Wie gelooft dat homeopathie kwaaltjes beter kan genezen dan geneesmiddelen waarvan wetenschappelijk bewezen is dat ze werken, handelt onredelijk en wordt misleid door fabrikanten die beter zouden moeten weten. In dit fragment uit de lezing die James Randi in 2001 gaf aan de Princeton-universiteit legt hij eerst uit hoe Samuel Hahnemann onder invloed van Paracelsus op zijn bevindingen kwam en hoe de homeopathie zich daarna heeft ontwikkeld. Dan volgt een kritische evaluatie van hoe de mechanismen van homeopathie verondersteld worden te werken en waarom dat onmogelijk is, onder andere op basis van de constante van Avogadro, die later zijn naam gaf aan de succesvolle 10:23-campagne waarbij skeptici wereldwijd het publiek bewust wilden maken van de onwerkzaamheid van homeopathische middelen. Maar nog voordat de 10:23-campagne begon, had Randi zelf al meermaals aangetoond dat de waarschuwingen op de verpakking van homeopathische producten loze praat zijn door zelf flinke overdoses te nemen, zonder er ziek van te worden, laat staan te overlijden. Randi besluit dat heden de industrie die Hahnemann ooit begon totaal ontspoord is en de angsten van mensen uitbuit, terwijl deze kwakzalverij hen van echte medicijnen weghoudt in serieuze gevallen, met alle gevolgen van dien. (Nederlandse en Engelse ondertiteling door Leon Korteweg en Rik Delaet).
Gezondheid
BREKEND: “Health Hunk ontdekt levensgevaarlijke chemicaliën in natuurlijke producten”
Hij noemt zichzelf de Health Hunk. Internetactivist Paul Kramer onderzoekt als gedreven voorvechter van de rechten van consument en patiënt de veiligheid van natuurlijke geneesmiddelen en gezondheidsproducten. Na een stroef begin heeft hij een succesvolle blog en enkele duizenden volgers op Twitter. Kloptdatwel? sprak met deze opmerkelijke man – Kramer is van huis uit makelaar – over zijn missie. “Als er natuurlijk op staat, denk ik: dat zullen we nog wel eens zien.”
Het begon allemaal twee jaar geleden met de oogdruppels die Kramer nam tegen zijn hooikoorts. Kramer: “Gewoon de bekende druppels van A. Vogel. Die konden toch onmogelijk kwaad.” Toevallig viel zijn oog op de lijst met ingrediënten in de bijsluiter. “Ik dacht: dat kan niet waar zijn”. Het lijstje was:
Hyaluronzuur (1mg/ml), chamomilla recutita extract 0,01%, natriumchloride, boorzuur, natriumboraat, natriumhydroxide, zoutzuur, alcohol, water.
“Zoutzuur in oogdruppels? Druppel ik zoutzuur in mijn eigen ogen? Zijn ze helemaal gek geworden bij dokter Vogel? Daar weten ze toch ook wel dat zoutzuur een irriterende en corrosieve stof is, die hartstikke gevaarlijk is en vreselijke brandwonden kan veroorzaken? Kijk maar naar al die vrouwen die met zoutzuur verminkt worden! Trouwens, ook natriumhydroxide is verre van onschuldig. Dat noemen ze ook wel bijtende soda. Het is een corrosieve stof, het zit onder andere in gootsteenontstopper en het kan de huid en ogen aantasten!”
Ook van de overige ingrediënten werd Kramer niet blij. Hyaluronzuur deed hem denken aan kwakzalvende schoonheidspecialisten, die het spul inspuiten als filler. Boorzuur klinkt al griezelig, en voor Kramer werden zijn bange voorgevoelens bevestigd na een bezoekje aan Wikipedia.
“Daar stond duidelijk: “Boorzuur is, zoals borax, toxisch voor het zenuwstelsel, de nieren en de lever van de mens.” Voor mij was het helder: niet aan beginnen. En toen las ik ook nog dat er bestrijdingsmiddelen tegen houtworm op basis van boorzuur worden gemaakt en dat het gebruikt wordt bij solderen van goud! En dat het de vruchtbaarheid kan verminderen en dat zuigelingen extra gevoelig zijn en dat…”
Eenmaal aan het woord raakt Paul Kramer niet uitgepraat. Aan één stuk door ratelt hij over de zijns inziens levensgevaarlijke stoffen in natuurlijke producten. Kramer besloot dat andere mensen gewaarschuwd moesten worden. Op advies van zijn vrouw Antje besloot hij een passende bijnaam aan te nemen. Dat werd de Health Hunk, omdat het zo lekker bekt én omdat Kramer zich naar eigen zeggen veel gezonder en aantrekkelijker voelt sinds hij natuurlijke producten met schadelijke stoffen mijdt.
Kramer richtte zich na het opstarten van zijn blog op de natuurlijke producten van VSM (“Geeft je de kracht uit de natuur”). Hij ontdekte direct ernstige misstanden:
“Ik pakte een flesje Tujababy druppels. Volgens de bijsluiter versnelt dat het herstel na vaccinatie. Nou, daar heb ik zo mijn twijfels bij! Ten eerste zit er xylitol in en dat is een e-nummer (E967), dus meteen heel verdacht. En ten tweede zit er glycerol in. Dat is ook een e-nummer (E422), maar erger nog: het wordt ook gebruikt als weekmaker in kunststoffen en het vindt tevens toepassing als antivriesmiddel! Ik was natuurlijk diep geschokt toen ik dit las.”
Kramer laat doorschemeren dat hij van plan is alle VSM-producten onder de loep te nemen. Hij licht alvast een tipje van de sluier op:
“Zowel in Cardiflor Zon als in het bekende Spiroflor SRL zitten methylparabenen. Dat klinkt heel eng, en dat is het ook. Het zijn conserveermiddelen met e-nummer E218. Producten, zeker natuurlijke, moeten vind ik eigenlijk vrij van parabenen zijn. In Cardiflor trof ik verder dimethicone (polydimethylsiloxaan; E900), wederom glycerol (E422) en citroenzuur (E330) aan. Tjokvol schadelijke en overbodige e-nummers dus! En toen kwam ik uit bij Nysileen keelspray. Met xylitol (E967), met het in de Verenigde Staten verboden natriumcyclamaat (E952), met het ook al niet zo veilige kaliumsorbaat (E202), met natriumbenzoaat (E211) waaruit het kankerverwekkende benzeen kan ontstaan en met ook hier weer die bijtende stof natriumhydroxide!”
Maar het ergste moest toen nog komen. Kramer vervolgt:
“Spiroflor bevat ook triethanolamine. Ik kan dat bijna niet uitspreken, dus het moet wel chemische rotzooi zijn. En dat klopt, want de stof is brandbaar en irriteert de huid. Bovendien staat triethanolamine geclassificeerd als een carcinogeen klasse 3. Goed, dat betekent dat niet kan worden vastgesteld dat het kankerverwekkend is, maar ik wil vastgesteld hebben dat het niet kankerverwekkend is en niemand kan mij die garantie geven! Wat nog veel erger is, triethanolamine wordt genoemd in het Verdrag Chemische Wapens als precursor voor de productie van stikstofmosterdgas! Dit verzin je niet! Triethanolamine zit trouwens ook in de producten Prrrikweg gel, Prrrikweg roller en Prrrikweg spray tegen insectensteken en kwallenbeten. En ook die producten zijn weer vergeven van de parabenen.”
De wereld van de natuurlijke producten is gewaarschuwd. De Health Hunk kijkt met een kritisch en deskundig oog mee!
Noot van de redactie: hoewel alle hiervoor genoemde stoffen blijkens de bijsluiters daadwerkelijk in de besproken producten zitten, is het voorgaande natuurlijk een parodie op de Food Babe. Food Babe is een blogger die niet gehinderd door enige serieuze kennis van zaken schrijft over vermeend vreselijke stoffen in bijvoorbeeld bier of vaccins, of over verzonnen gevaren van het bereiden van voedsel in de magnetron (met o.a. een beroep op de onzinverkoper Masaru Emoto; beluister/lees hier Prof. dr. Martijn Katan over voedsel in de magnetron, als je wilt weten hoe het echt zit).
Wat de Food Babe en haar volgers zich niet realiseren, is dat stoffen vanwege hun specifieke eigenschappen vaak voor meerdere doeleinden gebruikt kunnen worden. Steven Novella legt hier uit dat soja bijvoorbeeld voor en in van alles en nog wat wordt gebruikt, waaronder in yogamatten. Dat laatste maakt soja natuurlijk niet meteen verdacht.
Ook vergeet de Food Babe dat het eerst en boven alles de dosis is die maakt dat een stof schadelijk is. De minuscule hoeveelheden aluminiumhydroxide of aluminiumfosfaat in bepaalde vaccins kunnen bijvoorbeeld absoluut geen kwaad bij kinderen. Sterker nog, via voeding – ook borstvoeding! – krijgt een kind veel meer aluminium binnen.
De veiligheid van voedsel, geneesmiddelen en gezondheidsproducten is natuurlijk wel een belangrijke kwestie. Veel te belangrijk om aan goedwillende, maar niet-deskundige amateurs over te laten.
De anti-GMO studie van Séralini – drinken van Roundup laat mannen langer leven
In het najaar van 2012 verscheen een wetenschappelijk artikel van Gilles-Eric Séralini met allemaal enge plaatjes van ratten met uitgegroeide tumors. Die ratten hadden op een dieet gestaan van genetisch gemodificeerde maïs. De resultaten van de studie werden gepresenteerd volgens een zorgvuldig voorbereide mediastrategie. Het schokkende resultaat inclusief de rattenfoto’s ging de hele wereld over.
De studie was ook meteen berucht. Wetenschappers schoten er vrijwel meteen allerlei gaten in. Het aantal ratten in de (controle)groepen was wel erg klein, het soort ratten ongeschikt voor dit type onderzoek, het was onethisch om de ratten niet tijdig uit hun lijden te verlossen, enzovoort enzovoort. Niet alleen vanwege die methodologische onzorgvuldigheden kreeg Séralini er van langs, maar zeker ook vanwege de manier waarop hij de media had bespeeld. Het leverde een hoop discussie op en uiteindelijk werd het artikel ingetrokken.
Myles Power legt in de volgende video uit wat er nu eigenlijk wel en niet van die studie klopt:
Het is ook rustig na te lezen op zijn blog. De studie is dus een grote puinhoop. De enige correlatie die nog ergens op lijkt, is een verrassende en wordt niet in het artikel genoemd: van de mannelijke ratten die gewoon water dronken, gingen er meer dood dan van hun collega’s die water dronken waaraan de herbicide Roundup was toegevoegd! Daar hoor je de anti-GMO activisten vreemd genoeg niet over.
Wat in de video ook aan de orde komt is dat ‘peer reviewed’ niet automatisch betekent dat een artikel klopt. Het artikel is nu opnieuw gepubliceerd in een ander blad, maar is voor de herpublicatie vreemd genoeg niet opnieuw inhoudelijk bekeken zoals de editor aan Retraction Watch liet weten. De nieuwe ‘reviewers’ hebben alleen gekeken of het ingediende stuk exact hetzelfde was als de ingetrokken versie. Wat betekent die herpublicatie dan? De aanhangers van Séralini zien het natuurlijk als een terechte rectificatie van die oneerlijke retractie (=censuur onder druk van GM-giganten als Monsanto, enzo) en zullen de studie vast blijven gebruiken als ‘wetenschappelijke’ onderbouwing van hun strijd tegen genetische modificatie.
Steven Novella wordt er niet blij van:
The Seralini GMO rat study is now infamous for its poor quality and overstated conclusions. The republication of the paper extends the saga, but does nothing to correct the many failings of the study.
Defenders of the republication cite the virtue of access to data, and open communication, while decrying the “censorship” of the retraction. This completely misses the point, however. The peer-reviewed literature is not just about open communication of data, but puts into place a heavy filter for quality. A study needs to reach a certain minimum level of quality before it is worthy of consideration as part of the peer-reviewed literature.
Op zich lijkt het me ook beter dat ingetrokken studies niet van de oorspronkelijk publicatieplek verdwijnen, als maar heel duidelijk gemaakt wordt, waarom het artikel ‘retracted’ is. De journals zijn daar natuurlijk niet zo happig op, omdat ze daarmee vaak ook moeten toegeven dat hun eigen procedures niet zo best gefunctioneerd hebben of dat het uitzoeken van verantwoordelijke editors en reviewers niet zo zorgvuldig gaat als ze graag doen voorkomen.
De studie staat nu in Environmental Sciences Europe, een Open Access tijdschrift van Springer: “Republished study: long-term toxicity of a Roundup herbicide and a Roundup-tolerant genetically modified maize“.
Er is bijzonder veel over deze zaak geschreven, een handig overzicht (op publicatiedatum) geeft een zoekopdracht bij The Genetic Literacy Project. Voor de liefhebbers van complottheorieën en vage sektes is het interessant om de links op het volgende blog te lezen: Seralini’s Connections to Quack Science and Strange Philosophies.
Homeopathisch arts die ALS-genezing belooft voor de tuchtrechter
“Ik vind het immoreel dat zorgaanbieders patiënten valse hoop geven door te verkondigen dat een ongeneeslijke ziekte als ALS met een behandeling wel kan worden genezen.” Aldus luidt het oordeel van minister Schippers van VWS over homeopathisch arts Jan Roxs die meent dat hij met een homeopathische behandeling de spier- en zenuwziekte ALS succesvol kan behandelen. De handelwijze van Roxs werd begin mei aan de kaak gesteld in het televisieprogramma Undercover in Nederland. Het ruwe beeldmateriaal is ter beschikking gesteld aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ), die na onderzoek heeft besloten dat Roxs zich moet verantwoorden voor de tuchtrechter. Tweede Kamerlid Pia Dijkstra (D66) stelde interessante Kamervragen over de kwestie.
ALS staat voor amyotrofe laterale sclerose. Het is een zeldzame spier- en zenuwziekte waarbij de motorische zenuwcellen in de hersenen en het ruggenmerg afsterven. Dat leidt tot verzwakking en verschrompeling van de spieren op diverse plaatsen in het lichaam. Uiteindelijk raken ook de spieren die de ademhaling reguleren verlamd en sterft de patiënt. De ziekte is ongeneeslijk en hier legt hoogleraar experimentele neurologie Leonard van den Berg – die ook commentaar gaf in de uitzending van Undercover in Nederland – uit waarom ALS-patiënten ook geen aantrekkelijke doelgroep zijn voor grote farmaceuten: omdat de ziekte zo zeldzaam is en patiënten na de diagnose gemiddeld nog maar drie jaar leven, valt er aan een medicijn dat de ziekte stopt of aanzienlijk vertraagt weinig te verdienen. Het is dan ook heel begrijpelijk dat ALS-patiënten zoeken naar mogelijk effectieve alternatieve behandelmethoden. Niemand kan hen dat kwalijk nemen. Artsen die valse hoop bieden aan ongeneeslijk ziekte patiënten valt echter wel wat te verwijten. Zo’n arts is de homeopaat Jan Roxs.
In de uitzending van Undercover in Nederland melden een ALS-patiënt en een medewerkster van het programma zich met de verbogen camera bij de praktijk van Roxs, die gevestigd is in een kapitale villa in Paterswolde. Het gesprek zal twee uur duren en achteraf moeten de 297 euro die het consult kost contant worden afgerekend. Wat we in de uitzending zien, is natuurlijk niet het volledige gesprek. De beelden die we zien, zijn echter wel behoorlijk onthutsend. De homeopathische dokter is zeer zelfingenomen en houdt de ALS-patiënt voor dat je eigenlijk niets hebt aan de reguliere medische studie, behalve dan dat je daar leert hoe het niet moet. Het getoonde fysieke onderzoek van de patiënt is zeer kort en daarna schrijft Roxs twee homeopathische middeltjes met de ronkende namen Plumbum Metallicum D12 en Kalium Phosphoricum D6 voor. Oftewel lood verdund met een factor 1.000.000.000.000 en kaliumzout verdund met een factor 1.000.000. Een ‘topprogramma’ volgens de homeopathisch arts. Nodeloos te zeggen dat de granules en tabletten de conditie van de patiënt op geen enkele wijze verbeterden. Integendeel, de patiënt deed een melding tegen zijn behandelaar bij de IGZ.
Stoppen met CEASE
In de uitzending werd al gemeld dat de IGZ besloten had de homeopathisch arts voor de tuchtrechter te dagen. Dit wordt bevestigd in de antwoorden van minister Schippers op de Kamervragen van Pia Dijkstra. Tevens valt daar te lezen dat de IGZ de arts heeft verzocht “per direct geen uitspraken meer te doen over de kans op genezing van ALS of andere ongeneeslijke ziekten en met onmiddellijke ingang publicaties of voorlichtingsmateriaal met dergelijke strekking van zijn website te verwijderen”. Dat heeft ertoe geleid dat Roxs zijn website (hier nog te zien) heeft verwijderd. De Wet BIG somt in artikel 48 de maatregelen op die een regionaal tuchtcollege (of in hoger beroep het centraal tuchtcollege) kan opleggen. Die variëren van een waarschuwing tot een berisping, van een geldboete tot een schorsing, en van een gedeeltelijke ontzegging van de bevoegdheid het betrokken beroep uit te oefenen tot volledige doorhaling van de inschrijving in het BIG-register. Meer informatie hier.
Een interessante vraag is of de IGZ in deze procedure ook de activiteiten van Roxs als CEASE-therapeut mee wenst te nemen. CEASE-therapie kun je zonder enige vorm van overdrijving omschrijven als de overtreffende trap van kwakzalverij. De therapie is gebaseerd op het achterhaalde fabeltje dat vaccins verantwoordelijk zijn voor autisme bij kinderen. De in 2010 overleden homeopathisch arts Tinus Smits geloofde in dit sprookje en meende kinderen van autisme te kunnen genezen met zijn therapie die hij “Complete Elimination of Autistic Spectrum Expression (CEASE)” noemde. Daartoe worden de kinderen “ontstoord” met homeopathische (of eigenlijk isopathische) verdunningen van de stoffen (i.e. de vaccins) die geacht worden de autistische stoornis veroorzaakt te hebben. Uiteraard is er geen enkel bewijs dat kinderen iets aan deze nepbehandelingen hebben, terwijl hun ouders voor deze nonsens honderden euro’s moeten neertellen. Het is goed mogelijk dat Roxs behoort tot de ca. 20 artsen die de IGZ al meer dan een jaar in het vizier heeft vanwege hun CEASE-activiteiten.
Roxs beschouwt zichzelf overigens ook als expert op het gebied van de slaapziekte narcolepsie. Toen begin 2011 op een website werd bericht over een waarschijnlijk verband tussen het griepvaccin Pandemrix en narcolepsie bij kinderen was de homeopathische dokter er als de kippen bij om twee homeopathische middelen gemaakt van de griepvaccins Pandemrix en Focetria aan te prijzen, en ook overigens te beweren dat narcolepsie goed met homeopathie te behandelen is. Geïnteresseerden werden verwezen naar zijn website. Ene “Cora Boer” deed ook nog een duit in het zakje. Dat de vrouw van de dokter Cora Roxs-de Boer heet, zal wel toeval zijn.
Nu is er, anders dan bij autisme, wel aanleiding te veronderstellen dat het Pandemrix-vaccin tegen Mexicaanse griep bij een aantal kinderen tot narcolepsie heeft geleid. Dat is heel ernstig, maar het is van belang daarbij in ogenschouw te nemen dat Pandemrix – net als trouwens het concurrerende middel Focetria – in Nederland niet meer gebruikt wordt. Het Lareb heeft van de binnengekregen meldingen geoordeeld dat in 3 á 4 gevallen een verband met vaccinatie met Pandemrix mogelijk is. In totaal kregen 588.750 kinderen de eerste dosis en 490.584 ook de aanbevolen tweede, zodat kan worden gesteld dat de kans op narcolepsie door vaccinatie met één bepaald vaccin boven de 1:100.000 ligt. Hoe dan ook is een homeopathische behandeling van een kind met narcolepsie natuurlijk niet de oplossing.
Positie AVIG
Dokter Roxs is lid van de Artsenvereniging voor Integrale Geneeskunde (AVIG), een vereniging van artsen die biofysische geneeskunde, homeopathische geneeskunde, natuurgeneeskunde en geneeskunde volgens de neuraal-en regulatietherapie toepassen. De AVIG is onder meer bekend van haar vooralsnog vergeefse poging de afschaffing van de BTW-vrijstelling voor alternatief werkende artsen door de rechter te laten terugdraaien. Ik was benieuwd naar het standpunt van de AVIG ten aanzien van homeopathische behandeling van een ongeneeslijke spierziekte als ALS. Daarom heb ik per mail bij de vereniging geïnformeerd naar haar standpunt en de eventuele wetenschappelijke onderbouwing daarvan. Tevens heb ik gevraagd of de AVIG aanleiding ziet voor maatregelen tegen haar lid Jan Roxs. Het is zeer positief dat de vereniging de moeite nam mij te antwoorden. Dat antwoord was kort: de IGZ heeft het handelen van de homeopathisch arts aan de tuchtrechter voorgelegd en “gedurende deze procedure wordt er door ons inhoudelijk noch procedureel op vragen hieromtrent gereageerd”, aldus de voorzitter van de AVIG.
Ik vind dit een nogal formalistische en weinig geruststellende reactie. De AVIG meldt op haar website dat “AVIG artsen die registerlid zijn, werken volgens strikte eisen op het gebied van kwaliteit, opleiding, klachtregeling en tuchtrecht en voldoen aan AVIG kwaliteitseisen”. Dat betekent mijns inziens dat de AVIG als vereniging kan toetsen of een van haar leden wel voldoet aan de eigen kwaliteitseisen, c.q. of homeopathische behandeling van ALS wel door de AVIG-beugel kan. Ik mag toch hopen dat bijvoorbeeld de Nederlandse Vereniging voor Plastische Chirurgie direct optreedt wanneer een bij haar aangesloten cosmetisch arts besluit voortaan te gaan opereren met behulp van een kettingzaag, en dat zij niet wacht totdat de tuchtrechter zich over deze handelwijze heeft uitgelaten. Kortom, de terughoudende opstelling van de AVIG lijkt mij niet terecht. Zij neemt haar eigen verantwoordelijkheid niet en laat de IGZ en het tuchtcollege de hete kolen uit het vuur halen.
Alternatieve aanpak van alternatieven
Interessant is dat het Kamerlid Dijkstra er in haar vragen ook andere wegen bijhaalt waarmee alternatieve artsen die valse hoop wekken mogelijkerwijs kunnen worden aangepakt. Zij vraagt namelijk of wellicht de Wet oneerlijke handelspraktijken hier soelaas zou kunnen bieden. De minister antwoordt:
“Zowel de Wet oneerlijke handelspraktijken (die wordt gehandhaafd door de ACM) als de Wet marktordening gezondheidszorg (WMG; die wordt gehandhaafd door de NZa) kan hier van toepassing zijn. Omdat het hier om zorg gaat, is in dit geval de NZa de aangewezen instantie. In artikel 39 van de WMG wordt bepaald dat zorgaanbieders er zorg voor dragen dat de door of namens hen verstrekte of beschikbaar gestelde informatie met betrekking tot de Zorgverzekeringswet, AWBZ en WMG niet misleidend is. De NZa kan in overeenstemming met de IGZ regels stellen betreffende de informatievoorziening met het oog op de doeltreffendheid, juistheid, inzichtelijkheid en vergelijkbaarheid daarvan.De NZa kan handhaven door middel van een aanwijzing aan de zorgaanbieder en het opleggen van een dwangsom of een boete.”
Dit zijn interessante opmerkingen over bij mijn weten (maar ik ben geen expert) nog grotendeels onontgonnen juridisch terrein. De genoemde Wet oneerlijke handelspraktijken is niet zozeer een aparte wet, als wel een onderdeel van Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek (BW). Dat onderdeel is weer een omzetting van de Europese Richtlijn oneerlijke handelspraktijken uit 2005. Artikel 6:193g BW bevat een zwarte lijst met handelspraktijken die onder alle omstandigheden misleidend zijn, waaronder (onder letter q) het “bedrieglijk beweren dat een product ziekten, gebreken of misvormingen kan genezen”. Consumenten kunnen in civielrechtelijke procedures een beroep doen op deze bepaling, maar het bijzondere is dat de Wet oneerlijke handelspraktijken ook door de overheid gehandhaafd wordt (althans: kan worden). Dat gaat via de Wet handhaving consumentenbescherming, die in artikel 8.8 handelaren verbiedt oneerlijke handelspraktijken als bedoeld in het BW te verrichten. De artikelen 2.7 en volgende kennen de Autoriteit Consument en Markt (ACM) een aantal bevoegdheden toe om (delen van) de wet bestuursrechtelijk te handhaven. Bindende aanwijzingen, lasten onder dwangsom en bestuurlijke boetes tot 450.000 euro zijn mogelijk.
De minister meent dat de Wet oneerlijke handelspraktijken van toepassing kan zijn, dus deze kan worden ingeroepen indien bijvoorbeeld een consumentenorganisatie juridische actie onderneemt tegen homeopathische artsen die wondermiddelen voorschrijven (of tegen verkopers van magneten, hangers en Biostabils). Tevens meldt de minister echter dat voor handhaving in de context van zorgverlening de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) de aangewezen instantie is. Die handhaaft dan niet de Wet oneerlijke handelspraktijken, maar de Wet marktordening gezondheidszorg, die in artikel 39 zorgaanbieders verplicht er zorg voor te dragen dat “de door of namens hen verstrekte of beschikbaar gestelde informatie terzake van een product of dienst, waaronder reclame-uitingen, geen afbreuk doet aan het bepaalde bij of krachtens deze wet, de Zorgverzekeringswet of de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten, en niet misleidend is”. Hoofdstuk 6 van de Wet marktordening gezondheidszorg kent de NZa vele bevoegdheden toe om handhavend op te treden. Zij kan aanwijzingen geven, bestuursdwang toepassen, dwangsommen opleggen of een bestuurlijke boete uitschrijven van maximaal 500.000 per overtreding.
Een indrukwekkend arsenaal, maar of de NZa echt de mogelijkheden ziet en de bereidheid heeft deze middelen in te zetten tegen alternatieve artsen die in hun misleiding zeer ver over de schreef gaan, valt nog te bezien. Dat het momenteel bij de NZa op z’n zachtst gezegd niet lekker loopt en handhavingscapaciteit altijd een probleem is, draagt er waarschijnlijk aan bij dat de tanks nog wel even in de kazerne blijven. De minister kan deze ook niet uit laten rijden, want de NZa is (net als de ACM overigens) een zogenaamd zelfstandig bestuursorgaan, waarover de minister slechts zeer beperkte zeggenschap heeft. Voorlopig moeten we onze hoop dus maar vestigen op de IGZ en haar procedure bij de tuchtrechter.
Deze bijdrage is mede gebaseerd op twee eerdere discussies onder Skeptisch Chatten (hier en hier). Ik dank allen die aan deze discussies hebben deelgenomen.
Antwoorden op kamervragen over het dubieuze Aids Remedy Fund
Homeopaat Jan Scholten kreeg bij de lintjesregen dit jaar een ridderorde. Dat leidde tot verontwaardiging, omdat in de verklaring waarom hij die onderscheiding verdiend zou hebben, geen woord was gewijd aan het dubieuze onderzoek in Kenia met het door hem bedachte homeopathische middel Iquilai tegen hiv/aids. Barbara Vreede schreef daarover een uitermate kritisch stuk op Sciencepalooza en dat leidde tot kamervragen. Die gingen voornamelijk over de stichting van Scholten: het Aids Remedy Fund. De antwoorden zijn binnen.
Antwoord op vragen van de leden Kuzu en Van Laar over het bericht “Nepdokteren in Kenia wordt beloond met ridderorde in Nederland”
1. Heeft u kennisgenomen van het bericht “Nepdokteren in Kenia wordt beloond met ridderorde in Nederland“?
Ja.
2. Kent u het homeopathische middel Iquilai dat door een Nederlandse homeopaat is ontwikkeld, en via zijn non-profit Aids Remedy Fund als (tijdelijke) vervanger van reguliere aidsremmers wordt verspreid in met name Kenia?
Ja.
3. Wat is uw oordeel over de praktijken van het Aids Remedy Fund die Iquila voorschrijft als (tijdelijke) vervanger van reguliere aidsremmers?
Het is kwalijk als middelen waarvan de werking niet is bewezen worden aanbevolen in de plaats van reguliere geneesmiddelen, waarvan de werking wel is aangetoond. Hierdoor wordt aan mensen mogelijk een adequate behandeling onthouden, en wordt mogelijk schade aan hun gezondheid toegebracht.
4. Ziet u mogelijkheden vanuit Nederland actie te ondernemen tegen de praktijken van het Aids Remedy Fund in Kenia en andere landen waar het actief is? Zo ja, op welke wijze gaat u dit uitvoeren? Zo nee, waarom niet?
Ik zie geen mogelijkheden om actie te ondernemen tegen praktijken van het Aids Remedy Fund in het buitenland. Het is aan de autoriteiten van de desbetreffende landen om te bezien of de daar geldende wetgeving wordt nageleefd. Zie ook mijn gecombineerde antwoord op de vragen 6, 7 en 8. Ik ben wel bereid om te bezien in hoeverre de activiteiten van het Aids Remedy Fund vanuit Nederland misleidend zijn.
5. Kunt u aangeven of het Aids Remedy Fund Nederlandse (overheids)subsidie heeft ontvangen? Zo ja, om wat voor bedragen gaat het?
Het Aids Remedy Fund heeft geen overheidssubsidie ontvangen.
6. Bent u bereid de Keniaanse autoriteiten op de hoogte te stellen van de praktijken van het Aids Remedy Fund? Zo ja, op welke wijze bent u van plan dit te gaan doen? Zo nee, waarom niet?
7. Deelt u de mening dat het een zorgelijke zaak is dat zulke praktijken in ontwikkelingslanden plaatsvinden? Zo ja, op welke wijze kan Nederland erop toezien dat patiënten in ontwikkelingslanden geen slachtoffer worden van deze praktijken?
8. Wat is uw beleid ten aanzien van Nederlandse organisaties en distributeurs die homeopathische middelen, onder valse voorwendselen, als (tijdelijke) vervanger van reguliere aidsremmers voorschrijven aan aids/HIV-patiënten in ontwikkelingslanden?
Ik zal de Nederlandse ambassade in Nairobi vragen de Keniaanse autoriteiten op de hoogte te stellen van de activiteiten van het Aids Remedy Fund.
Overigens vind ik het zorgelijk als Nederlandse, BIG-geregistreerde artsen betrokken zouden zijn bij het testen, produceren en toedienen van geneesmiddelen in ontwikkelingslanden wanneer daar geen serieuze wetenschappelijke onderbouwing voor is.
In Nederland gelden strenge regels voor het houden van klinische proeven met mensen, en voor het produceren en in de handel brengen van geneesmiddelen. Het is in Nederland verboden om dit te doen zonder toestemming van een Medisch-ethische toetsingscommissie en van het College ter beoordeling van geneesmiddelen. Deze instanties toetsen dan of er een gedegen wetenschappelijke onderbouwing is voor (proeven met) het geneesmiddel.
De bij het Aids Remedy Fund betrokken Nederlandse arts is geregistreerd in het BIG-register. Dit kan onder omstandigheden handvatten bieden voor toezicht op het optreden van artsen in het buitenland. Hierover heeft de tuchtrechter zich al enkele malen uitgesproken. Of een uit de wet BIG voortvloeiende verplichting voor een arts in het buitenland geldt zal afhangen van diverse omstandigheden, zoals de aard en de ernst van die verplichting, alsmede van de ter plaatse geldende regels en gebruiken, waaraan de arts eerst en vooral gebonden is. Maar ook de relatie van het handelen van de arts op de individuele gezondheidszorg. Ik heb daarom de Inspectie voor de Gezondheidszorg gevraagd om na te gaan wat de mogelijkheden zijn om deze zaak nader te onderzoeken.
9. Zijn de praktijken van het Aids Remedy Fund voor u reden bij nader inzien tot een ander oordeel te komen over het toekennen van de onderscheiding aan de betreffende Nederlandse homeopaat? Zo ja, bent u bereid de toekenning van de onderscheiding te herroepen? Zo nee, waarom niet?
Nee, een dergelijke bevoegdheid heb ik namelijk niet. De wetgever heeft het vervallen van een onderscheiding eenduidig geregeld. Alleen als er sprake is van een onherroepelijke rechterlijke uitspraak, waarbij de rechter betrokkene veroordeelt tot een gevangenisstraf van een jaar of meer, vervalt de Koninklijke onderscheiding van rechtswege en moet betrokkene het onderscheidingsteken terug sturen.
Tot zover de antwoorden van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, mede namens de ministers van Buitenlandse handel en Ontwikkelingssamenwerking en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Uit de beantwoording blijkt overduidelijk dat de minister de praktijken van Scholten en zijn Aids Remedy Fund allesbehalve een warm hart toedraagt. Ik ben benieuwd óf, en hoe snel, we iets terughoren over het onderzoek dat IGZ zal instellen. Wat net niet in de beantwoording van vraag 9 staat, is of ‘met de kennis van nu’ Scholten dat lintje überhaupt zou hebben mogen krijgen.