Kloptdatwel?

Alternatieve schade

De wonderdrank van Babu wa Loliondo

by 15 Comments

Medicijnmannen en traditionele genezers zijn er talloze in Afrika. Het komt echter niet zo vaak voor, dat één man in korte tijd zo’n grote populariteit weet te verkijgen als Ambilikile Mwasupile, ook wel Babu wa Loliondo (‘grootvader/oude man van Loliondo’) genoemd. Verschillende Afrikaanse leiders zouden inmiddels van zijn diensten gebruik hebben gemaakt.

De wonderdrank van Babu wa Loliondo 1
Babu wa Loliondo deelt zijn drank uit

Sinds augustus 2010 biedt deze 76-jarige oud-pastoor van de Evangelische Lutherse Kerk in een afgelegen regio van Tanzania een kuur aan tegen een hele reeks van chronische ziekten. Je hoeft alleen maar bij hem te komen en een beker van zijn drank te drinken om verlost te worden van diabetes, astma, epilepsie, hoge bloeddruk, kanker of HIV/AIDS. Dat voor het luttele bedrag van 500 Tanzaniaanse Shilling (ongeveer €0,25).
En het mooie is dat de overheid het getest heeft en goed bevonden! Klein nadeel is dat je persoonlijk naar Loliondo toe moet en dat je dan moet aansluiten in de rij die vele kilometers lang kan zijn …

Wat is er aan de hand in Tanzania dat deze man al sinds maart 2011 bijna dagelijks in het nieuws is? Wat voor merkwaardige rol speelt de overheid? En waarom gaat nu ook de WHO zich met deze wonderkuur bemoeien?

Hoe begon het?
Mwasupile (ook wel geschreven als ‘Masapila’) maakte op 19 december bekend dat hij al twee dozijn HIV/AIDS patienten van hun ziekte had genezen. Nog eens 175 HIV-geïnfecteerden zouden onder behandeling zijn. Een claim die veel van de 1,5 miljoen HIV-geïnfecteerden in Tanzania natuurlijk hoop gaf.

De wonderdrank van Babu wa Loliondo 2
Bereiding van de wonderdrank

Die genezing zou hij bereikt hebben door ze in het dorpje Samunge één beker van zijn drank te geven. De drank wordt bereid door Mwasupile zelf op basis van een wortel van de ‘Mugariga’-boom. Het recept van de kuur en de manier waarop hij die zou moeten toepassen waren hem toevertrouwd door God, in dromen die hij al vanaf 1991 zou hebben. Vanaf 26 augustus 2010 besloot hij aan de opdracht in zijn dromen gevolg te geven.

Op grond van zijn claims besloot de overheid dat er aanleiding was om zijn middel te onderzoeken. Dat is niet zo raar, want er is een apart Department of Traditional Medicine Research bij het National Institute for Medicine Research (NIMR) en ook aan de grootste Medische faculteit, Muhimbili University is een Institute of Traditional Medicine (ITM). Het rapport kwam klaar in maart 2011.

Het NIMR-ITM rapport
De struik die Babu wa Loliondo gebruikt, werd in het onderzoek geïdentificeerd als de Carissa spinarum (voorheen Carissa edulis). Een uitvoerige botanische beschrijving is in het rapport te vinden. De oude naam edulis betekent eetbaar. Niet zo verwonderlijk omdat verschillende delen van de plant al van oudsher gegeten worden. De wortels van deze plant worden in verschillende delen van de wereld ook gebruikt door traditionele genezers. Eigenlijk was er dus weinig nieuws onder de zon. Het enige wat Mwasupile toevoegde was het aanbieden van het drankje onder begeleiding van gebed en zijn status als voormalig pastoor. Maar daar gaat het rapport helemaal niet op in.
De wonderdrank van Babu wa Loliondo 3De experts stellen in het rapport als eerste vast dat het middel veilig is voor mensen om oraal in te nemen. Vervolgens worden per ziekte de bekende wetenschappelijke publicaties over de mogelijke werking van plant tegenover de claims van Mwasupile gezet.

Het is interessant om te kijken wat de conclusie in het rapport is met betrekking tot de claim van Mwasupile dat HIV/AIDS te genezen is door het drinken van de ‘wonderdrank’. Op blz. 13. staat:

Conclusion: This result reveals that Carissa edulis has potent anti-viral activity against herpes simplex viruses. Taking into consideration that, herpes simplex virus (HSV) infection is a major opportunistic infection in immunosuppressed persons, these findings supports the ethnomedicinal claim of the use of the plant in the management of HIV/AIDS as claimed by Pastor Ambilikile Mwasupile.

Pardon? Even goed lezen op welke onderzoeken dat dan gebaseerd is. Even voor de conclusie wordt dit opgemerkt:

Carissa extracts has [sic] been reported to possess potent antiviral activity against Sindbis virus (SINV) at 3 µg/ml, polio virus (POLIO) at 6 µg/ml, HIV-1 [!] and herpes simplex virus (HSV) at12 µg/ml (Tylor, 1996)

Die thesis van Taylor vond ik online, maar er staat helemaal niets in over antivirale activiteit tegen HIV-1! Er staat expliciet gemeld (blz. 84) dat het gaat om testen met de drie virussen SINV, Polio en HSV en daarbij gaat het ook nog eens om Carissa carandas. Zouden die wetenschappers nu echt zo slordig te werk zijn gegaan dat ze Herpes Simplex Virus-1 als HIV-1 hebben gelezen? Antivirale activiteit van een aanverwante plant bij andere virussen is blijkbaar genoeg ondersteuning om te mogen roepen dat je er HIV/AIDS mee kunt genezen. Misschien dat we de zinsnede “supports the ethnomedicinal claim” uit de conclusie heel anders moeten opvatten dan iedereen in eerste instantie zou doen? Maar ik krijg de indruk dat de Reclame Code Commissie nog strenger zou zijn geweest, dan deze wetenschappers.

Massahysterie?
Geen wonder dat na dat soort conclusies (die voor alle geclaimde ziektes werd getrokken!) de toestand pas echt uit de klauwen begon te lopen. Steeds meer mensen ondernamen de tocht naar Samunge. Ook vanuit het naburige Kenya en de andere aan Tanzania grenzende landen.

De wonderdrank van Babu wa Loliondo 4
Lange files voor Samunge

In mei waren er volgens berichten al 3,5 miljoen mensen langs geweest, maar dat lijkt me een enorme overschatting. Er zijn echter wel geloofwaardige berichten over files van 25 tot 50 km lengte die op een gegeven moment voor het dorp stonden.
Het nieuws van de instantgenezing ging blijkbaar als een razend vuurtje rond in Oost-Afrika. Zo kwam ook mama Sifa Maanya Kabila (de moeder van de huidige president van de DRC, Joseph Kabila) langs vanuit Congo. En er gaan zelfs geruchten dat ook de in niet al te beste gezondheid verkerende Mandela en Mugabe een kopje zijn komen drinken in Samunge…
Hoe dat overigens precies gaat met die hooggeplaatste personen die voor de kuur komen, weet ik niet (in de video verderop is wel de aankomst van een helikopter te zien, waar belangrijke personen mee aankomen). Mwasupile heeft zelf namelijk gezegd dat de kuur niet werkt als je voordringt, maar dat was nog in maart. Later heeft hij o.a. kinderloosheid aan zijn lijstje met geneesbare aandoeningen toegevoegd. Hij verandert dus nog wel eens van gedachten.

De wonderdrank van Babu wa Loliondo 5
Ligging van Loliondo

Intussen zijn er natuurlijk een hoop mensen die belang hebben bij het voortzetten van deze business. Zo wordt er goed geld verdiend aan de transporten naar Samunge en slaat ook het district er een slaatje uit door een belasting te heffen op de weg naar Samunge. De regio’s zien er ook wat in om er buitenlandse toeristen mee te trekken.
Er is wel kritiek, natuurlijk van artsen die zien dat HIV/AIDS-patiënten hun aidsremmers laten staan na een bezoek aan Mwasupile. Vanuit religieuze hoek schijnen er casettebandjes verspreid te worden en zelfs radiospotjes uitgezonden te zijn, die waarschuwen tegen deze praktijk. Maar die kritiek wordt o.a door de voormalige baas van de pastoor Bisschop Laizer gepareerd: “The Loliondo cure is a gift from God to the nation of Tanzania and through it we have heard thousands of people from all over the world coming to Samunge, many have testified to have been healed“. Er speelt vermoedelijk ook concurrentie tussen de verschillende religieuze richtingen mee.

Verder onderzoek in samenwerking met de WHO
In november werden er vragen gesteld in het parlement. Verschillende MP’s dringen aan op snelle resultaten van onderzoek naar de wonderkuur. Een suggestie van MP Iddi Azzan om de parlementsleden en ministers die de kuur hadden genomen te laten testen, werd verworpen door de minister van Gezondheid Dr. Hadji Mponda, omdat er gestreefd wordt naar een onderzoek onder minstens 200 personen. Hij deelde ook mede dat inmiddels bijna alles gereed is voor het vervolgonderzoek in samenwerking met de WHO, geldgebrek zou de reden zijn voor de vertraging. De WHO is al langer op de hoogte van de toestand in Loliondo blijkens mededelingen van de WHO vertegenwoordiger op een Internetforum, maar zo te zien is de belangstelling alleen gericht op het achterhalen of het ‘medicijn’ kan werken.

De wonderdrank van Babu wa Loliondo 6
Mwasupile kan zijn gang blijven gaan

Diezelfde Mponda beweert overigens intussen dat de overheid met het eerder besproken rapport alleen maar had gesteld dat de kuur veilig is en dat ze niet kan ingrijpen omdat het een geloofskwestie betreft. Een erg vreemde interpretatie van het eigen rapport. Maar misschien komt dat omdat er inmiddels al zo’n 200 doden zijn gevallen tijdens het wachten in Samunge en dat hij de behoefte voelt om zich alvast wat in te dekken.
Aan de andere kant kan de overheid Mwasupile alleen zijn gang laten gaan als gebedsgenezer, omdat hij niet geregistreerd is als Traditional Heath Practioner. Daar is namelijk wetgeving voor (The Traditional and Alternative Medicine Act No. 23 of 2002), waaraan hij niet voldoet.
Mponda’s collega in Kenya houdt een verstandiger betoog: “Long road to good health is better than instant recovery that Loliondo promises”. De Tanzaniaanse overheid voert een riskant beleid. Aan de ene kant benadert ze het fenomeen als een geloofskwestie (wat ook Mwasupile zelf doet). Maar aan de andere kant gaat ze op volstrekt onduidelijke gronden onderzoek doen naar de mogelijke werking van het drankje en geeft daarmee geloofwaardigheid aan de claims van miraculeuze genezingen. Het komt blijkbaar bij niemand in Tanzaniaanse overheidskringen op dat het misschien belangrijker is om eerlijke informatie te verstrekken en de massahysterie te bestrijden.

Eigenlijk is de hele affaire een veel te ingewikkeld en uitgebreid verhaal voor één blog. Geïnteresseerden raad ik aan de Tanzaniaanse (kranten)sites te raadplegen, bijvoorbeeld Daily News of In2eastafrica.net. Een Keniaanse documentaire over het fenomeen van Loliondo is het bekijken waard (2 delen):

http://www.youtube.com/watch?v=iKOwDQcPwbs

Deel 2 van de documentaire

Ik ben erg benieuwd hoe het verhaal zich verder gaat ontwikkelen. Vermoedelijk zal de belangstelling voor Babu wa Loliondo geleidelijk afnemen. Misschien versterkt door meer verhalen van mensen die genezen dachten te zijn van HIV/AIDS en toch verraderlijk snel stierven toen ze stopten met hun aidsremmers. Of omdat iedereen die gevoelig is voor dit soort onzin er zo meteen al een beker heeft gedronken. Mwasupile heeft namelijk aangegeven dat je maar één keer van het medicijn gebruik kunt maken (marketingtechnisch dan weer niet zo handig).
Voordat het ophoudt, zullen er echter nog wel veel slachtoffers vallen. Maar dat weegt in landen als Tanzania, waar ziekte en dood wat dichter om de hoek liggen dan hier, blijkbaar minder zwaar voor de overheid dan ingrijpen in geloofskwesties. ‘Bahati mbaya’ zullen ze achteraf wel zeggen (‘bad luck’).

Homeopathische boeken

by 34 Comments

Homeopathische boeken 7
Het onderschrift:
I just noticed CVS* has started stocking homeopathic pills on the same shelves with–and labeled similarly to–their actual medicine. Telling someone who trusts you that you’re giving them medicine, when you know you’re not, because you want their money, isn’t just lying–it’s like an example you’d make up if you had to illustrate for a child why lying is wrong.

* CVS is een Amerikaanse apotheek.

Plaatje 1:
– Je boeken hebben allemaal lege pagina’s.
Echt niet, die ene heeft een beetje inkt op pagina 78.
– Een vlek.
Dus?

Plaatje 2:
– Er zijn geen woorden. Je leest niet, er is geen verhaal.
Misschien niet voor jou. Wanneer ik naar die boeken kijk, dan denk ik aan allerlei soorten verhalen.

Plaatje 3:
Lezen is meer dan alleen wat op de pagina staat. Het vasthouden van een boek zet mijn geest aan zich te verrijken.
Eigenlijk denk ik dat het boek niet eens nodig is. 

Plaatje 4:
De hele industrie is boosaardig. Inhalige uitgevers en rijke auteurs proberen ons te overtuigen dat onze hersenen hun woorden nodig hebben.
Maar ik wil me geen oor laten aannaaien.
–  Wie heeft je deze boeken verkocht?

Onderschrift:

Ik heb zojuist ontdekt dat de apotheek begonnen is met homeopathische pillen op dezelfde planken te zetten als hun echte medicatie met dezelfde soort labels. Tegen iemand die op je vertrouwt zeggen dat je ze medicatie geeft, terwijl je weet dat dat niet zo is, omdat je hun geld wilt, is niet simpelweg liegen — het is als een voorbeeld dat je zou verzinnen wanneer je een kind zou moeten uitleggen waarom liegen verkeerd is.

Op Kloptdatwel hebben we XKCD al vaker genoemd.

Relax – vandaag vergaat de wereld niet

by 21 Comments

Relax - vandaag vergaat de wereld niet 8
De publiciteitscampagne van Harold Camping over het einde van de wereld op 21 mei trok veel media-aandacht (Wikimedia Commons, Bart Everson).

We hebben er op Kloptdatwel al de nodige artikelen aan gewijd, je bent dus gewaarschuwd. Maar vandaag is het zo ver. 21 oktober 2011 is de dag waarop volgens de Amerikaanse onheilsprofeet Harold Camping de wereld zal vergaan. Eerder voorspelde hij het einde van de wereld op 21 mei 2011. Die voorspelling trok wereldwijd veel aandacht. Maar er gebeurde niets. Net zoals in 1998 en 1994 toen Camping ook al het einde van de wereld voorspelde. Wij voorspellen dat er ook vandaag niets zal gebeuren en dat er geen reden is voor zorgen. Over een paar dagen vertellen we je meer over de afloop van Camping’s voorspelling.

Harold Camping heeft in de afgelopen weken in audioboodschappen op zijn radiostation Family Radio zijn voorspelling herhaald. Camping ziet in recente aardbevingen en tsunami’s bewijzen van het naderende einde vandaag. De werkelijkheid is natuurlijk dat de aardbevingen en andere natuurrampen die we in de afgelopen tijd meemaakten helemaal niet uitzonderlijk zijn en helemaal niets voorspellen.

Je kunt Harold Camping zelf horen in een recente audio-boodschap (klik hier).

Volgens een artikel in een blog van de Amerikaanse krant Washington Post is zijn toon wel milder geworden dan eerder, toen hij het einde op 21 mei voorzag door afschuwelijke aardbevingen:

‘The tone of his message is more mild than his previous declaration. Shying away from talk of wrath and judgment, he says “the end is going to come very, very quietly probably within the next month . . . by October 21. Probably there will be no pain suffered by anyone because of their rebellion against God . . .” he said. “We can become more and more sure that they’ll quietly die and that will be the end of their story.” 

Relax - vandaag vergaat de wereld niet 9
Op zijn website familyradio.com geeft Harold Camping een simpele verklaring voor het niet doorgaan van het einde van de wereld op 21 mei: ‘Wat er gebeurde is dat op 21 mei God’s wil werd uitgevoerd’. Tja.

Na de mislukte voorspelling op 21 mei is Camping al veel aanhang kwijtgeraakt. Ook zijn familieleden geloven hem niet meer, met uitzondering van zijn vrouw Shirley. Het weblog Huffington Post schrijft hierover:

‘The octogenarian hasn’t been able to avoid the alienation many of his followers experience. His six living children, 28 grandchildren and 38 great-grandchildren think his theories are a sham. Only Shirley, his wife of 68 years, believes him. “Most do not understand at all,” he said of his family. “They think I have lost it.”

Als de aarde na vandaag nog bestaat zullen we weten hoe Harold Camping zal reageren op het opnieuw mislukken van zijn voorspelling. Ik ben erg benieuwd. We kennen natuurlijk al wel zijn verklaring toen de aarde op 21 mei niet werd vernietigd. Hij was van mening dat hij zich helemaal niet had vergist. Judgment Day had welk degelijk plaatsgevonden, maar dan ‘op een spiritueel niveau’. De onheilsprofeet wilde geen verantwoordelijkheid nemen voor het leed dat zijn mislukte voorspelling had veroorzaakt. Duizenden volgelingen hadden hun baan opgezegd en hun spaargeld aan Camping gegeven. ‘Die redden het wel’ zo citeerde de NOS Camping. In deze blogpost van Kloptdatwel lees je de details (meer over Camping vind je hier).

Harold Camping heeft al twee keer eerder het einde van de wereld voorspeld. De eerste voorspelling was voor het einde op 21 mei 1988. dit werd bijgesteld naar 7 september 1994. Op basis van een onnavolgbare berekening (zie dit  wikipedia-artikel) kwam hij met zijn voorspelling van 21 mei. Als je erg veel doorzettingsvermogen hebt, kun je Campings redenering ook nalezen in zijn meer dan 500 pagina’s dikke boek ‘Time has an End’. Dit boek bevat o.a. dit onnavolgbare tijdschema.

In de video hieronder zie je zijn zeer zelfverzekerde voorspellingen voor het einde van de wereld op 21 mei:

En in deze video zie je zijn ‘excuses’ toen de wereld er na 21 mei gewoon nog was.

Foto voorzijde: uit hier besproken video

Beschuldigd door de paragnost van je baas

by 6 Comments

Ik kreeg deze interessante rechtszaak doorgestuurd:

4.1. Het gaat in deze zaak om het volgende.

[Y.], geboren op 1 november 1948, is op 15 april 1986 in dienst getreden van [X.] als verkoopmedewerkster. Haar salaris bedroeg laatstelijk€ 10,13 bruto per uur. [Y.] werkte part time en een wisselend aantal uren per maand in het filiaal van [X.] te [vestigingsplaats].
Op 20 januari 2010 heeft [X.] een anonieme brief (prod. 10 bij pleitnota [X.]) ontvangen waarin de slechte sfeer en de werksituatie in het filiaal in [vestigingsplaats] aan de orde worden gesteld, waarvoor de bedrijfsleider en diens assistente volgens de anonieme briefschrijvers verantwoordelijk zijn. Na ontvangst van deze brief is het personeel bijeen geroepen teneinde te achterhalen van wie deze brief afkomstig was en of de aantijgingen op waarheid berustten. Alle personeelsleden, waaronder [Y.], hebben op 25 januari 2010 een verklaring ondertekend waarin zij zich distantieerden van de inhoud van de anonieme brief. [X.] heeft op enig moment een paragnost ingeschakeld om te achterhalen wie de anonieme brief had geschreven. De paragnost wees [Y.] als de briefschrijfster aan. [Y.], daarmee op 9 juni 2010 door [X.] geconfronteerd, heeft ontkend de brief te hebben geschreven.

Daar sta je dan, je baas beschuldigd je van leugens, omdat een paragnost dat zegt. Y meldt zich vervolgens ziek.

Hoe het precies verder gaat kan je hier lezen, maar in deze zaak beslist de rechter in het voordeel van Y.

Beslissingen nemen op basis van paragnosten, mediums of andere personen die zich op ‘gevoel’ baseren en informatie ‘door krijgen’ zijn sowieso af te raden (het is altijd maar de gok of het goed uitpakt) maar om bedrijfsbeslissingen daarop de baseren is toch wel erg riskant.

 

 

RCT, homeopathie en biggetjes: ‘The Good, the Bad & the Ugly’?

by 274 Comments

In februari van dit jaar hadden we het hier in de commentaren op kloptdatwel.nl al over de biggenstudie van onderzoeker Irene Camerlink (WUR) e.a. Toevallig kwam deze onlangs weer onder mijn aandacht. In een dialoog via Twitter met de woordvoerder van de WUR, Simon Vink, voerde ik die studie op als voorbeeld van onderzoek, dat niet ‘waar’ kon zijn. Dit na aanleiding van opmerkingen van Vink in de Gelderlander, “Wetenschap draait om zorgvuldigheid. Wat je zegt moet waar zijn. Nooit publiceren zonder dat je hebt gecheckt en gedoublecheckt. Zo doen wij dat hier in Wageningen althans.” In dit artikel leg ik uit waarom één of enkele losse onderzoeken (‘random controlled trials’ , of RCT’s) naar homeopathie nooit voldoende kunnen zijn om de werkzaamheid van een individueel homeopathisch middel aan te tonen. Zelfs als uit zo’n RCT komt dat het homeopathische middel (het verum) het beter zou doen dan een placebo. Die conclusie berust op een denkfout.

RCT, homeopathie en biggetjes: ‘The Good, the Bad & the Ugly’? 10

Kort na die discussie met Vink nam een journalist contact met me op. Hij had nl. net een stukje in de Molenaar gelezen over dezelfde studie en na wat geGoogle, vond hij dat ik de biggenstudie had genoemd op Twitter.
Ik was er intussen ook achter gekomen waarom het weer ‘nieuws’ was: Irene Camerlink en Liesbeth Ellinger, de homeopathische dierenarts, waarmee Maarten Koller op de radio in discussie was, hebben de studie onlangs op een symposium gepresenteerd (17 sept. 2011). Als je een beetje zoekt op Internet vind je nu op allerlei sites aanhangers van homeopathie juichend berichten, dat het nu wetenschappelijk bewezen is dat homeopathie kan werken.
In die discussie met Vink had ik beargumenteerd dat zo’n Randomized Controlled Trial (RCT) als onderzoek naar homeopathie wetenschappelijk gezien bij voorbaat niets kon opleveren en daarom eigenlijk niet zou moeten worden uitgevoerd aan een zichzelf respecterende universiteit. Dat argument heb ik hieronder uitgewerkt. Het komt neer op eens heel precies kijken wat zo’n RCT nu eigenlijk inhoudt.

Randomized Controlled Trial
Zo’n onderzoek begint grofweg met de nulhypothese, vervolgens komt de proefopzet, de proef zelf, de resultaatopname, de data-analyse en ten slotte het trekken van conclusies. De nul-hypothese veronderstelt gewoonlijk dat er geen verschil is in werking van verum (het middel dat we willen onderzoeken) en placebo (een nepmiddel). Verwacht mag dan worden dat er bij een groep proefpersonen die het verum krijgt en een andere groep die het placebo krijgt, niet al te grote verschillen in resultaat zullen optreden.
Alleen als er uit het experiment een significant verschil blijkt tussen verumgroep en placebogroep, verwerpen we de nulhypothese. Als de verumgroep beter scoorde, kun je dan claimen dat het verum een werking heeft die beter is dan die van het placebo. Dit alles is wel onder voorbehoud dat het experiment netjes is opgezet, zodanig dat er geen andere factoren de groepen verschillend kunnen beïnvloeden. Dit wordt o.a. getracht te bereiken met (dubbele) blindering. En dan is er altijd nog het fenomeen van de ‘vals-positieve’ uitslagen…

RCT, homeopathie en biggetjes: ‘The Good, the Bad & the Ugly’? 11Nu zijn er diverse RCT’s uitgevoerd met klassiek homeopathische middelen die een positief significant verschil laten zien voor de verum groep. Is de conclusie dat het homeopathische middel werkt gerechtvaardigd? Nee, zullen de sceptici beweren en meestal zal het ze niet veel moeite kosten om ergens een onvolkomenheid in de opzet of data-analyse aan te tonen, die het onderzoek ‘onderuit’ haalt (zie de commentaren op het eerder bericht op kloptdatwel.nl om een idee te krijgen van wat er mis gegaan kan zijn bij het onderzoek van Camerlink).
Mocht het niet lukken fouten te ontdekken is het altijd nog mogelijk om te wijzen op de mogelijkheid van een vals positief resultaat, een toevalligheid. Dat laatste voelt natuurlijk wat zwakker aan als argument, maar is op zich wel valide. De reden dat die meta-analyses van homeopathische trials worden uitgevoerd, hangt sterk samen met dat verschijnsel van vals positieven. Als je een berg onderzoeken bij elkaar veegt, blijken die paar toevallige positieve uitslagen meestal de te verwachte uitschieters.

Wat zit er fundamenteel mis bij die RCT’s en homeopathie?
Het echte probleem ligt in mijn ogen echter op een fundamenteler niveau: de nulhypothese die ik eerder formuleerde is niet compleet en zou eigenlijk moeten luiden “er is geen verschil in werking tussen verum en placebo én er is een wezenlijk verschil tussen verum en placebo”. Die toevoeging is in gewone trials zo triviaal dat er eigenlijk nooit bij stil wordt gestaan. Meestal is er gewoon sprake van twee chemisch verschillende stoffen, maar essentieel is dat het bestaan van het verschil in overeenstemming is met de kennis waar je van uit gaat. Het wetenschappelijk probleem met de klassieke homeopathie is nu echter juist dat dat veronderstelde verschil niet aangetoond kan worden en er eigenlijk ook niet kán zijn op grond van bestaande kennis.
Als het experiment wordt uitgevoerd en er is een positief significant resultaat moet de conclusie dus eigenlijk luiden “onder aanname dat er een wezenlijk verschil is tussen verum en placebo, werkt het verum beter dan het placebo” (nog steeds met inachtneming van eerder genoemde randvoorwaarden van goede proefopzet en mogelijk een vals positieve uitslag). Zolang je echter niet dat wezenlijke verschil tussen verum en placebo kunt aantonen, heeft die conclusie geen enkele betekenis!

Aanhangers van homeopathie zullen nu aanvoeren dat de wetenschap nog niet zo ver is om dat verschil te meten of zelfs dat de werking überhaupt buiten het bereik van de huidige wetenschappelijke kennis ligt. Dit is ook wat Camerlink naar voren brengt en bevestigde in een mailwisseling, die ik met haar had. Zij verwacht binnen niet al te lange tijd dat die onontdekte eigenschappen van hoogverdunde oplossingen bewezen zullen worden: “Dat het verschil in samenstelling tussen het verum en de placebo nog niet wetenschappelijk is aangetoond is naar mijn inziens slechts een kwestie van tijd. Via de natuurwetenschappen wordt steeds duidelijker dat structuur van water door behandeling kan veranderen zonder dat de fysieke samenstelling van water verandert.”
Totdat die ‘verwachting’ bewaarheid is geworden, mag je de oorzaak van het positieve resultaat niet aan het verschil verum/placebo toeschrijven. Het is eigenlijk nog safer om het aan verschil in letters op de spuitbusjes (‘A’ of ‘B’) toe te schrijven. Zo gauw je namelijk een niet meetbare invloed accepteert als verklaring, kun je net zo goed elke andere niet meetbare invloed aannemen als verklaring: ‘ik heb toevallig heel hard gebeden voor de verum-groep’ óf ‘er zijn marsmannetjes die een straal biofotonen hebben afgevuurd op de verum groep’ …

Sommigen zullen in het positieve resultaat van het experiment zélf ‘bewijs’ zien voor het verschillen van verum en placebo; een ontoelaatbare cirkelredenering, volgens mij. Ik heb gemerkt dat dat echter niet bij iedereen die ik dat voorlegde vanzelfsprekend is, maar een voorbeeld kan het denk ik, verduidelijken.
Stel, we doen een proef, waarbij we zeker weten dat verum en placebo identiek zijn. We nemen bijvoorbeeld kraanwater of nog makkelijker, ‘niets’. Nu kan het experiment toch een significant positief resultaat opleveren voor het ‘verum’, door problemen met de opzet of door toeval (vals positief). In dat geval zal geen wetenschapper de conclusie trekken dat de twee identieke middelen blijkbaar tóch verschillend waren, of dat het verum-’niets’ anders was dan het placebo-’niets’.

Kortom, zolang er vooraf geen wetenschappelijk aanvaardbaar verschil is aan te tonen tussen verum en placebo, kan de conclusie bij een positief significant resultaat van een RCT alleen maar zijn dat, ofwel er onvolkomenheden in de opzet zaten, ofwel dat we met een vals positief resultaat van doen hebben. Het is eigenlijk niet nodig om verder te kijken. De conclusie dat het verschil veroorzaakt wordt door een betere werking van het verum is echter bij voorbaat onjuist, of leunt op zijn minst op de veel zwaardere claim van het bestaan van onbekende krachten, of iets dergelijks.

En je moet je afvragen of het wetenschappelijk verantwoord is, om zo’n positief resultaat zonder al die voorbehouden die op zijn plaats zijn, te publiceren. Ik vind eigenlijk dat je dat niet moet doen en in mijn ogen zou het Wageningen sieren om duidelijk afstand te nemen van die studie (en eens uit te leggen waarom ze er ooit aan begonnen zijn). De WUR heeft jammer genoeg ook nooit gereageerd op de nominatie voor de Meester Kackadorisprijs 2010 naar aanleiding van de biggenstudie.

Wat blijft er dan wel aan bewijsmogelijkheden over voor homeopathie?
Fundamenteel onderzoek naar homeopathie wijs ik niet bij voorbaat af, hoewel er zo weinig aanwijzingen voor de werking ervan zijn, dat ik het eigenlijk niet acceptabel vind dat er gemeenschapsgeld aan wordt besteed. Zo’n aanwijzing zou kunnen bestaan, het klinkt misschien een beetje paradoxaal na het voorafgaande, uit een goed opgezette RCT, die bij herhaling en ook bij herhalingen door andere onderzoekers, keer op keer een positief significant resultaat laat zien. Buitengewone claims vergen immers buitengewoon sterk bewijs. Op het Skepsis-blog zijn andere suggesties te vinden .

De huidige ophef over die neutrino’s laat zien hoe verstandige wetenschappers omgaan met onverklaarde resultaten, die de huidige wetenschappelijke kennis lijken te tarten: eerst zelf alles tot in den treure controleren en herhalen, en als het resultaat nog steeds overeind blijft, aan je collega’s vragen om de proef te herhalen en jouw resultaten kritisch te bekijken. Sommige critici vinden het eigenlijk al te ver gaan dat CERN er een persconferentie over belegde…Voorzichtigheid over de eigen resultaten en speculaties over mogelijke gevolgen voor de wetenschap bij bevestiging van het resultaat nuanceren, lijkt mij de wetenschappelijk juiste houding. Zo’n merkwaardig resultaat is alleen maar het beginpunt van een zoektocht naar een verklaring.

Conclusie: losse RCT’s zijn bij voorbaat zinloos om op een wetenschappelijk verantwoorde manier de werking van homeopathische middelen aan te tonen … En, denk ik vervolgens, zijn al die meta-analyses van die trials door sceptici die nu als belangrijkste reden worden aangevoerd om maar op te houden met het onderzoek naar homeopathie, dan eigenlijk ook niet overbodig geweest?