In deze video wordt de wetenschappelijke manier van denken over buitengewone verschijnselen op een heel duidelijke manier uitgelegd. De startvraag in de video is: worden heksenkringen van paddestoelen gemaakt door feeën? Als je deze video bekeken hebt, kijk je met een heel andere blik naar series zoals Ghost Hunters op SyFy. Als je hieronder geen scherm ziet klik dan hier.
Breaking News: Het einde van de wereld is volgens de oudste Mayakalender niet in 2012
Oudste Mayakalender loopt nog 7.000 jaar door!
De NOS berichtte gisteravond dat archeologen in de jungle van Guatemala de oudste Mayakalender ooit hebben gevonden. En het opzienbarende nieuws is: deze kalender loopt vanaf nu nog circa 7.000 jaar door in de toekomst. Dat maakt korte metten met alle veronderstellingen dat in 2012 een einde aan de wereld zou komen omdat de Mayakalender dan afloopt. Dat de Mayakalender bedoeld was om het einde van de wereld te voorspellen was natuurlijk al een vreemd, verkeerd idee. Als de Mayakalender zijn einde bereikt heeft, begint deze gewoon weer opnieuw.
Het nieuws is afkomstig van National Geographic. Daar kun je een bericht vinden over een opzienbarende vondst die in Guatemala is gedaan (‘dit is een vondst van eens in de 500 jaar’). Naast prachtige schilderingen werd ook een kalender gevonden, de oudste Mayakalender die ooit is gevonden. Aldus National Geographic:
‘Working with epigrapher David Stuart and archaeologist and artist Heather Hurst, the researchers noticed several barely visible hieroglyphic texts, painted and etched along the east and north walls of the room. One is a lunar table, and the other is a “ring number,” something previously known only from much later Maya books, where it was used as part of a backward calculation in establishing a base date for planetary cycles. Etched nearby is a sequence of numbered intervals corresponding to key calendrical and planetary cycles. The calculations include dates some 7,000 years in the future, adding to evidence against the idea that the Maya thought the world would end in 2012—a modern myth inspired by an ancient calendar that depicts time starting over this year. (Related pictures: “2012 Doomsday Myths Debunked.) We keep looking for endings,” expedition leader Saturno said in a statement. “The Maya were looking for a guarantee that nothing would change. It’s an entirely different mindset’.
Een hele opluchting. Laten we er van uit gaan dat de oudste kalender ook de beste, meest oorspronkelijke oerkalender was!
Als je meer wilt weten over de Mayakalender en het vermeende einde van de wereld dat deze kalender zou voorspellen, kun je dit stuk uit het tijdschrift Skepter lezen: 21-12-2012 / 13.0.0.0 – het einde van de Mayakalender.
Illustratie voorzijde: imaginationbox.com
In februari van dit jaar bracht Paul McCartney een nieuwe CD uit (‘Kisses on the Bottom’) en zijn single ‘My Valentine’ stond op 9 januari 2012 op nr. 93 in de Nederlandse Single Top 100. Toch zou Paul al in 1966 om het leven zijn gekomen en zijn vervangen door een dubbelganger. Deze Urban Legend stak in 1969 de kop op en is sindsdien niet meer weggegaan. Onze Belgische Skepp-collega’s plaatsten een paar dagen geleden een artikel op hun website dat in detail de ‘Paul is dood’-mythe onderzoekt.
Paul zou in 1966 om het leven zijn gekomen bij een auto-ongeluk. Er circuleren verschillende versies – Paul zou bij voorbeeld zijn afgeleid door een bevallige dame of hij zou dronken in slaap zijn gevallen achter het stuur. Over één ding zijn de versies het eens: Paul kwam om het leven en onder druk van de Engelse overheid die de belastinginkomsten van de Beatles nodig had, werd Paul snel vervangen door een dubbelganger. De andere Beatles kregen een zwijgplicht opgelegd.
Skepp onderzoekt wat de bewijzen zijn voor deze buitengewone bewering. Er zijn geen harde bewijzen, zoals een autowrak. Geen wonder, zeggen de gelovigen: alle bewijzen zijn weggehaald in een doofpotoperatie. Maar zou iedereen die bij deze operatie betrokken zou zijn geweest in de afgelopen (bijna) 50 jaar z’n mond hebben kunnen houden? Zou er nooit iets zijn uitgelekt? Niet erg waarschijnlijk.
De gelovigen halen vooral veel ‘circumstantial evidence’ aan, indirect bewijs. Paul zou er na het ongeluk anders uit zijn gaan zien (maar dat deden de andere Beatles ook), hij had ineens een litteken (dat kan kloppen, want hij had in 1966 een klein ongelukje), vergelijking van Pauls stem voor en na 1966 laat verschillen zien (maar volgens Skepp deugt het onderzoek hiernaar niet), Pauls relatie met Jane Asher loopt vrij snel na het vermeende ongeluk op de klippen (zou Jane het niet hebben gemerkt als Paul door een double was vervangen?) en zo gaat het door.
En dan zijn er nog de diehards die soundtracks achterstevoren draaien en tussen alle vreemde geluiden berichten menen op te pikken als ‘Paul is dead’. De verklaring die hiervoor wordt aangedragen is dat de andere Beatles het moeilijk kregen met hun zwijgplicht en rebelleerden door geheime boodschappen in tracks en foto’s te verstoppen. Elk schijnbaar betekenisloos detail wordt op deze manier een argument. Voorbeelden te over volgens Skepp:
‘Alleen al met betrekking tot de hoes van het album ‘Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band’ (1967) zijn de voorbeelden van overinterpretatie quasi eindeloos. Zo zouden de bloemen onderaan wijzen op een graf. De pop helemaal rechts heeft op haar schoot – veelbetekenend! – een speelgoed-Aston Martin liggen, de auto waarmee ook Paul reed, en links ervan ligt een ‘bebloede rijhandschoen’. De badge op McCartneys linkerschouder zou het opschrift ‘OPD’ dragen, ofte ‘officially pronounced dead’. Een plausibeler verklaring is echter dat er ‘OPP’ staat, een afkorting voor ‘Ontario Provincial Police’. Zo’n badge bestaat én McCartney heeft verklaard er één ontvangen te hebben na een optreden in Ontario. Ook de hoes van ‘Abbey Road’ is voorwerp geweest van hineininterpretierung. McCartney loopt er op blote voeten (een verwijzing naar zijn dood), John Lennon is gekleed in het wit (de priester), Ringo Starr in het zwart (de begrafenisondernemer) en George Harrison draagt jeans (de grafdelver). De nummerplaat van de geparkeerde auto leest ‘28 IF’, Pauls leeftijd indien hij niet gestorven was’.
Skepp concludeert terecht dat de ontstaansgeschiedenis van de ‘Paul is dead’-mythe illustreert hoe gemakkelijk een klein verzinsel kan uitgroeien tot een samenzweringstheorie. Alles begon immers met een anoniem telefoontje aan een radiostation, waarna er een zekere hysterie ontstond en kritische vragen verstomden.
Lees meer details op de website van Skepp. Daar ook een literatuurlijst.
De geciteerde tekst is eigendom van Joost Lambert, 2012 – 
Copyleft, artikel uit het tijdschrift “Wonder en is gheen Wonder”, SKEPP. Woordelijk kopiëren en distribueren van dit artikel is toegestaan in elke vorm, mits behoud van deze copyleft-noot – 29-04-12
Leden van Skeptische werkgroepen gingen op bezoek bij Biohorma, naar eigen zeggen ‘de grootste producent van fytotherapeutische en homeopathische middelen … in de Benelux’. We hebben gezien hoe de producten worden gemaakt. Ook hebben we het gehad over de gezondheidsclaims voor de producten die het bedrijf maakt. Er gaat een wereld schuil achter de claim ‘bevordert het herstel na ziekte’. Maar ben je na ziekte niet al weer beter?
Het bedrijf is vooral bekend van de A. Vogel-producten en het bekende Echinaforce, waarover in het tijdschrift Skepter en op het Skepsis-blog al de nodige uiterst kritische stukken zijn geschreven. De nadruk ligt bij Biohorma op fytotherapie (kruidengeneesmiddelen). Tijdens het bedrijfsbezoek bleek dat homeopathische middelen slechts een zeer klein deel uitmaken van het assortiment en de omzet van het bedrijf. Sinds een aantal jaren richt het bedrijf zich ook op essentiële vetzuren.
Het motto van Biohorma is ‘van plant tot klant’ en het bedrijf is dan ook actief in de hele keten. Het bedrijf had ook het motto kunnen kiezen: van zaadje tot in de winkel, want de meeste producten beginnen in het voorjaar in de grond van de A. Vogeltuinen (nabij Elburg). De oogst verzorgt Biohorma zelf, en in snij- en productiehallen wordt de oogst gereed gemaakt voor verwerking. De producten die uit de plant komen worden door middel van oplossen in alcohol en daaropvolgende droogtechnieken uit de plant gehaald en verwerkt in pillen, drankjes, zalven etc, waarna het bedrijf de distributie naar de verkooppunten verzorgt. Alles in één hand.
Het was voor ons duidelijk dat de mensen van Biohorma die we spraken erg enthousiast en trots op hun bedrijf en producten zijn. Het bedrijf besteedt veel energie aan het onderhouden van contact met de klant. Dat betekent bijvoorbeeld marktonderzoek (‘hoe denkt de consument over onze producten, hoe bekend zijn ze’), reclame-, informatie- en promotiemateriaal, en rechtstreeks contact met de klant (er is b.v. een telefonische hulplijn waar mensen terecht kunnen met vragen) en het bedrijf ontvangt graag bezoekers.
We hebben bij ons bezoek aan Biohorma uitvoerig stilgestaan bij het type gezondheidsclaims dat het bedrijf maakt.
De gezondheidsclaims voor haar producten baseert Biohorma, zo begrepen wij, niet op eigen onderzoek. Biohorma maakt onder andere gebruik van beschrijvingen die o.a. zijn opgesteld door The European Scientific Cooperative on Phytotherapy(ESCOP) (zo blijkt uit informatie op het internet). De beschrijvingen werden met een Engels-klinkend woord aangeduid als ‘Monografen’ , het Nederlandse woord monografie is in het Engels Monograph. Er mag dan wel geen eigen onderzoek zijn naar de werkzaamheid van middelen, wel wordt veel aandacht besteed aan onderzoek naar de veiligheid van middelen en processen (veiligheid voor de eindgebruiker is topprioriteit). Ook wordt onderzocht of de samenstelling van preparaten in overeenstemming is met nationale en Europese voorschriften.
Deze manier om gezondheidsclaims te onderbouwen is in overeenstemming met de eisen die het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen stelt aan bepaalde alternatieve middelen. Cees Renckens schreef daarover in zijn recente column:
‘Voor […] middelen, samengesteld uit mengsels en voorradig in de zelfzorgschappen van drogist en apotheek, die wel een indicatie claimen, gold een aangepaste ‘bewijsvoering’, waarbij volstaan kon worden met verwijzingen naar monografieën over het preparaat’.
Biohorma heeft te maken met een woud aan regels. Op sommige producten zijn Europese voorschriften van toepassing, bijvoorbeeld de Europese Richtlijn voor Traditionele Kruidengeneesmiddelen (zie deze Wikipedia-link). Sommige Biohorma-producten worden aangemerkt als ‘voedsel’, en vallen daarmee onder de Warenwet (‘Warenwetbesluit Kruidenpreparaten)’. Voor deze producten mogen geen therapeutische claims worden gemaakt. Andere producten (met een farmacologisch actieve stof en/of een therapeutische indicatie) (kunnen) vallen onder de geneesmiddelenwetgeving. Ten slotte zijn er de ‘medische hulpmiddelen’. De wetgeving hiervoor is net voor de eeuwwisseling zodanig aangepast, dat daar niet alleen voorwerpen, maar ook stoffen onder kunnen vallen, zoals een kruiden-gel voor aambeien.
Biohorma denkt veel na over hoe je claims zo kunt formuleren dat deze in overeenstemming blijven met alle regels. Zo dienen de aanprijzingen voor gezondheidsproducten basically beperkt te blijven tot: ‘in stand houden van een goede gezondheid’. De claim voor Echinacea is bijvoorbeeld dat dit ‘de natuurlijke afweer helpt/ondersteunt’ en dat dit ‘herstel na ziekte bevordert’. Achter deze formuleringen blijkt een wereld van overwegingen schuil te gaan, zo bleek tijdens ons gesprek: ‘herstel ná ziekte’ (toegelaten claim) is iets anders dan ‘herstel tijdens ziekte’ (niet toegelaten claim), helpen/ondersteunen van het afweersysteem (toegelaten claim) is iets anders dan een ‘genezen of vervangen van een gebrekkige eigen lichaamsafweer’ (niet toegelaten claim). Bekijk deze claims voor het Biohorma-topproduct Echinacea en vraag je af wat er eigenlijk heel precies gezegd wordt:
Bekijk ook het filmpje hierna over Echinacea (als je hieronder geen scherm ziet: klik dan hier):
http://www.youtube.com/watch?v=SQuogFeVJ88
De claims voor de producten van Biohorma zijn in de kern tamelijk bescheiden. Dat blijkt ook uit onze vraag wat het bedrijf doet als mensen de hulplijn bellen met een concrete medische vraag. Het antwoord: ‘iedere beller met een medische vraag verwijzen wij door naar een arts’.
In zijn column vertelde Cees Renckens dat de Raad van State onlangs bepaalde dat VSM niet langer mag zeggen dat Rinileen Neusdruppels geïndiceerd zijn bij neusverkoudheid, oorpijn en bijholteontsteking. De reden: VSM kan de werking van Rinileen Neusdruppels tegen deze klachten niet met onderzoek onderbouwen. Deze uitspraak betekent misschien nog meer dan voorheen dat gezondheidsclaims voor kruidenpreparaten op een goudschaaltje zullen worden gewogen. Hoe smal dit pad kan zijn, blijkt b.v. uit deze beschrijving van een claim van Biohorma die voor de Reclame Code Commissie werd behandeld (met dank aan onze lezer A. Atsou Pier, zie comment hieronder).
Ik heb dit artikel geschreven samen met Joke ten Hove
Foto voorzijde: Wikipedia
Lange tijd zagen psychologen intelligentie, uitgedrukt als Intelligentie Quotiënt (IQ), als een vrijwel onveranderbare eigenschap van de mens. Een paar jaar geleden publiceerde twee Zwitserse onderzoekers, Susanne Jaeggi en Martin Buschkuehl, een onderzoek waaruit bleek dat een bepaald type geheugenoefening in korte tijd leidde tot een opmerkelijke verhoging van het IQ. Betekent dit dat iedereen met een korte training zijn intelligentie kan verbeteren? Volgens commerciële aanbieders van intelligentie trainingen wel. Het is vermoedelijk een kwestie van (korte) tijd totdat de intelligentietrainingen volgens de Jaeggi-methode ook in Nederland zullen aankomen.
Ik las in de New York Times twee artikelen over de vraag of intelligentietraining werkt.
Het eerste artikel met de titel ‘Can You Make Yourself Smarter’ vertelde een positief-kritisch verhaal. Het spelen van een geheugenspel leidt volgens dit artikel al na korte tijd tot een meetbare verhoging van het IQ. Het spel werkt als volgt: je krijgt een serie vensters te zien, steeds een aantal vensters tegelijk, en in één van die vensters (steeds een ander venster) zit een figuur of een voorwerp dat je moet volgen. De kunst van het spel is dat je moet onthouden waar het voorwerp zich bevond twee, drie of meer stappen terug. Als je het moeilijker wilt maken kun je ook een spel spelen waarbij je twee reeksen van verschillende zaken in je hoofd moet houden, b.v. niet alleen de vensters maar ook een reeks letters. Dit wordt een ‘dual N-feedback game’ genoemd. Op de website ‘soack your head’ vind je een voorbeeld.
Het Times-artikel verwijst naar het onderzoek van Jaeggi en Buschkuehl (zie de link in de kop van dit artikel). Deze Zwitserse onderzoekers verrichtten hun onderzoek in het kader van een promotieonderzoek aan de Universiteit van Bern:
‘In a 2008 study, Susanne Jaeggi and Martin Buschkuehl, now of the University of Maryland, found that young adults who practiced a stripped-down … version of the game also showed improvement in a fundamental cognitive ability known as “fluid” intelligence: the capacity to solve novel problems, to learn, to reason, to see connections and to get to the bottom of things. The implication was that playing the game literally makes people smarter’.
Jaeggi legt uit hoe dit kan: door het trainen van aandacht en werkgeheugen gaan de cognitieve vermogens omhoog:
‘ … in 2008, Jaeggi turned one of these tests of working memory into a training task for building it up, in the same way that push-ups can be used both as a measure of physical fitness and as a strength-building task. “We see attention and working memory as the cardiovascular function of the brain,” Jaeggi says.“If you train your attention and working memory, you increase your basic cognitive skills that help you for many different complex tasks.”
Volgens het artikel in de New York Times is het resultaat van Jaeggi en Buschkuehl sinds 2008 al enkele malen met succes herhaald. Het NYT-artikel noemt twee onderzoeken: ten eerste een Zweeds onderzoek bij ADHD-kinderen dat ook leidde tot opmerkelijke resultaten. Verder wordt ingegaan op een onderzoek van Harold Hawkins, een cognitief psycholoog van het Amerikaanse leger (Office of Naval Research) die in een onderzoek naar vergroten van het werkgeheugen resultaten vond die het onderzoek van Jaeggi en Buschkuehl ondersteunen.
De NYT noemt echter ook kritiek. Randall Engle, een toonaangevende onderzoeker van de Georgia Tech School of Psychology presenteerde in augustus en november 2011 forse kritiek op het onderzoek van Jaeggi en Buschkuehl. Er zouden methodologische fouten zijn gemaakt en het lukt volgens Engle niet om de resultaten te herhalen:
‘At a meeting of cognitive scientists last August, and again in November, Engle presented a withering critique of Jaeggi and her colleagues’ 2008 paper. He pointed to a variety of methodological weaknesses (many of which have been addressed in subsequent papers by Jaeggi and others) and then presented the results from his own attempt to replicate the study, which found no effect whatsoever. (Those results have yet to be published.)
Het tweede NY Times artikel is een opiniestuk met de titel ‘I.Q. Points for Sale, Cheap’ van David Hambrick, wetenschappelijk medewerker aan de faculteit psychologie van de Michigan State University. Zijn stelling is dat de onderzoeksresultaten van Jaeggi en Buschkuehl moeten worden aangemerkt als een ‘uitzonderlijke claim’ die vraagt om ‘uitzonderlijk bewijs’. Volgens Hambrick kunnen we niet voetstoots onderzoeksresultaten accepteren die zo fundamenteel anders zijn dan alle intelligentie-onderzoeken die eerder zijn gedaan. Voordat Jaeggi en Buschkuehl met hun resultaten kwamen, was er geen enkel eerder uitgevoerd onderzoek dat liet zien dat oefeningen het IQ konden verhogen. Hambrick licht toe:
‘Does this sound like an extraordinary claim? It should. There have been many attempts to demonstrate large, lasting gains in intelligence through educational interventions, with few successes. When gains in intelligence have been achieved, they have been modest and the result of many years of effort. … For instance, in a University of North Carolina study known as the Abecedarian Early Intervention Project, children received an intensive educational intervention from infancy to age 5 designed to increase intelligence. In follow-up tests, these children showed an advantage of six I.Q. points over a control group (and as adults, they were four times more likely to graduate from college). By contrast, the increase implied by the findings of the Jaeggi study was six I.Q. points after only six hours of training — an I.Q. point an hour’.
Hij haalt Randall Engle aan die in een artikel in het blad Psychological Bulletin waarschuwt dat een verbetering in één test niet betekent dat je echt slimmer bent geworden:
‘Another reason for skepticism is a weakness in the Jaeggi study’s design: it included only a single test of reasoning to measure gains in intelligence. As the cognitive psychologists Zachary Shipstead, Thomas Redick and Randall Engle note in a recent review of the cognitive training literature in Psychological Bulletin, intelligence can’t be measured with any single test; it reflects what tests of many cognitive abilities have in common. Demonstrating that subjects are better on one reasoning test after cognitive training doesn’t establish that they’re smarter. It merely establishes that they’re better on one reasoning test’.
Inmiddels hebben de commercie en onderwijsinstellingen het onderzoek van Jaeggi ontdekt. Volgens Hambrick het begin van een nieuwe miljarden-industrie: wie wil immers niet in een half uurtje per dag een stuk slimmer worden? Nintendo biedt het ‘Brain Age Game’ aan als een ‘treadmill for the mind‘. Lumosity claimt 20 miljoen gebruikers voor hun hersentraining die zou leiden tot ‘real-world cognitive benefits in individuals of all ages’. En Cogmed wordt al op onderwijsinstellingen in Amerika en Zweden toegepast. Het is denk ik een kwestie van (korte) tijd of we zullen ook in Nederland overspoeld worden door intelligentietraningen die zijn gebaseerd op het onderzoek van Jaeggi en Buschkuehl.
Het commentaar van Hambrick klinkt mij verstandig in de oren. Ik denk dat je niet direct moet geloven dat we nu een methode gevonden hebben waarmee we in een half uurtje per dag een heel stuk slimmer kunnen worden. Twee promovendi die een wereldschokkend resultaat publiceren: dat vraagt om grondige checks en dubbelchecks. Pas als die leiden tot overtuigend bewijs, ga ik aan de slag met ‘dual N-feedback’-tests. Tot die tijd ga ik er maar van uit dat er helaas geen short-cuts zijn naar een slimmere versie van mezelf.