Kloptdatwel?

Over acupunctuur, congresserende kwakzalvers en een oude bekende

by 1 Comment

Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Klaas Jaarsma
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Klaas Jaarsma

Als het vliegtuig, dat zaterdagmiddag 11 juni van Stuttgart naar Amsterdam vloog, zou zijn verongelukt, dan zou dat een zware slag hebben betekend voor de vaderlandse kwakzalverijsector, want kijkt u maar even met mij mee. 

Nederlanders, die als sprekers deelnamen aan het International Congress for Integrative Health and Medicine, waren Erik Baars, Rogier Hoenders, Ton Nicolai, Pim van Lommel en Ines von Rosenstiel. Het driedaagse congres begon op 9 juni en in de lijst van niet-Nederlandse sprekers treffen wij beruchte namen aan als Zhang Qi, Dieter Melchart, Helmut Kiene, Gunver Kienle en Peter Fisher.
Niet ongenoemd mogen blijven nog een Nederlander, ene Willem de Vos (hoogleraar microbiologie in Wageningen, die vermoedelijk geen idee heeft in welk gemankeerd gezelschap hij zich begaf) en Torkel Falkenberg. Het vriendelijke gezicht van deze Zweed op de site van het congres kwam mij erg bekend voor en na enig nadenken wist ik het weer. Ik had met hem eens stevig gedebatteerd over de waarde van ‘CAM’ tijdens het jaarlijkse congres van de European Society on Human Reproduction and Embryology, dat in 2010 in Rome plaatsvond. In dat door gynaecologen gedomineerde gezelschap was Falkenberg een vreemde eend in de bijt, maar de congresleiding had voor mij een zo waardig mogelijke opponent uitgezocht. Een samenvatting van onze voordrachten staat nog op het net.

Hij bleek bioloog te zijn, verbonden aan het prestigieuze Karolinska Instituut te Stockholm en hij gold als sympathisant van ‘CAM’, want zijn aandachtsgebied was niet alleen neurobiologie, hij was ook directeur van het Integrative Science Centre van het Karolinska en bovendien werkte hij mee aan het perfide WHO-standpunt over CAM & Traditional Medicine dat in 2013 zou verschijnen.

Torkel Falkenberg
Torkel Falkenberg

Wij voerden een hoffelijk debat en overtuigden elkaar natuurlijk niet. Voor mij, als aanhanger van de wetenschappelijke methode, was het debat een thuiswedstrijd, want veel medestanders in de zaal had Falkenberg niet. Een van de meer hinderlijke argumenten die hij tegen mijn kritiek op de acupunctuur had was dat deze methode in Engeland door het National Institute for Clinical Excellence (NICE) was betiteld als geaccepteerde behandeling van lage rugpijn. Men baseerde zich daarbij o.m. op de grote Duitse GERAC studie (2007), die door Neil ‘O’Connel, Benedict Wand en Ben Goldacre al snel – als prototype van onjuist interpreteren van onderzoeksdata – op excellente wijze werd onderuitgehaald (O ’Connel, Wand, Goldacre. Interpretive Bias in Acupuncture Research? A Case Study. Evaluation & the Health Professions. Dec 2009, Vol. 32:393-409).
Ik wees Falkenberg in ons debat op de onjuistheid om acupunctuur te vergelijken met een controlegroep, want in die laatste groep zal vaak teleurstelling niet de acupunctuur te mogen ondergaan, maar slechts ‘usual treatment’, tot een zogenaamd nocebo-effect leiden. Toch liet dit argument, erkenning door het NICE, niet na enige indruk te maken, met name bij congressisten met een open mind. Het NICE had en heeft een groot gezag en vervult eenzelfde functie als in ons land het Zorg Instituut Nederland ZIN (tot 2014 College voor Zorgverzekeringen), dat de overheid adviseert over de stand der medische wetenschap en het verstrekkingenpakket.

Maar nu het goede nieuws: op 24 maart 2016 maakte het NICE een ontwerprapport bekend waarin nu expliciet vermeld staat dat acupunctuur niet meer mag worden toegepast bij lage rugpijn, onafhankelijk van de vraag of er een hernia bestaat of niet.

Het definitieve rapport zal in september worden vastgesteld, maar dat het er nu ook in Engeland somber uitziet voor het theatrale placebo dat acupunctuur is, dat staat wel vast. Het geduld van een scepticus wordt soms op de proef gesteld, maar wie het laatst lacht, die lacht het best. Zou Torkel er wakker van liggen? Ik vrees van niet.

Misvattingen van de Duurzame Meisjes over GMO’s

by 13 Comments

Duurzame MeisjesIn kringen van mensen die een groene en duurzame wereld nastreven worden GMO’s (genetisch gemodificeerde organismen) en vooral het bedrijf Monsanto weggezet als zowat het ergste wat de mensheid momenteel bedreigt. Vaak met onjuiste argumenten. Zo gaven de Duurzame Meisjes op hun webpagina GMO’s en Monsanto als belangrijkste reden om tegen het verdrag met Oekraïne te stemmen. Omdat kritiek op hun Facebook-pagina werd beloond met een block, heb ik ze een open brief geschreven. Daarin ik laat zien waar deze Duurzame Meisjes de mist in gaan in hun kritiek op GMO’s, en waarom genetische modificatie een belangrijk hulpmiddel kan zijn om duurzaam en veilig voedsel te produceren.

Het artikel gaat met name in op herbicidetolerante (HT) en insectresistente (IR) gewassen. Volgens de auteur, Duurzaam Meisje Helen Buijs, zorgt de RoundUp-Ready eigenschap dat planten zelf glyfosaat produceren en gaan mensen die Bt maïs eten vanzelf ook Bt produceren. In werkelijkheid reageert de actieve stof in RoundUp, glyfosaat, met een belangrijk enzym van de plant op zo’n manier dat de plant niet meer goed groeit. In de genetisch gemodificeerde gewassen is dit enzym net wat anders. Het bindt nog steeds aan glyfosaat, maar de normale werking wordt niet verhinderd. Het gemodificeerde gewas is dus resistent tegen glyfosaat, maar er is dus geen sprake van glyfosaat-productie in de planten zelf.

Zowel de RoundUp-Ready als de Bt gewassen zijn onderzocht op effecten na consumptie. De Europese Commissie en de European Academy Science Advisory Council (EASAC) zijn het erover eens dat GMO’s (waaronder Bt gewassen) niet per se gevaarlijker zijn dan gangbare gewassen. Sterker nog, het overschakelen naar Bt gewassen heeft voor veel boeren gezorgd dat ze minder pesticiden hoeven te spuiten. Beter voor de boeren (met name in arme landen) en beter voor de biodiversiteit binnen een gewas.

De auteur noemt ook dat 90% van de Amerikaanse ondervraagden een GMO-label wil, maar is kennelijk niet bekend met het onderzoek dat deze vraag anders formuleerde. Toen het Rutgers (School of Environmental and Biological Sciences) vroeg of de mensen iets miste op het voedseletiket,  antwoordde slechts 7% dat ze een GMO-label willen. Zo interessant vindt de burger dit dus niet.

De schrijfster lijkt zich werkelijk niet voor te kunnen stellen dat Monsanto ergens niet bij betrokken is – tot tweemaal toe beschuldigt ze het bedrijf vals. Eerst rondom terugtrekking van het artikel Seralini et al. 2012 (die kennen jullie vast nog). En daarna in verband met een interview over glyfosaat met dr. Patrick Moore, promotor van Golden Rice, een man die niks met Monsanto en niks met pesticiden te maken heeft. Uit dit alles leidt dit Duurzame Meisje af dat Monsanto een gevaar is voor zowel natuur en volksgezondheid. Ik ben het daar niet helemaal mee eens.

Zie de hele open brief op mijn website voor een volledige behandeling van het artikel. Hoewel ik het ergens niet verwacht, hoop ik oprecht dat de Duurzame Meisjes open staan voor deze discussie en laten zien dat ze niet alleen voor duurzaamheid zijn als het hip is, maar ook als het ongemakkelijk is.

Reclame Code Commissie: Afslanken

by 1 Comment

Pillen, poeders en drankjes voor wie geen zin heeft in een gezonder dieet en meer beweging. Succes helaas niet gegarandeerd.

(zie ook onder ALCACHOFA DE LAON)

Er zijn in de databank 10 uitspraken van de RCC over afslanken.

1. RCC 20 juni 2016 (dossiernummer: 2016/00348)

ghSamenvatting reclame-uiting: aanprijzing van het product GH Balance, een “mannelijke groeihormoon in een pil”, op adverteerders website.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: Het product GH Balance is een voedingssupplement en moet worden aangemerkt als een levensmiddel (of voedingsmiddel) in de zin van artikel 2 van de Verordening (EU) 178/2002. Op een dergelijk levensmiddel is Verordening (EU) Nr. 1169/2011 betreffende de verstrekking van voedselinformatie aan consumenten van toepassing. Krachtens artikel 9 lid 1 sub b van deze verordening geldt de lijst van ingrediënten als verplichte voedselinformatie. In artikel 14 lid 1 sub a van de verordening is bepaald dat bij verkoop op afstand – waarvan bij de onderhavige website met bestelmogelijkheid sprake is – de verplichte voedselinformatie beschikbaar is voordat de aankoop plaatsvindt en voorkomt op het materiaal ter ondersteuning van de verkoop op afstand. De RCC is van oordeel dat op grond van deze regelgeving adverteerder in haar uiting op haar website de lijst van ingrediënten moet vermelden. Door dat na te laten, is de uiting niet in overeenstemming met genoemde Verordening (EU) Nr. 1169/2011 en daarmee in strijd met de wet als bedoeld in artikel 2 van de Nederlandse Reclame Code (NRC).

Extra informatie: vervolg op Voorzitter RCC 9 december 2015 (zie hieronder).

*****

2. Voorzitter RCC 22 december 2015 (dossiernummer: 2015/01098)

TijiSamenvatting reclame-uiting: Ti ji afslankpleisters 30st. Afslankpleister zorgt voor een vermindering van de eetlust en een snellere afbraak van vetcellen. Dit alles zal leiden tot een aanzienlijke gewichtsafname. Ingrediënten o.a. Fucus Vesiculosus, Carcinia Cambogia, Gurana.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: misleidend en oneerlijk. Niet kan worden aangenomen dat het product de daaraan in de uiting toegeschreven werking heeft.

*****

3. Voorzitter RCC 9 december 2015 (dossiernummer: 2015/00989)

ghSamenvatting reclame-uiting: betreft het product GH Balance. Diverse claims, o.a. vergroten spiermassa, verwijderen overbodig vet, c.q. verbranden vetweefsel, soepele huid. Product gepresenteerd als “een mannelijke groeihormoon in een pil”. Tribulus Terristris ondersteunt en versnelt de groei van de spiermassa en heeft ook een gunstige invloed op mannelijk libido. Cafeïne helpt bij veeleisende trainingen en heeft positieve invloed op de verbranding van het vetweefsel.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: de uiting is in strijd met de wet voor zover het gaat om gezondheidsclaims voor cafeïne, want de uiting is verboden op grond van artikel 10 lid 1 van de Claimsverordening. Dat het aangeprezen product door het ingrediënt Tribulus Terristris de daaraan toegeschreven effecten heeft (ondersteuning en versnelling groei spiermassa en gunstig effect op het mannelijk libido), is door adverteerder tegenover hetgeen klaagster stelt op geen enkele wijze aannemelijk gemaakt. Misleidend en oneerlijk. Gebruik van de term “groeihormoon” is onjuist.

*****

4. RCC 5 november 2015 (dossiernummer: 2015/00942)

green-coffee-bean-max-bottleSamenvatting reclame-uiting: reclame voor “Green Coffee Bean Max”, zoals te zien op 27 augustus 2015 op www.greenbreancoffeemax.nl. Zou vetopname verminderen en helpen af te vallen.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: Mogelijk is er sprake van gezondheidsclaims met betrekking tot één of meer stoffen die in het product zijn verwerkt, waarbij die claims vallen onder een overgangsregeling van de Claimsverordening, waardoor deze niet in strijd zijn met die verordening. Dat vorenbedoelde overgangsregeling mogelijk van toepassing is, ontslaat adverteerder echter niet van de verplichting om de werking van het product voldoende aannemelijk te maken. Dat het product Green Coffee Bean Max kan helpen om af te vallen/gewicht te verliezen, zoals in de uiting gesteld, is door adverteerder niet, althans niet voldoende aannemelijk gemaakt, ook niet door de mededeling dat adverteerder vaak van klanten verneemt dat het product goed werkt. Dat de uiting de volgende nuancering bevat: “het resultaat van Green Coffee Bean Max is niet gegarandeerd maar kan wel behaald worden” maakt bovenstaand oordeel niet anders. Misleidend, oneerlijk.

Extra informatie: zie ook de tweede update bij dit artikel.

*****

5. Voorzitter RCC 7 augustus 2015 (dossiernummer: 2015/00589)

017307Samenvatting reclame-uiting: reclame voor de aanbieding voor “De Tuinen Groene Koffie” op www.detuinen.nl. In de uiting wordt met betrekking tot dit product onder meer gezegd: “Ondersteunt de energiehuishouding en heeft een positieve invloed op de vetverbranding.”. Het product bevat blijkens de ingrediëntendeclaratie op de website onder meer “Yerba Matte Leaf Extract”.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: geen aanleiding om de onderhavige uiting in strijd met de Claimsverordening te achten. Er is sprake van een gezondheidsclaim met betrekking tot een botanische stof (Yerba Mate) die in het product is verwerkt, en die valt onder een overgangsregeling van de Claimsverordening. Hierdoor is de claim, indien aan de overige eisen wordt voldaan, niet in strijd met die verordening. Het feit dat deze overgangsregeling van toepassing is, ontslaat adverteerder echter niet van de verplichting om de werking van het product voldoende aannemelijk te maken. Dat het aangeprezen product een afslankend effect heeft, is door adverteerder op geen enkele wijze aannemelijk gemaakt. In dit verband kon adverteerder op grond van het voorgaande niet volstaan met enkel te verwijzen naar de ‘on hold’ status. Misleidend, oneerlijk.

Extra informatie: zie ook de eerste update bij dit artikel.

*****

6. RCC 11 juni 2015 (dossiernummer: 2015/00276)

groene-koffie-600x300Samenvatting reclame-uiting: reclame voor het “voedingssupplement” “Groene koffie 1500” op www.groenekoffie1500.nl. Het product zou helpen bij het afslanken.

Oordeel: klacht grotendeels gegrond.

Samenvatting uitspraak: onduidelijke respectievelijk ontbrekende informatie omtrent de ingrediënten vitamine B12 en Arabica bonen. Op dat punt misleidend en oneerlijk. In de uiting wordt aan het product Groene koffie 1500 een afslankende werking toegeschreven, waardoor er sprake is van gezondheidsclaims als bedoeld in artikel 2 lid 5 van de Europese Claimsverordening. Claims o.a. reguleren eetlust, snellere stofwisseling, hogere vetverbranding, verbeterde en efficiëntere afvoer van afvalstoffen. In dit geval gaat het om een kruidenextract waarvoor nog geen gezondheidsclaims geautoriseerd zijn en wat betreft green coffee is er geen sprake meer van een zogenaamde ‘on hold’ claim, die zou kunnen worden beschouwd als was deze voorlopig toegelaten. Derhalve in strijd met artikel 10 lid 1 van de Claimsverordening.

Extra informatie: zie ook dit artikel.

*****

7. Voorzitter RCC 19 november 2012 (dossiernummer: 2012/00945)

SlipperSamenvatting reclame-uiting: advertentie voor SlimReflex® Therapeutische Bioslippers in de catalogus van HomeShopper (pag. 14). Onder een foto van de slippers staat onder meer: “Met deze nieuwe SlimReflex® massageslippers zal u ook afvallen” en “u wordt slanker zonder dieet of medicijnen. Verlies ook uw overtollige kilo’s en bestel uw SlimReflex® slippers vandaag nog!”.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: Nu door klaagster gemotiveerd is aangevochten dat men door het dragen van de aangeprezen slippers slanker wordt zonder dieet of medicijnen, ligt het op de weg van adverteerder om aannemelijk te maken dat dit product de werking heeft die daaraan in de uiting wordt toegeschreven. Adverteerder heeft dit niet gedaan. Misleidend, oneerlijk.

*****

8. RCC 9 juli 2012 (dossiernummer: 2012/00457)

198476Samenvatting reclame-uiting: Refresh Teacaps (EGCG; capsules) ondersteunt bij natuurlijk afvallen, helpt bij overgewicht, verhoogt de vetverbranding, verhoogt het basaalmetabolisme.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: De Keuringsraad KOAG/KAG heeft meegedeeld dat deze uiting niet aan de KAG is voorgelegd en uit de door adverteerder overgelegde correspondentie met de Keuringsraad betreffende de website kan niet worden afgeleid dat deze betrekking heeft op goedkeuring van de thans bestreden uitingen. Met betrekking tot de onderbouwing van de claim “verhoogt de vetverbranding” heeft klager gemotiveerd en onderbouwd met (verwijzingen naar) wetenschappelijke literatuur aangevoerd dat het door adverteerder genoemde onderzoek van Boschmann en Thielecke uit 2007 niet de conclusie rechtvaardigt dat EGCG leidt tot gewichtsverlies. Adverteerder heeft hierop niet gereageerd en daarmee de voor het product Refresh Teacaps gemaakte claim “Verhoogt de vetverbranding” onvoldoende aannemelijk gemaakt. Hetzelfde geldt voor de claims “Verhoogt het basaalmetabolisme” en “Helpt bij overgewicht”. Voor de eerste claim is door adverteerder geen wetenschappelijke onderbouwing overgelegd. Voor de tweede claim komt de Commissie tot de conclusie dat een eventueel positief resultaat van EGCG met  betrekking tot gewichtsverlies kan worden toegeschreven aan een combinatie van EGCG met cafeïne,  maar dat voor het geclaimde gunstige effect van uitsluitend EGCG op gewichtsverlies onvoldoende wetenschappelijke onderbouwing bestaat. De reclame is misleidend en daardoor oneerlijk.

Extra informatie: zie voor EGCG ook onder “Kanker”.

*****

9. RCC 5 april 2012 (dossiernummer: 2012/00186)

SlipperSamenvatting reclame-uiting: advertentie voor “afslankslippers”. Onder het kopje “Val kilo’s af” staat onder meer: “Succesvol getest door TV-Programma KASSA!” en “Deze afslankslippers zijn bezet met massageknoppen voor de reflexzones van de spijsverteringsorganen”.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: Adverteerder heeft niet aannemelijk gemaakt dat het enkele dragen van de afslankslippers de gevolgen heeft die in de uiting worden genoemd, met als resultaat dat men zienderogen afvalt en snel het ideale gewicht bereikt, zoals in de uiting wordt gesteld.  Voorts vormt het bericht van 28 april 2007 op de website van VARA KASSA, dat bij het verweer is overgelegd, waarin sprake is van een dame die de slippers 4 weken droeg en ongeveer 5 kilo afviel, onvoldoende grondslag voor de mededeling “Succesvol getest door TV-Programma KASSA!”. Misleidend, oneerlijk.

*****

10. RCC 14 mei 2008 (dossiernummer: 2008/08.0125)

sdSamenvatting reclame-uiting: uiting van Gustavsson Vandermark Orthomoleculair Laboratorium op de website http://www.slimmingdrops.nl waarin onder andere staat: “revolutionaire afslankdruppels”, “Slimming Drops stimuleert de vetverbranding, optimaliseert de spijsvertering en vermindert de opname van vet door het lichaam. Maar- en dat is de crux- het bevat tevens extracten die het energieniveau van het lichaam stimuleren en de stofwisseling reguleren” en “Het product is gebaseerd op de laatste wetenschappelijke inzichten”.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: Adverteerder heeft geen wetenschappelijke artikelen overgelegd ter onderbouwing van de stellingen: “revolutionaire afslankdruppels” en “Slimming Drops stimuleert de vetverbranding, optimaliseert de spijsvertering en vermindert de opname van vet door het lichaam. Maar- en dat is de crux- het bevat tevens extracten die het energieniveau van het lichaam stimuleren en de stofwisseling reguleren”. Adverteerder heeft slechts enige samenvattingen van artikelen overgelegd, waarin met betrekking tot een aantal ingrediënten voorzichtige conclusies staan die niet met adverteerders stellingen in de uiting overeenkomen. Misleidend, oneerlijk.

*****

Platte Aarde conferentie

by 257 Comments

Het lijkt opeens weer hip: het idee dat de Aarde stiekem toch plat is. Een paar maanden terug moest Neil deGrasse Tyson nog wat bijles geven aan rapper B.o.B. die meende overtuigend bewijs te hebben voor het bestaan van een samenzwering van alle ruimtevaartorganisaties die ons al decennia lang bij de neus nemen met gephotoshopte plaatjes van de Aarde uit de ruimte. Maar deze rapper staat niet alleen, er is een hele Flat Earth-beweging. En from all over the globe vanuit alle hoeken(?) van de wereld komen ze op 2 en 3 juli naar Egmond aan Zee voor een conferentie.

Die Flat Earth-theorie, hoe ziet die er uit? Op de website www.deaardsewaarheid.com staat het allemaal uitgelegd in min of meer begrijpelijk Nederlands. Er komt natuurlijk heel wat bij kijken om alle verschijnselen die we gewend zijn te verklaren met het traditionele model van een bolvormige Aarde die om de zon draait en een Maan die weer om de Aarde beweegt, kloppend te krijgen met een platte Aarde. In het kort zit het zo volgens de Flat Earthers: de wereld is een schijf, de noordpool ligt in het midden en de rand wordt gevormd door de ijsmassa’s van Antarctica. Het ziet er verdacht hetzelfde uit als op de logo’s van organisaties als de Verenigde Naties.

Waar Eratosthenes in de derde eeuw voor het begin van onze jaartelling met zijn beroemde schaduwmeting al afleidde dat de Aarde een omtrek heeft van ongeveer 40.000 km, zien de Flat Earthers een andere mogelijkheid. Eratosthenes ging immers uit van een bolvormige Aarde en een Zon die zo ver weg staat, dat diens stralen als evenwijdig op Aarde vallend verondersteld mogen worden. Als je echter uitgaat van een platte Aarde, kun je op grond van het experiment met dezelfde data ook afleiden dat de Zon maar een kilometer of 50 in doorsnede is en op slechts 5000 km boven het Aardoppervlak staat. Ja, ja.

Misschien lost dat één probleem op, maar hoe zit het dan met de zwaartekracht aan de rand van de schijf? O, zwaartekracht is ook een illusie … En eb en vloed? Iets met positieve aantrekkingskracht van de Zon en negatieve van de Maan … Zo kunnen we wel alle claims van de Flat Earthers langs gaan, maar het is veel leuker om eerst het volgende filmpje van Michael Stevens (Vsauce) te bekijken, waarin ook de geschiedenis van de Platte Aardebeweging aan de orde komt, en of het tegenwoordig nog wel serieus bedoeld is:

De Flat Earthers hoeven volgens eigen zeggen “geen zaken te bewijzen, wij hoeven alleen maar leugens en onwaarheden aan te tonen.” Op de conferentie zullen de Flat Earthers vermoedelijk toch stevig weerwoord krijgen. Ze hebben zelf Steven Christopher uitgenodigd als spreker, die toch wat problemen heeft met de Platte Aardetheorie. Hij zal ze uitleggen we eigenlijk op de binnenzijde van de wereldbol leven en dat zon en maan in het midden een beetje ronddollen – de Holle Aardetheorie. Het gaat vast gezellig worden in Egmond.

Update 3/10/2016: lees ook het verslag dat Frank Verhoft schreef over de conferentie.

Links