Kloptdatwel?

Tijdens een werkbezoek in Polen deze zomer werd ik gewezen op een fascinerend bericht op een bekend conservatief-katholiek internetblog. Het zou nu wetenschappelijk zijn aangetoond dat het maken van het kruisteken over een hoeveelheid water het aantal ziektekiemen in dat water zou verminderen. Is het slaan van een kruisje dan evenzeer een zaak van antibacteriële hygiëne als van godsvrucht?

Bij wat zoeken op het internet bleek dat verschillende katholieke Poolse blogs hierover in de laatste paar jaar hadden geschreven. Blijkbaar gaat het hier om het soort van wetenswaardigheid waar men in de komkommertijd op terugvalt.

Op zoek naar de bron van dit alles belandde ik bij een bericht dat in 2006 uitging van het Russisch persagentschap Interfax. Een artikel in een wetenschappelijk vakblad blijkt er niet te zijn, maar de fysicus achter dit alles, Angelina Malakhovskaja, beschrijft haar ontdekkingen in een boek: “Hoe Manifesteren zich de Geneeskrachtige Eigenschappen van Heilig Water, Oosters-Orthodox Gebed en het Kruisteken?”

Volgens deze laatst gerefereerde webpagina is Angelina Malakhovskaja verbonden aan het Laboratorium voor Medisch-Biologische Technologie aan het Wetenschappelijk Onderzoeksinstituut voor Geneeskunde in Industrie en Zeevaardij in Sint Petersburg. Dit laboratorium bestaat inmiddels niet meer, maar op webarchive wordt duidelijk dat men zich aldaar bezig hield met vage zaken als bioresonantie en kwantumfysiotherapie. Verder blijkt dat Angelina lid is van de Vereniging van Oosters-orthodoxe Wetenschappers in Rusland.

Ontsmettend en Vertroebelend

Angelina en haar medewerkers namen water uit een waterput, uit een vijver en uit een rivier. Het maken van een kruisteken zou de hoeveelheid bacteriële ziektekiemen in het water doen afnemen met een factor 7, 10, 100 of zelfs 1000. Wanneer echter het kruisteken zou worden gemaakt door een ongelovige, dan zou het effect zo’n 10% minder zijn.

Het kruisteken heeft te maken met “Het Licht.” En daarom zouden dus ook de optische eigenschappen van water veranderen na het maken van het kruisteken. De claim is nogal bizar en exotisch: voor een klein interval in het ultraviolette deel van het spectrum zou de optische dichtheid van het water toenemen. Bij een kruisteken van een gewone gelovige zou het om een toename met een factor 1½ gaan. Maar wanneer het kruisteken door een geestelijke zou worden gemaakt, dan zou de factor 2½ zijn.

De term “optische dichtheid” is net zo ongebruikelijk als dat hij vaag is. Soms wordt de term gebruikt voor de brekingsindex. Soms ook wordt hij gebruikt voor de absorptiecoëfficiënt. Met de brekingsindex gaat het over de mate waarin een lichtstraal wordt afgebogen wanneer hij van het ene medium naar het andere gaat. Dit is standaard middelbare-schoolstof. De absorptiecoëfficiënt geeft aan welk percentage van een lichtstraal door een materiaal wordt geabsorbeerd als de lichtstraal door een meter van dat materiaal gaat. Vaak worden brekingsindex en absorptiecoëfficiënt gecombineerd in één zogenaamd complex getal.

Na enig zoeken ontdekte ik dat het met het magische interval van Angelina gaat om golflengten tussen de 200 nm en 240 nm. Het symbool “nm” staat hier voor nanometer. Een nanometer is een miljardste deel van een meter. Zichtbaar licht beslaat het interval tussen ruwweg 400 nm (paars licht) en 700 nm (rood licht). Ultraviolet licht is niet zichtbaar en heeft een kleinere golflengte dan zichtbaar licht.

Die factor van 2½ klinkt wellicht indrukwekkend, maar het betekent vrij weinig indien het met die optische dichtheid om de absorptiecoëfficiënt gaat. Voor licht van 200 nm is de absorptiecoëfficiënt ongeveer één. Die factor van 2½ betekent dus dat een centimeter water 97,5% procent doorlaat i.p.v. 99% (zie hier).

Mocht het met die optische dichtheid om de brekingsindex gaan, dan zou die moeten toenemen van 1,4 (de “normale” waarde die in de literatuur gegeven wordt) tot 3,5 na een kruisteken van een clericaal. De brekingsindex van een medium geeft ook aan met wat voor factor de lichtsnelheid omlaag gaat wanneer licht vanuit de lucht het betreffende medium binnen gaat. Die 2½ betekent dus dat de lichtsnelheid in water zou afnemen met een factor 3,5 i.p.v. 1,4 wanneer dit ultraviolet licht van lucht naar water zou gaan.

Het moet worden opgemerkt dat het, vanuit religieus perspectief gezien, eigenlijk een beetje vreemd is dat het kruisteken een absorptiecoëfficiënt en/of brekingsindex doet toenemen. Stel dat het met de optische dichtheid om de absorptiecoëfficiënt gaat. Toenemende absorptie van licht betekent dan dat het kruisteken niet een lichtende, maar juist een vertroebelende werking heeft. Wanneer het met die optische dichtheid om de brekingsindex gaat, dan houdt een toename met een factor 2½ in dat, na het kruisteken, “Het Licht” zich voortbeweegt en verspreidt met een snelheid die een factor 2½ lager is.

Welk Kruisteken?

In veel van de blogartikelen wordt nog gemeld hoe Angelina’s onderzoek aangetoond zou hebben dat het belangrijk is dat men het betreffende kruisje slaat op een correcte en serieuze manier. Een foutief of achteloos geslagen kruisje zou geen effect hebben.

Hier lopen we tegen intra-christelijk conflictmateriaal aan. Zoals hiernaast geïllustreerd hebben de katholieke kerk en de oosters-orthodoxe kerk verschillende rituele kruistekens.

In 2008 wordt op een Servische blog aan het eind nog eens flink benadrukt hoe Malakhovskaja’s heilzame effecten uitsluitend plaatsgrijpen wanneer de oosters-orthodoxe gebarenvolgorde nauwgezet in acht wordt genomen. Indien alleen het oosters-orthodoxe kruisteken het wonderbaarlijke effect heeft, dan zullen de katholieke hand- en armgebaren van de Polen dus geen enkel effect hebben. Het is tragisch dat de katholieke Poolse blogosfeer dit collectief over het hoofd heeft gezien.

Over Angelina en haar “Boek”

Bij het googelen van de naam Angelina Malakhovskaja vond ik tientallen pagina’s met artikelen over de magie van het kruisteken. De artikelen waren in het Roemeens, Pools, Hongaars, Servo-Kroatisch en Engels. Andere transcripties van de naam (Malakhovskaya, Malahovskaja, Malahovska) leidden tot een soortgelijke opbrengst. Wat ik niet aantrof waren wetenschappelijke artikelen waarop Angelina Malakhovskaja auteur of medeauteur was. Dat is vreemd wanneer het gaat om iemand die aan een wetenschappelijk instituut werkt of werkte. Ik had ook het boek graag eens ingekeken en het eventueel zelfs willen bestellen. Maar helaas, ook m’n gegoogel op de titel van het boek leverde niets op.

Je hoeft geen pathologische skepticus te zijn om bij dit alles nattigheid te gaan voelen – in figuurlijke zin dan.

Anna Ochab-Marcinek onderhoudt een blog “de jonge fysicus” en ook zij had al eens geschreven over Angelina’s bevindingen en de proliferatie ervan buiten Rusland. Omdat het Russisch een ander alfabet hanteert, verschijnen Russische websites niet wanneer je met de gebruikelijke Latijnse letters googelt. Met Anna’s hulp vond ik een aantal Russische websites die veel verhelderden.

In december 2010 schreef Grigori Tarasjevitsj een heel kritisch artikel: “Kan de oosterse orthodoxie bacteriën doden?” De ondertitel van het artikel laat aan duidelijkheid niets te wensen over: “De auteur van een spectaculaire ontdekking blijkt een bedriegster te zijn.” Tarasjevitsj belde uiteindelijk met het hoofd van het lab waar Angelina gewerkt zou hebben. Aan het eind van het artikel staat te lezen: Ik slaagde erin het GSM nummer te bemachtigen van de directeur van het laboratorium waar Angelina volgens de pers werkte. Hij was toen net op vakantie in de Tver Regio, maar hij had geen bezwaar tegen het maken van een roaming call en was bereid commentaar te geven op het unieke onderzoek van z’n medewerkster: – Wat? Angelina Malakhovskaja? Die heeft nooit bij ons gewerkt, hoewel ze zich overal voordoet als medewerkster van ons laboratorium. Ze brengt alleen schande over ons instituut. Ik ken haar. Een hele opdringerige dame. Ze heeft wat onderzoek gedaan, maar is nooit tot enig resultaat gekomen. Water is een interessant onderwerp, maar wat Malakhovskaja beweert, dat heeft niets met wetenschap te maken. Weet U, ik heb de indruk dat ze … nou ja, ik heb eigenlijk geen recht om daarover iets te zeggen. Ik ben tenslotte geen psychiater.

Op een blog uit 2013 van de “tech-nomade”  stonden een aantal ingescande pagina’s uit Angelina’s boek. Het was hier dat ik voor het eerst zag dat het magische interval in het ultraviolette spectrum ligt tussen 200 nm en 240 nm. Hier werd me ook onmiddellijk duidelijk waarom het boek zo moeilijk te vinden was geweest op het internet. Het is weinig meer dan een eenvoudige gestencilde brochure.  Verder blijkt er nog een YouTube video te zijn waarop Angelina voorleest uit haar brochure en nadere uitleg verschaft.

De Hoedanigheid van een Wonder

Voor wie filosofisch is ingesteld geeft Angelina’s werk veel stof tot nadenken. De titel van de voornoemde YouTube video is Een druppel heilig water creëert een wonder. Ook op de ingescande pagina’s trof ik het Russische woord voor “wonder” aan.

De Schotse filosoof David Hume heeft in de 18^de eeuw geprobeerd nauwkeurig te omschrijven wat, vanuit wetenschappelijk perspectief, een wonder precies is. Met een wonder moet het gaan om een breken van natuurwetten. Indien dat niet het geval is, dan hebben we gewoon te maken met de gangbare praktijk.

Een steen die omlaag valt vormt de gebruikelijke en voorspelbare gang van zaken. Een steen die omlaag zou moeten vallen en zonder aanwijsbare reden blijft zweven, dat zou een wonder zijn. Maar stel dat je omstandigheden vindt waaronder die steen altijd blijft zweven en dat de zweeftoestand van die steen zodoende reproduceerbaar is.  Dat zweven is dan niet langer wonderbaarlijk. Wonderbaarlijk zou het dan wederom zijn wanneer de steen zou vallen onder omstandigheden waaronder hij eigenlijk zou moeten zweven.

Angelina Malakhovskaja pretendeert een reproduceerbaar effect ontdekt te hebben. Het woord “wonder” dient dan dus niet langer gebruikt te worden.

En welbeschouwd behoort er in de gehele wetenschap geen plaats te zijn voor het begrip “wonder.”

Vijfde Colonne

We hebben op kloptdatwel.nl al eens eerder met dit soort research te maken gehad. Zo was er eens bericht over Algerijns onderzoek dat zou aantonen dat kippen die geslacht zijn onder het uitspreken van islamitisch gebed gezondere kippenboutjes opleveren. Het is moeilijk om je bij zulk onderzoek aan de indruk onttrekken dat het gaat om een broddelhuwelijk tussen geloofsijver en klungelwetenschap. Angelina’s project doet me enigszins denken aan de agronoom Gladysjev uit het boek “De Merkwaardige Lotgevallen van Soldaat Ivan Tsjonkin” van Vladimir Vojnovitsj. De gepassioneerde Gladysjev wil aardappelen en tomaten met elkaar kruisen zodat er een plant ontstaat waar aan de bovenkant tomaten aan groeien en aan de onderkant aardappelen.

Angelina Malakhovskaja, de Algerijnse wetenschappers en de katholieke Poolse bloggers zullen zeker het gevoel hebben dat ze stichtend werk doen en dat hun resultaten mensen inspireren tot hernieuwde godvruchtigheid. Maar er is goede grond om vrezen dat deze pogingen om wetenschap en godsdienst te verzoenen juist averechts zullen werken.

Met religieus ritueel gaat het i.h.a. om risico’s, ongemakken en opofferingen die men zichzelf aandoet zonder dat er een rationele verklaring is voor een opgeleverd nut ervan. Besnijdenis, gebed, niet fietsen op zondag, vastenmaand, duit-in-het-zakje, bedevaart, etc. zijn namelijk investeringen in de BV God; investeringen die worden gedaan in de veronderstelling dat hiermee de gunst van een bovennatuurlijke macht wordt bewerkstelligd. Juist door je aan een ritueel te houden zonder dat zo’n ritueel een logisch beredeneerd nut heeft, druk je uit dat je een macht erkent die boven het wereldse uitgaat. Met Angelina’s bewering dat het maken van het kruisteken zoiets is als het poetsen van je tanden, een kwestie van antisepsis en een investering in je gezondheid dus, ondermijn je het geloof in een beïnvloedbare bovennatuurlijke macht. In dat geval hoeft er bij de rituele geloofshandelingen niets meer “geloofd” te worden.

De uitholling van het geloof van binnen uit – dat is eigenlijk wat Angelina Malakhovskaja, de katholieke Poolse bloggers en de Algerijnse wetenschappers doen. Zonder het te weten vormen ze de vijfde colonne voor de Richard Dawkins Foundation.