Kloptdatwel?

documentaire

In De Balie: Well Fed – documentaire over genetisch gemodificeerde landbouw

by 1 Comment

Well Fed is een documentaire over genetisch gemodificeerde landbouw. Met name in Europa is er veel weerstand tegen GMO’s terwijl die in potentie toch een belangrijke bijdrage kunnen leveren om voedselzekerheid en economische omstandigheden voor miljoenen op deze wereld te verbeteren.

In De Balie: Well Fed - documentaire over genetisch gemodificeerde landbouw 1

In Well Fed gaan de makers – wetenschapsjournalist Hidde Boersma, regisseur Karsten de Vreugd en cameraman Philips Fountain – op bezoek bij experts, maar ook bij boeren in Bangladesh om een antwoord te vinden op de vraag of het moreel wel verdedigbaar is om tegen genetische modificatie te zijn. Op zaterdag 27 mei wordt de documentaire vertoond in De Balie en volgt er daarna een gesprek met de filmmakers en andere experts over de toekomst van genetische modificatie.

Gratis kaartjes!

Kloptdatwel? mag  voor dit programma drie keer twee kaarten weggeven. Ben je geïnteresseerd, stuur dan een mailtje naar de redactie met je naam en contactgegevens. We verloten de kaartjes onder iedereen die vóór donderdag 18 mei 24.00 uur reageert (vermeld ‘Kaartjes voor Well Fed’ in de onderwerpregel).

Meer informatie over Well Fed is te vinden op de bijbehorende website.

 

Première: An Honest Liar: The Amazing Randi Story

by 6 Comments

Begin 2013 schreven we over het kickstart project “An Honest Liar”, de film over James Randi. Ik heb destijds ook een bedrag gestort, dus ik vind het erg leuk om aan te mogen kondigen dat de film zijn Nederlandse première krijgt op 7 oktober te Groningen.

De bezichtiging wordt georganiseerd door Studium Generale Groningen in het kader van de serie ‘Are you being fooled?‘:

Honest LiarDatum:
Dinsdag 7 oktober 2014 – 19:30 tot 22:00
Locatie:
Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen
Tickets:
Admission free

An Honest Liar is a feature documentary about the life and career of James ‘The Amazing’ Randi and his mission for truth by perpetrating a series of unparalleled investigations and elaborate hoaxes.

These grand schemes fooled scientists, the media, and a gullible public, but always with a deeper goal of demonstrating the importance of evidence and the dangers of magical thinking. But can you trust a master deceiver?
Introduction and discussion led by Psychologist Anastasios Sarampalis, University of Groningen.

De serie vervolgt op 29 oktober met een lezing van Johan Braeckman: “Critical thinking: pitfalls and possibilities“.

 

Met dank aan Alexander Pietrus-Rajman voor de tip.

Ontwikkelingen rond magneetmotor van Yildiz

by 67 Comments

In 2009 en 2010 demonstreerde de Turkse uitvinder Muammer Yildiz zijn magneetmotor op de Technische Universiteiten van Eindhoven en Delft. Dat veroorzaakte nogal wat rumoer: waarom zouden deze universiteiten aandacht schenken aan de zoveelste knutselaar die meent een perpetuum mobile te hebben gebouwd? Op het Skepsis-blog schreef Martin Bier er een uitgebreid artikel over naar aanleiding van de demonstratie aan de TU Delft. Daarna was het een tijdlang rustig.

Maar op websites die zich bezig houden met alternatieve nieuwe vormen van energiewinning als koude kernfusie, nulpuntsenergie en dit soort magneetmotoren was af en toe iets te lezen over een aanstaande proef aan een Europese universiteit. Een serieuze test dit keer, waarin de motor  30 dagen continu zou gaan draaien. Er blijven ook Nederlandse connecties met het verhaal van Yildiz’ magneetmotor. Assistant professor Jorge Duarte aan de TU/e doet pogingen een theoretisch model voor de werking van de motor te geven en ontwerper/wetenschapper/kunstenaar Ward van der Houwen is bezig met het maken van een documentaire. Wat is hun motivatie om zich bezig te houden met iets dat door de meeste natuurkundigen meteen afgedaan wordt als onmogelijk? Vandaag eerst over die documentaire die gemaakt wordt. Een korte teaser staat inmiddels al twee maanden op Internet, Van der Houwen op bezoek bij Yildiz:

Techniek en controverse
Van der Houwen presenteert zich op zijn website als ontwerper, wetenschapper & kunstenaar. Ik sprak hem over zijn motivatie om aan de documentaire mee te werken en probeerde natuurlijk uit te vinden hoe hij er echt over denkt. Hij is vooral bezig met de rol van techniek in de maatschappij en probeert via allerlei activiteiten het publiek te laten zien hoe mooi techniek kan zijn. Tot nu toe is hij vooral bekend van zijn producten die een medische toepassing hebben, maar vaak wel met een apart verhaal eraan verbonden. Het spannendste is het om onverwachte combinaties van mensen met verschillende achtergronden te vormen, waaruit heel verrassende nieuwe technische toepassingen komen. Maar het is beter om zijn website te bekijken om een indruk te krijgen hoe hij over techniek denkt (dit filmpje bijvoorbeeld).
Van der Houwen vertelde dat hij al een tijdje geïnteresseerd was in al die websites waarover gesproken wordt over free energy, cold fusion en dat soort zaken, die zich een beetje buiten het blikveld van de gevestigde wetenschap ophouden. Het is niet meteen duidelijk dat het alleen maar onzin is, maar wel opvallend is dat er weinig interactie is tussen ‘serieuze wetenschappers’ en deze ‘alternatievelingen’. Ze maken soms wel technisch fascinerende apparaten, zoals die motor van Yildiz. En het enthousiasme waarmee veel mensen er mee bezig zijn is natuurlijk mooi om te zien voor iemand die techniek als zodanig graag onder de aandacht brengt.
Van der Houwen valt het wel op dat er heel heftig gereageerd wordt op iedere belangstelling van wetenschappers voor  zoiets als Yildiz’ motor, als die wat anders inhoudt dan een resolute afwijzing (omdat het immers niet kán volgens de thermodynamica wetten). Dat ervaart hij zelf ook en hij heeft veel meer dan bij andere projecten het gevoel dat hij heel voorzichtig moet optreden. De motor zelf is natuurlijk al een interessante puzzel, maar ook die controverse over dit technisch vernuftig apparaat, hoax of niet, vindt hij interessant genoeg om er zich mee bezig te houden; in de rol van neutrale ‘host’ of presentator van de documentaire. Hij raakte erbij betrokken na de aankondiging begin dit jaar dat er een test van 30 dagen aan een vooraanstaande Europese universiteit zou plaatsvinden.

Een inkijkje in het binnenwerk van de motor
Een inkijkje in het binnenwerk van de motor

Doorbraak of hoax?
Maar hoe zit het nu met die motor van Yildiz? Van der Houwen weet niet hoe het apparaat werkt. Hij heeft het gezien en geconstateerd dat er geen spoelen in de bewegende rotor zitten en ook niet in de ringen daar direct om heen. Ook zijn er geen aansluitpunten voor stroomtoevoer naar die onderdelen en de motor wordt niet merkbaar warm als die draait. Dus blijft het vooralsnog voor hem een raadsel hoe de aandrijving plaatsvindt. Maar ook hij heeft natuurlijk de essentiële onderdelen niet mogen onderzoeken.
Wel is duidelijk dat Yildiz en mensen rondom hem in Turkije niet zo goed weten hoe het normaal gesproken in zijn werk gaat met patenten. Het cultuurverschil van de Turken en ‘wij’ uit het Westen vormt een boeiend element in het verhaal. De communicatie verloopt bijvoorbeeld niet zo gemakkelijk. Yildiz is vaak lastig te volgen, omdat hij zelf geen Engels spreekt en niet altijd standaardtermen voor natuurkundige zaken gebruikt. Van der Houwen was het, geloof ik wel wel eens met de drie mogelijke scenario’s die ik hem voorlegde over wat er nu aan de hand kan zijn:

1) het apparaat werkt echt zoals Yildiz beweert en er moeten wat natuurkundige theorieën op de schop;

2) het is een technisch bijzonder knap in elkaar gezette hoax én

a) Yildiz is een slimme oplichter, van begin af aan op groot geld uit en gokt op een grote investeerder;

b) of het is een uit de hand gelopen hobby/grap waar Yildiz zich niet meer zo goed uit kan praten  zonder gezichtsverlies (en mogelijk boze investeerders).

Waar en wanneer precies die test aan de universiteit zou gaan plaatsvinden bleef onduidelijk, totdat deze week het bericht kwam dat het helemaal niet doorgaat! Van der Houwen weet niet om welke universiteit het zou gaan en óf er wel echt gesprekken waren. Yildiz en de mensen om hem heen zijn uiterst terughoudend in het verschaffen van informatie daarover. Het kan natuurlijk goed onderdeel uitmaken van de totale maskerade als we uitgaan van oplichting. Mij komt optie 2b nog zeer wel mogelijk voor; het heeft er nog niet zo de schijn van dat Yildiz op enorme geldbedragen uit is. Daarvoor betracht hij iets te veel geduld in mijn ogen, maar misschien onderschat ik hem. Intussen zullen wel een aantal mensen uit Yildiz’ omgeving geld geïnvesteerd hebben en de vraag is of hij nog wel met goed fatsoen terug kan uit de fuik waar hij mogelijk in is gezwommen. Dat is een niet zo ongebruikelijk scenario voor uitvindingen die zo  revolutionair claimen te zijn, dat je op grond van de huidige kennis moet vaststellen dat het ‘niet kan’.

Yildez bij zijn uitvinding
Yildiz bij zijn uitvinding

Een serieuze test?
In plaats van de uitgebreide test op een universiteit gaat Yildiz nu op een expo in Geneve (10-14 april) zijn motor vier dagen continu laten draaien om de sceptici te overtuigen. Dat kan alleen niet zomaar in de expo hal, omdat die ‘s nachts afgesloten wordt vanwege veiligheidsredenen. Daarom zal Yildiz zijn opstelling op een trailer installeren, telkens voor sluitingstijd naar buiten rijden en op de parkeerplaats stallen. Alles vastgelegd door een webcam die continu zal aanstaan. Het zal lastig zijn om met die test echt te overtuigen; teveel is daarvoor gecontroleerd door Yildiz.
Met Van der Houwen heb ik het nog gehad over een test die begeleid zou worden door Skepsis of andere skeptische organisaties. Op zich zou dat niet zo’n gek idee zijn. Een goede test zou meteen veel duidelijkheid kunnen geven, wat in bijna ieders voordeel is. Behalve dan misschien voor Yildiz als het in feite om een hoax gaat. De bal ligt daarom, denk ik,  in eerste instantie toch bij Yildiz. Maar misschien staat hij wel open voor suggesties om een wat overtuigender demonstratie te geven dan we tot nu toe gezien hebben. In de eerste plaats moet die lang genoeg duren om uit te sluiten dat er een batterij in het apparaat verborgen is en als tweede zou ik graag die herrie makende ventilator vervangen zien door een dynamo met daaraan een simpel meetinstrument. Misschien hebben de lezers nog wel meer goede suggesties.

Het verhaal vertoont veel parallellen met de kwestie rond de Nederlandse uitvinder Jan Sloot, die eind jaren ’90 van de vorige eeuw, claimde op een geheugenchip van 64 Kb meerdere DVD’s te kunnen zetten door een nieuwe vorm van compressie. Wiskundig gezien is de zaak klip en klaar, dat is onmogelijk. Toch wist Sloot met een werkend prototype zoveel indruk te maken op mensen als Roel Pieper dat er miljoenen guldens ingestoken werden. Net toen het product eindelijk in een patent zou moeten worden beschreven, overleed Sloot aan een hartstilstand. Nooit werd zijn ‘broncode’ aangetroffen. De geïnteresseerde verwijs ik naar het boeiende boek ‘De Broncode‘ van Eric Smit over deze kwestie.

In een volgend blog wil ik verder ingaan op de vraag hoe je hier als wetenschapper mee om moet gaan. Is het al zinnig om te gaan speculeren over mogelijk exotische verklaringen? Of is het verstandiger om eerst maar eens een serieuze test af te wachten? Loop je niet het risico dat elke serieuze interesse verkeerd uitgelegd wordt en mogelijk misbruikt voor het verkopen van iets wat zeer goed mogelijk niet meer is dan een knap gemaakt fopding? Volgende week hoop ik ook Duarte te spreken om zijn kijk op de zaak te horen.

[Interview met Duarte op 23 maart 2013 gepubliceerd: Over de Yildiz motor – interview met Jorge Duarte]

Meer afbeeldingen op de site van Yildiz: www.bsmhturk.com

En DWDD danste kritiekloos mee

by 202 Comments

Afgelopen maandag waren de ouders van Niek Zervaas te gast in De Wereld Draait Door. Matthijs van Nieuwkerk ontving ze naar aanleiding van de documentaire over hun zwaar gehandicapte zoon, later die avond bij de NCRV uitgezonden. Die documentaire, ‘Een dansend hart‘, vertelt het verhaal van Niek, die in de eerste achttien jaar van zijn leven niet kon communiceren, maar toen met een methode, die Facilitated Communication (FC) heet, zijn gedachten de wereld in kon sturen. Bij deze methode ondersteunt (‘faciliteert’) een helper de gehandicapte om zijn hand te bewegen over een letterbord. Op die manier zou iemand net voldoende geholpen worden om zijn woorden te kunnen formuleren wat anders niet lukt door slechte spiercontrole. 

Kritiekloos waar vragen op zijn plaats zijn
Wat misten we in dit item? In ieder geval elk spoor van een kritisch geluid van Van Nieuwkerk. Deze methode wordt namelijk door geen enkele serieuze organisatie nog vertrouwd. De informatie die door wordt gegeven hangt helemaal af van de kennis die de ondersteuner heeft. Het is bijna niet voor te stellen dat de redactie geen enkel idee hiervan had. Zelfs even kijken in de Wikipedia had toch geleerd dat er ernstige twijfel bestaat over FC, en dat is erg zacht uitgedrukt.

In de Skepter 23-2 schreef Rob Nanninga een uitgebreid artikel over een ander bekende gebruiker van FC, Thiandi Grooff, dat ook online staat op de site van Skepsis. Zij schopt het met haar helpers inmiddels zo ver dat ze binnenkort een Bachelor titel kan verwachten. De wetenschap lijkt al tijden compleet afstand genomen te hebben van FC. In drie overzichtsartikelen (Jacobson et al. (1995), Mostert (2001) en Probst (2005))  kwamen de auteurs tot de conclusie dat ondersteunde communicatie vrijwel niets oplevert wanneer de ondersteuner het juiste antwoord op een vraag niet kent. In dat geval waren bijna alle antwoorden fout. [Update: zie ook de Frontline documentaire ‘Prisoners of Silence’ uit 1993]
Sindsdien (tot 2010) zijn er ook geen nieuwe goed gecontroleerde onderzoeken bijgekomen. Aanhangers van FC laten zich echter niet overtuigen door wat deze onderzoeken uitwijzen en vertrouwen op hun eigen goede ervaring.  Ze zijn ook niet bereid mee te werken aan een eenvoudige, maar goed gecontroleerde, test die uitsluitsel zou kunnen geven over de vraag of er echt met de persoon in kwestie gecommuniceerd wordt of eerder met de ondersteuners. Bij Niek is het niet meer te testen, hij stierf op 13 augustus 2011, bijna 24 jaar oud.

So what?
Het belangrijkste dat in de documentaire naar voren komt, is de enorm liefdevolle inzet van Patty en Reinier Zervaas voor het welzijn van hun zoon. Ik twijfel er dan ook niet aan dat alles met de beste intenties is gebeurd. Moeten ‘wij’ er ons dan nog druk over maken? Ik denk toch van wel. In het geval van Thiandi gaat het om een Bachelor titel die binnenkort gehaald gaat worden. Dat lijkt me toch geen titel die zomaar uitgereikt kan worden zonder 100% zeker te weten dat FC in haar geval werkt. Het Amsterdam University College doet echter nog alsof er niets aan de hand is.
Bij Niek zijn er zaken gebeurd waar je ernstigere vraagtekens bij kunt zetten. Zowel in het fragment van DWDD als in de documentaire komt het aan de orde: de medicatie voor zijn epileptische aanvallen werd op een gegeven moment gestopt. Op eigen verzoek van Niek, zogezegd. Of moeten we zeggen zogefaciliteerd? Hij zou hebben besloten dat hij liever met een heldere geest, zonder die medicijnen, zou doorleven. Ondanks de risico’s die de in aantal toenemende aanvallen dan met zich mee zouden brengen. Dat bleek ook, want waarschijnlijk door het stoppen van die medicijnen, overleed hij veel vroeger dan verwacht.
Welke arts heeft het in zijn hoofd gehaald om hierin mee te gaan? Wat waren diens overwegingen? En welke ondersteuner bracht deze boodschap van of namens Niek? Juridisch zal het wel allemaal wel niet verwijtbaar zijn. De ouders namen, naar ik aanneem, alle beslissingen op medische gebied voor Niek. Maar nu lijkt het er toch sterk op dat hier iemand die zijn wil waarschijnlijk niet echt kon uiten een vorm van zelfbeschikking is toebedacht, die op geen enkele manier objectief is gecontroleerd. [Update: zie naschrift]

Een ander probleem: uit een ouder filmpje blijkt dat vooral de moeder deze methode graag aangeboden ziet worden aan anderen, die in hetzelfde schuitje zitten als Niek en Thiandi. Misschien met de beste bedoelingen, maar het lijkt me niet verstandig. Deze methode is gewoon te onbetrouwbaar om gehandicapten te helpen die niet kunnen communiceren, maar dat mogelijk wel zouden willen en over de intelligentie daarvoor beschikken. In dit filmpje is overigens ook goed te zien dat Niek heel vaak zijn blik afgewend heeft van het letterbord als hij het gebruikt. En het is nauwelijks voorstelbaar dat iemand dan zo snel begrijpelijke teksten zou kunnen produceren, dat het bijna niet mogelijk is om die bij te houden op een normaal toetsenbord, zoals zijn moeder stelt.

Genoeg voer voor discussie zou je denken, maar Van Nieuwkerk wist er werkelijk niet één kritische vraag over te stellen. Zou het te pijnlijk zijn geweest? Dat denk ik niet. Uit de reacties die de ouders van Niek op Internet onder kritische geluiden in het verleden plaatsten en ook een zinnetje in het persbericht over de documentaire op de site van Niek, blijkt dat ze zeker op de hoogte zijn van de kritiek op FC. Of zouden er vooraf afspraken gemaakt zijn over wat er gevraagd mocht worden?

Verzoekjes
Beste redactie van DWDD, laat eens zien dat jullie je eigen instinkers op pseudowetenschappelijk gebied onder ogen durven zien en kom eens terug op deze materie. Lijkt me niet teveel gevraagd van een crew die heeft laten zien de wetenschap een warm hart toe te dragen onder andere door het maken van een programma als De Wereld Leert Door.

En beste Matthijs, kan het bij dit soort items alsjeblieft ook wat kritischer van jouw kant? Of moeten we telkens maar hopen dat er een tafelheer of dame zit die dat wel aandurft? Ook als het mogelijk pijnlijk is, zoals toen met Hugo Borst die de moeder van Tom aanviel op het Rawfood dieet dat ze hem (nog altijd) voorschotelt.


Naschrift 25-2-2013
Op de Facebook pagina van NCRV Dokument heeft de maker van de documentaire, Rishi Chamman, gereageerd op de commotie die is ontstaan, vermoedelijk door de column van Jonathan van het Reve in de Volkskrant en dit blog:

De documentaire Een Dansend Hart is het persoonlijke verhaal van de ouders en mensen om Niek Zervaas heen. Het is hun werkelijkheid. Niek gaf via faciliterende communicatie aan geen medicijnen te willen, en daar waren zijn ouders in eerste instantie over verdeeld. Er was overleg gepland met de neuroloog om te bekijken of het zonder medicijnen beter zou gaan. Dat overleg is er niet gekomen, Niek overleed voordat zijn medicijnen waren aangepast.

Het wordt er niet echt duidelijker op hoe het is verlopen met dat minderen of stoppen van de medicijnen voor epilepsie. Zowel uit de documentaire als uit het gesprek bij DWDD kan de kijker nauwelijks een andere conclusie trekken dan dat Niek minder medicijnen kreeg en dat dat negatief uitpakte voor zijn gezondheid. Als er dan geen overleg over is geweest met de neuroloog, hebben de ouders dit dan op eigen houtje gedaan?

 

Naschrift 7-3-2013
Op 5 maart stond er een stuk van Haro Kraak in de Volkskrant dat de ‘storm van kritiek’ op DWDD beschrijft en een gedeeltelijke reconstructie maakt hoe die kritiek op gang kwam: DWDD: ‘We waren verblind‘. Een woordvoerder van de redactie van DWDD geeft daarin aan dat ze “verblind waren door het wonder van Niek en de ontroering van de ouders. We hadden kritischer moeten zijn over de methode die tot dit mirakel had geleid.” Hoofdredacteur Dieuwke Wynia gaf later die dag een signaal dat weer de andere kant op leek te wijzen. Zij twitterde: “Volkskrant goes Telegraaf” met een foto van het bewuste artikel daar bijgevoegd.

Links

Holland Doc: Kumaré

by 21 Comments

Vanavond wordt een mogelijk interessante Holland Doc documentaire uitgezonden om 23:00 op NL 2 over de nep-goeroe Kumaré.

Vikram, een Amerikaanse filmmaker van Indiase afkomst, is verbaasd over het succes dat het Oosterse geloof heeft in de Westerse wereld. Hij is van kinds af aan geïntrigeerd door geloof en spiritualiteit en hoe ver mensen gaan op zoek naar het ‘hogere’. Maar hij was ook altijd erg sceptisch, met name over de zogenaamde verlichte goeroes. Is er echt iets hogers of worden mensen voor de gek gehouden? Zelf heeft hij juist afstand genomen van het hindi-geloof en wil onderzoeken of het geloof niet gewoon een grote illusie is. Hij besluit daarom als experiment zelf goeroe te worden: hij noemt zich Kumaré en gaat zich kleden als een goeroe, met rood gewaad en baard, neemt een Indiaas accent aan en leert wat yoga- en meditatietechnieken. Sneller dan hij had kunnen bedenken heeft hij een groep trouwe volgers. Hij verzint mantra’s als ‘Be all that you can be’ en alles wat hij doet wordt voor waar aangenomen. Met zijn indringende ogen en vriendelijke glimlach blijft hij altijd even aardig en sympathiek en zijn volgelingen geloven heilig in hem. Maar hoe meer ze hem nodig hebben bij al hun levensvragen en hoe dieper zijn volgelingen ingaan op de voor hen spirituele ervaringen, des te groter wordt Vikrams gewetensnood. Hoe redt hij zich hier uit?

31 seconden promo:

Met dank aan Jan Verhoeven voor de tip.