogte te zijn van de curricula. Omdat er in Angelsaksische landen geen onderscheid bestaat tussen hbo en universitair onderwijs, claimen veel chiropractors dat zij een universitaire studie van vier of vijf jaar achter de rug hebben en sommigen gaan zover dat zij zich zelfs met dr. voor hun naam presenteren, een titel die in ons land is voorbehouden aan gepromoveerden, die een proefschrift schreven. Het blijken vooral DCF-leden te zijn die de onverdiende titel voeren. Ook dat is verboden.

Erkenning van buitenlandse titels en opleidingen is een taak van de DUO (Dienst Uitvoering Onderwijs), een afdeling van OC&W, en uit de gegevens op hun site is ook af te leiden dat chiropractors geen toestemming krijgen tot het voeren van de doctorstitel als zij dat zouden aanvragen, zoals het hoort en wat ze natuurlijk niet doen. Merkwaardig is dan weer wel, dat de DUO buitenlandse chiropractie-opleidingen wel goed genoeg vindt om Nederlandse jongeren die bijvoorbeeld in Bournemouth chiropractie gaan studeren studiefinanciering te verstrekken. De aanpalende universiteit is een ‘recognised body’ en valideert de chiropractie-opleiding: dat wordt als doorslaggevend beschouwd. Nadrukkelijk stelt men dat dit iets anders is dan diploma-erkenning, want daarvoor komt het behaalde chiropractorsdiploma weer niet in aanmerking en terecht. De wetenschappelijke basis van de chiropractie is immers non-existent en ongevaarlijk is zij niet. Studiefinanciering voor een opleiding tot een niet-erkend diploma en een nutteloos beroep: begrijpt u deze dubbelhartigheid van de DUO? Ik niet.

 

 

Kloptdatwel heeft eerder over chiropractors geschreven.

 

Kunnen dieren zelfmoord plegen?

by 8 Comments

In de traditionele Chinese geneeskunst worden nogal wat ingrediënten gebruikt die het leven kosten van zeldzame dieren. Redelijk bekend is wel dat tijgers en neushoorns in het voortbestaan bedreigd worden, omdat die verwerkt worden in allerhande onzinnige poeders. Onlangs werd ook het lot van ‘galberen’ weer onder de aandacht gebracht door actievoerders. Niet omdat die met uitsterven bedreigd worden, maar om de verschrikkelijke omstandigheden waarin gevangen exemplaren moeten leven. Duizenden beren worden in China, Laos en Vietnam namelijk in ‘farms’ gehouden alleen om hun gal af tappen. Die gal wordt gebruikt in talloze producten uit de traditionele Chinese geneeskunst  (meestal aangeduid met de Engelse afkorting TCM). Het melken van de galblaas gebeurt op zo’n pijnlijke manier dat de beren zelfs tot zelfmoord gedreven zouden worden. Een bijzonder aangrijpend verhaal is dat van een moederbeer, die eerst haar jong wurgt om het verdere ellende te besparen en vervolgens zelfmoord pleegt. Maar is dat niet een wat al te sterk verhaal?

Over het gebruik van berengal in medicijnen, raad ik aan het artikel op Sciencebasedmedicine.org te lezen: Asian Bear Bile Remedies: Traditional Medicine or Barbarism? Pas wel op: op deze website zijn echt akelige beelden en foto’s te zien. In het verleden werden de galblazen van beren gewonnen door ze in het wild te bejagen. In de jaren ‘80 van de vorige eeuw werd de spoeling blijkbaar zo dun dat die berenfarms steeds meer begonnen op te duiken. De vraag naar TCM groeit wereldwijd dankzij de globalisering en dus neemt helaas ook de vraag naar berengal toe.

Een van de belangrijkste producenten van producten met berengal, Guizhentang Pharmaceutical, kondigde onlangs zelfs aan aandelen uit te schrijven om met het opgehaalde geld meer te kunnen investeren in productie (link). Hoewel er in China ook steeds meer protest tegen komt en er zelfs kunstmatig geproduceerde alternatieven voor de gal worden ontwikkeld, zal er wel niet snel een einde komen aan deze misstanden. De firma in kwestie is intussen bezig met een doorzichtige PR-campagne  om het publiek ervan te overtuigen dat het (bij hun) allemaal niet zo gruwelijk is als dierenactivisten doen voorkomen.

Maar nu wil ik terugkomen op dat verhaal van die zelfmoord, dat spreekt nogal tot de verbeelding. Het artikel in AD gaat er bijvoorbeeld bijna uitsluitend over. De vroegste bron die ik er voor kon achterhalen (5-8-2011)  komt van een nieuwssite uit Singapore (bij mij doet de link het vaak niet de eerste keer, maar na herladen wel). [Zie update onderaan het artikel]  Het blijkt een anekdote van iemand die tijdelijk op zo’n berenfarm zou hebben gewerkt, niet een heel sterk onderbouwd verhaal dus. In dat artikel staat ook nog dat de beren vaak een ijzeren harnas krijgen aangemeten om te voorkomen dat ze zichzelf zouden doden door op hun buik te slaan. Maar dat lijkt een fabeltje. Op de website  van Stichting ‘Save the Moonbears’ is te lezen wat de reden van het gebruik van die harnassen was(?). Die beren werden uitgerust met een vaste katheter en de harnassen voorkomen dat de beren die er uithalen. Op zich al gruwelijk genoeg, maar met voorkoming van zelfmoord heeft het dus niets te maken.

De vraag of dieren überhaupt in staat zijn tot zelfmoord is in de geschiedenis al vaker gesteld. Een interessant stuk over dit vraagstuk is ‘The Nature of Suicide’ . Beschreven wordt onder andere de mythe dat schorpioenen in het nauw gedreven door vuur, zichzelf met hun gifstaart in de kop zouden prikken om een snellere dood te sterven. Dit is vooral bekend geworden doordat Lord Byron het in één van zijn gedichten (‘The Giaour’, 1813 ) verwerkte.

Kunnen dieren zelfmoord plegen? 9
Lord Byron gebruikte de mythe van de schorpioen in zijn gedicht ‘The Giaour’

De discussie over dit geval was genoeg reden voor dierpsycholoog Conwy Lloyd Morgan om dit eens onder laboratoriumomstandigheden te testen. Je moet wel redelijk sadistisch zijn om schorpioenen aan alle gruwelijkheden te onderwerpen die beschreven worden: omringen met vuur, beschijnen met  door vergrootglas geconcentreerd zonlicht, branden met fosforzuur en het toedienen van elektrische schokken! In ieder geval constateerde hij geen zelfmoordpogingen. Het af en toe ‘steken’ op de eigen rug van de schorpioen moest uitgelegd worden als een instinctieve reactie om irritatie weg te nemen. Schorpioenen zouden zoals later bleek ook min of meer immuun te zijn voor het eigen gif en dat van andere schorpioenen (link).

Het is erg gemakkelijk om diergedrag verkeerd uit te leggen. Het verhaal van lemmingen die massaal zelfmoord plegen door zich van kliffen te storten, staat inmiddels wel voldoende bekend als ‘hoax’, die mede door natuurfilms van Walt Disney in het leven is geroepen. Ja, het komt voor dat lemmingen na het springen van rotsen verzuipen, maar met een zelfmoordpoging heeft het niets te maken. Ook het feit dat bijen het leven laten als ze je met hun gifangel prikken, zullen toch weinigen uitleggen als zelfmoord. Bij bijen gaat het overigens niet altijd mis: als ze hun angel gebruiken tegen andere insecten (waarvoor die evolutionair waarschijnlijk ontwikkeld is), blijft die niet steken en kan die teruggetrokken worden zonder verdere schade voor de bij (link).

Om van ‘bewuste’ zelfmoord te spreken, zullen we het toch moeten beperken tot dieren waarvan aangetoond is dat ze beschikken over zelfbewustzijn. Nu zijn daar ook wel mogelijke gevallen van beschreven. Dolfijnentrainer Ric O’Barry denkt dat ‘Kathy’, een van de dolfijnen die Flipper speelde, voor zijn neus besloot op te houden met ademhalen en zichzelf verdronk. Maar ook dit verhaal kan niet bevestigd worden door andere waarnemers.

Kunnen dieren zelfmoord plegen? 10
Kwam Nikkie aan z’n eind door zelfmoord of was het een ongeluk?

Een ander beroemde casus is die van Nikkie, de chimpansee die in Burgers’ dierenpark in maart 1984 omkwam door verdrinking. Het is beschreven door Frans de Waal in zijn boek ‘Chimpanseepolitiek’  en ook door Otto Adang in ‘De machtigste chimpansee van Nederland’. Nikkie voelde zich bedreigd door twee andere mannetjesapen, Yeroen en Dandy, en zou geen uitweg meer hebben gezien. Was dit de eerste keer dat er een zelfmoord onder apen werd waargenomen? Beide primatologen achten het echter toch waarschijnlijker dat het om een ongeluk ging (De Waal , Adang).

Vooralsnog niet heel sterke aanwijzingen dat zelfmoord bij dieren voorkomt. Wat mij betreft moeten we het er op houden dat Henry Maudsley nog steeds gelijk heeft. In 1879 gaf hij op het verhaal van een moederpoes die zichzelf gewurgd zou hebben nadat haar kleintjes waren verdronken, de volgende reactie (uit het eerder aangehaalde ‘The Nature of Suicide’):

‘It is quite possible that an animal in a state of excitement or delirium from pain and illness may make a frantic rush which issues in its death, just a s a human being may do; but that is quite a different thing from a distinctly conceived and deliberately perpetuated suicide. Of such an act by any animal below man we are yet in want of satisfactory evidence’.

Ook de bekende schrijver Jonathan Safran Foer vindt dat we moeten oppassen met het toedichten van menselijke eigenschappen aan dieren, ook als dat gebeurt met de bedoeling om onrecht aan de kaak te stellen (link):

‘We don’t need to make animals like humans in order to treat them with decency. If we just treated pigs like pigs and cows like cows, that would be sufficient’.

Het aangrijpende verhaal van de zelfmoord van de moederbeer lijkt me een verzinsel. Een actie die (verkeerd) geïnterpreteerd kan worden als zelfmoord, zoals Maudsley beschrijft, is in dit geval nog wel voorstelbaar. Dat ze eerst nog bewust haar jong doodt, lijkt me echter al te sterk om waar te zijn. Kan een beer overigens wel wurgen? En is het mogelijk om zelfmoord te plegen door met je kop tegen een muur te lopen (hoe hard zou een berenschedel zijn)? …
Maar wellicht zijn dit soort verhalen wel een effectief middel om meer aandacht te vragen voor praktijken die natuurlijk echt zo snel mogelijk moeten stoppen! Een leugentje om bestwil?

[Update 2-3-2012] Ik denk het originele Chinese artikel gevonden te hebben: link. Mijn kennis van het Chinees is nihil, maar een gebruik makend van de Google translator als controle, lijkt het me dat de vertaling op deze site wel aardig zal kloppen. Het verhaal is nog een stuk aangrijpender dan ik dacht: het jong zou de nacht voor de operatie zelf ontsnapt zijn en zich bij de verteller van het verhaal verstopt hebben onder het bed. Voor mij wordt het er niet geloofwaardiger op.