Kloptdatwel?

Algemeen

Kloptdatwel storing

by 10 Comments

Afgelopen zaterdag bereikte mij van verschillende kanten het bericht dat Kloptdatwel.nl het niet meer deed. Helaas was de helpdesk in het weekend niet bereikbaar. Of nouja, het ging ongeveer zo:

[computerstem]: ‘De helpdesk is bereikbaar van maandag t/m vrijdag van 08:30 tot 17:30. Wilt u support buiten kantooruren toets dan 1’.

*toetst 1*

[computerstem]: ‘Voor hulp buiten kantooruren wordt 139 euro per uur in rekening gebracht, als u akkoord gaat met deze kosten, toets dan 1’.

*hangt zo snel mogelijk op*

Dus vanochtend de helpdesk gemaild en zojuist om 16:30 was het opgelost.

Voor de geinteresseerden hieronder de ingekorte conversatie met de helpdesk:

> Wanneer er door een bezoeker een link wordt aangeklikt komt er te staan:
> Not Found
> The requested document was
> not found on this server.
>
> ——————————————————————————–
> Web Server at way2quiz.nl
>
> Nu lijkt me dat logisch want het artikel staat op kloptdatwel.nl en niet op way2quiz.nl. Hoe komt way2quiz.nl daar opeens?

Waarschijnlijk is het domein way2quiz.nl gestopt met werken, welke er altijd voor heeft gezorgd dat het werkte. Ik heb de ‘default’ .htaccess van wordpress hersteld, de website lijkt nu weer naar behoren te werken.

We zijn er in elk geval weer.

Jamy Ian Swiss over skepticisme op TAM 2012

by 173 Comments

Op The Amazing Meeting die onlangs in Las Vegas werd gehouden, hield Jamy Ian Swiss een boeiend betoog over wat skepticisme eigenlijk inhoudt. Er komen een aantal interessante thema’s aan bod, die ik regelmatig terug zie komen in discussies tussen skeptici en anders gestemden. Bijvoorbeeld het verschil tussen skeptisch activisme en het atheïstisch activisme van de zogenaamde ‘New Atheists’ als Dawkins en Hitchens. Ook bespreekt hij het nut van de bemoeienis van skeptici met zaken als paranormale claims. Waarom zouden wetenschappers dat niet kunnen doen? Dat kan wel, maar ‘gewone’ wetenschappers ontberen vaak de specialistische kennis van nonsens.
Als een belangrijke motivatie om pseudowetenschap aan de kaak te stellen, voert Swiss ook aan dat er gewoon heel veel geld en energie mee verspild wordt. Mensen die er intrappen wordt eigenlijk de gelegenheid ontnomen om er iets mee te doen dat ons allen wel iets verder zou kunnen helpen. In die zin is skepticisme ook een vorm van consumentenbescherming.
Ik kan me in ieder geval erg goed vinden in het betoog van Swiss en ik kom op andere skeptische sites veel bijval tegen voor zijn verhaal (zie o.a . Skepticism and Ethics en Respectful Insolence). Hij komt op na de inleiding van de man met de gitaar:

[update 31/1/2015: video vervangen door een versie met Nederlandse ondertiteling]

Robbert van den Broeke fotografeert weer eens wat

by 61 Comments

Robbert van den Broeke fotografeert weer eens wat 1Eigenlijk was ik wel een beetje klaar met het fenomeen Robbert van den Broeke. Maar hij duikt toch telkens weer op in het nieuws of in de commentaren hier op Kloptdatwel. In De Telegraaf konden we onlangs lezen hoe hij het aan de stok kreeg met een boze boerin. Van den Broeke zou zelf de graancirkel op haar land hebben gemaakt. Maar enigszins buiten ieders blikveld vindt er ook een venijnige discussie plaats tussen verschillende groepen in het graancirkelwereldje. Aanleiding? Een filmpje van Van den Broeke waarin verschijningen te zien zijn van Pat Delgado, een ‘graancirkeldeskundige’ van het eerste uur en vreemd genoeg ook van Dave Chorley. Die laatste is één helft van het duo Engelse grappenmakers dat begin jaren ’90 bekend maakte dat zij verantwoordelijk waren voor het merendeel van de graancirkels in de jaren ervoor. Het gedoe en waarover het precies gaat, vind ik niet zo boeiend. In ieder geval is wel duidelijk dat de familie van Delgado niet zo blij is met de filmpjes van Van den Broeke en wat hij beweerde door te krijgen van de geest van Pat Delgado.

Het foto-experiment
Interessanter vind ik een andere filmpje dat Van den Broeke maakte waarin Delgado en Chorley een rol spelen. Dit filmpje is gemaakt om te laten zien dat hij zijn verschijningsfoto’s kan maken, zonder de truc te gebruiken die door Rob Nanninga op het Skepsis-blog uit de doeken is gedaan. Cameraman Stan filmt in één ononderbroken shot hoe Van den Broeke eerst laat zien dat zijn camera geen beelden in het geheugen heeft zitten, geen transparantje voor de lens kan houden en vervolgens toch drie foto’s kan maken waarvan twee met verschijningen. Wonderbaarlijk of niet? Eerst zelf even kijken:

Op het blog van een grote aanhanger van Van den Broeke, Nancy Talbott, wordt ruim aandacht gegeven aan deze verschijningen. De drie foto’s die Van den Broeke maakte, staan daar ook (op de eigen website van Van de Broeke staan alleen de twee waarin de verschijningen voorkomen).

Robbert van den Broeke fotografeert weer eens wat 2
De eerste foto, met verschijning van Dave Chorley

Robbert van den Broeke fotografeert weer eens wat 3
Foto 2, met Pat Delgado die verschijnt

Robbert van den Broeke fotografeert weer eens wat 4
De derde foto, zonder verschijningen

Tijdsverschillen
Talbott merkt op dat er iets raars aan de hand is met de tijden waarop de foto’s zijn gemaakt. Volgens de videobeelden moeten ze alle drie binnen een paar seconden zijn gemaakt. Maar de tijdsaanduidingen van de digitale bestanden zijn nogal verrassend. Ze liggen minuten uiteen en lijken van een uur of twee vóór de video-opname te zijn. Maar dat laatste zegt natuurlijk niet zoveel als niet duidelijk is of de tijdsinstellingen van video- en fotocamera gesynchroniseerd waren:

Photo #1 (Dave Chorley) taken @ 03.21.04 am
Photo #2 (Pat Delgado) taken @ 03.28.58 am
Photo #3 (Stan w/video) taken @ 03.55.45 am

Vreemd, maar dit soort anomalieën komen wel vaker voor bij de foto’s van Van den Broeke. De volgorde van foto’s op een geheugenkaartje verandert of de nummering verspringt opeens. Voor zij die geloven in Van den Broeke alleen maar meer aanwijzingen dat hij over bijzondere vermogens beschikt. Maar dan zijn ze er toch nog één vergeten!

De vermogens van Van den Broeke gaan nog verder!
Als je goed kijkt naar de drie foto’s (die dus volgens Van den Broeke) binnen een tijdsbestek van een paar seconden gemaakt zouden zijn, valt het je misschien op dat Stan de cameraman alléén in de laatste foto de handstrap van de videocamera om zijn hand heeft zitten! Als we het verhaal van Van den Broeke en zijn cameraman moeten geloven, is die tussen de opnames van de tweede en derde foto plots om de hand gaan zitten. En dat allemaal zonder dat de camera wild heen en weer beweegt. Voorwaar een prestatie.

Als je dat eenmaal gezien hebt, zie je ook dat de foto’s niet allemaal vanuit exact dezelfde positie lijken te zijn genomen of dat Stan toch iets verder van de rand van het gordijn muur afstaat in de eerste twee foto’s. Hieronder de drie foto’s uitgesneden op Stan en zijn camera. Je kunt het ook zien als je bovenstaande video goed bekijkt en op de juiste momenten stilzet (zo rond 1:26 is het erg opvallend dat het perspectief verspringt tussen foto 2 en foto 3).

Robbert van den Broeke fotografeert weer eens wat 5
Cameraman Stan heeft in opname drie plotseling de handstrap om zijn hand zitten.

Hoe flikt Van den Broeke het?
Al ga je er vanuit dat de opnames met de geestverschijningen eerder zijn gemaakt (met zo’n transparantje) en al op de geheugenkaart stonden voordat het filmpje werd gemaakt, dan nog is niet meteen duidelijk hoe Van den Broeke kan starten met een ogenschijnlijk lege geheugenkaart. Ik dacht zelf eerst aan de mogelijkheid dat het blauwe schermpje met de mededeling ‘Geen afbeeldingen beschikbaar‘ misschien een afbeelding is die ook op het geheugenkaartje is gezet. Als je dan op ‘afspelen’ drukt, laat de camera die afbeelding zien en lijkt het net alsof de camera de mededeling doet. Zou kunnen, maar dan moet Van den Broeke die nog snel even wissen voordat hij de afbeeldingen aan Stan laat zien. Na het laten zien van de eerste afbeelding, druk hij nl. op ‘links’ en dan komt foto drie weer in beeld. Er zitten dus nog maar drie afbeeldingen op de geheugenkaart.
Deze optie werd ook genoemd in een discussie op de website Grenswetenschap.nl. Daar suggereerde iemand echter ook de mogelijkheid dat de afbeeldingen in het interne geheugen stonden. Dat leek me niet zo waarschijnlijk, omdat de camera’s die ik in handen had gehad meteen een foutmelding geven als er geen geheugenkaart in het toestel zit. Dacht ik. Maar met het toestel dat ik twee jaar terug kocht (een Panasonic Lumix) blijkt het heel gemakkelijk voor elkaar te krijgen. Je neemt eerst, met de truc die Nanninga heeft beschreven, de twee foto’s zónder geheugenkaart in het toestel. Waarschijnlijk neem je er meer en gooi je de foto’s die niet bevallen, weg. Die twee overgebleven opnames staan dan in het interne geheugen.
Vervolgens plaats je een lege geheugenkaart in het toestel en als je drukt op afspelen, geeft het toestel inderdaad een mededeling dat er geen afbeeldingen zijn om weer te geven. Met 7 keer klikken (bij mijn camera) kan je dan de afbeeldingen vanuit het interne geheugen kopiëren naar de geheugenkaart. Nieuwe foto’s die gemaakt worden, komen gewoon na de gekopieerde foto’s op het geheugenkaartje te staan. Maar de volgorde van handelingen maakt niet uit: ook als je eerst de nieuwe foto’s maakt en dan pas de foto’s uit het interne geheugen kopieert, staan de foto’s in de goede tijdsvolgorde.

Robbert van den Broeke fotografeert weer eens wat 6
Gedeelte van blz. 77 van de handleiding. Klik voor een vergroting.

Met de camera uit het filmpje moet het ook zo kunnen (zie de uitgebreide handleiding op blz. 77, het relevante gedeelte zie je rechts in het plaatje). Net voordat Van den Broeke de afbeeldingen aan de camera laat zien, heeft hij al wat knopjes ingedrukt (tussen 1:19 en 1:22). De laatst gemaakte afbeelding verschijnt ook niet meteen, wat er op kan duiden dat de camera nog ergens mee bezig was (het kopiëren van de afbeeldingen vanuit het interne geheugen misschien?). En zijn duim ligt niet op de knop die je gebruikt om op ‘afspelen’ te drukken (die zit iets verder links onder), maar op de grote ‘control’-knop waarmee je de kopieerinstructie kunt geven. Het is aardig krap in de tijd en de cameraman moet niet te snel komen kijken. Maar met even oefenen, kan je het natuurlijk blind doen; het is een vaste volgorde van knopjes indrukken die dicht bij elkaar liggen.
Maar hoe zit het dan met het gegeven dat je Van den Broeke drie keer hoort afdrukken? Heeft hij dan ook nog eens snel twee foto’s gewist (die dan erg zouden moeten lijken op foto 3)? Dat denk ik niet. Als je goed luistert, hoor je een afdrukgeluid op ongeveer 1:07, 1:11 en 1:16. Alléén bij de  middelste ‘afdruk’ zie je kort daarna het gezicht van Van den Broeke oplichten door het LCD-scherm dat de genomen foto weergeeft. Wellicht zijn de geluiden van de andere ‘afdrukmomenten’ later in het filmpje gemonteerd.

Oorsprong van de gebruikte beelden
Het is intussen wel bekend dat de verschijningen Van den Broeke meestal zijn terug te vinden in boeken, tijdschriften of op Internet. Ook hier lijkt duidelijk te zijn waar de afbeeldingen vandaan komen. Ene Roger Wibberley heeft een YouTube filmpje geplaatst “Robbert’s Fake shots of Pat Delgado and Dave Chorley“, waarin hij aardig overtuigend laat zien dat de verschijningen van Delgado en Chorley lijken te komen van stills van een televisieverslag over de bekendmaking van de hoax door Chorley en zijn compaan Doug Bowers.

Het filmpje van Wibberley:
http://www.youtube.com/watch?v=Gsa2oYECcFg

Over 80 kilometer en 17 meegerookte sigaretten

by 13 Comments

Het begon met een tweetje dat ik voorbij zag komen. Kandidaat Tweede Kamerlid voor GroenLinks Niels van den Berge brengt de wens van zijn partij onder de aandacht om de snelheid op snelwegen rond steden te beperken tot 80 kilometer per uur. In het krantenartikel (AD) waar Van den Berge naar verwijst, staat waarom: ‘Structureel rustiger rijden beschermt de gezondheid én de nachtrust van deze omwonenden. Daarom willen we dat op drukke stadssnelwegen maximaal 80 kilometer gereden [wordt].’ (citaat van zittend kamerlid Jesse Klaver). Dat is natuurlijk een mooie gedachte, maar ik vond de tweet zelf intrigerender:

 

Over 80 kilometer en 17 meegerookte sigaretten 7
‘zeventien sigaretten meeroken’ klinkt natuurlijk als iets dat niet zo goed voor je is (screenshot 2-8-2012)

Ik vond het maar een rare vergelijking: ‘een drukke snelweg‘ klinkt niet zo precies, maar ‘17 sigaretten p/d meeroken‘ weer wel. Het zal wel weer ergens uit rapportje komen, dacht ik. Op de site van GroenLinks komt het zo uit de mond van Klaver: “Wonen nabij de snelweg staat op dit moment gelijk aan het meeroken van zeventien sigaretten per dag. Je hoeft geen arts te zijn om te kunnen bedenken dat dit voor iedereen slecht is“. OK, maar ik was toch nieuwsgierig genoeg om Van den Berg te vragen waar het uit kwam en daarmee begon een speurtochtje op Internet …

Van den Berge antwoordde een dag later met een link naar een artikel uit de Rotterdamse Milieukrant: “Overschie wil meer groen en betere lucht.” En daar staat het inderdaad: “De GGD stelde al jaren geleden dat het wonen langs de A13 gelijk staat aan het meeroken van 17 sigaretten per dag!“. Die politici van tegenwoordig hebben hun bronnen gelukkig paraat! Het viel me echter op dat dit bericht uit 2009 was en dan zou het aantal van 17 sigaretten dus nog een stukje ouder moeten zijn … Verder zoeken! Eerst maar bij de GGD Rotterdam. Daar stond wel iets:

Luchtkwaliteit en gezondheid

De krantenkoppen liegen er niet om: ‘Bewoners eisen schone lucht’, ‘Niks aan de hand, gewoon deuren en ramen dicht’, ‘Zo vuil als 17 meegerookte sigaretten per dag’, ‘18.000 levens 10 jaar verkort’. Berichten met een dergelijke strekking lezen we steeds vaker in de krant. Hoe erg is het nu eigenlijk echt met de buitenlucht? En hoe zit het in Rotterdam? Wat betekent dit voor uw gezondheid?

Nu kan ik de GGD Rotterdam wel gaan mailen, dacht ik, maar ik zoek eerst zelf nog even verder. Die genoemde krantenkoppen kon ik inderdaad terugvinden: “Zo vuil als 17 meegerookte sigaretten per dag” schrijft de Volkskrant op 6 april 2005. Het gaat dus inderdaad om een ‘feitje’ van alweer een paar jaartjes terug. Nog maar een keertje Google aanslingeren leverde een verslag van een toespraak van toenmalig minister Pieter van Geel: “Van Geel pleit voor schoner, stiller, zuiniger verkeer” (congres Gezond Verkeer, 15 april 2004) met daarin de zin  “Het maakt het wonen in de buurt van een drukke snelweg ongeveer even ongezond als het meeroken van 17 sigaretten per dag.” We zijn inmiddels alweer afgezakt naar 2004.
Ik probeerde het rapport te vinden op de website van VROM, omdat in verschillende stukken stond dat de uitspraak daar vandaan kwam. Maar dat ministerie is opgegaan in het nieuwe ministerie van Infrastructuur en Milieu en daar kon ik het niet zo snel vinden. Toen had ik eindelijk toch beet met een betere zoekopdracht. Ik vond het document getiteld: “Stad en Milieu Overschie, Luchtkwaliteit en Gezondheid” van de GGD Rotterdam (op een website, waarvan de hoofdpagina niet meer actief is, vreemd genoeg). Hoewel het rapport uit 1999 stamt en cijfers uit 1995(!) gebruikt, moet dit toch de bron zijn van de “17 sigaretten per dag meeroken”. Meteen in de samenvatting (blz. 4) kom je het al tegen:

Over 80 kilometer en 17 meegerookte sigaretten 8
Is dit de bron voor het “ongeveer even ongezond als het meeroken van 17 sigaretten per dag”?

Hè, hè, kunnen we eindelijk opzoeken hoe het nu precies zit met die sigaretjes. Die blijken gebruikt te zijn om op een begrijpelijke manier het gecombineerde risico van de verschillende stoffen in de lucht bij de snelwegen rond Overschie weer te geven. Overschie ligt in de hoek waar de snelwegen A13 en A20 bij elkaar komen en de bewoning staat er akelig dicht op de wegen. Erg fris is het daar dan ook niet.
Per vieze stof is ongeveer bekend hoeveel die de kans op longkanker vergroot in een bepaalde concentratie. En dat is ook ongeveer bekend voor het meeroken. Dus kun je het totale risico op longkanker uitdrukken in meegerookte sigaretten. In het rapport rekenen ze met benzeen, benzo(a)pyreen, koolmonoxide, zwaveldioxide, stikstofdioxide en fijnstof. Als we even wat doorbladeren, zien we dat eigenlijk alleen de fijnstof er echt toe doet.

Over 80 kilometer en 17 meegerookte sigaretten 9
Wonen aan de A13 bij Overschie leverde je in 1995 een extra risico op longkanker op dat vergelijkbaar was met het meeroken van 16 à 17 sigaretten.

Nu zou ik uit kunnen gaan zoeken of die omrekening naar meerooksigarettenrisico wel zo zinnig is, maar dat laat ik maar even zitten. Die is ook alleen maar gebruikt om de vergelijking van de verschillende toekomstscenario’s voor de verkeerssituatie rond Overschie op gezondheidsaspecten mogelijk te maken. In 2010 zou bij doortrekken van de A4 het extra risico dalen tot 14 à 15 meerooksigaretten en als alleen de A20 verbreed zou worden, blijft het onveranderd.

Over 80 kilometer en 17 meegerookte sigaretten 10
De aanleg van de verbinding A13/A16 vermindert de blootstelling aan fijnstof aanzienlijk voor de bewoners van Overschie

Interessanter is de variant waartoe nu besloten schijnt te zijn, namelijk de verbinding A13/A16. Dan blijkt uit het gebruikte model dat het extra risico daalt tot 8 sigaretten meeroken per dag! Overigens is het allemaal niet zo heel precies. Het 95% betrouwbaarheidsinterval om die 8 loopt van 4 tot 66 meerooksigaretten per dag.

Wat me nog opviel in het rapport is dat de onderzoekers niet zoveel effect verwachten van de ontwikkeling van schonere dieselmotoren specifiek voor fijnstof. Voor de vergelijking van de varianten onderling maakt dat waarschijnlijk ook niet zoveel uit.
Het Compendium voor de Leefomgeving geeft echter aan: “De emissie van fijn stof door het wegverkeer is in de periode 1990-2010 met 55% afgenomen. Dit is vooral te danken aan schonere dieselmotoren in zware bedrijfsvoertuigen.”
Misschien is het te kort door de bocht gerekend, maar het lijkt erop dat we die 8 meerooksigaretten nog wel mogen halveren. Als die snelwegverbinding tussen de A13 en A16 dan eindelijk gerealiseerd wordt, roken de Overschieërs dus zo’n 12 sigaretten minder mee dan in 1995!

Maar wat had dit ook al weer precies te maken met die 80 kilometer per uur? Hoe zit het bij andere snelwegen? Wat is eigenlijk nu de gemiddelde snelheid in die rare bij bocht bij Overschie? En, en  … ach laat ik maar even ophouden voor vandaag. Laat ik me tevreden stellen met het achterhalen dat die zeventien meerooksigaretten al zeventien jaar oud zijn.

Ach nee toch! Vind ik daar per ongeluk toch nog wat ‘recente’ cijfers over die situatie bij Overschie. Bij de milieudienst Rijnmond staat een stukje over de effecten van de invoering van die 80 kilometer per uur op de A13 (mei 2002) én een rapport met metingen van TNO van vóór en ná die maatregel. Toch maar even inkijken. Die metingen blijken dan toch wat ingewikkelder te interpreteren dan in dat rapport uit 1999 naar voren komt. Met name de windrichting heeft veel invloed en die varieert gemiddeld behoorlijk per jaar. De onzekerheden zijn dan waarschijnlijk ook nog wel wat groter dan ik uit dat oude rapport opmaakte.
Nou ja, even stug doorrekenen. Vóór invoering van die 80 km/h was het risico ongeveer 12 meerooksigaretten extra per dag en daarna iets van 5. Maar als je dat windeffect mee neemt (TNO gebruikt daarvoor een ingewikkeld model) was de echte winst waarschijnlijk maar 3 uitgespaarde meerokertjes. Misschien moet Jesse Klaver zijn slogan dus maar even aanpassen naar: Weer 80km/h bij Overschie voor gezondheidswinst van 3 meegerookte sigaretten minder p/d voor mensen die 50m van A13 wonen! Past ruim genoeg binnen 140 tekens om goed retweetbaar te zijn.

 

Schaken met een dode

by 3 Comments

Tussen  1985 en 1993 vond er onder geheimzinnige omstandigheden een bijzondere schaakpartij plaats. Een correspondentiepartij tussen Viktor Kortsjnoj en Géza Maróczy. Dat twee sterke grootmeesters een geheime trainingspartij spelen, is niet zo uitzonderlijk. Correspondentie-schaak is al wat ongebruikelijker, maar daar gaat het in dit geval niet om.  Wat dit geval bijzonder maakt, is dat één van de twee spelers ruim dertig jaar eerder was overleden …

Het uitzoeken van de spelers
De partij was geregeld door dr. Wolfgang Eisenbeiss, een econoom, schaakenthousiast én voorzitter van de Zwitserse vereniging voor parapsychologie. Hij kende het medium Robert Rollans (geb. 1914), die een geschikte tussenpersoon zou zijn voor een partij tussen een levende grootmeester en één die al overleden was. Rollans speelde zelf namelijk geen schaak en kon aldus niet verdacht worden van het zelf verzinnen van de zetten. Eisenbeiss gaf Rollans een lijstje met een dozijn interessante kandidaten om te kijken of Rollans daar contact mee kon krijgen. Intussen ging hij zelf op zoek naar een geschikte levende grootmeester.

Schaken met een dode 11
Beeld uit de met incidenten beladen WK-match Karpov – Kortsjnoj van 1978

Viktor Kortsjnoj bleek bereid mee te werken. Een voor de hand liggende keuze: Kortsjnoj was zelf Zwitser geworden nadat hij van de Sovjet-Unie naar het Westen was overgelopen en ook bekend vanwege zijn interesse in het occulte sinds een akkefietje tijdens de match om het wereldkampioenschap met Anatoli Karpov in Baguio 1978. Karpov had toen ene dr. Zukhar in zijn begeleidingsteam opgenomen, die tijdens de partijen Kortsjnoj zou hebben geprobeerd te hypnotiseren (meer daarover).
In zijn biografie  ‘Chess is My Life‘ schrijft Kortsjnoj dat hij door Eisenbeiss benaderd werd met de vraag tegen welke overleden schaker hij graag had willen spelen. Kortsjnoj noemde Capablanca, Keres en Maróczy. Na enige tijd kwam Eisenbeiss terug met de mededeling dat Capablanca en Keres onbereikbaar bleken in het hiernamaals, maar dat Géza Maróczy wel zou willen. Al deze spelers hadden blijkbaar ook toevallig gestaan op het lijstje dat Eisenbeiss zelf aan Rollans had gegeven.
De Hongaarse schaker Maróczy leefde van  1870 tot 1951 en zijn hoogtepunten op schaakgebied lagen in het eerste decennium van de 20ste eeuw. In 1906 zou hij spelen om het wereldkampioenschap met Emanuel Lasker, maar die match ging niet door. Bij de officiële invoering van de titel Grootmeester door de FIDE in 1950 werd hij ook benoemd, samen met een aantal andere nog levende schakers waarover algemene overeenstemming bestond dat ze in hun tijd tot de top hadden behoord.

De partij
Op 15 juni 1985 ging de partij van start met de zet 1.e2-e4 van Maróczy. Rollans communiceerde met Maróczy door middel van het zogenaamde automatische schrift. Hij schreef de zet van Kortsjnoj op een blaadje en voerde die ook op een bord uit (om dat te kunnen had hij wel een paar schaaklesjes van Eisenbeiss gehad). Als hij doorkreeg dat Maróczy een antwoord had bedacht, ging hij weer zitten en als vanzelf werd de zet dan door hem opgeschreven. Volgens Rollans gaf de geest van Maróczy ook uitvoerige varianten door, die Rollans in trance wel begreep, maar zodra uit trance was en de opgeschreven zet bekeek, kon hij daarvan niets meer reproduceren. Eisenbeiss gaf de opgeschreven zet weer door aan Kortsjnoj.

Schaken met een dode 12

Kortsjnoj en Rollans ontmoetten elkaar pas voor het eerst in levende lijve tijdens een Duits televisie programma kort na de partij. Die eindigde op 11 februari 1993 met opgave van Maróczy. Drie weken later overleed Rollans (2 maart 1993). Pas in 2004 liet Eisenbeiss de partij analyseren door ene Vernon Neppe, die beweert dat de partij niet gefaket kan zijn. Maar ik vermoed dat Neppe helemaal geen sterk schaker is. Hij komt niet voor de in de FIDE-database met ELO ratings, Eisenbeiss zelf wél (hoewel ratingloos). ‘Because of major stylistic differences, the computer could not have simulated the game, nor could many living chess players play at this high a level.’ verklaart Neppe. Maar dat is echt grote onzin.

Schaken met een dode 13
De tekst die Rollans ‘automatisch’ schreef en waarmee de partij begon. Eerst schrijft een ‘bekende’ van Rollans, daarna neemt Maróczy het over in een ander handschrift

Kortsjnoj gaf zelf na zet 27 een kort commentaar waarin hij aangaf dat Maróczy in de opening wat fouten had gemaakt en ouderwets had gespeeld.  Maar hij had intussen ook niet meer zo nauwkeurig gespeeld en vroeg zich af hij genoeg voordeel had overgehouden om te winnen. Dit was in september 1987 toen de partij net stil was komen te liggen vanwege de niet zo beste gezondheid van Rollans. Vaak was het medium langere tijd zo ziek, dat het hem niet lukte contact op te nemen met de geest van Maróczy. In 1991 ging het weer verder.

Het commentaar van Kortsjnoj is merkwaardig. De opening van de partij was juist helemaal niet ouderwets! Van vóór 1951 (het jaar waarin Maróczy overleed) vond ik maar enkele voorbeelden met deze variant (met de zet 10.Kd1), daarna vele honderden. Wel gelijk heeft Kortjsnoj dat zijn tegenstander vroeg de fout inging. Zo is 12.Lb5 is een rare zet, die amateuristisch overkomt (bij een sterk schaakprogramma komt die bijvoorbeeld niet bij de beste 10 overwogen zetten voor). Met 14.Lg5 speelde wit overigens pas de eerste nieuwe zet (14.Pg5 komt nog voor in een partij uit 1985), maar het is ook geen beste.
Kortsjnoj komt dan meteen compleet gewonnen te staan, maar speelt met 17… Lxf3+ een zet die een grootmeester onwaardig is. Daarna komen nog meer mindere zetten van Kortsjnoj. Het lijkt er sterk op dat die heel bewust op een nog enigszins interessant eindspel afstuurt. Maar wit mist daarin volgens mij zijn laatste kans op redding met de zet 29.axb5 (29.a5 maakt het zwart erg moeilijk).
Het spelniveau van wit is bepaald niet hoog, een amateur als Eisenbeiss zou de zetten makkelijk gespeeld kunnen hebben. Ook duidt de openingskeuze niet bepaald op Maróczy. In zijn bekende partijen uit de schaakdatabase speelt hij op de 4e zet al andere varianten.

Vragen aan Maróczy
Interessanter voor de vraag of er geesten zijn van overledenen waarmee gecommuniceerd kan worden, zijn de vragen die gesteld werden aan de geest van Maróczy. Eisenbeiss legde via Rollans 94 vragen voor. Daaronder waren er veel die makkelijk beantwoord konden worden door het raadplegen van boeken over bekende schakers of oude schaaktijdschriften. Maar er zaten ook wat vragen tussen die buitengewoon lastig waren om te beantwoorden voor iemand die niet zeer na in de omgeving van Maróczy had verkeerd.

Schaken met een dode 14
Géza Maróczy

Eisenbeiss huurde om die lastige vragen zelf beantwoord te krijgen iemand in: de Hongaarse geschiedkundige László Sebestyén, die ook lid was van de schaakclub van Budapest. De antwoorden op een tweetal vragen worden als zeer bijzonder genoemd.

De eerste gaat om een partij die Maróczy had gewonnen van een zekere Romi in het toernooi van Monte Carlo (1930). In die partij stond Maróczy hopeloos, maar hij kreeg de kans die met een verbluffende zet alsnog in zijn voordeel te beslissen. De geest antwoordde echter dat hij geen Romi kende, maar wel een Romih (met een extra ‘h’ dus) die een jeugdvriend was geweest. De partij was gespeeld in San Remo en niet in Monte Carlo. Sebestyén vond bronnen waarin de Italiaan Romih zowel met als zonder ‘h’ genoemd werd en kwam er niet helemaal uit. Later vond Eisenbeiss de toernooitabel van het toernooi in San Remo waarin Romih met ‘h’ genoemd werd. Romih was oorspronkelijk Sloveen en had na het bewuste toernooi de ‘h’ laten vallen wat een voor Italianen normalere naam opleverde.

Een tweede interessante kwestie is de ‘Vera Menchik club’. Menchik was de eerste dameswereldkampioen schaken geweest en een leerling van Maróczy. In die tijd was het nog niet zo gebruikelijk dat sterke spelers uit de wereldtop wel eens verloren van een vrouw. Iemand bedacht als grap dat je bij verlies automatisch lid werd van de ‘Vera Menchik club’. Aan Maróczy de vraag wie de club had ‘opgericht’. Het duurde een aantal sessies waarin hij via Rollans liet weten onzeker te zijn over het antwoord en geeft eerst spelers als Spielmann en Grünfeld als mogelijke kandidaten. Op 21 augustus 1988 komt hij met de suggestie van Albert Becker, maar zegt erbij dat dat eigenlijk niet kan, omdat die in die tijd net naar Zuid Amerika was geëmigreerd. Opvallend genoeg had net drie dagen tevoren het antwoord (Becker!) in het bekende tijdschrift Schachwoche gestaan. Maar dit wordt door Eisenbeiss dan weer uitgelegd als een aanwijzing dat hier inderdaad de geest van Maróczy sprak en niet Rollans (die zou dan wel het correcte antwoord overtuigend hebben gegeven).

Een skeptische verklaring
Het ligt voor de hand om de verklaring voor de partij en het beantwoorden van de vragen te zoeken in de persoon van Eisenbeiss. Belangrijke zaken weten we alleen uit wat hij erover kwijt wil en van enige serieuze controle was natuurlijk geen sprake. Het valt ook op dat hij er zelf pas uitgebreid over schreef in 2006 (in het Journal of the Society for Psychical Research), dus nadat Kortsjnoj er in zijn biografie (de uitgebreide tweede versie) aandacht aan besteedde. De andere hoofdrolspelers waren inmiddels al overleden (Rollans vlak na de partij en Sebestyén in 1996).

Schaken met een dode 15
Het medium Robert Rollans

De keuze voor Maróczy lijkt redelijk willekeurig, maar Kortsjnoj en Eisenbeiss leggen daarover al enigszins verschillende verklaringen af. Waarom Maróczy eigenlijk? Waren er geen interessantere kandidaten? Mij verbaast het eigenlijk dat Kortsjnoj hem al op zijn derde plek had staan. Het kan bijvoorbeeld zijn dat Eisenbeiss dagboeken van Maróczy te pakken had gekregen (Sebestyén vond ze in ieder geval) en de keuze daarom een beetje gestuurd heeft. Of de volgorde van het stellen van de vragen aan Maróczy en het onderzoek van Sebestyén is net omgekeerd geweest. Sebestyén was op pad gestuurd om de antwoorden te vinden zonder dat hem medegedeeld was waarvoor die eigenlijk bedoeld waren.

Er zit nog een naar kantje aan het verhaal van Eisenbeiss. Op 10 juli 1988 doet de geest van Maróczy een boekje open over zijn motieven om mee te doen aan het experiment (zie de tweede bron hieronder), maar maakt dan ook een snerende opmerking over zijn landgenoten die niet gastvrij waren en niet bereid mee te werken aan de speurtocht van Eisenbeiss naar meer achtergrondinformatie over Maróczy. Het lijkt te slaan op de weigering van de nog in leven zijnde kinderen van Géza Maróczy om Eisenbeiss te ontvangen toen die eerder die maand in Budapest was. Zij hadden namelijk helemaal geen zin in dit spiritistische gedoe toen ze er achter kwamen dat het daarom ging. Het lijkt er sterk op dat Eisenbeiss slecht tegen zijn verlies kon en ze, zogenaamd via hun vader, nog een trap nagaf.

Verder lezen over deze kwestie: