Kloptdatwel?

Search Results for: homeopathie

BREKEND: Trump wil homeopathie invoeren

by 124 Comments

BREKEND: Trump wil homeopathie invoeren 1Volgens insiders gaat de aanstaande president van de VS, Donald Trump, de Obamacare niet afschaffen, maar wel flink bezuinigen op de kosten. Hij wil de dure medicijnen vervangen door homeopathie. Op die manier komt hij tegemoet aan de wensen van heel veel Clintonaanhangers (zie ook hier). De medicatie van eerste keus moet homeopathie worden. Pas als na zes maanden blijkt dat die niet helpt, mag de Obamacare-gebruiker ook zogenaamd reguliere middelen declareren.

Gistermiddag zinspeelde Trump daar al op in een tweet (rechts),trumphomeotweet

Voor lijders aan zogeheten Wakefield-autisme zou homeopathie zelfs de enige optie worden.

onering
The One Quackery to Rule Them All

Commentaren van de American Medical Association zijn nog niet bekend, maar de bekende blogger en oncologische chirurg David H. Gorksi van Science Based Medicine bleef bij zijn visie dat ‘Homeopathy is The One Quackery to Rule Them All.’ Toonaangevend homeopaat Dana Ullmandana-ullman (rechts) daarentegen zei dat homeopathie nu eindelijk tot haar recht zou komen.

Diverse organisaties hebben protest aangetekend. Zo vindt de National Ayurvedic Medical Association dat Trump zich niet houdt aan het Eerste Amendement op de grondwet. De overheid mag niet het ene geloof voortrekken boven het andere. Bestuurslid Karta Purkh Singh Khalsa, DN-C, RH, CC (foto rechts)kp_khalsa van de NAMA zei: ‘Waarom zou lood gekookt in koeienpies niet net zo heilzaam zijn als Plumbum 30C? De Ayurveda is bovendien veel ouder dan de homeopathie. Ze dateert uit het stenen tijdperk en dat is op zich een garantie voor kwaliteit.’ Ook de chiropractors protesteren: ‘Chiropraxie is veel moderner dan homeopathie. chirobabyBovendien werkt homeopathie in het geheel niet, in tegenstelling tot het rechtzetten van wervels, waarmee wel tweehonderd vaak voorkomende aandoeningen, zoals koude voeten, impotentie en dyscalculie meteen genezen kunnen worden. En voor baby’s is het kraken van ruggetjes ideaal!’

Wetenschapsfraude, doping en homeopathie

by 7 Comments

Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Klaas Jaarsma
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Klaas Jaarsma

De recente onthullingen van de naar de VS uitgeweken Russische antidoping expert Grigori Rodtsjenko brachten bij mij een krachtig sentiment du déjà vu te weeg. Het nachtelijke gesjoemel met de urinemonsters via een geheime opening in de muur tussen het antidoping lab en het naastgelegen gebouw van de geheime dienst in Sotsji vertoont sterke overeenkomsten met de malversaties die in 1988 te Parijs plaatsvonden in een tot dan toe onbesproken instituut voor immunologie van de universiteit van Parijs.

Daar uitgevoerd onderzoek door o.a. Davenas en Benveniste werd gepubliceerd in Nature en de kern ervan was dat in een reageerbuis biologische effecten op bepaalde witte bloedcellen konden worden opgewekt met sub Avogadro verdunde anti IgE antilichaam oplossingen. Homeopaten juichten deze bevindingen toe- eindelijk een plausibel werkingsmechanisme voor homeopathie! – maar de redactie van Nature had direct al haar twijfel uitgesproken en geëist dat de Fransen hun experiment zouden herhalen onder toeziend oog van drie beroemde skeptici. Aldus geschiedde en toen elke mogelijkheid tot fraude (de skeptici zagen vreemde dingen in het logboek en het vermoeden bestond dat er ‘s nachts in dat logboek was geknoeid) was weggenomen, toen bleken de resultaten niet reproduceerbaar. Het ‘geheugen van water’ bleek toch tegen te vallen.

Benveniste, Davenas en hun instituut (INSERM) raakten aan lager wal, verloren hun financiering en gingen later nog mallere dingen beweren. Overigens heeft water toch wel een geheugen, zo liet de Nijmeegse fysicus Sijbrand de Jong mij laatst weten. Hij stelde: ‘O.a. Huib Bakker (Amolf)/Mischa Bonn, (MPI fuer Polymerforschung) hebben daar onderzoek naar gedaan. Dat is ook gereproduceerd. Overigens betekent dat voor eventuele homeopathische werkzaamheid helemaal niets. De effecten zijn te klein en de tijdschalen zodanig (picoseconden !) dat het vullen van een potje al veel te lang duurt.’

De Russische atleten die tijdens de Olympische Winterspelen te Sotsji zoveel medailles haalden zouden een drietal anabole steroïden hebben gebruikt: metenolone, trenbole en oxandrolone. De Leidse farmacoloog Adam Cohen, die veel over doping publiceert, heeft zich voor zo ver mij bekend nog niet uitgelaten over de werkzaamheid van deze middelen. Hij is skeptisch over de werkzaamheid van veel gebruikte dopingmiddelen zoals EPO en voedingssupplementen. Veel topsporters geven waarschijnlijk kapitalen uit aan EPO en andere nutteloze middelen als vitamines, eiwitdrankjes, creatine en mineralen. Van serieuze gerandomiseerde trials met deze middelen is nooit sprake geweest. Medisch-ethische bezwaren hebben daarbij uiteraard een beslissende rol gespeeld.

In 2012 publiceerden Cohen c.s. een verrassend artikel over EPO in het British Journal of Clinical Pharmacology, waaruit bleek dat het spul niet aantoonbaar prestatie-verhogend is. Insiders als de Leuvense inspanningsfysioloog Peter Hespel zijn ook van mening dat anabole steroïden nauwelijks werken als ze geïsoleerd worden gebruikt (zie ook eos wetenschap).
In combinatie met training is het effect overigens wel onomstreden. De spiermassa neemt dan zeer snel toe. Een fraai artikel waarin dat ten overvloede nog eens werd bevestigd verscheen enkele jaren geleden in het NTvG. Daarin staat een hele serie wereldrecords uit de atletiek vermeld die, we spreken 2008, sinds 1988, het jaar van de invoering van de strengere dopingcontroles, nooit meer verbeterd waren. Oost-Duitsland grossierde hierin en dat land lijkt nu in het hedendaagse Rusland een waardige opvolger te hebben gevonden. Benveniste heeft dit alles niet meer mee mogen maken: hij overleed in 2004.

Homeopathie en placebo

by 81 Comments

Homeopathische middelen werken niet beter dan een placebo. De wetenschap is daar eigenlijk al lang over uit, maar homeopaten houden vol dat dat niet het geval is. Toch kunnen ook zij er moeilijk omheen dat placebo-effecten een rol spelen in hun praktijk. Niet zo verwonderlijk dat sommige homeopaten ook geïnteresseerd zijn in wat die placebo-effecten nu eigenlijk zijn en wat die kunnen bewerkstelligen. Marieke Diemeer studeerde in december 2015 af aan de ‘Hogeschool’ Hippocrates als klassiek homeopaat en schreef daarvoor een scriptie over dit onderwerp.

homeopathie-placebo-scriptie-Marieke-DiemeerHaar begeleider, homeopathisch farmaceut Martin Dicke, zette de scriptie op de website van zijn Hahnemann Apotheek. De scriptie is helemaal niet onaardig en geeft best een goed beeld van wat er allemaal speelt rondom placebo-effecten. De volgende zinnen uit de scriptie geven volgens mij in het kort weer hoe ze in de homeopathie tegen het placebo-effect aankijken. Eigenlijk is het hetzelfde, maar toch net anders.

Het resultaat van de stimulatie van de lichaamseigen apotheek (ofwel het in gang gezette zelfgenezend vermogen), is het placebo-effect. Homeopathie stimuleert ook het zelfgenezend vermogen, maar doet dit op een andere manier, namelijk met een energetische prikkel. (p. 43)

En dan het ‘stofzuigersnoerprincipe’, een metafoor bedacht door Roel van Wijk:

Van Wijk legt dat uit we allemaal de handige vinding kennen dat als we het snoer van een stofzuiger hebben uitgetrokken, we er een klein rukje aan moeten geven om het weer op te laten winden. Dit staat model voor het zelfherstel: als het oprollen stagneert, dan moet je niet het snoer in de stofzuiger willen duwen, maar juist het snoer een klein rukje in de verkeerde richting geven, zodat het zichzelf weer oprolt. Met homeopathie geef je dit kleine rukje en hiermee wordt het zelfgenezend vermogen in gang gezet. Het placebo-effect is ook zo’n in gang gezet oprolmechanisme, alleen wordt het rukje niet gegeven door een homeopathisch geneesmiddel, maar door de factoren die het placebo-effect versterken. (p. 44)

De conclusie van de scriptie is niet eens zo verwonderend:

Concluderend kan gesteld worden, dat men in de homeopathische praktijk dus nog beter gebruik kan maken van het placebo-effect door:
– de verwachting en het vertrouwen van de patiënt te vergroten;
– overtuigd te zijn van de eigen behandeling;
– een warme, empathische benadering te hanteren;
– aandacht te hebben voor de uiterlijke kenmerken van het homeopathisch geneesmiddel. (p. 53)

Dit geldt voor reguliere zorg ook, we hoeven alleen de woordjes ‘homeopathische’ en ‘homeopathisch’ te schrappen. Lees ook Schijn doet wonderen – De geneeskracht van placebo’s van Rob Nanninga uit Skepter 15.4 (2002).

Anders dan placebo-effect?

Waarom denken homeopaten dat de effecten van (het voorschrijven van) hun remedies (gedeeltelijk) los staan van deze algemene placebo-effecten, dat ze dus een toegevoegde waarde hebben? Die vraag komt in de scriptie ook aan de orde. In het hoofdstuk Discussie geeft Diemeer eerst met een voorbeeld aan waarom het voor homeopaten van belang zou moeten zijn om over placebo-effecten na te denken:

Want stel, dat een patiënt tijdens het vervolgconsult een aantal kleine verbeteringen zou aangeven, dan zou een homeopaat die rekening houdt met het placebo-effect kunnen concluderen dat de verbeteringen het gevolg zijn van het placebo-effect en niet van het homeopathisch geneesmiddel; hij/zij zou dan derhalve een ander homeopathisch geneesmiddel voorschrijven. Een homeopaat die niet het placebo-effect in zijn of haar achterhoofd houdt, zou de verbeteringen kunnen duiden als gevolg van het homeopathisch geneesmiddel en daarom bij datzelfde homeopathisch geneesmiddel blijven. Mogelijk leidt onderschatting van het placebo-effect tot een overschatting van het effect van het homeopathische geneesmiddel. (p. 55-56)

In een enquête stelde Diemeer echter vast dat nog geen derde van de klassieke homeopaten regelmatig stilstaat bij dit soort vragen en een ruime meerderheid ziet ook niets in nascholing op dit terrein. Daarna komt ze toe aan de vraag waarop critici van homeopathie graag een helder antwoord zouden vernemen van homeopaten:

De vraag die hierbij rijst, is of we überhaupt een onderscheid kunnen maken tussen het placebo-effect en het effect van het homeopathisch geneesmiddel. Beide zijn inmiddels [sic,  immers?] het in gang gezette zelfgenezend vermogen, alleen de manier waarop dit zelfgenezend vermogen is aangestuurd is anders. Vithoulkas stelt dat genezingen door het homeopathische geneesmiddel zich onderscheiden van het placebo-effect door middel van diverse parameters, zoals het terugkeren van oude symptomen. Maar is dit waar? Is het terugkeren van oude symptomen kenmerkend voor de homeopathie, of is het een teken van zelfherstel en zien we dit vaak in de homeopathie, omdat deze geneeswijze bij uitstek geschikt is het zelfgenezend vermogen aan te zetten?
Dezelfde vraag kun je stellen over de beginverergering. Is dit een kenmerk van de homeopathische genezing, of past het bij het in gang gezette zelfgenezend vermogen en kun je het dus ook waarnemen bij het placebo-effect? Allemaal vragen waar we nog geen antwoord op hebben, maar die zeer de moeite waard zijn om te onderzoeken, omdat het ons meer kan leren over wat genezing nu eigenlijk is. Een mogelijkheid om dit te onderzoeken is door na te gaan of andere geneeswijzen die het zelfgenezend vermogen stimuleren, ook gepaard gaan met de terugkeer van oude symptomen en het optreden van een beginverergering. (p.56)

Uitgebreider komt dit aan de orde in Hoofdstuk 5. Daarin beschouwt ze de opvattingen van een aantal bekende homeopaten over het placebo-effect in relatie tot homeopathie. Maar daar komt eigenlijk verrassend weinig uit naar voren, zoals Diemeer constateert.

Bekende homeopaten over het placebo-effect

De grondlegger van de homeopathie, Hahnemann, blijkt zelf regelmatige placebo’s te hebben voorgeschreven. Een reden om dat te doen, was dat veel patiënten gewend waren om regelmatig medicijnen in te nemen, dagelijks of zelfs ieder uur. Als die wens niet paste in het homeopatisch voorschrift, dan werd die behoefte dus bevredigd met placebo’s die tussendoor genomen werden. Ook gaf Hahnemann wel een placebo als hij bij het veranderen van een remedie – omdat een eerder voorgeschreven middel niet het gewenste effect bleek te hebben – er nog niet uit was welk dan het meest geschikt was. Diemeer verwijst hiervoor naar een artikel van Robert Jütte in Homeopathy (2014).

Vithoulkas is een andere belangrijke homeopaat. In zijn boek The Science of Homeopathy trof Diemeer niets aan over placebo’s. Wel kon zij wat halen uit een aantal interviews die Vithoulkas heeft gegeven. Zo had hij ooit gesteld: ‘The mechanism of action of both the “placebo effect” and the “homeopathic similimum” are the same’ en werd daar later op bevraagd. Het mechanisme is dan wel hetzelfde, maar volgens Vithoulkas is de uitwerking toch net wat anders. Naast een placebo zou ook geloof in God wel zelfheling in gang kunnen zetten in bijzonder omstandigheden, maar het werkt niet altijd. En als er dan toch terugval optreedt, zou er niets meer aan te doen zijn. Met homeopathie zou je dat risico niet lopen. Een genezing door homeopathie zou zich onderscheiden van zelfgenezing bij placebo door het ‘terugkeren van oude symptomen’. Hoe we dat precies moeten zien, wordt helaas niet uitgelegd in deze scriptie.
Die interviews met Vithoulkas zijn overigens het lezen waard, hij neemt daarin duidelijk afstand van ‘moderne’ homeopaten die ook met profylactische homeopathie werken en middelen die gemaakt worden door woorden op papiertjes te schrijven en die onder een glas water te leggen. Van remedy-makers zal hij ook wel niets moeten hebben. Op Kloptdatwel? kennen we hem van het toekennen van zijn prijs voor het beste artikel aan de biggenstudie uit Wageningen.

Tenslotte de Indiase homeopaat Sankaran. Die komt volgens Diemeer eigenlijk niet verder dan de retorische vraag: ‘Is het mogelijk om een placebo-effect bij dieren te hebben?’. Die vraag zullen homeopaten waarschijnlijk het liefst als vanzelfsprekend met ‘nee’ beantwoord zien. Maar dat is gewoon niet zo. De schrijfster van deze scriptie geeft hier geen expliciet oordeel over de vraag van Sankaran, maar eerder in haar scriptie (paragraaf 2.1.2.1) beschrijft ze dat die placebo-effecten bij dieren o.a. kunnen optreden door conditionering. Observer bias laat ze voor zover ik kon nagaan nog buiten beschouwing.

Iemand die wat objectiever tegen de verzamelde literatuur en ander gegevens aankijkt, zou op grond daarvan waarschijnlijk concluderen dat homeopaten bepaald geen overtuigend verhaal hebben wanneer ze stellen dat effecten van de toediening van homeopathische middelen anders zijn dan die je kunt verwachten van het voorschrijven van placebo’s. Het is echter niet zo verrassend dat iemand die wil gaan werken als klassiek homeopaat die logische conclusie omzeilt door te stellen dat het gaat om ‘Allemaal vragen waar we nog geen antwoord op hebben’.

Marieke Diemeer werkt intussen als zelfstandig klassiek homeopaat naast een baan als verpleegkundige in een ziekenhuis.

Eerder besprak ik een andere scriptie van iemand die de opleiding tot klassiek homeopaat afrondde. Die betrof een geneesmiddelproef met vuurkoraal. 

Reclame Code Commissie: Homeopathie

by 2 Comments

Door de Duitser Samuel Hahnemann (1755-1843) bedachte behandelwijze die is gebaseerd op het similiaprincipe: het gelijkende geneest het gelijkende. Beter bekend vanwege het feit dat homeopathische middelen doorgaans zo extreem verdund zijn dat er geen molecuul van de uitgangsstof meer in te vinden is. Homeopaten noemen dit potentiëren en menen dat het schudden na het verdunnen essentieel is. Skeptici menen dat dit soort zinloze rituelen de homeopathie alleen maar belachelijker maken.

Er zijn in de databank 12 uitspraken van de RCC over homeopathie.

Zie ook onder CEASE-THERAPIE.

1. RCC 22 december 2016 (dossiernummer 2016/00693)

Reclame Code Commissie: Homeopathie 2Samenvatting reclame-uiting: reclame voor CEASE-therapie, waarmee door vaccinaties veroorzaakt autisme zou kunnen worden behandeld. Homeopathische profylaxe zou bovendien een alternatief voor vaccinatie zijn. Isaac Golden zou hebben bewezen dat dit net zo’n hoge effectiviteit geeft als een vaccin, c.q. “aantoonbaar net zo’n goede bescherming”.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak Voorzitter RCC: voor zover in de uiting wordt gesproken over “vaccinatieschade” en daarbij de indruk wordt gewekt dat vaccineren kan leiden tot autisme, is de voorzitter van oordeel dat adverteerder een verband suggereert dat feitelijke grondslag mist. De daarmee verband houdende mededeling in de uiting dat adverteerder autisme als gevolg van vaccineren kan behandelen, dient daarom eveneens ongefundeerd te worden geacht. In zoverre is sprake van het bedrieglijk beweren dat adverteerder in staat is ziekten te genezen. Bovendien wordt ten onrechte angst ingeboezemd voor vaccinaties en dat is in strijd met artikel 6 NRC. Adverteerder heeft de mededelingen over de nadelen van reguliere vaccinatie respectievelijk de effectiviteit van zijn homeopathische profylaxe niet (in de vereiste mate) onderbouwd, waardoor deze niet als juist kunnen worden beschouwd. Adverteerder heeft slechts naar zijn website verwezen waar volgens hem voorbeelden van de werking van homeopathische profylaxe zijn te vinden. De mededelingen worden als bedreiging voor de lichamelijke volksgezondheid aangemerkt.

Samenvatting uitspraak RCC: het lag op de weg van adverteerder om aan te tonen dat er een oorzakelijk verband is of althans kan zijn tussen vaccineren en autisme. Naar het oordeel van de RCC is adverteerder daarin niet geslaagd. Gegeven het niet vast staan van een verband tussen vaccineren en autisme, is de RCC van oordeel dat er door de in de uiting opgenomen aanprijzing van de CEASE-therapie in geval van autisme als gevolg van vaccineren, sprake is van een bedrieglijk beweren dat een product een ziekte kan genezen. Bovendien is de RCC van oordeel dat de uiting, waarin “autisme” als vaccinatieschade wordt aangeduid, zonder te rechtvaardigen redenen appelleert aan gevoelens van angst als bedoeld in artikel 6 NRC. Het lag op de weg van adverteerder de juistheid van de beweringen over homeopathische profylaxe aan te tonen. Naar het oordeel van de RCC is adverteerder daarin niet geslaagd. De enkele verwijzing door adverteerder naar de bij het bezwaarschrift gevoegde lijst van publicaties vormt onvoldoende grondslag voor bovengenoemde mededelingen. Klager heeft verder gesteld dat er in 2015 ruim 2 miljoen vaccinaties zijn toegediend, resulterend in circa 1500 meldingen van bijwerkingen bij het Lareb, waarvan 130 ‘ernstig’, maar dat geen melding is gemaakt van “overlijden als gevolg van een vaccinatie of permanente hersenbeschadigingen”. Nu de adverteerder het tegendeel beweert, is de RCC van oordeel dat de uiting zonder te rechtvaardigen redenen appelleert aan gevoelens van angst als bedoeld in artikel 6 NRC.

*****

2. RCC 22 december 2016 (dossiernummer: 2016/00690)

Reclame Code Commissie: Homeopathie 3Samenvatting reclame-uiting: in de reclame wordt gerept van “een genezende werking” van homeopathie bij borstkanker. De ziekte van Lyme zou ook met homeopathie te behandelen zijn. Homeoprofylaxe zou vele malen veiliger zijn dan reguliere vaccinaties en bovendien bewezen effectief.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak Voorzitter RCC: De voorzitter acht de kans reëel dat de uiting mensen met borstkanker ertoe kan brengen zich te wenden tot adverteerder in plaats van de reguliere gezondheidszorg in de onjuiste veronderstelling dat adverteerder hen kan genezen. Dat maakt dat de reclame een bedreiging voor de lichamelijke volksgezondheid vormt. Soortgelijke overwegingen heeft de voorzitter ten aanzien van de beweringen over de ziekte van Lyme. De voorzitter acht de kans ten slotte reëel dat de uiting mensen ertoe kan brengen af te zien van reguliere vaccinaties in de veronderstelling dat deze meer voor- dan nadelen hebben [het omgekeerde zal zijn bedoeld, LD], en dat adverteerder hen een beter alternatief biedt in de vorm van homeopathische profylaxe. Adverteerder heeft de mededelingen over de nadelen van reguliere vaccinatie respectievelijk de effectiviteit van haar behandeling echter niet (in de vereiste mate) onderbouwd, waardoor deze niet als juist kunnen worden beschouwd. Ook deze mededelingen zijn een bedreiging voor de lichamelijke volksgezondheid.

Samenvatting uitspraak RCC: Adverteerder gaat er ten onrechte van uit dat de betreffende voorzitter “lid of sympatisant van de Vereniging tegen de Kwakzalverij/Stichting Skepsis” is. Onderbouwing van dat door adverteerder verondersteld gebrek aan onafhankelijkheid van de betreffende voorzitter heeft adverteerder niet gegeven. Niet aannemelijk is dat homeopathie borstkanker kan genezen, dus er is sprake van een bedrieglijk beweren dat een product een ziekte kan genezen. De adverteerder heeft ook niet voldoende aannemelijk gemaakt dat de ziekte van Lyme met homeopathie kan worden genezen. Dat adverteerder meermalen verbetering heeft gezien bij mensen “na” gebruik van homeopathische middelen, betekent nog niet dat die verbetering het gevolg is van het gebruik van homeopathische middelen. Ten slotte lag het op de weg van adverteerder om aannemelijk te maken dat homeoprofylaxe de in de uiting gestelde werking heeft. Ook in de onderhavige bezwaarprocedure heeft adverteerder dat niet gedaan. De enkele verwijzing naar onderzoeken van Isaac Golden, die bovendien zijn betwist door de klager, is onvoldoende. De uitingen zijn misleidend en oneerlijk, maar niet van dien aard dat ze een bedreiging voor de lichamelijke volksgezondheid vormen.

*****

3. RCC 22 december 2016 (dossiernummer: 2016/00689)

Reclame Code Commissie: Homeopathie 3Samenvatting reclame-uiting: CEASE-therapie zou in staat zijn belastende stoffen uit het lichaam te verwijderen, waardoor onder andere autisme behandeld zou kunnen worden. Homeopathische profylaxe wordt gepresenteerd als “het alternatief voor vaccinatie”, “net zo effectief als een vaccin” en “een bewezen werkzame manier om je kind toch te beschermen”.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak Voorzitter RCC: het lag op de weg van de adverteerder om de geclaimde effectiviteit van de homeopathische profylaxe [bedoeld was CEASE-therapie, LD] aannemelijk te maken. Dat heeft de adverteerder echter niet gedaan. De voorzitter acht de kans reëel dat de uitingen over homeopathische profylaxe mensen ertoe kunnen brengen af te zien van reguliere vaccinaties in de onjuiste veronderstelling dat adverteerder hen een volwaardig alternatief biedt. Adverteerder heeft op geen enkele wijze onderbouwd dat van homeopathische profylaxe enige bescherming uitgaat tegen ziekten waarvoor men kan worden gevaccineerd. Om die reden kan niet worden aangenomen dat homeopathische profylaxe in enige mate een alternatief biedt voor reguliere vaccinatie, laat staan dat dit een gelijkwaardig alternatief is. De gevolgen van de keuze voor homeopathische profylaxe in plaats van reguliere vaccinatie zijn dermate ernstig te achten dat de onderhavige uiting een directe bedreiging voor de lichamelijke volksgezondheid inhoudt.

Samenvatting uitspraak RCC: de adverteerder heeft de geclaimde effectiviteit van de CEASE-therapie niet aannemelijk gemaakt. De enkele verwijzing naar homeopathische websites is niet voldoende, de verwijzing naar ervaringen van ouders evenmin. Aldus is sprake van bedrieglijk beweren dat een product ziekten kan genezen. De adverteerder heeft ook niet aannemelijk gemaakt dat homeopathische profylaxe de geclaimde werking heeft. De uitingen zijn misleidend en oneerlijk, maar niet van dien aard dat ze een bedreiging voor de lichamelijke volksgezondheid vormen.

*****

4. Voorzitter RCC 10 oktober 2016 (dossiernummer: 2016/00694)

homeopathie-pillen400x267Samenvatting reclame-uiting: allerhande beweringen over hoe gevaarlijk reguliere vaccinaties zijn en hoe geweldig “Homeoprophylaxis oftewel Homeopathische profylaxe”. Isaac Golden zou hebben aangetoond dat die een bescherming van 89% biedt. Homeopathische profylaxe wordt ook aangeprezen voor reizen naar de tropen. Met CEASE-therapie kunnen mensen met autisme en aanverwante gedrags- en ontwikkelingsstoornissen behandeld worden door het “ontstoren van stressmomenten”.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: de reclame-uiting kan slechts dan aanvaardbaar worden geacht indien wetenschappelijk bewijs bestaat waaruit onomstotelijk blijkt dat reguliere vaccinaties nadelen hebben en dat de aangeprezen homeopathische profylaxe hiervoor een daadwerkelijk alternatief is. Voorkomen dient immers te worden dat mensen besluiten zichzelf of hun kinderen niet te laten vaccineren door niet gefundeerde beweringen in een reclame-uiting. Dit risico doet zich hier voor. De voorzitter acht de kans reëel dat de uiting mensen ertoe kan brengen af te zien van reguliere vaccinaties in de veronderstelling dat deze meer voor- dan nadelen hebben, en dat adverteerder hen een beter alternatief biedt in de vorm van homeopathische profylaxe. Adverteerder heeft de mededelingen over de nadelen van reguliere vaccinatie respectievelijk de effectiviteit van haar behandeling echter niet onderbouwd, waardoor deze niet als juist kunnen worden beschouwd. Derhalve kan niet worden aangenomen dat reguliere reisvaccinaties nadelen hebben en dat homeopathische profylaxe hiervoor een goed alternatief is, zodat de uiting onjuiste verwachtingen wekt. De gevolgen van het voorgaande zijn dermate ernstig te achten, dat de onderhavige uiting in strijd met artikel 4 NRC is, omdat deze een directe bedreiging voor de lichamelijke volksgezondheid inhoudt. Het voorgaande geldt ook voor andere dan reisvaccinaties. De geclaimde effectiviteit van CEASE-therapie is niet aannemelijk gemaakt, waardoor de reclame-uiting ook misleidend en oneerlijk is.

Extra informatie: zie voor homeopathische ‘vaccinatie’ ook dit artikel.

*****

5. Voorzitter RCC 10 oktober 2016 (dossiernummer 2016/00687)

homeopathie-pillen400x267Samenvatting reclame-uiting: klachten ten gevolge van vaccinaties zouden ontstoord kunnen worden en CEASE-therapie zou mogelijk kunnen helpen bij kinderen met autisme. Met homeopathische profylaxe zouden kinderen beschermd kunnen worden tegen infectieziekten. Die zouden net zo effectief zijn als reguliere vaccinaties, “maar zonder alle negatieve gevolgen”. “Ook is de algehele gezondheid van kinderen die met homeoprofylaxe zijn behandeld beter dan met de reguliere vaccinaties”, aldus de adverteerder.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: De onderhavige uiting kan, met het oog op de bescherming van de lichamelijke volksgezondheid, slechts dan aanvaardbaar worden geacht indien wetenschappelijk bewijs bestaat waaruit onomstotelijk blijkt dat reguliere vaccinaties nadelen hebben en dat de aangeprezen homeopathische profylaxe hiervoor een daadwerkelijk alternatief is. Voorkomen dient immers te worden dat mensen besluiten zichzelf of hun kinderen niet te laten vaccineren door niet gefundeerde beweringen in een reclame-uiting. Dit risico doet zich hier voor. De voorzitter acht de kans reëel dat de uiting mensen ertoe kan brengen af te zien van reguliere vaccinaties in de veronderstelling dat deze meer voor- dan nadelen hebben, en dat adverteerder hen een beter alternatief biedt in de vorm van homeopathische profylaxe. In de uiting wordt homeopathische profylaxe eerste keuze genoemd. Adverteerder heeft de mededelingen over de nadelen van reguliere vaccinatie respectievelijk de effectiviteit van haar behandeling echter niet onderbouwd, waardoor deze niet als juist kunnen worden beschouwd. Derhalve kan niet worden aangenomen dat reguliere vaccinaties nadelen hebben en dat homeopathische profylaxe hiervoor een goed alternatief is, zodat de uiting onjuiste verwachtingen wekt. Daarbij neemt de voorzitter in aanmerking dat in de uiting ten onrechte staat dat in Australië de overheid homeoprofylaxe accepteert als een gelijkwaardig alternatief voor het reguliere Australische vaccinatieprogramma. Klager heeft onweersproken en onder bronvermelding gesteld dat deze mededeling niet juist is. De gevolgen van het voorgaande zijn dermate ernstig te achten, dat de onderhavige uiting in strijd met artikel 4 NRC is, omdat deze een directe bedreiging voor de lichamelijke volksgezondheid inhoudt. De bewering dat de adverteerder met ontstoringstherapie Pfeiffer en Lyme kan behandelen is eveneens in strijd met artikel 4 NRC. De uitingen met betrekking tot CEASE-therapie zijn misleidend en oneerlijk.

Extra informatie: zie voor homeopathische ‘vaccinatie’ ook dit artikel.

*****

6. Voorzitter RCC 10 oktober 2016 (dossiernummer 2016/00688)

homeopathie-pillen400x267Samenvatting reclame-uiting: homeopathische profylaxe zou een “wetenschappelijk aangetoond alternatief voor vaccineren” zijn, “gegarandeerd zonder de schadelijke gevolgen van vaccinaties”. Het zou ook een alternatief voor reizigersvaccinaties zijn, bijvoorbeeld tegen gele koorts, malaria of Hepatitis A. De ideale situatie zou zijn dat homeopathische profylaxe eerste keuze is. Tevens reclame voor homeopathische “detoxificatie” of CEASE-therapie.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: De onderhavige uiting kan, met het oog op de bescherming van de lichamelijke volksgezondheid, slechts dan aanvaardbaar worden geacht indien wetenschappelijk bewijs bestaat waaruit onomstotelijk blijkt dat reguliere vaccinaties nadelen hebben en dat de aangeprezen homeopathische profylaxe hiervoor een daadwerkelijk alternatief is. Voorkomen dient immers te worden dat mensen besluiten zichzelf of hun kinderen niet te laten vaccineren door niet gefundeerde beweringen in een reclame-uiting. Dit risico doet zich hier voor. De voorzitter acht de kans reëel dat de uiting mensen ertoe kan brengen af te zien van reguliere vaccinaties in de veronderstelling dat deze meer voor- dan nadelen hebben en dat adverteerder hen een beter alternatief biedt in de vorm van homeopathische profylaxe. In de uiting wordt homeopathische profylaxe eerste keuze genoemd. Adverteerder heeft de mededelingen over de nadelen van reguliere vaccinatie en de effectiviteit van haar behandeling echter niet onderbouwd, waardoor deze niet als juist kunnen worden beschouwd. Derhalve kan niet worden aangenomen dat reguliere vaccinaties nadelen hebben en dat homeopathische profylaxe hiervoor een goed alternatief is, zodat de uiting onjuiste verwachtingen wekt. De gevolgen van het voorgaande zijn dermate ernstig te achten, dat de onderhavige uiting in strijd met artikel 4 NRC is, omdat deze een directe bedreiging voor de lichamelijke volksgezondheid inhoudt. De uitingen over ontstoren en detoxificatie zijn misleidend en oneerlijk, nu niet aannemelijk is dat de adverteerder in staat is de lichamelijke klachten te genezen. Bovendien appelleert de adverteerder zonder te rechtvaardigen redenen aan gevoelens van angst voor voeding met toegelaten additieven.

Extra informatie: zie voor homeopathische ‘vaccinatie’ ook dit artikel.

*****

7. Voorzitter RCC  20 juli 2016 (dossiernummer: 2016/00371)

methode-homeopathique-smallSamenvatting reclame-uiting: klacht richt zicht tegen allerhande claims op een homeopathische website. Homeopathie zou effectief zijn bij de behandeling van kinkhoest, allergieën, hooikoorts, overgangsklachten, ziekte van Lyme, vruchtbaarheidsproblemen enz. enz.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: Nu klager gemotiveerd de juistheid of de eerlijkheid van de hiervoor bedoelde uitingen heeft betwist, ligt het op de weg van adverteerder om voldoende aannemelijk te maken dat haar behandelingen tot de genoemde resultaten (kunnen) leiden. Adverteerder heeft dit nagelaten. Zij heeft volstaan met te verwijzen naar het feit dat haar website is aangepast en in het algemeen te stellen dat er veel wetenschappelijke artikelen beschikbaar zijn waarin de effectiviteit van homeopathie bij veel aandoeningen wordt bewezen boven dat van een placebo. Dit verweer is onvoldoende specifiek. Anders dan adverteerder stelt, kan de wijziging van de uiting verder niet tot het oordeel leiden dat de klacht niet meer “relevant” is. Klager heeft de klacht immers gehandhaafd en bovendien gesteld dat de wijziging ontoereikend is. Ook heeft hij erop gewezen dat adverteerder niet heeft meegedeeld dat de oorspronkelijke uiting onjuist is. De reclame-uitingen zijn misleidend en oneerlijk, en deels in strijd met de Geneesmiddelenwet.

Extra informatie: zie ook dit artikel.

*****

8. Voorzitter RCC 27 juni 2016 (dossiernummer: 2016/00338)

homeopathie-pillen400x267Samenvatting reclame-uiting: pestgedrag zou goed te behandelen zijn met homeopathie. Daarbij worden de middelen Anacardium oriëntale, Lycopodium clavatum 200K, Arum triphyllum LM6 en Cina LM6 genoemd.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: De voorzitter oordeelt dat de in de uitingen aangeprezen middelen worden gepositioneerd als geneesmiddel. Bij de gemiddelde consument wordt immers door de aanprijzingen de indruk gewekt dat deze middelen bepaalde therapeutische eigenschappen hebben bij een ziekte of gebrek, en om die reden door een arts kunnen worden voorgeschreven. Volgens het aandieningscriterium als bedoeld in artikel 1 aanhef en onder b Geneesmiddelenwet dienen de in de uitingen genoemde middelen hierdoor als een geneesmiddel te worden gekwalificeerd. Niet gesteld of gebleken is dat voor de hiervoor genoemde middelen een handelsvergunning is verleend. Om die reden is de reclame-uiting in strijd met het verbod van artikel 84 lid 1 Geneesmiddelenwet en daardoor in strijd met artikel 2 van de Nederlandse Reclame Code (NRC). Tevens is de uiting op grond van het voorgaande in strijd met artikel 4 Code Publieksreclame voor Geneesmiddelen (CPG) 2015.

Extra informatie: zie ook dit artikel.

*****

9. RCC 2 mei 2016 (dossiernummer: 2016/00171)

HomeopathieWaarschuwingsStickerGeenBijWerkingSamenvatting reclame-uiting: iemand met AIDS zou heel goed geholpen kunnen worden met homeopathie. De adverteerder gebruikt daarbij de termen “genezen” en “genezing”.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: Gezien de gemotiveerde betwisting door klager van de mededeling “Iemand met aids kan dus heel goed geholpen worden met homeopathie” in combinatie met de woorden “genezen” en “genezing”, had het op de weg van adverteerder gelegen om aannemelijk te maken dat hetgeen in de uiting wordt gesteld juist is. Naar het oordeel van de RCC is adverteerder daarin niet geslaagd. Volgens de mededeling van adverteerder ter zitting bedoelt hij met “genezen” dat de algemene levenskwaliteit beter wordt, dat klachten verminderen. De RCC acht het echter niet aannemelijk dat de gemiddelde consument de begrippen “genezen” en “genezing”, zoals die in de bestreden uiting worden gebruikt, in deze beperkte zin zal opvatten, ook niet nu onderaan de uiting staat: “Genezen is iets wat stagneert weer in beweging brengen. In beweging zijn is je ont-wikkelen opdat je je bevrijdt van oude ballast en meer jezelf wordt”. Misleidend, oneerlijk.

Extra informatie: zie ook dit artikel.

*****

10. Voorzitter RCC 3 maart 2016 (dossiernummer: 2016/00089)

homeopathie-pillen400x267Samenvatting reclame-uiting: artikel met de kop “’De Homoeopaath’ heeft een echt antwoord op de griep!”. In het artikel staat onder meer dat de jaarlijkse griepprik veel bijwerkingen heeft, gevolgd door “Gelukkig is er ook een homeopathische griepvaccinatie met nagenoeg geen bijwerkingen met als extra voordeel dat het een hogere bescherming biedt dan de reguliere griepprik.” Ook staat er: “Homeopathie heeft een beter antwoord op de griep. De homeopathische vaccinatie is voor iedereen geschikt en geeft een bescherming van meer dan 89 procent. Bij herhaling zelfs meer dan 94 procent. De homeopathische vaccinatie is ook geschikt en beschikbaar voor de ‘gewone man’, die met het huidige inentingsprogramma geen bescherming krijgt aangeboden. Alleen de mensen met een verhoogd risico komen voor inenting in aanmerking. Dat is niet helemaal eerlijk, want griep verstoort menig gezin en bedrijf. Ik vind dat iedereen bescherming verdient.”

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: Nu de “homeopathische griepvaccinatie” wordt aangeprezen voor hetzelfde doel als een reguliere griepprik, te weten het voorkomen van griep, is sprake van de aanprijzing van een (immunologisch) geneesmiddel. Reclame voor geneesmiddelen waarvoor geen handelsvergunning is verleend, is ingevolge artikel 84 lid 1 Geneesmiddelenwet verboden. Niet gesteld of gebleken is dat er in Nederland een handelsvergunning is verleend voor een geneesmiddel dat als homeopathische griepvaccinatie zou werken. De reclame-uiting is dus in strijd met artikel 84 lid 1 Geneesmiddelenwet en daardoor in strijd met artikel 2 NRC respectievelijk in strijd met artikel 4 CPG.

Extra informatie: zie ook dit artikel.

*****

11. Voorzitter RCC 3 maart 2016 (dossiernummer: 2016/00088)

homeopathie-pillen400x267Samenvatting reclame-uiting: Steeds meer mensen worden ziek van de griepprik, door mogelijke bijwerkingen van de griepprik. Gelukkig is er ook een homeopathische griepvaccinatie met nagenoeg geen bijwerkingen met als extra voordeel dat het een hogere bescherming biedt dan de reguliere griepprik. De homeopathische vaccinatie is voor iedereen geschikt en geeft een bescherming van meer dan 89 procent. Bij herhaling zelfs meer dan 94 procent. Bijkomende voordeel van een homeopathische vaccinatie is dat inname met alleen korrels heel eenvoudig is, en de bijwerkingen vrijwel nihil zijn.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak: Nu de “homeopathische griepvaccinatie” wordt aangeprezen voor hetzelfde doel als een reguliere griepprik, te weten het voorkomen van griep, is sprake van de aanprijzing van een (immunologisch) geneesmiddel. Reclame voor geneesmiddelen waarvoor geen handelsvergunning is verleend, is ingevolge artikel 84 lid 1 Geneesmiddelenwet verboden. Niet gesteld of gebleken is dat er in Nederland een handelsvergunning is verleend voor een geneesmiddel dat als homeopathische griepvaccinatie zou werken. De reclame-uiting is dus in strijd met artikel 84 lid 1 Geneesmiddelenwet en daardoor in strijd met artikel 2 NRC respectievelijk in strijd met artikel 4 CPG.

Extra informatie: zie ook dit artikel.

*****

12. RCC 22 december 2015 (dossiernummer: 2015/01086)

methode-homeopathique-smallSamenvatting reclame-uiting: verschillende beweringen ten aanzien van de effectiviteit van homeopathie, o.a. “Homeopathie kan heel goed helpen bij chronische verkoudheid”; “Klassieke homeopathie werkt goed bij chronische verkoudheid”, “Homeopathie biedt veel mogelijkheden voor het succesvol behandelen van chronische verkoudheid en ook bij chronische luchtwegklachten”; “Bij chronische verkoudheid en andere luchtwegklachten kan de homeopathische behandeling, door het herstellen van het zelf genezend vermogen, de weerstand ver­groten”; “Homeopathie kan veel betekenen voor chronische verkoudheid, sinusitis of andere luchtwegproblemen”.

Oordeel: klacht gegrond.

Samenvatting uitspraak voorzitter RCC: In het door adverteerder bedoelde onderzoek wordt door de onderzoekers slechts ingegaan op de werking van homeopathie in het algemeen. Hieruit blijkt derhalve niet dat adverteerder in staat is de in de uiting bedoelde resultaten met haar behandeling te boeken bij chronische verkoudheid. Ook overigens blijkt uit de stukken niet dat adverteerder tot een dergelijk resultaat in staat is. Misleidend, oneerlijk.

Samenvatting uitspraak RCC: geen van de zeven ingediende bezwaren slaagt. De RCC overweegt o.a. dat onder de Nederlandse Reclame Code voor misleiding niet van belang is of er sprake is van opzet of niet. Dat adverteerder als homeopaat lid is van de Nederlandse Vereniging van Klassiek Homeopaten laat onverlet dat de RCC een reclame-uiting van adverteerder misleidend en daardoor oneerlijk kan achten.

Extra informatie: het door de adverteerder bedoelde onderzoek is het beruchte, door homeopaten als “rapport van de Zwitserse overheid” verkochte schotschrift. In bezwaar oordeelde de RCC daarover nog als volgt: “De Commissie heeft nota genomen van de mededeling van klager dat de studie waarop adverteerder zich bij verweer heeft beroepen, anders dan is vermeld in de weergave van het verweer in de beslissing van de voorzitter, niet van “de Zwitserse overheid (Swiss Federal Office for Public Health)” afkomstig is. Deze mededeling geeft de Commissie echter geen aanleiding de gronden van de beslissing van de voorzitter te verbeteren.”

Spreekbeurt, presentatie of werkstuk over homeopathie, ufo’s of gedachtelezen?

by 17 Comments

Spreekbeurt, presentatie of werkstuk over homeopathie, ufo's of gedachtelezen? 5Heb je ooit gegoogeld naar informatie voor een werkstuk of spreekbeurt over bijvoorbeeld homeopathie*? Het merendeel van deze informatie lijkt te komen van homeopaten* zelf. Je moet de informatie dan wel kritisch beoordelen. Vaak is het wat mooier gemaakt dan het daadwerkelijk is. Maar slechts weinig scholen hebben ‘kritisch denken’ op het programma staan. En dat is jammer, want kritisch denken scherpt je verstand en ligt aan de basis van echte wetenschap.

Wanneer je toch op zoek bent naar een bijzonder thema voor je scriptie of spreekbeurt, dan zul je in het onderstaande overzicht veel van je gading vinden. Het is een lijst van onderwerpen van alternatieve, paranormale en pseudowetenschappelijke aard: prima kandidaten om onder de loep genomen te worden. Skepsis, de stichting van Nederlandse skeptici, heeft zich tot doel gesteld vooral kritisch te kijken naar dit soort beweringen en die op hun wetenschappelijke waarde te toetsen. Op Skepsis.nl, SKEPP.be, of Kloptdatwel.nl tref je veel informatie aan die je kan helpen over zulke onderwerpen een werkstuk te maken of spreekbeurt te houden. Of gebruik deze speciale zoekmachine die alleen skeptische sites doorzoekt: Skeptische Zoekmachine.

Voor homeopathie, UFO’s en cold reading geven we alvast een opzet aan voor het maken van een opdracht. Je kunt ze gebruiken als een soort kapstok om je werkstuk, scriptie of spreekbeurt structuur te geven.

Werkstuk homeopathie

Werkstuk UFO’s

Werkstuk cold reading

Verder hebben we een kort stuk geschreven (Kritisch denken, wie doet dat nou niet) over (het nut van) kritisch denken in het algemeen. Doe er je voordeel mee, veel leesplezier en … succes met je opdracht!

 

* Voor homeopathie kan je ook een ander onderwerp nemen. Bijvoorbeeld acupunctuur. De homeopaten worden dan natuurlijk acupuncturisten.

Suggesties voor werkstukonderwerpen in de pseudowetenschappelijke, paranormale en alternatieve wereld:

Bovennatuurlijk & buitenzintuiglijk

Bijnadoodervaring (BDE, Pim van Lommel, operatie, uittreding)
Buitenzintuigelijke waarneming (BZW, ‘ESP’)
Helderziendheid (paragnost, politieonderzoek, verleden)
Helderziendheid (paragnost, toekomst, voorspelling)
Mediums en paragnosten (overzicht: Char, Uri Geller, Jomanda, Derek Ogilvie)
Parapsychologie (paranormaal onderzoek)
Reïncarnatie (karma, volgende en vorige levens)
Spiritisme (Harry Houdini, medium, ouijabord, seance, spreken met overledenen)
Spook (ectoplasma, fotografie, geest, orb, overledene)
Spookhuis (apparaat, onderzoek)
Stemmen (band, ‘EVP’, geest, opname, overledene)
Telekinese (‘the men who stare at goats’, toevalsexperiment, verplaatsen met gedachten)
Telepathie (Ganzfeld, gedachten lezen, Zenerkaart)

Filosofie & geloof

Antroposofie (Rudolf Steiner, Vrije School)
Einde der tijden (Harold Camping, eschatologie, Mayakalender)
Raëlianen (buitenaards wezen, kloneren, ufo, Claude Vorilhon)
Scientology (dianetica, L. Ron Hubbard, psychologieontkenning, sciencefiction, thetaan, Xenu)
Sekte (cultus, goeroe, volgeling)
Theosofie (madame Helena Blavatsky, wortelras)

Gezondheid & medisch

Acupunctuur (acupressuur, Chinees, meridiaan, qi)
Alternatieve geneeswijze (allopathie, oosterse, westerse)
Aromatherapie
Bachbloesemtherapie (Edward Bach)
Bioritme
Chiropraxie
Dieet (bedrog, zin en onzin van)
Edelsteen (geneeskracht, therapie)
Gebedsgenezing
Homeopathie (‘gelijke geneest gelijke’, C.F.S. Hahnemann, potentiëren, schudden, verdunnen)
Iriscopie
Jomanda (genezend medium, ingestraald water, kosmische energie, Sylvia Millecam)
Macrobiotiek
Magnetische armband en ketting (geneeskracht)
‘Psychic healing’ (kippenbloed, nepoperatie, valse duim)
Regressietherapie (jeugd, valse herinnering, vorig leven)
Reiki (Japans, ki)
Therapeutische aanraking (‘therapeutic touch’)
Vaccinatie (autisme, doofpot, kwikverbinding, religieuze bezwaren)
Voedingssupplementen (toevoegingen)
Voetreflexologie

Magisch & mythisch

Aardstraal (detectie, neutralisatie)
Aura (fotografie, kleur, lezen, therapie)
Hekserij (heks, Maan, spreuk, tovenarij, Wicca)
Holisme
Hypnose (podium, therapie, valse herinnering)
Leylijn (kerk, tempel, verbinding)
Mythisch wezen (eenhoorn, elf, engel, kabouter, vampier, weerwolf)
Nieuwetijdskind (indigokind)
Pendel (ideomotorisch effect)
Tarot (kaartlegging, voorspelling)
Vrijdag de dertiende
Waarzeggerij (kermis, kristallen bol, voorspelling)
Wichelroede (detectie, ideomotorisch effect, water)

Pseudowetenschap & morosofie

Astrologie (dierenriem, geboortetijdstip, horoscoop, sterrenbeeld)
Atlantis (Charles Berlitz, Ignatius Donnelly, Lemurië, Moe, Plato, verdwenen beschaving)
Bermudadriehoek
Bijbelcode (“Moby Dick”,verborgen boodschap)
Buitenaardse god (Erich von Däniken, Ezechiël, Nibiru, oudheid, Zecharia Sitchin)
‘Close encounter’ (buitenaards wezen, B. en B. Hill, Eduard Meier, ontmoeting, ontvoering)
Creationisme (evolutieontkenning, intelligent ontwerp, jonge Aarde, oude Aarde)
Cryptozoölogie (Bigfoot, film, foto, hoax, Nessie, Ogopogo, plesiosaurus)
Enneagram (George Gurdjieff, Pjotr Ouspensky)
Geschiedherschrijving (Holocaustontkenning, revisionisten)
Graancirkel (Doug Bower, buitenaards, David Chorley, hoax, ingewikkeld figuur, paranormaal)
Grafologie (handschriftkunde)
Handlijnkunde
Kosmisch biljart (Bijbelverklaring, Nibiru, Zecharia Sitchin, Immanuel Velikovsky)
Maanlandingshoax (schaduw, ster, vlag)
Numerologie (cijfers en letters, geboortedatum, naam)
Piramidiotie (Cheops, Kees de Jager, Charles Piazzi Smyth, jaartallen, kosmische kennis)
Pseudoarcheologie (menhir, piramide, sfinx, Stonehenge)
Straling (gsm, hormese, nucleair)
Ufo (Kenneth Arnold, getuige, J. Allen Hynek, lichtverschijnsel, Roswell, vliegende schotel)
Verdwenen kennis (Dogon, Charles Hapgood, kaart, Piri Reis)

Samenzweringen & geheime genootschappen

9/11 (bom, explosie, Pentagon, ‘Truthers’, vliegtuig, WTC)
Buitenaardse regering (David Icke, koninklijk huis, reptiel, wereldregering)
Illuminati (Beieren, wereldregering)
Samenzwering (complot, vermeende en echte)
Tempeliers (Rennes-le-Château, schatrijk)
Ufo (alien, Area 51, autopsiefilm, doofpot, Roswell)

Wetenschap & skepsis

Barnumuitspraak
‘Cold reading’ (koud lezen)
Controlegroep
Drogredeneringen (zo moet het dus niet)
Fraude (zo mag het dus niet)
Gerechtelijke dwalingen
Gezichtsbedrog (optische illusie, pareidolie)
Glossolalie
Hoax (film, foto, Oulipo)
Ideomotorisch effect
Infrageluid
Kwakzalverij
Mentalist
Natuurkundige begrippen misbruikt (energie, frequentie, kwantum, magnetisme, trilling)
Perpetuum mobile (eeuwigdurende beweging, gratis energie)
Placebo en nocebo
Schade door pseudowetenschap (alternatieve schade, www.whatstheharm.net)
Scheermes van Occam (William of Ockham)
Skeptici (overzicht: Kees de Jager, Joe Nickell, J.W. Nienhuys, Ronald Plasterk, James Randi)
Skeptische organisaties (overzicht)
Toeval
Valse herinnering (satanisch misbruik, seksueel misbruik, valse beschuldiging)
Wetenschap versus pseudowetenschap
Zelfbedrog

Met dank aan Jan van der Gaag