Kloptdatwel?

Algemeen

SKEPTER – jaargang 24 nummer 2

by 20 Comments

Skepter is een uitgave van de Stichting Skepsis.

Hieronder volgt een samenvatting van de artikelen uit de laatste Skepter. Wil je daarna meer lezen? Deze laatste Skepter kun je hier als proefnummer (4,-) bestellen. Maar een abonnement (12,-) is natuurlijk handiger. Wil je Stichting Skepsis echt steunen dan kun je donateur worden: voor slechts 30 euro per jaar krijg je én de Skepter én gratis toegang tot ons jaarlijks congres (t.w.v. 22,50!). Wie nú donateur wordt, krijgt als welkomstcadeau alle reeds verschenen nummers van Skepter (de eerste 83 digitaal op CD-ROM).

SKEPTER - jaargang 24 nummer 2 1
De cover van Skepter jaargang 24 nummer 2

CHEMTRAILS
Witte strepen achter vliegtuigen zijn bevroren waterdamp. Als de lucht droog genoeg is, verdampen de strepen ook weer snel. Als zo’n spoor niet verdwijnt, wordt dat geweten aan geheime organisaties die chemicaliën lozen om het klimaat te beïnvloeden of de burgers onschadelijk en ziek te maken. Men spreekt dan van chemtrails. Er zijn echter uitstekende meteorologische en luchtvaarttechnische verklaringen beschikbaar voor de verschillen tussen de strepen, ook wanneer die in dezelfde blauwe lucht te zien zijn. Chemtrailaanhangers hebben ook ongefundeerde theorieën over mysterieuze huidaandoeningen (morgellons), over de activiteiten van het HAARP-instituut in Alaska en over de wijze waarop de chemicaliën stiekem worden verspreid zonder dat het geheim uitlekt. De fantasie van de chemtrailfoob lijkt geen grenzen te kennen; alles is verdacht en overal zijn ‘bewijzen’.

UFO-COMPLOTTEN 
Dr. Coen Vermeeren, hoofddocent luchtvaart- en ruimtevaarttechniek aan de TU Delft, werkte mee aan een e-boek waarin hij een reeks populaire complottheorieën van internet overnam. Vermeeren gelooft onder meer dat de astronaut Neil Amstrong ufo’s op de maan zag. Deze informatie zou afkomstig zijn van een medewerker van de NASA, maar in werkelijkheid werd het verhaal verzonnen door de bedenker van de stripheld Supergirl. Vermeeren beweert ook dat er organisaties zijn die beschikken over technologie uit neergestorte ufo’s en dat aliens meermaals atoomraketten buiten werking hebben gesteld. De getuigenissen waarop hij zich baseert, zijn echter zeer onbetrouwbaar. In de Volkskrant werd gediscussieerd over de vraag of Vermeeren nog in staat is om zin van onzin te onderscheiden. Dit artikel biedt daar een helder antwoord op.

WEERMAKERIJ
Uit angst voor de opwarming van de aarde zijn organisaties en overheden naarstig op zoek naar methoden om het klimaat te beheersen. Ruim honderd jaren geleden geloofde men nog dat explosies en kanonslagen regen konden opwekken. De Nederlander August Willem Vervaart was in 1930 de eerste die fijngemalen ijs en droogijs op wolken strooide. Vanaf 1946 experimenteerde men in de VS met zilverjodide om wolken te bezaaien en onderkoelde waterdruppels als ijsdeeltjes te laten neerslaan. De resultaten vielen nogal tegen en lieten zich ook moeilijk meten. In Rusland en China probeert men ook al tientallen jaren kunstmatig het weer te beïnvloeden, maar dat blijkt niet zo eenvoudig te zijn. Iedere wolk is weer anders en het effect is nooit groter dan een lokale bui. Men heeft er ook over gedacht om het broeikaseffect af te remmen door fijnstof in de stratosfeer te brengen, maar het probleem is dat niemand weet hoe je dat spul weer weg krijgt. De meeste plannen voor klimaatbeheersing zijn onuitvoerbaar.

VALSE UFO-FOTO
In 1990 werden in België driehoekige ufo’s gesignaleerd. Er bestaat slechts één foto waarop zo’n ufo duidelijk staat afgebeeld. Ufologen beschouwden deze foto als een belangrijk bewijsstuk. Majoor-generaal Wilfried de Brouwer, die gevechtsvliegtuigen had ingezet om de ufo’s te onderscheppen, presenteerde de foto in 2007 op een Amerikaanse persconferentie. Bovendien schreef de oud-generaal in 2010 een hoofdstuk voor een ufobestseller, waarin hij concludeerde dat de foto authentiek was. Dit zou zijn gebleken uit grondige analyses. In het tijdschrift Skepterverscheen al in 1994 een artikel waarin Wim Van Utrecht vraagtekens plaatste bij de foto, die hij zelf kon namaken. Hij kreeg gelijk toen de maker in 2011 onthulde dat hij een piepschuimen driehoek met lampjes had gefotografeerd.

TWIJFELZAAIERS
Zolang wetenschappelijke onderzoeksresultaten nog omstreden zijn, kan men er geen overheidsbeleid op baseren. Er waren enkele wetenschappers die zich in dienst van bedrijven en samen met conservatieve denktanks hebben ingespannen om het debat over de schadelijkheid van tabak, het probleem van de zure regen, de invloed van cfk’s op de ozonlaag en andere milieukwesties zo lang mogelijk te laten duren. In kranten en interviews probeerden ze de wetenschappelijke consensus te ondergraven. Zo liepen noodzakelijke maatregelen jarenlang vertraging op.

PARANORMAAL IN DE VS
Drie Amerikaanse sociologen enquêteerden bezoekers van een congres over Bigfoot en gingen samen met een paar Bigfootjagers op zoek naar het monster. Ze bedachten ook een aantal vragen over paranormale geloofsovertuigingen voor een landelijke Gallup-enquête. Daaruit bleek onder meer dat paranormale zieners onder vrouwen tweemaal zoveel aanhang hebben als onder mannen, die vaker dan vrouwen in ufo’s en complotten geïnteresseerd zijn. Het paranormale was het meest populair onder mensen die religieus zijn zonder dat ze sterk verbonden zijn met een kerk. Dit komt overeen met Nederlandse enquêtecijfers, waaruit onder meer bleek dat mensen meer paranormale overtuigingen hebben als ze niet in een persoonlijke God geloven maar in zoiets als een hogere macht. Wie een hbo-opleiding of Amerikaans college heeft gevolgd, scoort gewoonlijk niet onder het gemiddelde.

DEMONISCHE GENEESWIJZEN
Er zijn nogal wat alternatieve geneeswijzen die oosters genoemd kunnen worden. Wetenschappelijk stellen ze niet zo veel voor, maar bij allemaal liggen occulte satanische machten op de loer. Dat zegt de Bijbelse arts Ruud van der Ven, die er een boek over schreef. Ook homeopathie is in zijn ogen verdacht, omdat de Duitse bedenker van deze methode een vrijmetselaar was en een bewonderaar van Confucius

ALTERNATIEVEN IN HET ZIEKENHUIS
Uit een enquête waaraan 41 ziekenhuizen deelnamen, bleek dat iets meer dan de helft ‘complementaire zorg’ aanbiedt. Daarbij ging het echter in de meeste gevallen om onschuldige methoden om het welzijn van de patiënt te bevorderen, zoals massage en muziek.

TITELMISBRUIK DOOR CHIROPACTOREN
Er zijn in Nederland ongeveer 400 chiropractoren actief, waarvan 40 ten onrechte een doctorstitel voerden. Zij hadden meestal een buitenlandse opleiding tot ‘Doctor of Chiropractic’ gevolgd. Maar zo’n diploma betekent niet dat ze zichzelf arts mogen noemen en zeker niet dat ze ‘Dr.’ voor hun naam mogen zetten. Zo’n doctorstitel is voorbehouden aan academici die aan een erkende universiteit zijn gepromoveerd op een proefschrift. Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij verzochten de 40 chiropractoren om de onterechte academische titel van hun websites te verwijderen, maar nog lang niet iedereen heeft daar gevolg aan gegeven. Een van de chiropractoren wil er zelfs een rechtszaak van maken.

TERUGBLIK
De fysicus prof. dr. ir. Frans Sluijter was acht jaar voorzitter van de Stichting Skepsis. Hij blikt terug op het werk van de stichting, die buitengewone beweringen onderzoekt, publieksvoorlichting geeft en het wetenschappelijk en kritisch denken wil bevorderen. Zelf had hij vooral bezwaar tegen ‘misleiding van mensen om geldelijk gewin’. Zijn interesse ging in de eerste plaats uit naar het grensgebied tussen wetenschap en pseudowetenschap en minder naar ‘evidente onzin’. Tot nu toe richten skeptici hun kritiek echter bij voorkeur op onderwerpen waarover weinig onenigheid bestaat in wetenschappelijke kring, terwijl er wel veel ongefundeerde dingen over worden beweerd.

TRUCFOTO’S EN DOMMIES
Het e-boek 2012 voor dommies bevat artikelen van zeven bevlogen auteurs (waaronder Coen Vermeeren – zie boven) die ons willen voorbereiden op de Nieuwe Tijd. De meest productieve auteur is Johan Oldenkamp, die gelooft dat de Illuminati de hele wereld in hun greep hebben. Peter Toonen kijkt uit naar het einde van de Mayakalender en Janet Ossebaard richt zich in haar bijdrage op graancirkels, de komst van de planeet Niburu en immateriële lichtwezens. Ze gelooft dat het medium Robbert van den Broeke in staat is om met een geleende camera foto’s te maken van engelen, overledenen en aliens. De afbeeldingen komen volgens Robbert uit het Kwantumveld, dat een kopie bevat van alles wat op internet staat. We mogen echter aannemen dat Robbert een simpele truc gebruikt, die voor $20 op internet te koop is.

Meer lezen? Deze laatste Skepter kun je hier als proefnummer (4,-) bestellen. Maar een abonnement (12,-) is natuurlijk handiger. Wil je Stichting Skepsis echt steunen dan kun je donateur worden: voor slechts 30 euro per jaar krijg je én de Skepter én gratis toegang tot ons jaarlijks congres (t.w.v. 22,50!). Wie nú donateur wordt, krijgt als welkomstcadeau alle reeds verschenen nummers van Skepter (de eerste 83 digitaal op CD-ROM).

Een weekend skepticisme in Manchester

by 1 Comment

QED staat voor ‘Question, Explore, Discover’ en is een tweedaags sceptisch congres georganiseerd door de ‘Merseyside Skeptics Society’ en de ‘Greater Manchester Skeptics Society’ (klik hier voor details). Het was de tweede editie. Geen Nederlander in zicht, ondanks een interessant programma met o.a. aandacht voor weerwolven, cryptozoölogie, wetenschapsfraude, helderzienden, UFO’s, psychologie, alternatieve geneeskunde en de Islam. En ik had Joe Nickell niet willen missen die uitlegde dat het riviermonster Ogopogo misschien wel bestaat uit vier otters die achter elkaar zwemmen. Voor wie er niet bij was hieronder een verslag (mail naar Kloptdatwel als je er wel bij was).   

Een weekend skepticisme in Manchester 2
Volle bak op de conferentie QED 2012 (www.qedcon.org). De bijeenkomst startte met een borrel, iedereen bleek iedereen te kennen. Toch waren er gelukkig voldoende einzelgängers waar je op af kon stappen met de vraag ‘Goh, jij ook alleen hier?’

 

Zaterdag was er een lekker vroege start om 9 uur (ach, biologisch gezien 10 uur voor een Nederlander).

Een weekend skepticisme in Manchester 3
Weerwolf volgens een 18de-eeuwse illustratie (Wikipedia).
Weerwolven

De spits werd afgebeten door Deborah Hyde. Zij vertelde over weerwolven in Europa in de 16de en 17de eeuw. Weerwolven kwamen in twee soorten verslagen voor: medische verslagen en executierapporten van heksenjagers, de Inquisitie en dat soort instanties. Opvallend aan de medische rapporten is dat er voornamelijk gesproken wordt over het gedrag van de patiënt die ‘wolfachtig’ is te noemen en niet over het daadwerkelijk veranderen in een wolf. Dat wolfachtige gedrag hield bijvoorbeeld in ‘s nachts een lijk opgraven op de plaatselijk begraafplaats en dan met een been over je schouder door het dorp gaan lopen (ik heb een beeld). Deze mensen geven vervolgens aan ‘een vacht aan de binnenkant van hun lichaam’ te hebben. Tja, en dan is er altijd wel iemand van een officiële instantie die dat dan even met eigen ogen wil zien… Bij de executiegevallen is er sprake van de ons bekende vorm van een weerwolf: de man in kwestie (zijn er eigenlijk vrouwelijke gevallen?) heeft vreselijke misdaden begaan in de vorm van een wolf. Soms waren er ook echt aanvallen op voornamelijk kinderen die ook echt door een wolf waren veroorzaakt. ‘Bewijs’ was er in veel gevallen ook tegen de weerwolf: wonden die de wolf had opgelopen werden ook op de man aangetroffen en vaak was de ‘dreiging’ van martelen genoeg om de man te laten bekennen. Opvallend, of eigenlijk ook niet, is dat weerwolven alleen in gebieden voorkomen waar ook echt wolven leven. Later in een andere bijeenkomst vertelde Deborah Hyde over het feit dat toen Fransen zich in Amerika vestigden daar ook weerwolven bleken voor te komen. De theorie was dat deze zich verstopt hadden in de schepen…

Een weekend skepticisme in Manchester 4
Op zondag 10 december 1978 ontsnapte een rode panda uit Blijdorp. Hoewel het diertje vrij snel dood ging, meenden veel mensen de panda te hebben gespot (foto: Wikipedia).
Cryptozoölogie

Vervolgens was er een paneldiscussie over ‘Cryptozoology’, de studie naar dieren waarvan het bestaan niet is aangetoond. Bekende voorbeelden zijn het monster van Loch Ness, de vreselijke sneeuwman of de poema die enkele jaren geleden op de Veluwe zou zijn gezien. Op zich wel gezellig, met bekende mensen als Joe Nickell, Hayley Stevens en Deborah Hyde heb je ook wat aan tafel zitten, maar het ontsteeg het niveau van de anekdote niet echt. Opmerkelijk was een verhaal over een Nederlands geval waarbij mensen verslag doen van waarnemingen van iets wat op dat moment veel in het nieuws is. Er schijnt in de jaren tachtig een baby-panda te zijn ontsnapt uit een dierentuin (vermoedelijk die rode panda die in december 1978 ontsnapte uit Blijdorp). De daarop volgende weken waren er honderden mensen die de panda gezien hadden. Achteraf bleek echter dat de panda al vrij snel na het ontsnappen dood was gegaan en dus niet gespot kon zijn.

Fraude in de wetenschap

Na een korte pauze was er een paneldiscussie over ‘science vs. skepticism’.  Men was het er al snel over eens dat wetenschap niet zonder skepticisme kan. Dat ze eigenlijk synoniem aan elkaar zijn. Bij nieuwe bevindingen is het goed om sceptisch te zijn en om te kijken of iets waarschijnlijk is gezien eerdere observaties (in dit verband viel de term ‘prior probability’). Daarom werd er snel overgestapt op een nieuw discussieonderwerp: het hoe en waarom van fraude in de wetenschap. Interessant onderwerp met de kwestie Stapel in het achterhoofd. De verzamelde experts hadden de mening dat fraude relatief vaker dan gemiddeld voorkomt in de wetenschappen, met, zoals men dat noemde, ‘people related outcomes’ (psychologie en sociologie). Niet exclusief in die velden natuurlijk, er zijn immers ook genoeg bijvoorbeeld medische gevallen bekend, maar waarschijnlijk is het toch makkelijker in die velden om er mee weg te komen.

Een weekend skepticisme in Manchester 5
Ophelia Benson is bezorgd over religieuze onverdraagzaamheid op Engelse universiteiten. Ze schreef eerder boeken over andere religieuze thema’s zoals dit boek.
Silencing for God op universiteiten

‘s Middags na de lunch werd geopend door Ophelia Benson, een vrouw waar ik persoonlijk tot dan toe nog niet van gehoord had, maar die ik zeker ga volgen vanaf nu. Haar betoog moest wat op gang komen, maar de punten die ze vervolgens maakte vonden een gewillig oor in de zaal. Het ging over ‘Silencing for God’ en ze haalde wat recente incidenten in Engeland aan waarbij atheïstische uitingen op Twitter en websites van studentenverenigingen tot buitensporige reacties van besturen van die universiteiten hadden geleid. Er lijkt volgens haar een soort ‘religious privilege’ te heersen, waarbij gelovigen aanstoot mogen nemen aan alles wat hen niet zint en dan vervolgens hun gelijk proberen te halen en vaak ook krijgen. Emotie overheerst in deze affaires in plaats van rationele discussie. Dit stond haar erg tegen. Een interessant punt dat door iemand uit het publiek werd opgeworpen is dat er ook een soort genoegen is in het beledigd zijn (‘pleasure in taking offence’). De spreekster herkende dat wel en  beaamde dat ruiterlijk ook voor zichzelf.

Een weekend skepticisme in Manchester 6
Sarah Angliss (qedcon.org).
Voices of the dead

Vervolgens was er een lichter programmaonderdeel, gepresenteerd door Sarah Angliss, ook een naam die mij niets zei. Ook zij heeft een zeer interessant cv en haar presentatie was getiteld ‘Voices of the dead’. Dit klinkt heel zweverig, maar de titel was zeer letterlijk te nemen. Ze had een originele fonograaf meegenomen en liet een opname horen, opgenomen op een wasrol, van de stem van Florence Nightingale. Niet te verstaan, maar na vertaling bleek Florence gefascineerd door het idee dat haar stem haar zou overleven. Iets waar wij niet meer van opkijken of zelfs bij stilstaan, met alle technologie die we tegenwoordig hebben om geluid vast te leggen. Vervolgens gaf Sarah een demonstratie van de opnametechniek door de stemmen van twee personen uit het publiek op te nemen op een blanco wasrol. Dat gebeurde gewoon met hetzelfde apparaat maar dan met een zwaardere kop met een naald eraan. Toen ze het opgenomen geluid afspeelde viel mij op dat de stemmen (van een vrouw en man) helemaal niet leken op de echte stemmen. Door de manier van opnemen (een trillende toeter die de trillingen met een naald in de was trekt) ging er veel van de klank verloren en was het ook heel moeilijk te verstaan. De proefpersonen hadden langzaam en duidelijk moeten praten, maar dat had niet veel geholpen. En ik altijd maar denken dat mensen vroeger heel vreemd praatten en dat zangstemmen toen heel lelijk waren. Bleek aan de opnametechniek te liggen. Eyeopenertje.

Een weekend skepticisme in Manchester 7
De etalage van een helderziende (‘psychic’). Volgens Polidoro zijn ze in te delen in categorieën: naive (naïef), deluded (misleid), unlikely (onwaarschijnlijk), bereaved (achtergebleven als nabestaande), cunning (sluw), differently ‘honest’ (anders ‘eerlijk’) (foto: wikipedia).
Massimo Polidoro over helderzienden

De volgende spreker was Massimo Polidoro, die een hilarische uiteenzetting deed over verschillende types ‘psychics’ (helderzienden) die hij tegengekomen was onder andere in zijn werk voor de James Randi Foundation. De categoriën waren: naive (naïef), deluded (misleid), unlikely (onwaarschijnlijk), bereaved (achtergebleven als nabestaande), cunning (sluw), differently ‘honest’ (anders ‘eerlijk’). Vooral de ‘unlikely’ categorie kreeg de lachers op de hand, omdat deze mensen dingen claimden die niet echt nuttig waren. Zo was er een vrouw die beweerde dat ze rauwe eieren kon mummificeren. Dat duurde dan wel 9 dagen. En na testen bleek dat niet-ingestraalde eieren er dan net zo uitzagen. Tja, en bij alle ‘psychics’ die hij onderzocht had bij wie de krachten opeens toch niet optraden, waren er altijd wel excuses. Hij had zelf nog niet meegemaakt dat na ‘ontmaskerd’ te zijn mensen toegaven: misschien heb ik mezelf wel voor de gek gehouden.

Omdat ik al behoorlijk veel dingen had gehoord en de stoeltjes behoorlijk krap waren, besloot ik de toespraak van Richard Saunders te missen. De avond (met diner) werd zeer kundig aan elkaar gepraat door Dr. Richard Wisemann. Hij kan niet alleen prima schrijven, maar ook goed praten, het was een echte show.

Een weekend skepticisme in Manchester 8
Edzard Ernst heeft het niet zo op Prins Charles, die alternatieve middeltjes aanprijst (foto: smh.com.au).
Edzard Ernst over alternatieve geneeskunde

Zondagochtend zaten we om 10 uur weer ‘fris’ in de zaal. De dag werd geopend door Prof. Dr. Erzard Ernst. Hij heeft veel onderzoek gedaan naar ‘Alternative medicine’. Sommige van die onderzoeken werden gefinancierd door de beroepsgroep zelf. Dit leidde nogal eens tot problemen als de uitkomst de opdrachtgever niet zinde (lees: geen effect) en Ernst dan toch wilde publiceren. Hij noemde ook alternatieve geneeswijzen die wél werken, zoals sint-janskruid waarvan het effect op depressie is bewezen. Ernst is een fervent opponent van Prins Charles die allerlei onbewezen alternatieve geneeswijzen promoot. Er kwamen heel wat spotprenten voorbij… Ernst vond dat het onderzoek naar alternatieve geneeswijzen vaak wordt belemmerd door emoties. Ernst: ‘It is science, not religion’! Zijn interessante boek ‘Tricks or Treatment’ heb ik ter plekke aangeschaft en laten signeren.

UFO’s: ‘I know what I saw’

Daarna een presentatie van Ian Ridpath over UFO’s. Grotendeels kende ik de verhalen al wel, maar hij was zo grondig dat er toch weer interessante, voor mij nieuwe zaken behandeld werden. Een frappant gegeven was iets dat ook al naar voren was gebracht door Massimo Polidoro: mensen blijven geloven in hun waarneming, ook als de feiten die tegenspreken (zie het voorbeeld van de panda die ik eerder noemde). Als mensen horen dat wat ze voor een UFO aanzagen vermoedelijk een ‘Chinese Lantern’ is geweest, zeggen ze tegen beter weten in ‘nee, dat was het niet. I know what I saw’.

‘Closet atheism’ in de Islam

Voor wie het nog niet moe was, was er daarna een lezing van Maryam Namazie over ‘Secularism, social cohesion and citizenship’. Ze vertelde dat in Engeland en Nederland alternatieve islamitische rechtspraak (‘sharia law courts’) plaatsvindt en dat er onder moslims ook atheïsten zijn (sommigen met boerka) die daar niet voor uit komen (het zijn ‘closet atheists’). De normen van de samenleving waarin mensen leven kunnen erg dominant zijn en het is dan ook een grote denkfout om alle moslims over één kam te scheren.

Een weekend skepticisme in Manchester 9
De Amerikaanse skepticus Joe Nickell legde in twee plaatjes uit hoe we ‘Ogopogo’ kunnen zien. Als een monster?
Joe Nickell: ga op onderzoek uit

Joe Nickell sloot de dag af met het motto: ‘Blijf niet achter de computer zitten om iets uit te zoeken, ga naar de plaats waar het gebeurd is en onderzoek het ter plaatse’. Dan kom je er achter dat het riviermonster Ogopogo (een cryptozoologisch dier) misschien wel bestaat uit vier otters die achter elkaar zwemmen (zie ook hier)! Als je blijft hangen bij de vage websites over dit onderwerp zie je dat natuurlijk nooit. Nickell vertelde ook hoe hij onderzocht dat de Nazca-lines in Peru met eenvoudige middelen kunnen worden gemaakt. Nickell is een aangenaam mens. Hij ziet zichzelf niet als debunker, hij vindt het belangrijk om respectvol te blijven naar mensen en hun claims.

Een weekend skepticisme in Manchester 10
Of als vier otters? Illustraties afkomstig van CSI.

Toen was het echter toch echt voorbij: QED 2012 zat er op. Een aanrader voor de volgende keer! En wie Manchester beter wil leren kennen mag de ‘Manchester Art gallery’ niet missen. Hier bevindt zich een van de meest bizarre stukjes curiosa: een poppenhuis met daarin opgezette kikkers (linkfroghouse)!

 

Foto voorzijde: deel van een foto van campbellpix’s photostream op flickr.

 

 

Alternatieve diergeneeskunde bijeenkomst door studenten InHolland Delft

by 141 Comments

Studenten van InHolland Delft organiseren aanstaande vrijdag een bijeenkomst over alternatieve diergeneeskunde:

Studenten van de opleiding Dier- en Veehouderij van Inholland Delft organiseren op vrijdag 23 maart een bijeenkomst over alternatieve geneeswijzen bij dieren. Ze presenteren die dag informatie die zij zelf over dit onderwerp hebben verzameld in de afgelopen periode. Want zijn alternatieve geneeswijzen echt zo ‘zweverig’ als het imago doet vermoeden? Organisatiestudente Inge Krijger: “We willen bekendheid geven over en inzicht in de verschillende geneeswijzen.”

Ik ben erg benieuwd hoe studenten aan een niet-wetenschappelijke opleiding hun kennis over geneeskundige onderwerpen vergaren. De kwaliteit beoordelen van artikelen over dit soort onderwerpen vind ik soms al lastig. Hoe doe je dat dan als je een opleiding volgt waarbij de focus niet op het beoordelen van artikelen ligt?

De groep Delftse studenten heeft tijdens meeloopdagen informatie verzameld over deze alternatieve manier van diergeneeskunde.

Aha, zo dus.

Ik vraag me sterk af of de docenten van InHolland op de hoogte zijn van de informatie die de studenten naar buiten gaan brengen. En wat zij daar dan van vinden. Het lijkt er namelijk op dat er een pro-alternatief-houding wordt ingenomen:

Inge: “Met het evenement willen we de bezoekers leren dat er ook andere methoden zijn dan alleen de reguliere. Dat sommige problemen in de maatschappij, zoals bijvoorbeeld antibiotica-resistentie, wellicht opgelost of voorkomen kunnen worden door andere geneeswijzen toe te passen.”

In principe is iedereen met interesse in dieren en diergeneeskunde welkom op de bijeenkomst. De studenten presenteren in totaal zeven verschillende alternatieve geneeswijzen. “Hopelijk met behulp van een aantal dieren”, vertelt Inge. “Verder willen we aan het einde inzicht krijgen in verschillende meningen en standpunten tijdens een discussie. We hopen dus op een grote opkomst.”

Programma (lokaal 2.21, Inholland Delft)
09.15 uur – Aanvang
09.40 uur – Inzicht in Homeopathie
10.00 uur – Bioresonantie voor dieren
10.20 uur – Inzicht in aromatherapie
10.40 uur – Osteopathie en chiropractie
11.15 uur – Pauze
11.55 uur – Bach bloesem remedies
12.15 uur – Reiki toegepast bij dieren
12.35 uur – Acupunctuur bij dieren
13.00 uur – Discussie
13.30 uur – Lunch

Aanmelden kan via de e-mail bij student Robin Smit: 497826@student.inholland.nl

Er staan stuk voor stuk onbewezen therapieën op het programma. Van elke therapie kun je tijdens een meeloopdag, door bijvoorbeeld het placebo-effect, gemakkelijk de indruk krijgen dat deze werkt. Daarom wordt er wetenschappelijk onderzoek gedaan om alle mogelijke vormen van (zelf)misleiding uit te sluiten. De uitkomsten van het onderzoek naar de genoemde therapieën laat geen werkzaamheid zien die boven het placebo uit komt.

Gezien de vermoedelijke pro-houding hoop ik dat er weinig opkomst zal zijn. Foutieve informatie wordt al genoeg verspreid, dat moet niet ook nog eens gebeuren door studenten van een hogeschool.

Met dank aan Frank van der Staak voor de tip.

Happinez nummer 1-2012

by 61 Comments

Happinez nummer 1-2012 11
De cover van Happinez 1-2012. Lichter leven wordt gesymboliseerd met veren.

In dit eerste Happinez-nummer van 2012 met als thema ‘lichter leven’ treffen we zoals verwacht weer veel merkwaardig gedachtegoed  aan. We maken kennis met Angaangaq, een inuit-sjamaan uit Groenland die de wereld rondreist om zijn boodschap te verkondigen, Tijn Touber laat ons in zijn column zien hoe je de lessen van Eckhart Tolle in praktijk kunt brengen, we worden onderwezen in de chakra-leer en tot slot een artikel over het ‘mysterie van het trillingsgetal’.

Angaangaq (p. 40)
Happinez nummer 1-2012 12
De boodschap van Angaangaq is te vinden op de website en.icewisdom.com: ‘klimaatverandering is niet zomaar ergens, het zit in je hart’ aldus de sjamaan (en.icewisdom.com).

Een Happinez-redactrice gaat in Groenland op bezoek bij de sjamaan Angaangaq, een kleine aandoenlijke eskimo-man die zoals zoveel zich al dan niet zelfbenoemde sjamanen tegenwoordig de wereld rondreist met een boodschap. De landijskap die Groenland ooit helemaal bedekte, smelt in een verontrustend tempo. Angaangaq wil daar iets aan doen. Hij pleit voor een spirituele klimaatverandering en schreef het boek  ‘Smelt het ijs in je hart’. Ik bewonder zijn commercieel talent, alleen tot concrete verbeteringen leidt het denk ik niet. Integendeel, Angaangaqs nieuwste plan is om spirituele wandeltochten in Groenland te gaan organiseren (waarvoor dus een flink eind gevlogen moet worden!). Angaangaq is ook al een aantal keren in Nederland geweest. Een deelnemer aan zo’n bijeenkomst schreef dit verslag, waaruit blijkt dat de sjamaan er toch wat aparte ideeën op na houdt:

‘Angaangaq is een echte snuffel- en knuffeleskimo! Maar, legt hij later uit, dat opsnuiven van lichaamsgeur heeft een functie, daarmee scant hij als het ware de mate van gezondheid en het energetische niveau van de ander. Wij zijn die vaardigheid jammer genoeg verloren in het Westen’.

Tijn Touber over Eckhart Tolle (p 59)
Happinez nummer 1-2012 13
Happinez geeft ruim baan aan de ideeën van Eckhart Tolle. Die denkt dat mensen problemen krijgen door pijnlichamen die het gevolg zijn van onverwerkte emoties (foto: wikipedia).

Een opmerkelijk stukje kwam ik tegen in de maandelijkse column van Tijn Touber. Hij put inspiratie uit het werk van Eckhart Tolle, de Duitser die wereldberoemd werd als spiritueel leraar door zijn bestseller, ‘De kracht van het nu’. Eckhart Tolle lijkt zelfs doorgedrongen tot de reguliere psychologie. Dat werd me duidelijk toen ik onlangs als proefpersoon mocht meedoen aan een onlinecursus mindfulness in het kader van een afstudeerscriptie van een psychologiestudent (de onderzoeksvraag was zoiets als: ‘wat werkt beter, een onlinecursus die matig gepersonaliseerd is of een die sterk gepersonaliseerd is?’). In die onlinecurses mindfulness werd mij regelmatig, ter ondersteuning, een uitspraak van Eckhart Tolle toegezonden. De man houdt er mijns inziens nogal vreemde ideeën op na, maar Tijn denkt daar anders over. Hij schrijft:

‘Eckhart Tolle heeft mooi uitgelegd waarom de meeste mensen om de zoveel tijd behoefte hebben aan pijn en drama. Hij zegt dat we ‘pijnlichamen’ in ons dragen: opeenhopingen van onverwerkte emoties. Periodiek moeten deze opspelen en pijn ervaren, omdat ze zich daarmee voeden. Dat is de reden dat we om de zoveel tijd een enorm drama creëren: de pijnlichamen hebben honger. Wat we moeten leren is om door middel van ‘gewaarzijn’ (een sleutelbegrip in mindfulness) de pijnlichamen niet langer te voeden.’

Wel een beetje verontrustend eigenlijk dat psychologen zich met Tolle inlaten. Ik bedoel: zijn we eindelijk van Freud en dergelijke af, krijgen we via een zijdeur dit soort ideeën binnengesluisd. Dat je zoiets in de Happinez tegenkomt is dan weer minder vreemd. Wie meer wil lezen over Eckhart Tolles ongefundeerde maar populaire ideeën kan dit artikel op Kloptdatwel lezen.

Chakra’s: ‘laat je energie stromen’ (p 61)
Happinez nummer 1-2012 14
De bekendste theorie uit het Hindoeïsme: de zeven Chakra’s (Wikimedia commons, Immanuel Giel).

Hoewel niemand ze ooit heeft gezien (nou ja, behalve helderzienden dan) wordt er al eeuwenlang over geschreven in allerlei religies en culturen: chakra’s. Happinez praat ons bij over de functies en de werking. Chakra’s (letterlijk: wiel of rad) zijn knooppunten van energie die ‘op’ onze ruggengraat liggen en ons welzijn bepalen. Door de chakra’s te ‘reinigen’ kan de energie goed stromen en kom je helemaal in balans. Zoals zo vaak bij theorieën op basis van helderziende waarnemingen, is er geen eenduidigheid over aantal, plaats en werking. De Happinez baseert zich op de hier bekendste theorie uit het hindoeïsme van zeven chakra’s:

‘Van onder naar boven hebben ze een steeds hogere trilling. Het eerste chakra is heel aards het zevende gaat over het hogere, over spirituele ontwikkeling. De rishi’s (zieners) ontdekten dat chakra’s een essentiële functie hebben: het zijn bronnen van energie. Je kunt ze vergelijken met transformatorhuisjes: prana komt binnen, de chakra’s zetten deze levensenergie om en geven het weer af. Aan het lichaam maar ook aan de buitenwereld. Een chakra kan (te) veel of (te) weinig prana bevatten. Het kan zo wijd openstaan dat al je energie wegstroomt naar de omgeving en je je dus moe voelt. Ook kan het juist afgesloten zijn waardoor mogelijk het gevoel ontstaat dat je maar niet oplaadt. Omdat alles met elkaar in verbinding staat kan een geblokkeerd chakra er voor zorgen dat een ander chakra gaat ‘overwerken’.

Ben je helemaal gezond en in balans dan kan de energie onbelemmerd doorstromen. Ook handig om te weten wanneer je vermoedt dat een van je chakra’s niet helemaal in balans is: er zijn yoga-oefeningen voor die specifiek op de betreffende chakra inwerken!

Even samenvatten: dus door je (imaginaire) chakra’s in balans te brengen kan je een probleem als vermoeidheid oplossen?! Of wordt ons hier nu een rad voor ogen gedraaid?

Het mysterie van het trillingsgetal (p 87)

Het volgende artikel borduurt voort op de trillingstheorie en is zo mogelijk nog verder verwijderd van de werkelijkheid dan het vorige: ‘Het mysterie van het trillingsgetal: ‘Ieder heeft zijn eigen golflengte, dat is je trillingsgetal. Wat doet het met je en wat heeft de wet van de liefde er mee te maken?’ Onderstaande tekst uit het artikel is een sterk staaltje Happinez-redeneerkunde:

‘Marja de Vries die het boek ‘De hele olifant in beeld. Inzicht in het bestaan en de Universele Wetten en de Gulden Snede’ schreef legt uit: ‘Trillingspatronen die een beetje op elkaar lijken hebben de neiging om met elkaar mee te gaan trillen. Net zoals een snaar gaat meetrillen als je een andere snaar van dezelfde toon aanslaat. Dus als je soms het gevoel hebt dat je samen op dezelfde golflengte zit, is dat letterlijk waar.’ Ook hebben volgens Marja de Vries hogere trillingen het vermogen om lagere trillingen op te heffen. Dat verklaart waarom je iemand die angstig verdrietig of boos is kunt kalmeren door diegene alleen maar vast te houden. De ander gaat gewoon met jouw vibraties meetrillen omdat die krachtiger zijn. Hoe hoger je trilt – dat wil zeggen, hoe meer liefde en licht je in jezelf hebt gerealiseerd – hoe minder vatbaar je bent voor de lage vibraties van de wereld om je heen. En ook: hoe hoger je trilt, hoe meer invloed jezelf hebt op die wereld, dus hoe meer je anderen met je mee kunt laten vibreren. Dit heet ook wel de Wet van Liefde: de hele evolutie verloopt daardoor noodzakelijkerwijs in de richting van hogere vibraties, naar steeds meer harmonie.

Happinez nummer 1-2012 15
De website van het Centrum voor Ecotherapie legt uit dat het centrum zich baseert op de ideeën van Irene Lutz. Zij zag in haar ochtendmeditaties ‘zwarte gaten’ in veel Europese landen. Dit blokkeerde volgens Irene de ontwikkeling van het leven naar het hoogste doel van vrijheid, zelfbewustzijn en universele liefde (www.ecotherapie.org).

Het verbaast mij iedere keer weer, hoe gemakkelijk veel mensen zich zulke ver van de werkelijkheid afstaande ideeën laten aanpraten. Even verderop gaat er nog een schepje boven op en komt ‘trillingsdeskundige’ Hans Andeweg, die u wellicht kent uit dit Skepter-artikel, aan het woord. Hij is auteur van dit boek: ‘Scheppend leven – over de grondbeginselen van energetisch beheer’ – en oprichter/directeur van het ‘Centrum voor ECOtherapie’. Dit centrum houdt zich bezig met het vitaliseren en balanceren van bossen, landgoederen en bedrijven. Het bijzondere is dat ‘behandeling’ kan plaats vinden op afstand. Men moet dan denken aan het uitzenden van trillingsfrequenties met behulp van bijvoorbeeld een bioresonantieapparaat of gewoon met gedachtekracht. Want Andeweg gelooft ook in de morfogenetische velden van Sheldrake. Op zijn website stelt hij zich als volgt voor: ‘Ir. Hans Andeweg is bioloog. Onderdelen van zijn studie waren management en marketing, voorlichtingskunde, wijsbegeerte, psychologie en pedagogiek.’ Merkwaardig dat hij deze studieonderdelen met name noemt. Hoewel: dat hij les in marketing heeft gehad is natuurlijk wel relevant. Dat verklaart hoe hij met succes zaken kan verkopen waarvoor zelfs in de verste verte nooit enig bewijs is geleverd!

Bestaat er echt een QWERTY-effect?

by 29 Comments

Een recent onderzoek kwam met een opmerkelijke conclusie: er zou een verband zijn tussen de emotionele waardering van woorden en de positie van de letters van die woorden op het QWERTY-toetsenbord. Kort samengevat: hoe meer letters van een woord aan de rechterkant van het toetsenbord zijn te vinden des te positiever wordt het woord gezien. En niet alleen in het Engels, maar ook in het Spaans en Nederlands! Als het in drie talen optreedt, kan het haast geen toeval meer zijn, toch? Of missen de onderzoekers wat alternatieve verklaringen?

Bestaat er echt een QWERTY-effect? 16De onderzoekers Kyle Jasmin en Daniel Casasanto  publiceerden in Psychonomic Bulletin & Review een artikel getiteld The QWERTY Effect: How typing shapes the meanings of words (vrij toegankelijk). Het resultaat is opvallend en het verwondert me niet dat het op allerlei websites met (populair) wetenschappelijk nieuws werd vermeld (Nederlandse sites: scientias, KIJK).
Wired sprak ook met een van de auteurs, Jasmin, en dat artikel lijkt voor veel andere publicaties weer de belangrijkste bron. Veel van de commentaren bij het Wired-artikel zijn sceptisch: gaat het hier niet om een toevallig resultaat, datafitting of iets dergelijks? Jasmin brengt daar in een commentaar tegen in dat dat bijna uitgesloten is, omdat het in alle drie de onderzochte talen optreedt:

The trend is there, demonstrated in 5 large corpora of words, which included 3 different languages. The balance of right-side and left-side letters in a word was a strong predictor of the word’s emotional valence. For every letter you add that tips the scale to the right, you get, on average, about a 4% boost in positive valence. With respect to ‘proven’ or ‘not proven’, we predicted an effect and replicated it several times — it is statistically very unlikely to be a fluke.

Wat is het verband nu precies?
De onderzoekers gebruikten een standaard Engels woordenlijst die is verrijkt met emotionele waarderingen op een 9-puntsschaal (9 heel positief, 1 heel negatief). Deze ANEW lijst heeft een Spaans (SPANEW) en Nederlands equivalent (DANEW), die gebaseerd zijn op vertalingen van de Engelse lijst en opnieuw gewaardeerd door Spaans- en Nederlandstaligen. Vervolgens definiëren de onderzoekers een score per woord die aangeeft hoe de verhouding is tussen de ‘linkse’ en ‘rechtse’ letters op het QWERTY-toetsenbord. Ze noemen die RSA (right-side advantage) en je berekent die door het totaal aantal rechtse letters  (y, u, i, o, p, h, j, k, l, n, m) te verminderen met het totaal aantal linkse letters  (q, w, e, r, t, a, s, d, f, g, z, x, c, y, b). Voor een woord als ‘aangenaam’ wordt de RSA dan  -1-1+1-1-1+1-1-1+1 = -3.
Nu kun je kijken naar het verband tussen de RSA en de emotionele score, waarvoor ik verder de Engelse term ‘valence’ zal gebruiken zoals dat ook in het artikel gebeurt. Het volgende plaatje (uit het supplement bij het artikel, Appendix C ) laat zien wat het verband is:

 

Bestaat er echt een QWERTY-effect? 17
De grafiek die het QWERTY-effect zou moeten aantonen

De helling van de lijn geeft het verband aan dat Jasmin in zijn quote geeft: gemiddeld geeft een stijging van een punt op de RSA-schaal een verhoging van 4% in valence. Deze grafiek is wel een beetje raar: de bollen geven het gewogen gemiddelde van de valence aan bij elke RSA. Waarom ze nu eerst dat gewogen gemiddelde bepalen en dan een regressie uitvoeren, ontgaat me een beetje. In een eerdere publicatie deden ze dat niet en zagen de plaatjes er wat chaotischer uit, maar in feite bevatten ze dezelfde informatie. Voor velen zal nu het verband er veel minder overtuigend uit zien.

Bestaat er echt een QWERTY-effect? 18
De grafiek uit een eerder artikel, waarin de valence waarden niet per RSA zijn gemiddeld.

De verklaring van Jasmin en Casasanto
De auteurs beweren dat het typen van ‘linkse’ letters lastiger is. Aan de linkerzijde heb je immers meer letters om uit te kiezen, wat meer moeite kost. En woorden die veel ‘linkse’ letters bevatten en aldus lastiger te typen zijn, zouden daarom ook minder positief gewaardeerd worden. In de woorden van Jasmin:

As we filter language, hundreds or thousands of words, through our fingers, we seem to be connecting the meanings of the words with the physical way they’re typed on the keyboard. If it’s easy, it tends to lend a positive meaning. If it’s harder, it can go the other way.

Natuurlijk stellen de onderzoekers dat het effect beperkt is, de betekenis van de woorden is nog altijd de belangrijkste factor die de valence bepaalt. Het klinkt nogal vergezocht, maar Jasmin stelt dat ook bekend is dat de manier waarop woorden worden uitgesproken een dergelijk invloed heeft op de betekenis van die woorden.

Is het niet gewoon toeval?
Het verband is sowieso niet al te sterk (de lijn in de grafiek loopt niet zo steil) en het zou aan de toevallige selectie van woorden in ANEW kunnen liggen (het gaat om 1043 woorden). Mark Liberman onderzocht het ook in een blog op language log. Hij deed de analyse zelf voor de ANEW en DANEW lijsten apart en dat leverde vergelijkbare grafieken op,  maar het effect is dan niet significant. Dat wordt het blijkbaar pas als je de drie lijsten bij elkaar gooit op één hoop. Liberman gooide ook drie keer de koppeling tussen RSA en valence willekeurig door elkaar (met de ANEW lijst) om te kijken of het toevallig kan optreden. Hij vond één keer ongeveer hetzelfde positieve verband, één keer eerder een negatief effect en één keer geen relatie. Het zou op die gronden alleen al toeval kunnen zijn.

[update 19-3-2012] Er is intussen een discussie tussen Liberman en de auteurs gaande over onder andere de significantie. Casasanto en Jasmin hebben een officiële reactie op de kritiek op Language Log geschreven, die ook een aantal zaken in het artikel verduidelijkt: The Robustness of the QWERTY Effect.

Wat zou je verder kunnen analyseren?
Er zijn nog wel andere zaken die je zou moeten onderzoeken in mijn ogen. Als je naar de grafiek kijkt, lijkt het dat de helling van de grafiek voor een belangrijk deel bepaald wordt door de uitschieters. Beperk je de RSA-scores even tot het interval [-6,4] dan lijkt het me dat er nauwelijks een helling over zou blijven, dus geen positief verband. Het kan goed zijn dat een handjevol woorden relatief veel invloed heeft. Dit zijn dan woorden die redelijk lang zijn, anders kan er geen groot overschot aan linkse of rechtse letters zijn. Die langere woorden veranderen vaak in vertaling van Engels naar Nederlands of Spaans ook lang niet zo veel als kortere woorden, bijvoorbeeld “aggressive – agressief – agresivo” met RSA scores resp. -8,-7 en -4. De woordenlijsten zijn in mijn ogen dan ook niet zomaar als onafhankelijk te beschouwen.

De onderzoekers laten de koppeling tussen de vertaalde woorden helemaal los en hiermee gooien ze informatie weg (zonde!). Je zou die koppeling ook goed kunnen gebruiken om de hypothese te falsifiëren. Je verwacht namelijk dat de woorden in vertaling wel ongeveer vergelijkbaar blijven in valence, maar de RSA kan nogal verschillen. Als de hypothese klopt dat de RSA verband houdt met valence, zou je dat eigenlijk moeten terugzien bij die vertalingen. Als de vertaling een lagere RSA heeft, zou je ook verwachten dat het een lagere valence heeft. Dat zie je natuurlijk niet door naar enkele voorbeelden te kijken, maar het zou een zichtbaar verband moeten zijn als je dat voor alle woorden uit de ANEW lijst doet.
Een voorbeeldje dat aan de verwachting voldoet is “vomit”, dat heeft een RSA van +1 en een valence van 2,06. De Nederlandse vertaling “braaksel” heeft RSA -4 en valence 1,86. Maar “achievement”, met RSA -3 en valence 7,89, wordt “prestatie”, met RSA -5 en valence 8,17 en gaat dus net de andere kant op.

Het is een fluitje van cent om dit te doen voor alle woorden in de ANEW, DANEW en SPANEW lijsten. Maar toen ik de onderzoekers dit per e-mail voorstelde, kreeg ik een erg lauwe reactie. Ook op mijn vraag naar hun mening over de analyses van het language log reageerde Daniel Casasanto onverwacht. De analyses van Liberman zouden ‘nonsensical’ zijn, zonder overigens aan te geven waarom. Op dat moment wist ik niet eens dat Liberman een vooraanstaand hoogleraar is, maar was gewoon erg overtuigd van zijn argumenten in zijn blog en de commentaren erop.
Ik zou de analyse naar de invloed van de mogelijke afhankelijkheid tussen de lijsten graag zelf even doen, maar ik vond ze alleen gealfabetiseerd en de koppeling tussen origineel en vertaling zou je zelf moeten reconstrueren. Het is wel te doen, maar het kost behoorlijk wat tijd. Ik verwacht eerlijk gezegd ook niet dat het verband er uit zal komen, dus die klus ga ik vooralsnog niet op me nemen.

[update 19-3-2012] Uit de nadere toelichting van Casanato en Jasmin maak ik op dat ze de mogelijke afhankelijkheid tussen de verschillende vertalingen hebben proberen te ondervangen door in de regressie de valence van de vertalingen als ‘herhaalde waarnemingen’ in te voeren. Ik vraag me af of dit juist is, want dan ga er a-priori van uit dat de werkelijke valence in elke taal hetzelfde zou moeten zijn en dat is duidelijk niet het geval. Je zou het bij een correcte vertaling wel verwachten, maar zo simpel is het niet: als je een woord als ‘execution’ in het Nederlands vertaald als ‘uitvoering’ mis je de negatieve connotatie van ‘terechtstelling’.

Bestaat er echt een QWERTY-effect? 19
Gedeelte van de lijst met 63 ‘moderne’ woorden.

Het nevenbewijs van de onderzoekers
Naast het hoofdexperiment keken de onderzoekers naar twee andere lijstjes (dat maakt samen met de drie eerder genoemde lijsten het totaal van vijf uit de quote van Jasmin). Ten eerste analyseerden ze een woordenlijst met woorden die na de ontwikkeling van het QWERTY-toetsenbord zijn ontstaan (dus na 1873). Het idee daarachter is dat je dan zou kunnen zien of met de vastlegging van de toetsenindeling ook de ontwikkeling van nieuwe woorden beïnvloed zou worden. En weer bleek hetzelfde verband.
Nu is het gebruikte lijstje van 63 woorden niet op een heel erg duidelijke manier samengesteld (zie het supplement voor de hele lijst) en overtuigt mij daarom niet echt. Veel woorden zijn populair internetjargon, niet echt ‘common knowledge’ en veel zijn ook min of meer dubbel.

Ten slotte werd er onderzocht hoe het met de valence van fantasiewoorden zit. Met een algoritme werd een lijstje woorden samengesteld en via Mechanical Turk op Internet aan proefpersonen voorgelegd. Weer eenzelfde verband. Ook dit experiment stelt in mijn ogen niet veel voor. Door de vorm van de gebruikte woorden is de lijst niet echt vergelijkbaar met een lijst ‘echte’ woorden (de variatie in woordlengte is bijvoorbeeld heel beperkt). En het zijn dan wel niet bestaande Engelse woorden, sommige komen bijvoorbeeld weer wel in het Nederlands voor. Belangrijker is echter de vraag of het gevoel bij een niet-bestaand woord wel vergeleken kan worden met het gevoel van een woord waarvan de betekenis bekend verondersteld mag worden.

Kortom: als er al sprake is van een QWERTY-effect, dan overtuigt deze studie mij daar niet van. Misschien dat de onderzoekers in een vervolg meteen ook even de invloed van de kleur van de tekst mee kunnen nemen, of het lettertype?