Kloptdatwel?

Pepijn van Erp

Homeopathie in het nieuws: India en Rusland

by 5 Comments

In een homeopathisch ziekenhuis in Hyderabad, India, blijken artsen al enige tijd aan personen met hiv homeopathische middelen voor te schrijven. Naar eigen zeggen zouden de homeopaten van dit Jayasurya Potti Sreeramulu Government Homoeopathic Medical College and Hospital daarmee succes hebben: acht patiënten zouden al genezen zijn van hiv. De  National AIDS Control Organization (NACO) is not amused en onderzoekt of ze juridische stappen gaat ondernemen tegen deze artsen. Deze zogenaamde klinische trial is namelijk nooit aangemeld bij het register en om de verplichte toestemming van NACO is ook nooit gevraagd. Maar liefst 10.644 patiënten zouden zo misleid zijn, maar volgens het ziekenhuis hadden ze wel het ministerie van AYUSH (Ayurveda, Yoga and Naturopathy, Unani, Siddha and Homoeopathy) op de hoogte gehouden.

Homeopathie in het nieuws: India en Rusland 1
Ratelslang (Crotalus horridus) (foto| Flickr)

Als middel gebruikten ze een homeopathische verdunning van het gif van een ratelslang, Crotalus horridus, die in de Verenigde Staten voorkomt. Dat middel werd door sommigen homeopaten ook al geopperd als iets dat tegen ebola werkzaam zou kunnen zijn. Dat het middel werkt, blijkt volgens de homeopaten uit de lagere CD4 counts. Maar 73 procent van de deelnemende patiënten staat al op een regime van antiretrovirale middelen, dus dat is geen wonder. Hoe de ‘onderzoekers’ weten dat die acht patiënten echt genezen zijn, wordt ook niet duidelijk, want er is natuurlijk nog niets gepubliceerd door deze club.
Ze zouden over de ontdekking van hun middel iets gepresenteerd hebben op de World Homoeopathy Summit in Mumbai (april 2015). In het Indian Journal of Research in Homoeopathy (juni 2015) staat  een verslag, dat hier niet meer over geeft dan:

Prof. Praveen Kumar, Head Practice of Medicine, JSPS Government. Homoeopathic Medical College, Hyderabad and Dr. S. Prathama, demonstrated the inhibition of reverse transcriptase enzyme by high dilution of snake venom Crotalus horridus, which could potentially lead to inhibition of multiplication of HIV, Hepatitis B and Ebola virus, through a paper on their in‑vitro study conducted at Indian Institute of Chemical Technology, Hyderabad.

Blijkbaar was een ogenschijnlijk succesje in wat glaswerk voor deze Indiase wetenschappers al goed genoeg om hun middeltje op grote schaal uit te gaan delen aan patiënten (zie ook dit bericht). Er staan overigens nog andere huiveringwekkende projecten in dat verslag; wat dacht u van een onderzoek (ook in India) waarbij homeopathie werd ingezet tegen acute bloedingen bij 294 hemofiliepatiënten!

Positiever is het nieuws uit Rusland: de Russische Academie der Wetenschappen heeft zich krachtig uitgesproken tegen homeopathie en noemt de pseudowetenschap een gevaar voor de gezondheid. Een commissie van de Academie die zich bezig houdt met de bestrijding van pseudowetenschappen en wetenschapsfraude stelt dit in een memorandum waarin ook richting allerlei instanties adviezen zijn opgenomen om beter om te gaan met homeopathie dan tot nu gebruikelijk was in Rusland. Onder andere een verbeterde etikettering waarbij duidelijk wordt gemaakt dat er geen wetenschappelijke bewijzen zijn voor de effectiviteit van de remedies, en het compleet stoppen met homeopathie in overheidsziekenhuizen.
Het advies haalt het uitgebreide Australische rapport uit 2015 aan, het rapport van de commissie voor wetenschap en technologie van het Britse Parlement uit 2010 en sluit ook aan bij het advies van de Federal Trade Commission in de Verenigde Staten van vorig jaar. Of er ook recent eigen (Russisch) onderzoek in het memorandum staat, kon ik er niet zo makkelijk uithalen met Google translate.

Is vaccineren tegen nepnieuws praktisch toepasbaar?

by 349 Comments

Wetenschappers zouden een soort vaccinatie tegen nepnieuws ontwikkeld hebben. Volgens de NOS: ‘Foutieve informatie – nepnieuws – is plakkerig, het blijft hangen en het verspreidt zich snel. “Het is net een virus”, zegt Sander van der Linden, onderzoeker aan de Universiteit van Cambridge. Daarom heeft Van der Linden (30) onderzoek gedaan naar een ‘vaccin’. En hij heeft ‘t gevonden: “Met een klein beetje van het virus, bouw je meer resistentie op. Dat is het idee.’

Is vaccineren tegen nepnieuws praktisch toepasbaar? 2

Van der Linden en zijn collega’s schreven hun bevindingen op in het artikel Inoculating the Public against Misinformation about Climate Change, Global Challenges, 2017. De berichtgeving in de media over dit onderzoek geeft volgens mij niet altijd even goed weer wat het nu eigenlijk inhoudt en wat de mogelijkheden zijn voor de bestrijding van nepnieuws.

De onderzoekers deden het volgende: via Amazon Mechanical Turk legden ze aan proefpersonen verschillende teksten voor over de wetenschappelijke consensus over klimaatopwarming. Vooraf en achteraf werd dan gevraagd hoe een proefpersoon dacht over die consensus (hoe hoog die is).

Als middel om het vertrouwen te vergroten dat die consensus erg hoog is werd een bericht gegeven waarin gesteld wordt dat ’97 procent van alle wetenschappers het eens is over de antropogene opwarming van de aarde’ (uit een bekend literatuuronderzoek van Cook et al.). En daartegenover de zgn. Oregon Global Warming Petition Project wat een verzameling van ondertekeningen van ruim 30.000 Amerikaanse wetenschappers zou zijn die het niet eens zijn met het idee dat de mens een rol speelt in die opwarming (suggererend dat er van consensus dus geen sprake is).

Er waren zes groepen die aan verschillende ‘behandelingen’ werden blootgesteld in dit onderzoek:
1. Controlegroep
2. Consensus-onderzoek (die kreeg het 97%-consensus verhaal in een taartdiagram weergegeven, dat was in een eerder onderzoek een effectief communicatiemiddel gebleken)
3. Oregon petitie
4. Consensus-onderzoek gevolgd door Oregon petitie
5. Consensus-onderzoek + algemene vaccinatie gevolgd door Oregon petitie
6. Consensus-onderzoek + specifieke vaccinatie gevolgd door Oregon petitie

De onderzoekers verwachtten dat onder conditie 2 de proefpersonen de consensus hoger zouden gaan inschatten en onder conditie 3 juist lager. Voor conditie 4 werd in ieder geval verwacht dat de tegenboodschap het eerder verhoogde vertrouwen weer zou doen afnemen en in totaal misschien wel zou doen verlagen, de laatst gecommuniceerde boodschap blijft het beste hangen.
Het gaat natuurlijk om de effecten van die ‘vaccinaties’, die bedoeld waren om het afbrekende effect van het tegengeluid (het ‘nepnieuws’) te beperken. Bij de ‘algemene vaccinatie’ werden de proefpersonen er op gewezen dat ‘er politiek gemotiveerde groepen zijn die misleidende tactieken gebruiken om te suggereren dat er veel debat is onder wetenschappers over klimaatopwarming’ waarna de stelling werd herhaald dat er wel degelijk consensus is. Bij de ‘specifieke vaccinatie’ werden nog argumenten toegevoegd waarom je die Oregon petitie met een korreltje zout moet nemen. Zo zijn somige ondertekeningen duidelijk niet echt (Charles Darwin en een aantal Spice Girls staan er tussen) en minder dan een procent van de ondertekenaars heeft een relevante wetenschappelijke achtergrond.

De resultaten komen mooi overeen met waarop de onderzoekers vermoedelijk hadden gehoopt:

Is vaccineren tegen nepnieuws praktisch toepasbaar? 3

De ‘vaccinaties’ lijken dus gewerkt te hebben, de specifieke beter dan de algemene.

Dit klinkt allemaal wel aardig, maar wat kun je hier nu mee? De negatieve invloed van een vrij makkelijk onderuit te halen tegenargument tegen die wetenschappelijk consensus voorkom je hier dus waarschijnlijk wel enigszins mee. Maar er zijn ook veel betere argumenten gegeven tegen die ’97 procent’, die je niet zomaar onderuit haalt. Het was interessanter geweest om te kijken wat zo’n algemene vaccinatie zou doen als je in plaats van die Oregon petitie bijvoorbeeld een blog van Jose Duarte te lezen zou geven, waarin specifiek kritiek geleverd wordt op het onderzoek waaruit die 97 procent afkomstig is.

Andersom kan deze strategie natuurlijk ook ingezet worden om juist onzin te verdedigen tegen kritiek. Een homeopatisch lobbyclubje zou een verhaaltje met al het ‘wetenschappelijk bewijs’ voor hun hobby kunnen injecteren met een anekdote over hoe pathetisch het skeptische tegengeluid is, bijvoorbeeld door een TED talk van James Randi op te voeren die suggereert dat het slikken van buisjes vol met homeopathische slaapmiddelen zonder dat hij direct in slaap valt, een weerlegging zou zijn van homeopathie. Die ‘homeopathische overdosis’ is immers niet zo’n sterk argument tegen homeopathie en Randi heeft er natuurlijk ook wel betere.

Daarnaast vraag ik me ernstig af in hoeverre je dit kunt veralgemeniseren en gebruiken tegen nepnieuws. Dat is toch wel iets anders dan een langlopend gevecht over iets als consensus over klimaatopwarming. Nieuws brengen is vooral informeren en niet in eerste plaats overtuigen. En je wilt het nepnieuws juist snel bestrijden, maar je loopt er altijd achteraan. Ook ging het in het onderzoek van Van der Linden om een inschatting van de wetenschappelijke consensus (en eigenlijk hoe je ‘de echte waarde’ daarvan het beste kunt overdragen aan het publiek) en niet om een welles-nietes kwestie. Als de vraag was geweest ‘denkt u dat meer of minder dan 95 procent van de klimaatwetenschappers van mening is dat de mens verantwoordelijk is voor een groot deel van de klimaatopwarming?’ had je wellicht andere effecten gezien.

Neem als voorbeeld de ‘discussie’ over de bezoekersaantallen bij de inauguratie van Donald Trump als 45ste president van de VS die in het NOS bericht wordt opgevoerd. Hoe had je daar zo’n vaccinatiestrategie kunnen toepassen?
Op de dag zelf berichtten de media correct (toch?) dat er veel minder mensen op de been waren dan bij de inauguratie van Obama in 2009. Op dat moment is er nog geen sprake van nepnieuws, dat komt pas de volgende dag als de woordvoerder komt met zijn ‘alternatieve feiten’. Als je daarna nog een verhaal wil houden over de inauguratie van Trump en de opkomst daarin noemt, zou je dus kunnen melden (als vaccin) dat er ook ongeloofwaardige tegengeluiden van de Amerikaanse regering hierover de ronde doen. Maar je zou toch je werk als journalist niet goed doen als je dat niet sowieso al zou doen? Wat je volgens mij niet moet doen, is alleen (neutraal) noemen dat er ook andere geluiden zijn, als die zo overduidelijk onjuist zijn. Maar dat is toch een iets andere discussie.

Van der Linden voert aan dat media vaak eerst de onjuiste berichtgeving aanhalen en pas daarna de juiste cijfers opvoeren.  Daarmee herhaal je de ‘alternatieve feiten’ zodat die stiekem toch blijven hangen. Maar goed, dat dwaalt toch aardig af van die ‘vaccinaties’ en komen we aan bij het handig opschrijven van een debunk, waaarvoor bijvoorbeeld The Debunking Handbook handige tips geeft.

Mazelenontkenner Lanka hoeft uitgeloofde prijs voor bewijs niet te betalen

by 27 Comments

Engels - UK vlag 30x24Het ‘Ravensburgse mazelenproces’ draaide om de vraag of Stefan Lanka de prijs die hij had uitgeloofd voor het bewijs dat het mazelenvirus bestaat, moest betalen aan zijn uitdager David Bardens. Bardens had namelijk zes artikelen aan Lanka gestuurd die dat bewijs zouden moeten zijn en eiste de honderduizend euro op die Lanka, die niet gelooft in het bestaan van ziekmakende virussen, er op had gezet.

Mazelenontkenner Lanka hoeft uitgeloofde prijs voor bewijs niet te betalen 4
Mazelenvirus door de elektronenmicroscoop (ingekleurd) Bron: Gelderblom, Kaulbars. Schnartendorff (Robert Koch Institut)

In eerste instantie werd de zaak uitgesteld en schakelde de rechtbank een deskundige in die uitsluitsel moest geven over het ingediende bewijs. Die kwam tot de slotsom dat de zes artikelen die Bardens had ingebracht gezamenlijk voldoende bewijs leverden en de rechtbank oordeelde daarop dat Lanka moest dokken (zie Stefan Lanka verliest Ravensburger mazelenproces, maart 2015).

Lanka ging echter in hoger beroep en won dat. Niet omdat de artikelen van Bardens onvoldoende zouden zijn, maar omdat de rechtbank van mening was dat Lanka zelf de regels van zijn prijsvraag mocht bepalen en dus ook mocht beslissen of het ingediende bewijs aan zijn eisen voldeed. Bardens op zijn beurt heeft weer getracht die uitspraak herzien te krijgen, maar dat is niet gelukt. Zie Bundesgerichtshof hält sich aus Masernstreit heraus (DAZ Online).

Lanka doet nu natuurlijk net alsof de rechterlijke uitspraak betekent dat er geen bewijs is geleverd dat het mazelenvirus bestaat, maar de eerder ingeschakelde expert (Podbielski) bestrijdt dat en legt uit dat Lanka alleen maar gewonnen heeft door ‘semantische en juridische sofisterij’.

Oud zeer bij Rupert Sheldrake?

by 13 Comments

In juni vorig jaar ging Rupert Sheldrake op het festival HowTheLightsGetsIn in debat met natuurkundige Tara Shears (van CERN) en de filosoof Massimo Pigliucci over de status van theorieën waarvoor geen experimenteel bewijs is. Op zijn eigen YouTube-kanaal plaatste Sheldrake een gedeelte van het debat waarin hij vooral met Pigliucci in gesprek is. Sheldrake lijkt zich er druk over te maken dat zijn onderzoeken naar telepathie door skeptici als pseudowetenschap worden afgedaan, terwijl zoiets als de vele-werelden-interpretatie van de kwantummechanica wel serieus genomen wordt.

In dit fragment heeft Sheldrake het over een debat dat hij in 2005 had op het European Skeptics Congress (in Brussel) met niemand minder dan Jan Willem Nienhuys. De argumentatie van Nienhuys waarom telepathie niet kan, schreef hij ook op in Skepter en dat artikel staat sinds gisteren online: Waarom telepathie niet bestaat Skepter 19.1 (2006).

Samenvattend, de natuurwetenschap is tegen telepathie, de psychologie verklaart het geloof in telepathie, terwijl het wetenschappelijk onderzoek naar telepathie geen vooruitgang laat zien, en de onderzoekers zich blind staren op statistiek.

Helemaal niet zo verschillend als wat Pigliucci betoogt, dus. En die legt in het fragment ook wel helder uit waarom je het ontbreken van bewijs voor telepathie echt wel anders moet zien als het ontbreken van bewijs voor iets als die vele-werelden-interpretatie.

Sheldrake laat zich niet echt van zijn beste kans zien wanneer hij beweert dat skeptici (en hier specifiek Nienhuys) zijn ideeën als onzin afdoen zonder zijn artikelen te hebben gelezen. Dat klopt gewoon niet, kijk maar naar een aantal uitgebreide besprekingen op de website van Skepsis. Nienhuys had notabene eerder uitgebreid met Sheldrake gecorrespondeerd over diens ideeën aangaande kristalgroei. Het is niet de eerste keer dat Sheldrake skeptici beticht van unfaire praktijken, zo zouden de Guerilla Skeptics on Wikipedia zijn Wikipedia pagina hebben gekaapt, maar dat is ook aantoonbaar flauwekul.
De kritiek uit skeptische hoek blijkt echt een dingetje voor Sheldrake. Samen met wat andere lieden met dubieuze ideeën (bijvoorbeeld Deepak Chopra) werkt hij mee aan de website ‘Skeptical about skeptics‘, een ware goudmijn voor wie van drogredeneringen houdt 😉

NB Eigenlijk moet u natuurlijk het hele debat bekijken (staat ook online, 48 min), want in deze verknipte versie van Sheldrake lijkt het alsof Tara Shears helemaal niets van belang in te brengen had en het tegendeel is waar.

De vermeende successen van Gerard Croiset als paranormaal detective

by 23 Comments

Het archief van de beroemde paragnost Gerard Croiset zal na vijf jaar indexeerwerk binnenkort publiekelijk toegankelijk worden. Naar aanleiding hiervan verscheen in de NRC van zaterdag 14 januari 2017 een uitgebreid artikel over het werk van Croiset als paranormaal detective. Zijn bekendheid schuilt vooral in de (vermeende) successen die hij behaald zou hebben in het bijstaan van politiediensten over de gehele wereld bij vermissingszaken.

De vermeende successen van Gerard Croiset als paranormaal detective 5
Artikel in NRC (of via Blendle €)

Het is nogal merkwaardig dat in het artikel maar heel summier aandacht is voor de kritiek op Croiset. Die kritiek vooral te danken aan het onderzoekswerk van journalist Piet Hein Hoebens (1948-1984), die niet eens wordt genoemd. Hoebens liet begin jaren 80 van de vorige eeuw zien dat het onderzoek dat professor Wilhelm Tenhaeff deed met Croiset alles behalve objectief was. Vooral Tenhaeffs status als serieuze wetenschapper heeft Croisets ster doen rijzen en diens prestaties tot mythische proporties doen aanzwellen. Nuchter beschouwd blijft er allemaal weinig van overeind. Hoebens schreef het in 1980-81 allemaal op in The Skeptical Inquirer en die stukken verschenen in 1988 in Nederlandse vertaling in de eerste jaargang van Skepter.

Paragnost Gerard Croiset en prof. Tenhaeff

In het stuk in NRC schrijft auteur Frank Schravesande ook: “De politie schakelt sporadisch nog steeds paragnosten in.” Hij verwijst hier naar de ‘Instructie Bijzondere Opsporingsmethoden’ die opdook bij kamervragen aan toenmalig minister Ivo Opstelten (zie Minister van Jusititie fan van paragnosten?). Ik ben echter nog nergens overtuigende verhalen tegengekomen dat de politie uit eigen initiatief een paragnost inschakelde, omdat ze er met normaal speurwerk niet uitkwamen. Wat wel vaker gebeurt is dat familie van een vermist persoon zich het advies van een paragnost laat aanleunen en daarmee de politie opzadelt. Enigszins begrijpelijk vanuit die familieleden, die alle strohalmen in die omstandigheid zullen aangrijpen. Het vergt waarschijnlijk nogal wat tact van de politie om hier goed mee om te gaan. Teveel manuren wil je niet verspillen met het nalopen van tips die op niet meer dan een vaag gevoel zijn gebaseerd, maar je wil ook niet het contact met de familie verstoren door de goedbedoelde ‘hulp’ resoluut af te wijzen. Zie bijvoorbeeld het recente voorbeeld van de vermissing van kickbokser Marc de Bonte.