Kloptdatwel?

Pepijn van Erp

Paul Kurtz verschijnt aan Robbert van den Broeke

by 40 Comments

Robbert van den Broeke is nog niet uitgefotografeerd en ook nog niet klaar met de skeptici die zijn trucjes telkens debunken. In zijn laatste op YouTube geplaatste filmpje verschijnt Paul Kurtz op zijn foto’s, een van de grondleggers van het moderne skepticisme. Kurtz overleed op 20 oktober 2012, Jan Willem Nienhuys schreef een In Memoriam op het Skepsisblog:  Paul Kurtz en het Mars-effect.

Paul Kurtz verschijnt aan Robbert van den Broeke 1
Paul Kurtz (1925-2012) [foto van Wikimedia Commons]
Blijkbaar zoekt Van den Broeke aandacht van skeptici, want eerder deze maand plaatste hij ook al een filmpje waarin Carl Sagan aan hem verschijnt. Dit keer doen Van den Broeke en zijn compaan Stan Pluijmen er alles aan om aan de verklaringen voor hun eerdere fotografische grapjes te ontsnappen. Ze hebben het er ook over na het laten zien van de foto’s met Kurtz. Een mogelijke verklaring die ik voor een eerder ‘bewijs’ gaf, gaat in dit geval niet meer helemaal op, zie Robbert van den Broeke fotografeert weer eens wat.

Ideeën over hoe ze het dit keer gedaan hebben, zijn natuurlijk welkom in het commentaar. Je vraagt je natuurlijk af waarom hij niet een keertje een camera over zijn schouder laat meekijken bij het nemen van de foto’s, zodat we kunnen zien wat er op het LCD-schermpje te zien is tijdens de opnames. Dat zou een heel wat sterker bewijs opleveren. Als het zo vaak ‘lukt’ om dit soort foto’s te nemen, moet dat toch makkelijk een keertje kunnen? De foto die gebruikt is, is waarschijnlijk die van Wikimedia Commons, maar dan gespiegeld (hier rechts).

Ik heb zelf wel een idee hoe ze het gedaan kunnen hebben. Van den Broeke houdt zijn duimen tegen de onderkant van de camera en we kunnen niet zo goed zien of het klepje van het compartiment waar de batterij en geheugenkaart zitten wel goed afgesloten is. Het kan zijn dat die geheugenkaart voor en tijdens het nemen van de foto’s niet helemaal in de contacten gedrukt zit (en het klepje dus een beetje open staat). Na het nemen van de laatste foto is een een lichte druk van je duim voldoende om het klepje goed te sluiten en de geheugenkaart in de contacten te drukken. Daarna komen de vooraf gemaakte afbeeldingen tevoorschijn als je op ‘play’ drukt. Bij mijn eigen camera kreeg ik het zo wel voor elkaar.

 

Onbekend Kwak-Apparaat

by 24 Comments

Op de website van SKEPP, de Belgische zusterorganisatie van Stichting Skepsis, houdt Roeland Heeck een verzameling bij van ‘rare apparaten‘. Veel van die apparaten worden gebruikt door alternatieve therapeuten om diagnoses mee te stellen en om ziektes te bestrijden. Van elk apparaat is beschreven wat het zou moeten doen en waar je het wellicht kunt aantreffen. Het zijn ‘rare apparaten’ omdat de claims over de werking niet gebaseerd zijn op fatsoenlijk onderzoek en meestal nogal bijzonder zijn gezien de huidige stand van kennis in de natuurwetenschappen, biologie en geneeskunde.
De verzameling wordt regelmatig aangevuld, ook via tips die naar SKEPP gestuurd worden. Van het volgende apparaat werd een afbeelding ingestuurd, maar het is nog niet gelukt om erachter te komen hoe het heet en wie het op de markt brengt. Informatie daarover is van harte welkom!

 

Het onbekende kwakapparaat
Het onbekende kwakapparaat

De inzender merkte het volgende op over het apparaat: “Het kastje kan niet worden opengemaakt en is volgens ons verder helemaal leeg. Er staan geen referenties op en het kan niet worden aangesloten op het elektriciteitsnet.” Omdat er geen stekker voor het net aan zit en ook niet in batterijen wordt voorzien, zal het volgens rareapparatenexpert Heeck wel weer gaan om “hogere energieën”. Dat zijn die welke in de natuurkunde onbekend zijn. Ook de “zend”-piramide wijst in die richting.

Informatie is welkom. Hier in de commentaren, via ons e-mailadres of rechtstreeks naar SKEPP.

Mobiele telefonie sloopt homeopathie

by 125 Comments

Ze onderzoeken van alles, die homeopaten. Zelfs kikkervisjes. Het ontwikkelingsproces van kikkerdril via kikkervisjes tot kikkertjes kent u waarschijnlijk nog wel van de basisschool. Menig schoolklas vult een aquarium met het spul om te kijken hoe dat verloopt. De leukste verandering om te zien, is het groeien van de pootjes aan het kikkervisje. Nog wat later wordt het staartje geabsorbeerd. De snelheid waarmee dit alles geschied, is te beïnvloeden. De metamorfose van het larvestadium (kikkervisjes) naar dat van subadult, wordt ingezet onder invloed van het prohormoon thyroxine. Als je nu zelf dat thyroxine aan het water toevoegt, gaat het allemaal wat sneller. 

Verschillende stadia van het kikkerleven (van Wikimedia commons)
Verschillende stadia van het kikkerleven (van Wikimedia commons)

Een glimlach kon ik niet onderdrukken toen ik het volgende stuk las: ‘Tadpole Research: Homeopathic Remedies Harmed by Mobile (Cell) Phones and Microwave Ovens‘. Met een homeopathische D30 verdunning van thyroxine  (zo verdund dat je niet kunt verwachten iets van de oorspronkelijke stof in het middel terug te vinden) denken homeopaten het versnellingseffect van de thyroxine ongedaan te kunnen maken. Eerder onderzoek had dat al laten zien. Als je maar op de goede dagen het aantal kikkervisjes telde dat vier pootjes had ontwikkeld, dan vond je een statistisch significant verschil. Ook Willem Betz (van SKEPP) schreef al eens iets over die rare homeopathische proeven met kikkervisjes. In dat geval zou het middel zelfs werken terwijl het in een gesloten glazen ampul in het water van de kikkervisjes werd gehangen. Via elektromagnetische straling van het homeopathische middel, ofzo. Daarom is het niet zo gek om te kijken of die straling van invloed is op homeopathische middelen.
In het Oostenrijkse onderzoek waar ik om moest lachen, gingen onderzoekers kijken wat het effect van verschillende soorten straling op die homeopathische thyroxine verdunning was. Zou het middel nog wel net zo goed werken na bestraling met röntgen-, magnetron- of GSM-straling? Of het licht van een barcodescanner?  Ze vonden een verrassend resultaat: na blootstelling aan magnetron en mobiele telefoons deed het middel niets meer! Je kunt het middel gelukkig wel veilig door een luchthaven detetectiepoortje loodsen of scannen op barcodes. Die magnetron was overigens van een wat ouder model dan je in onze keukens aantreft; en die zijn natuurlijk goed afgeschermd. Daar hoeven we ons dus niet zo druk over te maken. Maar die telefoonstraling was gewoonweg desastreus. Zelfs op een afstand van 25 centimeter was vijf keer gebeld worden voldoende om de heilzame effecten van de thyroxine D30 volledig teniet te doen! Een ander flesje werd direct naast een telefoon geplaatst, maar beschermd door het geheel in aluminiumfolie in te pakken. Hielp helemaal niks!

Je zou verwachten dat dit onderzoek homeopaten met blinde paniek  zou hebben geslagen. Het is natuurlijk maar één onderzoek, maar als er één een keertje gunstig uitpakt, zijn ze er als de kippen bij om het als ‘definitief bewijs’ voor homeopathie te presenteren. Zien we inmiddels overal waarschuwingen op de verpakkingen van homeopathische middelen staan als ‘buiten bereik van mobiele telefoons houden‘? Hebben apothekers die het spul verkopen stralingswerende maatregelen genomen? Nee!? Waarom niet?
Misschien nemen de homeopathische vakbroeders het werk van hun collega’s niet zo serieus. Op zich terecht, want er is natuurlijk weer van alles mis mee. Zo werd er geblindeerd volgens de ‘Wageningse methode’: één flesje per groep bakken met kikkervisjes, in plaats van één flesje per bak. En er is vast nog wel meer om over te zeuren. Maar dat mogen ze zelf uitzoeken in het artikel The effect of homeopathically prepared thyroxine on highland frogs: influence of electromagnetic fields, S. Weber et al., Homeopathy, 2008 (hier als pdf te downloaden). De onderzoekers relativeren zelf het gevonden gevaar door er op te wijzen dat het hier ging om vloeistoffen en niet om de suikerbolletjes waarmee homeopathische middelen meestal worden toegediend. Die suikerbolletjes, globules, zijn misschien minder gevoelig voor straling dan watermoleculen. Tsja, dan mogen ze ook eens kijken naar het  verslag van een geneesmiddelproef (pdf) waarin straling van mobiele telefoons juist direct werd overgezet op een ander vaste stof waaruit homeopathische  middelen vaak  bestaan, lactose. Homeopaten kunnen dus nog wel even vooruit met onderzoeken; inconstistenties genoeg om op te helderen.

homeopathie-kikkervisjes-fav-img

 

 

Bijles homeopathie

by 118 Comments

Van de Belgische artsen vindt 73 procent dat homeopathie geen plaats verdient in het officiële gezondheidssysteem. Dat blijkt uit een onlineonderzoek van de Artsenkrant en Le Journal du Médecin bij 856 artsen. Die meerderheid lijkt enigszins geruststellend, maar hoe denkt die andere 27 procent er dan over? Dat kunnen we helaas niet halen uit de krantenberichten die er gisteren over verschenen. En het artikel in de Artsenkrant staat achter een slotje, alleen toegankelijk voor het ‘medische korps’. Nou ja, om het zekere voor het onzekere te nemen, biedt Kloptdatwel voor diegenen onder die 27 procent die nog niet zo goed wisten wat homeopathie nu eigenlijk inhoudt, een korte bijles aan. In minder dan een kwartier ben je voldoende op de hoogte. Ook interessant voor alle overige bezoekers natuurlijk!

In België speelt het debat over alternatieve gezondheidszorg en de eventuele vergoeding daarvan via de ziektekostenverzekering weer, omdat minister van Volksgezondheid Laurette Onkelinx verschillende alternatieve geneeswijzen officieel wil laten erkennen. Geneeskundestudenten, de decanen van de medische faculteiten en de Belgische vereniging  van artsensyndicaten hebben zich hier al sterk tegen uitgesproken.

Experiment met tuinkers en Wi-Fi – Wel prijs, maar niet zo’n best onderzoek

by 148 Comments

Engels - UK vlag 30x24Vijf Deense scholieren deden een experimentje met tuinkers. Ze plaatsten zes schoteltjes met watten waarop ze het zaad hadden uitgestrooid tussen Wi-Fi-routers en zes vergelijkbare schoteltjes als controle in een ander lokaal, maar dan zonder de stralingsbronnen. De hele tijd gaven ze de schoteltjes netjes water en na dertien dagen besloten ze de tuinkers af te knippen en te drogen. En ze telden hoeveel zaadjes ontkiemd waren op elk bordje. Een schokkend resultaat: van de bestraalde zaadjes waren er veel minder ontkiemd! Alles werd in een rapportje opgeschreven en daarmee wonnen ze een prijs. De Deense nationale omroep plaatste op haar site op 16 mei een bericht hierover waarin ook de belangstelling van buitenlandse wetenschappers werd vermeld voor dit opmerkelijke resultaat van zo’n simpel proefje. Het Engelstalige blog Geek.com nam het een dag later over en daarna volgden een hoop andere, tot  ABC News op 24 mei aan toe. 

Al deze berichtgeving was nauwelijks kritisch en het nieuws verspreidde zich als een lopend vuurtje via blogs en Facebook. Kijk maar eens wat een Google zoekopdracht oplevert met de woorden “wifi cress”. De eerste journalist die er eens goed naar keek, was vermoedelijk de Noorse wetenschapsjournalist Gunnar Tjomlid. Zijn uitgebreide blog hierover (van 19 mei, met latere aanvullingen) laat zien dat er heel wat op het experiment is aan te merken en dat de wetenschappers die er zo enthousiast over zijn, bekende verspreiders van stralingsangst zijn. Het is natuurlijk leuk voor de meiden dat ze een prijs wonnen met hun onderzoek, maar het is minder fraai dat het zo wordt misbruikt door deze pseudowetenschappers.

Waarom moeten we het resultaat niet al te serieus nemen? Tjomlid geeft een hele waslijst van zaken die er mee aan de hand zijn; ik geef de belangrijkste hier kort weer:

  • De aanwezigheid van de stralingsbronnen was niet het enige verschil in de omstandigheden van de Wi-Fi en controlegroep. Als je het verslag van het experiment leest, komt je ook foto’s tegen van de proefopstelling. Daarop valt te zien dat in de Wi-Fi-groep ook een aantal laptops dicht op de bordjes stond. Het is niet onwaarschijnlijk dat dit een (lokaal) effect had op de luchtstroom en temperatuur rondom die bordjes en dat kan zeer goed van invloed zijn geweest op de ontkieming. Andere mogelijke oorzaken zijn dus niet goed uitgesloten.
  • Het was natuurlijk ook volslagen duidelijk wat de Wi-Fi-groep was, en wat de controle. Niet geblindeerd.-
  • Tjomlid mailde met de docent van de meiden en kreeg te horen dat er eigenlijk twee keer een dergelijk experiment was uitgevoerd. De eerste keer hadden de routers alleen hun SSID staan uitzenden (het herkenningsignaal van het netwerk). In het vervolgonderzoek hadden ze de laptops elkaar constant laten ‘pingen’, zodat er een veel drukker netwerkverkeer werd veroorzaakt. Dit tweede experiment liet echter een veel minder negatief effect zien. Het rapportje is alleen gebaseerd op die eerste proef. In feite is dit publicatiebias: weglaten van resultaten die niet bevielen.
  • Deze grafiek geeft veel beter weer wat het resultaat was, maar is natuurlijk niet zo 'sexy' als de foto's van de tuinkers.
    Deze grafiek geeft veel beter weer wat het resultaat was, maar is natuurlijk niet zo ‘sexy’ als de foto’s van de tuinkers.

    In het rapportje wordt het gevonden verschil geïllustreerd met de grafiek hiernaast. Op de websites die hierover berichten, vind je echter telkens foto’s van een heel groen, onbestraald, ‘gezond’ schoteltje en een schoteltje dat er heel wat minder florissant uitziet, het zieke, bestraalde geval. Die foto’s zijn natuurlijk een stuk leuker om op te nemen in een stukje, maar ze geven een erg slecht beeld van de lang niet zo beroerde getallen: gemiddeld waren er in de controlegroep 332 zaadjes ontkiemd, tegen 252 in de bestraalde groep (telkens van de 400 zaden die op één schoteltje waren gestrooid). Misleidende weergave van het resultaat in de media.

  • Iets wat Tjomlid niet vermeldt, maar waaraan ik zelf nog dacht: de schoteltjes zijn helemaal niet goed van elkaar gescheiden, dus is het maar de vraag of je ze als individuele waarnemingen mag beschouwen. Je kunt eigenlijk zeggen dat we met een N=2 experiment van doen hebben, wat nauwelijks zeggingskracht heeft. Foutieve statistische analyse.
  • Het experiment werd op dag 13 gestopt. Niet omdat dit vooraf zo was vastgelegd, maar toen was de controlegroep zo’n beetje uitgegroeid. Probleem hiermee is dat een verschil in temperatuur van slechts een paar graden al een vertraging van de groei (en ontkieming) van tuinkers kan betekenen. Als er zo’n temperatuursverschil was door de plaatsing van de laptops, dan is het niet onwaarschijnlijk dat de Wi-Fi groep net zo ver had kunnen uitgroeien als ze maar een paar dagen langer hadden gewacht. Maar ze waren waarschijnlijk alleen op zoek naar bevestiging van het idee dat ze vooraf hadden van het effect van straling. Als je het rapportje leest, is er duidelijk sprake van bias, een vooringenomenheid in de richting van één specifieke uitkomst, nl. dat elektromagnetische straling (van Wi-Fi, DECT of GSM) een niet-thermisch effect heeft.
  • Maar hoe kwamen deze jonge meiden aan die vooringenomen houding? Dat komt waarschijnlijk doordat hun docent ze alleen maar voorzag van studies die ook schadelijke effecten lieten zien. Deze studies zijn echter bijna allemaal aan de dubieuze kant en meestal van wetenschappers, die door hun collega’s niet meer serieus worden genomen. Voor een verklaring hoe elektromagnetische straling invloed zou kunnen hebben (op een licht opwarmingseffect na), geven ze maar één bronvermelding: een rapport van Thomas Grønborg, die op zijn beurt weer erg leunt op de ideeën van Olle Johansson (zie verderop). Dit eenzijdig selecteren van literatuur noemen we cherry picking.
Van de Deense site: "Wetenschappers uit het Verenigd Koninkrijk, Nederland en Zweden zijn zeer geïnteresseerd in de biologie-experimenten van de vijf meiden.
Van de Deense site: “Wetenschappers uit het Verenigd Koninkrijk, Nederland en Zweden zijn zeer geïnteresseerd in de biologie-experimenten van de vijf meiden.

Wie zijn eigenlijk die buitenlandse wetenschappers die zo enthousiast waren over dit experiment? Het Deense stuk noemt Olle Johansson. Dat is echter iemand die bij zowat alle ziektes van de moderne tijd een beschuldigende vinger richting stralingsbronnen heeft gewezen. De Zweedse skeptici beloonden zijn praatjes met hun ‘Misleider van het jaar‘-prijs in 2004. In het bronstuk wordt verteld dat hij van plan is het onderzoek te herhalen met Marie-Claire Cammaerts van de Université libre de Bruxelles. Ik verwacht daar weinig goeds van. Zij deed ook het uiterst dubieuze onderzoek naar het effect van GSM-straling op mieren, dat ik eerder op klopdatwel besprak: Mieren gestoord door GSM?
Tjomlid achterhaalde in zijn mailwisseling met de Deense docent ook nog de namen van Andrew Goldsworthy, ook een bekende verspreider van angst voor straling, en de Nederlander Niek van ‘t Wout. Die laatste is beleidsmedewerker groen in de gemeente Alphen aan den Rijn en aanstichter van een onderzoek van Universiteit Wageningen naar het vermeende schadelijke effect van mobiele telefonie op bomen. Dat stelde ook niet veel voor, maar ging eveneens het internet over in 2010. Ook TNO en TU Delft werden er ten onrechte mee in verband gebracht. Van het ingezette vervolgonderzoek in Wageningen heb ik niets meer vernomen.

Het is vrij helder dat je op grond van dit experiment geen conclusies kunt trekken over (niet-thermische) effecten van Wi-Fi-routers op ontkieming. Jammer dat de meiden zo’n overduidelijk vooringenomen docent hadden en dat hun ‘resultaat’ nu door allerlei pseudowetenschappers als bewijs wordt gebracht voor het gevaar van elektromagnetische golven. Als dat gevaar er al is, dan moeten de risico’s als erg laag worden ingeschat. In ieder geval zijn de te verwachten effecten zo klein dat je erg je best zult moeten doen om er iets van terug te vinden in de ‘ruis’ van andere invloeden. De fouten in dit experiment zijn de scholieren niet te verwijten. Laten we hopen dat het hun overduidelijke interesse in het doen van onderzoekjes niet zal wegnemen. Vanwege alle problemen die aan dit onderzoek kleven, kan het juist als een mooi voorbeeld dienen. Van je fouten leer je immers het meest.

Lees vooral ook het blog van Gunnar Tjomlid zelf, dat veel meer interessants bevat dan ik in mijn samenvatting heb opgenomen: http://tjomlid.com/2013/05/19/om-karse-wifi-straling-og-en-snurt-naturfagslaerer/. Met Google translate is het goed te volgen. Het rapportje van de scholieren staat op die Deense site (directe link naar pdf).

Dit stuk had ik eerder (25 mei) in een Engelse versie op mijn eigen website geplaatst, nadat ik het stuk van Tjomlid vond en tot mijn verrassing nergens anders een Engelstalig vergelijkbaar stuk aantrof. Met verwijzing naar mijn blog kon ik (bijvoorbeeld via Rbutr.com) makkelijker twiteraars die het stuk  op Geek.com aanhaalden op de kritiek wijzen. In Nederland leek het experiment nog niet zo wijd verspreid te worden. Alleen op Niburu trof ik een berichtje aan, maar wie neemt dat nu serieus? Het bericht op de site LexNaturalis werd echter in rap tempo verspreid via Facebook. Gisteren vond men ook mijn site en vervolgens werd dat bericht erg vaak gedeeld. Normaal gesproken mag ik me verheugen op iets van 20 bezoekers per dag, nu waren er dat op één dag meer dan 19.000! Daarbij meer dan 1.900 Facebook-likes. Klinkt leuk, maar dat bericht op LexNaturalis heeft er maar liefst 43.000! De skeptische gedachte heeft vooralsnog niet de overhand.

Update 26-12-2013: Thomas Guiot maakte een Franse vertaling van dit stuk op zijn website