Kloptdatwel?

pseudowetenschap

Het terrein van onwetendheid – Neil deGrasse Tyson

by 136 Comments

Naar aanleiding van de video van vorige week mede op verzoek weer een video van Neil deGrasse Tyson. Hij sprak deze lezing uit tijdens het driedaagse wetenschapssymposium Beyond Belief: Science, Religion, Reason and Survival (5–7 november 2006 op het Salk Institute in La Jolla, Californië). Een fragment hiervan, de 5 minuten durende ‘tirade on stupid design’ waarmee hij intelligent design belachelijk maakte met harde feiten, is hoe ik ooit met deze briljante wetenschapscommunicator in aanraking kwam.

De volledige lezing bleek overweldigend: Tyson verhaalt beknopt, duidelijk en met humor de geschiedenis van onwetendheid en ontdekkingen in de astronomie; tegelijk brengt hij het probleem te berde dat een hoge intelligentie en goede opleiding niet garanderen dat men tot een wetenschappelijk houdbare conclusie komt over de aard van het heelal. Soms onderbreekt hij zijn toespraak om op amicale wijze andere beroemde wetenschappers in de zaal iets te vragen, zoals Steven Weinberg, Lawrence Krauss, Carolyn Porco en Michael Shermer; de oplettende kijker zal ook onder andere Richard Dawkins en Sam Harris in het publiek spotten. Ik besloot de lezing in zijn geheel (exclusief de vraag-en-antwoordsessie) in het Nederlands en Engels te ondertitelen, compleet met aantekeningen. Gordel om, skeptische vrienden: hier volgt een nieuwe interessante rit met Tyson van maar liefst 41 minuten!

Te gek: drinkbare bescherming tegen zonnebrand

by 125 Comments

Na een paar druilerige weken is de zon weer terug in ons land! Lekker, maar wel weer opletten om niet te verbranden, zoals ons afgelopen zaterdag nog eens stevig werd ingewreven op de huidkankerdag. Smeren dus! Dat is overigens wel een gedoe. En als je dan behalve je eigen lijf ook nog een stel loslopende kinderen van top tot teen moet insmeren, is de lol er snel af. Zou het niet ontzettend handig zijn als er gewoon een pilletje voor bestond? Het verrassende nieuws uit de Britse kranten The Telegraph en de Daily Mail over geharmoniseerd water dat je kunt opdrinken als bescherming tegen zonnebrand moet daarom menigeen als muziek in de oren klinken. Valse muziek, helaas.

osmosis-zonnebrandVolgens producent Osmosis biedt het om de vier uur drinken van ongeveer 2 ml. van hun Harmonized H2O  een bescherming van factor 30. Het product zou moeten werken doordat het geharmoniseerde water op je huid een laagje vormt en daarin een staande golf tot stand brengt die de schadelijke UV-straling van de zon uitdooft. Zoals geluidsgolven van dezelfde frequentie elkaar ook kunnen uitdoven. In de gebruiksfolder (pdf) staat het zo uitgelegd:

How It Works:
Several scientific breakthroughs were necessary to create UV Protection. It is water that contains standing waves (scalar waves) that have a cancellation effect on UV radiation. […] The standing waves vibrate at the skin level and cannot be washed off. The tanning effect is the result of standing waves that enhance your tan hormone, not the result of sun damage like we see with most tanning responses.

Goh, de golven in het goedje zorgen er dus ook nog voor dat je bruin wordt! Dat u vooral niet denkt dat het UV-licht stiekem toch ongehinderd door het laagje dringt en zorgt voor uw tintje. Tot het moment dat het te laat is en je jezelf, rood als een kreeft, voor het hoofd slaat hoe je zo goedgelovig kon zijn te denken dat deze onzin ook maar één kern van waarheid bevat. Want het is natuurlijk grote onzin is, niets meer.

Steven Novella schrijft dat het ergens nog wel voorstelbaar is dat je een drinkbaar product uitscheidt via de huid en dat het aldaar een beschermende werking zou kunnen hebben. Dat drinkbare producten een effect op je huid kunnen hebben is een ding dat zeker is, denk maar aan de onfortuinlijke ‘Papa Smurf‘. De bizarre claims van Osmosis zijn echter vergelijkbaar met die van talloze andere onzinverkopers: iets met opsporen van natuurlijke frequenties, een snufje scalaire golven (denkend aan Tesla?) en dan die informatie opslaan in zuiver water. Zet de juiste disclaimers op je website en de kassa kan gaan rinkelen zonder dat instanties als de FDA je snel lastig kunnen vallen. Helemaal handig natuurlijk als een paar onnozele Britse kranten bereid blijken te zijn jouw onzin te verspreiden onder een groot publiek. Oh ja, zogenaamd onderzoek dat Osmosis deed naar zijn producten is alleen opvraagbaar als je je eerst registreert en er voor betaalt…

De site van Osmosis mag u zelf te lijf met ‘The Red Flags of Quackery‘, misschien een aardig tijdverdrijf als u vanwege de hitte toch verder nergens aan toe komt. En dus vooral verstandig blijven smeren tegen de minder plezierige kant van onze koperen ploert!


Update 21-5-2014
De British Association of Dermatologists (B.A.D.) stuurde naar aanleiding van de berichtgeving in de Daily Mail en The Telegraph een e-mail naar Ben Johnson, eigenaar van Osmosis, om opheldering te vragen over het product. Johnson stuurde een antwoord waarin hij eigenlijk alle vragen omzeilt en geen enkel bewijs aandraagt voor zijn claims. Hij beaamt dat zijn Harmonized H2O 100 procent water is:

This morning we received a response from Ben Johnson. This email unfortunately failed to answer any of our questions, aside from confirming the formulation is 100% water, nor did it provide any additional evidence to support the veracity of the product claims.

Johnson told us that as this was a “new science”, and not taught in medical school, most physicians were not open to it. We would like to point out that new discoveries in science are a regular occurrence and are widely accepted by the scientific community, regardless of whether they are part of medical school curriculums, if they meet the scientific community’s standards for proof.

This means conducting clinical trials, possibly publishing research in peer reviewed journals, and having your results open to scrutiny by other scientists and external testing bodies. Testimonials on a product’s website do not constitute proof.

De vragen die gesteld werden en het volledige antwoord van Johnson staan op de website van B.A.D.

Oil pulling: een mondvol nonsens

by 28 Comments

Onlangs onderzocht de Amerikaanse neuroloog Steven Novella het fenomeen ‘oil pulling’. Dat is een uit India afkomstige vorm van mondverzorging waarbij je een eetlepel olie in je mond neemt en de olie vervolgens 10 tot 20 minuten heen en weer spoelt. Dit spoelen zou goed zijn voor je tanden en tandvlees, maar ook allerhande andere lichamelijke en geestelijke klachten kunnen verhelpen. Novella vond voor de eerste bewering maar heel weinig bewijs en voor de tweede helemaal niets. Gebrek aan bewijs belette het tijdschrift Happinez vorig jaar niet om oil pulling met verve te promoten onder de titel ‘Zo simpel, zo gezond’. Ook de Happinez erkent dat er eigenlijk geen bewijs voorhanden is, maar wie maalt er om bewijs als je zoveel tevreden gebruikers hebt?

401px-SesameSeedOil
Een flesje sesamolie als panacee voor al uw gezondheidsproblemen. Was de wereld maar zo simpel!

Oil pulling is ook wel bekend onder de naam kavala graha. De olie – sesamolie, zonnebloemolie, kokosolie – zou in staat zijn afvalstoffen uit de mond en kennelijk ook uit andere delen van het lichaam te ‘trekken’ en aan zich te binden, waarna je de olie uit kunt spugen en daarmee de afvalstoffen kwijt kunt raken. Novella onderzocht eerst de claim dat oil pulling een goede vorm van mondverzorging zou zijn. De database PubMed bevatte slechts een zeer beperkt aantal onderzoeken naar oil pulling, en die waren ook nog eens allemaal van dezelfde (hoofd)auteur. Het ging om twee kleine studies (telkens 20 personen) in het weinig toonaangevende Journal of the Indian Society of Pedodontics and Preventive Dentistry. Dit tijdschrift bestaat sinds 1983 en heeft volgens deze bron een impact factor van 0.00. Dan was er ook nog een studie in het Indian journal of dental research naar het mechanisme achter oil pulling. Ook dit tijdschrift blijft qua impact factor op 0.00 steken.

Maar goed, het gaat natuurlijk om de inhoudelijke kwaliteit van de studies. De eerste studie bekeek het effect van oil pulling op de bacterie streptococcus mutans en vergeleek dit effect met de resultaten in de controlegroep, waar een modern mondspoelmiddel werd gebruikt. De moderniteit won het van de traditie, want het mondspoelmiddel produceerde veel betere resultaten. De tweede studie keek naar halitosis, of in normaal Nederlands: slechte adem. Daar deden oil pulling en het moderne mondspoelmiddel het even goed. De derde studie stelde vast dat “sesamin and sesamolin isolated from sesame oil did not have any antibacterial effect against oral microorganisms like Streptococcus mutans, Streptococcus mitis and Streptococcus viridans”. De onderzoekers vonden wel aanwijzingen voor emulsievorming en ‘verzeping’ als gevolg van het spoelen en concludeerden bijna verontwaardigd dat de mythe dat bij oil pulling slechts sprake was van een placebo-effect daarmee toch echt weerlegd was.

Novella werd er niet warm of koud van. Hij kwam tot de conclusie dat oil pulling in ontwikkelingslanden zeker beter is dan niets doen, maar dat er geen enkele reden is om deze vorm van mondverzorging te verkiezen boven of te praktiseren naast het poetsen van je tanden, flossen en een goed modern mondspoelmiddel. En al die andere aandoeningen dan? Novella was er kort over:

“While oil pulling may be a better-than-nothing alternative if you are stuck without modern dental care, there is no scientific basis in either plausibility or empirical evidence for any claims of benefits to general health. Of course, lack of plausibility and evidence is not a barrier to promotion by the alternative gurus. The claim here is that oil pulling removes “toxins” and harmful bacteria from the body through the oral cavity. Like all alleged detox treatments, specific toxins are never named or measured, nor is any specific causal link made to the specific diseases that are claimed to be treated.”

Leggen we deze passage naast het artikel in de Happinez, dan blijkt wat Novella schrijft aardig te kloppen. Er wordt in het Happinez-artikel alleen gesproken van naamloze ‘schadelijke stoffen’ en ‘afvalstoffen’, terwijl ook de in het artikel genoemde grote groep blije artsen en tandartsen anoniem blijft. Hoewel wordt erkend dat oil pulling op zichzelf geen wondermiddel is, wordt op gezag van de directeur van de Academy of Ayurvedic Studies beweerd dat olie een sterke antivirale en antibacteriële werking heeft. Kennelijk vond men dat laatste zo’n mooie quote, dat deze nog eens extra wordt uitgelicht op 1 van de 4 pagina’s die het artikel telt, een pagina die verder geheel in beslag genomen wordt door een foto van een lepel met olie. De Happinez moet ook vol natuurlijk. De geclaimde antibacteriële werking kunnen we op grond van de hierboven genoemde studies al enigszins relativeren – er werd geen effect gevonden op de verschillende streptococci – en die studies leveren al helemaal geen bewijs voor antivirale werking. Dat wordt overigens ook wel erkend verderop in het Happinez-artikel, al is het met de enigszins merkwaardige formulering dat “er in onze westerse cultuur geen wetenschappelijke ondersteuning [is] voor oil pulling”. Wat heeft bewijs leveren met cultuur te maken?

De lijst met aandoeningen waarbij oil pulling effectief zou (kunnen) zijn, is ellenlang. De Happinez noemt ontstoken tandvlees, aften, acne, slechte adem, pijn in de kaken, spijsverteringsproblemen, slecht slapen, stramme spieren, opvliegers, zware hoofdpijnen en stemmingswisselingen. Novella noemt ook nog migraine en bronchitis, terwijl de in zijn bijdrage genoemde Bruce Fife daar nog asthma, diabetes, artritis en iedere andere chronische aandoening aan toevoegt. Deze Fife wordt onder het Happinez-artikel ook genoemd als “dr. Bruce Fife”, maar daarbij moet men wel bedenken dat hij natuurgenezer (ND) is, geen arts en al helemaal niet gepromoveerd.

hap
Zou het spoelen met olie echt tot meer ‘happinez’ leiden?

Resumerend, er lijkt eigenlijk geen aandoening te zijn waarvoor je oil pulling niet zou kunnen proberen. Ondanks dat er dus nauwelijks bewijs van effectiviteit is, geeft de Happinez gedetailleerd aan hoe je moet spoelen, met welke oliën en hoe lang. Als je per ongeluk de olie inslikt, is dat volgens het artikel geen ramp, maar het is natuurlijk niet de bedoeling dat al die afvalstoffen in je keel verdwijnen. Novella’s collega Orac (David Gorski) heeft al eens een ‘wetenschapper’ aan de lijn gehad die waarschuwde voor de gevaren van het inslikken van gespoelde olie met al die toxines. Die wetenschapper is ene dr. Fedor Karach, die onder andere kanker en AIDS aan het lijstje te behandelen aandoeningen toevoegt, iets waar de Happinez zich gelukkig niet schuldig aan maakt. Karach zegt over het inslikken van de olie:

“Obviously, the poisons are drawn from the blood through the mucous membrane of the mouth. That is why, in no case, the oil should be swallowed because it has become poisonous. (…) Swishing activates the enzymes and the enzymes draw toxins out of the blood. The oil must not be swallowed, for it has become toxic.”

Je zou bijna denken dat je jezelf vergiftigt als je per ongeluk je lepeltje olie naar binnen klokt. Het is overigens volslagen onduidelijk wie die dr. Fedor Karach is. PubMed geeft bij zoeken op “Karach” maar drie resultaten en die verwijzen geen van alle naar artikelen van zijn hand. PubMed vroeg me zelfs heel behulpzaam of ik niet “Karachi” bedoelde, want dat leverde veel meer treffers op. Karach lijkt een typische verkoper van slangenolie te zijn, al gaat het in dit geval om sesam- of zonnebloemolie.

Het inslikken van de olie is echt geen drama. Het zal niet erg lekker smaken, maar kwaad kan het niet. Idealiter spuug je de olie weer uit, inclusief alle vermeende afvalstoffen, bacteriën en virussen. Waar laat je dat klein chemisch afval vervolgens? Het Happinez-artikel zegt er niets over, maar op de website van het blad vinden we het antwoord:

“Na vijf minuten spoel je de olie, die inmiddels melkachtig wit is geworden, uit in het toilet.”

Olie in het toilet? We leren toch allemaal dat je geen olie in het toilet mag gooien omdat het verstoppingen kan veroorzaken? Dat leer je zelfs op de basisschool. Dat worden nog zware tijden voor ons rioolstelsel als half Nederland aan oil pulling gaat doen! De kans daarop lijkt me gelukkig vrij klein, terwijl de kans op daadwerkelijk spectaculaire resultaten als gevolg van oil pulling bijna nihil mag worden genoemd.

Radioactieve neerslag van Fukushima veroorzaakte geen duizenden doden in de VS

by 10 Comments

Onderzoeken van de Amerikaanse wetenschappers Joseph Mangano and Janette Sherman over de gezondheidseffecten van radioactieve neerslag die vrijkwam bij de ramp in Fukushima veroorzaakten nogal wat onrust in de Verenigde Staten. In 2011 lieten ze zien dat er in de maanden na de ramp al 14.000 extra doden zouden zijn gevallen. En in een recentere studie dat er veel meer kinderen werden geboren met een aangeboren schildklierafwijking.
Hier zijn wetenschappers aan het woord en dan lijkt het snel serieuzere koek dan andere alarmistische verhalen over de gevolgen van de ramp bij Fukushima die meestal uit uiterst vage hoek blijken te komen. Andere onderzoekers probeerden de bevindingen echter na te rekenen en kwamen snel tot de conclusie dat er niets van deugt.

Het artikel met de 14.000 extra doden in de Verenigde staten werd als volgt in een persbericht aangekondigd:

 An estimated 14,000 excess deaths in the United States are linked to the radioactive fallout from the disaster at the Fukushima nuclear reactors in Japan, according to a major new article in the December 2011 edition of the International Journal of Health Services.   This is the first peer-reviewed study published in a medical journal documenting the health hazards of Fukushima.

Het is gepubliceerd als: An unexpected mortality increase in the United States follows arrival of the radioactive plume from Fukushima: is there a correlation? Wat recenter (2013) is het artikel waarin ze laten zien dat er veel meer aangeboren schildklierafwijkingen zouden zijn voorgekomen in de maanden na de ramp: Changes in confirmed plus borderline cases of congenital hypothyroidism in California as a function of environmental fallout from the Fukushima nuclear meltdown (Open Journal of Pediatrics).

Dat klinkt allemaal niet best, nietwaar? Beide artikelen deugen echter van geen kanten. In de volgende  video wordt de hele gedachtegang van Mangano en Sherman gefileerd, er blijft niets van over. Het is een en al verdraaien van cijfers, wat in mijn ogen haast niet anders dan opzettelijk kan zijn gebeurd. De onderbouwing van de verklaring hoe een lage dosis radioactieve straling in zo’n korte tijd tot zoveel doden zou kunnen leiden, blijkt ook niet meer te zijn dan een e-mailtje van een andere wetenschapper.

‘Hoe kan dit soort prutswetenschap toch gepubliceerd worden in peer reviewed tijdschriften?’ vraag je je misschien af. Het eerste artikel werd gepubliceerd in een tijdschrift dat helemaal niet over epidemiologie gaat, maar over de beleidsmatige kanten van gezondheidszorg. Het is maar de vraag of de uitgezochte reviewers überhaupt verstand hadden van dit soort rekenwerk. Bij het tweede artikel is het nog veel duidelijker, dat werd gepubliceerd in een open access tijdschrift dat op het beruchte lijstje van Jeffrey Beall [mirror] voorkomt. Dat tijdschrift weigerde ook zonder opgaaf van reden een ingezonden commentaar.

In Popular Mechanics verscheen een artikel over de vervelende gevolgen van publicatie van dit soort nonsens wetenschap: What Can We Do About Junk Science? Dat stuk besluit met:

It’s easy to blame the impact of junk science on sloppy experiments, irresponsible reporters, or a failure of peer review. But even after it’s debunked, junk science sticks because it preys on the public’s fear and distrust. Ultimately, junk science can be dispelled only if individuals think like scientists: Evaluate all the evidence and try to disprove your own preconceptions.

Dat laatste kan wel waar zijn, maar daarvoor is wel inspanning van wetenschappers voor nodig. Je moet wel weten waar je moet zoeken naar dat bewijs en enigszins weten hoe je het moet beoordelen. Een academische ‘debunk’ in de vorm van een reactie in het tijdschrift bereikt het reeds misleide publiek waarschijnlijk ook niet zo snel. Daarom waardeer ik het zeer dat sommige wetenschappers de moeite nemen om middels zo’n YouTube video duidelijk uiteen te zetten wat er allemaal mis is met deze artikelen.

Chris French over parapsychologie en wetenschap

by 2 Comments

In november vorig jaar organiseerde het Centre for Inquiry UK een symposium over wetenschap en pseudowetenschap. Professor Chris French sprak over parapsychologie en of dat nu een serieuze wetenschap is of eerder een pseudowetenschap.

Chris French is hoogleraar psychologie en oprichter van de Anomalistic Psychology Research Unit aan Goldsmiths University. Daarnaast is hij Special Advisor en voormalig Editor-in-Chief  van The Skeptic Magazine, het bekendste skeptische tijdschrift van het Verenigd Koninkrijk en schrijft hij regelmatig een interessante column in The Guardian.
De parapsychologie bestudeert door levende wezens veroorzaakte verschijnselen die niet verklaard kunnen worden door de natuurwetten en -krachten. Het gaat om onderwerpen als telepathie, helderziendheid, psychokinese en leven na de dood. Over het algemeen gaan wetenschappers er van uit dat deze verschijnselen niet bestaan; zoals French in de lezing vertelt, werd er bij de bouw van de Large Hadron Collider geen rekening gehouden met paranormale effecten 😉

De lezing gaat grotendeels over wat wetenschap en pseudowetenschap van elkaar onderscheidt (of hoe moeilijk het is dat onderscheid aan te brengen) en pas in het laatste kwartier past French deze inzichten toe op parapsychologie. Zijn conclusie is wellicht verrassend:

Meer over het demarcatieprobleem is te lezen in mijn boekbespreking van ‘Philopsophy of Pseudoscience’. Op de website van Skepsis staat ook heel wat te lezen over parapsychologie