Kloptdatwel?

Tweehonderd jaar Koninkrijk der Nederlanden en wat dat te maken heeft met het bijgeloof

by 84 Comments

Tweehonderd jaar Koninkrijk der Nederlanden en wat dat te maken heeft met het bijgeloof 1
Cees Renckens schrijft columns voor Kloptdatwel. Van 1988 tot 2011 was hij voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Foto: Vivian Oei.

Op 29 maart 2014 was het tweehonderd jaar geleden dat Nederland, dat zich kort te voren ontworsteld had aan de Franse bezetting, zijn Grondwet kreeg en een monarchie werd onder koning Willem I. Talrijk waren de kranten-artikelen over deze heuglijke geschiedenis en ook op de vaderlandse televisie is er veel aandacht geweest voor deze historie. Veelvuldig kwam daarbij ook Gijsbert Karel van Hogendorp (1762-1834) in beeld.

Deze ‘raadspensionaris’ was de ontwerper van de grondwet, waarbij aangetekend moet worden dat de jonge Willem I ook een aanzienlijke invloed op het eindresultaat heeft gehad. De uit een aanzienlijk regentengeslacht voortgekomen Van Hogendorp studeerde rechten in Berlijn en Leiden en werd sterk beïnvloed door denkers als Voltaire, Rousseau en Hume. Op aanbeveling van niemand minder dan Benjamin Franklin reisde hij in 1783 ook door de VS en hij ontmoette daar o.a. Thomas Jefferson en George Washington. Hij bestudeerde er de Amerikaanse Constitutie, welke hem inspireerde tot de Grondwet die hij voor ons land in gedachten had. In de vele beschouwingen rond dit eeuwfeest wordt Van Hogendorp bejubeld en wordt zijn latere val en onmin met Willem I uitgebreid besproken. Overal in Nederland zijn straten naar hem genoemd.

Karikatuur van een magnetiseur (bron: Bibliothèque nationale, via Wikimedia Commons)
Karikatuur van een magnetiseur (bron: Bibliothèque nationale, via Wikimedia Commons)

Nergens las ik dat de carrière van de jonge en briljante staatsrechtgeleerde in de periode 1791 tot 1793 om onduidelijke redenen stagneerde. Hij was nog ‘slechts’ tweede pensionaris van de stad Rotterdam en hij was zeer ambitieus. Toch werd hij in 1793 gepasseerd voor de posten van thesaurier-generaal en die van secretaris van de Raad van State. De verklaring daarvoor, aldus documenten uit die tijd, bestond uit zijn arrogantie, neerbuigendheid en een superioriteitsgevoel, dat in die periode leek samen te hangen met zijn geloof in het ‘dierlijk magnetisme’, dat toen net vanuit Frankrijk in Rotterdam werd geïntroduceerd.
Van Hogendorp was daarin zeer geïnteresseerd, bezocht demonstraties en werd door deze nieuwe geneeswijze van zijn hypochondrische klachten afgeholpen, waar eerder geen medicus dat gelukt was. Hij raakte diep geïnvolveerd in het magnetiseren en ging de kunst ook zelf beoefenen, overigens niet in het openbaar. Hij was onder de indruk van de prestaties van de somnambules (‘slaapsters’) Antje en Janny, die vaak samenwerkten met magnetiseurs. Hij vroeg hen om advies in medische en persoonlijke zaken.
Onder de artsen uit die tijd waren er enkele aanhangers, sommigen twijfelden en er waren direct al felle tegenstanders als Voltelen en Bake, die zich erover verwonderden dat vakbroeders en zovele hooggeplaatste figuren zich lieten meeslepen door dit ‘verregaand bedrog’. Eerst toen Van Hogendorp er vanaf eind 1793 verder het zwijgen toe deed over het ‘Mesmeriaans bedrog’, toen kon zijn staatsrechtelijke carrière haar tempo weer hernemen en zo bracht hij het nog tot vicepresident van de Raad van State en minister van staat. Beide functies werden hem later door de koning ontnomen, waarna hij Kamerlid werd. Ook Thorbecke liet zich bij de grondwetsherziening van 1848 leiden door de ideeën van Van Hogendorp.

Ik laat het aan de lezer over of hij bij deze geschiedenis parallellen ziet met de opkomst van meer hedendaagse kwakzalverijen, hoewel helaas geconstateerd moet worden dat we van de paranormale geneeskunde nog steeds niet verlost zijn. Er wordt les in gegeven op het Van Praag Instituut in Utrecht en heet tegenwoordig ‘therapeutic touch’. Van geloof in paranormale geneeswijzen door politici is thans nog maar erg weinig over. Uitzonderingen zijn GroenLinks, dat erg pro alternatieve geneeswijzen blijft, terwijl ik zelf een voormalig wethoudster ken, die helderziende gaven heeft. Zij is lid van een ‘lokale partij’, laat zich op haar gave niet voorstaan en zal Den Haag wel niet gaan halen.

Literatuur:  Joost Vijselaar – De Magnetische Geest. Het Dierlijk Magnetisme 1770-1830. Uitg. SUN,


2001.

Nieuws over rundvlees, chocolade en Oekraïne

by 8 Comments

In de afgelopen twee dagen las ik berichten over Rusland en Amerika die ik interessant vond. Beide gaan over het idee ‘kennis is macht’ of eigenlijk vooral over ‘gebrek aan kennis is macht’.

Fraudejager Andrej Rostovtsev (bron: dissernet.org)
Fraudejager Andrej Rostovtsev raakte zijn baan kwijt (foto: dissernet.org)

Hubert Smeets schreef afgelopen dinsdag in de krant NRC een stuk over wetenschapsfraude in Rusland. Wie daar een beetje wil meetellen als parlementslid, gouverneur of directeur van een groot bedrijf moet een promotie op zijn naam hebben staan. De doctorstitel geeft toegang tot hogere salarissen en betere banen. Deze ‘promotiedruk’ leidt niet tot kwaliteit. De Russische fysicus Andrej Rostovtsev laat zien dat plagiaat aan de orde van dag is. Met zijn netwerk ‘Dissernet’ brengt hij de promotiefraude in beeld. Dit is een link naar dissernet (vertalen met google translate), in de Wikipedia kun je ook meer te weten komen. De parlementariër Igor Igosjin maakte het wel heel erg bont. Smeets:

‘Rostovtsev … [kwam er] achter dat de parlementariër Igor Igosjin zijn proefschrift over concurrentie in de vleesproductie grotendeels had overgeschreven uit andermans dissertatie over de chocoladesector. De grootste moeite die Igosjin (Doema-lid uit Kirov voor regeringspartij Verenigd Rusland) zich had getroost, was de knop‘zoek&ver vang’ op zijn computer. Daar waar de eigenlijke promovendus schreef over zwarte chocola, vulde Igosjin ‘rundvlees’ in. Het woord witte chocola verving hij door ‘import rundvlees’ en notenchocola door ‘rundvlees met bot’.

‘Lach maar eens niet om zoveel brutaliteit’ schrijft Smeets. Het artikel van Smeets geeft nog veel meer voorbeelden, je kunt het voor 10 cent lezen via deze link. Gratis, en ook erg smakelijk, is dit interview met Rostovtsev in Der Spiegel Online (klik op de foto’s voor een aantal interessante fraudegevallen). Het werk voor Dissernet kostte Rostovtsev zijn baan bij het Instituut voor Theoretische en Experimentele Fysica (ITEF) in Moskou. Ontslag volgde nadat hij kritiek had geuit op een iemand uit de inner circle van de Russische president Poetin. Het meest zorgelijk is dat de wetenschappelijke wereld in Rusland helemaal niet blij is met het werk van Andrej Rostovtsev. De Russische minister van onderwijs is zelfs van mening dat Rostovtsev de wetenschap schaadt. Alle plagiaat ouder dan drie jaar is daarom officieel verjaard. Toch wordt hier en daar enig tegengas gegeven. Hubert Smeets: ‘Dissertatieraden op universiteiten en instituten hebben soms de reglementen zo aangepast, dat de raadsleden moeten aftreden als er twee plagiaatgevallen of meer worden opgespoord’.

 

2.066 Amerikanen wijzen Oekraïne aan op de wereldkaart (bron: Washington Post).
2.066 Amerikanen wijzen Oekraïne aan op de wereldkaart (illustratie: Washington Post).

Uit de Verenigde Staten kwam een ander bericht over kennis en politiek. Uit een onderzoek blijkt dat veel Amerikanen niet weten waar Oekraïne ligt: slechts 16% van ruim 2.000 onderzochte Amerikanen kon Oekraïne op de kaart aanwijzen. Daarover schreven drie politicologen een stuk in de krant Washington Post. De mediane afwijking van de missers was 2.900 km (een gebied dat begrensd wordt door Finland in het Noorden, Soedan in het zuiden en Kazachstan en Portugal in het oosten en westen). Merkwaardig was dat uit het onderzoek bleek dat hoe minder goed iemand op de hoogte was van de ligging van Oekraïne hoe vaker die persoon van mening was dat Amerika in Oekraïne militaire middelen zou moeten inzetten tegen de agressie van de Russische president Poetin. Volgens de auteurs:

‘However, the further our respondents thought that Ukraine was from its actual location, the more they wanted the U.S. to intervene militarily. Even controlling for a series of demographic characteristics and participants’ general foreign policy attitudes, we found that the less accurate our participants were, the more they wanted the U.S. to use force, the greater the threat they saw Russia as posing to U.S. interests, and the more they thought that using force would advance U.S. national security interests; all of these effects are statistically significant at a 95 percent  confidence level. Our results are clear, but also somewhat disconcerting: The less people know about where Ukraine is located on a map, the more they want the U.S. to intervene militarily’.

Is dit zorgelijk? Dat maakt het artikel niet duidelijk. Gaat weinig kennis samen met actiebereidheid? Of is het wellicht zo dat wie weet waar Oekraïne ligt al snel denkt ‘dat is ver van mijn bed’? Het artikel wekt de suggestie dat ‘a little knowledge is a dangerous thing’.

In ieder geval lijkt in zowel het Russische als het Amerikaanse voorbeeld de Nederlandse volkswijsheid van toepassing dat ‘wie weinig weet vaak de grootste mond heeft’.

Kip zonder kop beter af met aanroepen Allah

by 23 Comments

Veel religies hebben voorschriften met betrekking tot voedsel. Volgens islamitisch gebruik zijn kippen bijvoorbeeld pas halal als je ze op de juiste manier slacht. Tijdens het slachten moet Allah  aangeroepen worden en niet wat anders, want dan is het vlees haram en mag een moslim het eigenlijk niet eten. Nu zou je als gelovige moslim dit voorschrift gewoon kunnen accepteren als een gegeven, maar als je nu op basis van modern wetenschappelijk onderzoek kunt laten zien dat er ook ‘objectieve’ argumenten voor zijn, dan ben je natuurlijk wel gek als je dat niet probeert. Niet dan?

Onderzoekers van de universiteit van Batna in Algerije publiceerden vorig jaar een artikel waarin ze verschillen laten zien tussen het vlees van correct geslachte kippen en van kippen waarbij het ritueel niet helemaal goed werd uitgevoerd (pdf). De onderzoekers kozen 66 kipjes uit om te slachten. De ene helft werd keurig volgens islamitisch gebruik om zeep geholpen: de halsslagader, luchtpijp en slokdarm worden met één haal van een scherp mes doorgesneden onder het aanroepen van Allah met de woorden ‘Bismillah-Allahu Akber’. De minder fortuinlijke groep moest het stellen met dezelfde behandeling waarbij het aanroepen van Allah achterwege werd gelaten. Vervolgens werden delen van de borstspier en de levers op sterk water gezet en gestuurd naar een laboratorium voor nader onderzoek.

In het weefsel van de kippen die zonder aanroep van Allah waren geslacht, waren veranderingen te zien. Diverse opeenhopingen van cellen in de bloedvaten van de levers en het borstvlees. De netjes geslachte kipjes hadden hier geen last van. Heel duidelijk wordt dat uit de afbeeldingen die in het artikel staan:

Volkomen helder, links haram en rechts halal
Volkomen helder, links haram en rechts halal

Ja, en die opeenhopingen vormen een uitgelezen kans voor de groei van bacteriën volgens de auteurs. De suggestie is duidelijk: het slachtvoorschrift kan ook vanuit gezondheidsoogpunt goed onderbouwd worden. Met deze plaatjes moeten we het trouwens doen wat onderbouwing betreft. Er is niet eens een tabel waarin de gevonden verschillen netjes geturfd tegenover elkaar gezet zijn.
De bedroevend lage kwaliteit van dit onderzoek lijkt overigens niet in eerste instantie ingegeven om de uitkomst te bereiken die vanuit religieus standpunt gewenst is. Toen ik zocht wat de eerste auteur nog meer had geschreven, trof ik een soortgelijk artikel aan in hetzelfde tijdschrift. Even weinig data en nog minder plaatjes, maar nu ging het niet om religieus slachten, maar om het opkweken van kuikens in ruimtes bij normale of verhoogde temperatuur.

Sommige tijdschriften publiceren alles, als je maar betaalt. Nou ja, alles? Misschien had de editor van dit blad (International Journal of Poultry Science) dat in Pakistan wordt uitgegeven wel even achter zijn oren gekrabd als de uitkomst net andersom was geweest. Dat is natuurlijk wel het ‘risico’ als je als bepaalde zaken, die je op grond van geloof aanneemt, wil toetsen op een eerlijke wetenschappelijke manier. Of zouden de onderzoekers dan het artikel misschien niet hebben ingestuurd en zo de editor zijn dilemma hebben bespaard? Over een ethische commissie die het onderzoek goedgekeurd heeft, rept het artikel niet en ik denk niet dat het tijdschrift het voorschrijft. De kippen zullen allemaal wel gewoon verkocht zijn voor consumptie, ook naar haram geslachte kippen is er in Algerije waarschijnlijk vraag genoeg.

(via een blog van Jeffrey Beall [mirror])

 

Skepsis congres 2013 – Joe Pequerrucho – ONWAAR-schijnlijk

by 2 Comments

Joe Pequerrucho is een full-time magic entertainer en mentalist te Rotterdam.

ONWAAR-schijnlijk

Het mentalisme is een amusementsvorm waarin de performer de illusie wekt dat hij beschikt over bijzondere gaven. In zijn zoektocht naar onverklaarbare en vooral onwaarschijnlijke zaken stuitte spreker op de wereld van mediums en waarzeggerij. Hij werd onder andere gevraagd om als waarnemer deel te nemen aan de eerste reeks van het televisieprogramma Op zoek naar het zesde zintuig van de KRO.

De onderstaande video is opgenomen tijdens zijn voordracht op het Skepsis congres 2013 ‘Wonderlijke ervaringen’. Op verzoek van dhr. Pequerrucho is niet de gehele voordracht is te zien.

http://youtu.be/A8SCOUAL65s

Uit Skepter: Piet Borst over ‘The Pseudoscience Wars’

by 84 Comments

collision“‘Niemand afficheert zichzelf als pseudowetenschapper. Ik ga niet ’s ochtends naar het lab om pseudowetenschappelijke proeven te doen in mijn pseudowetenschappelijke project. Pseudowetenschap doen de anderen.’

Met deze passage begint het boek van Michael Gordin (2012), The pseudoscience wars. Historicus Gordin hangt zijn verhaal op aan de kleurige would-be astronoom Immanuel Velikovsky, maar behandelt en passant de vele vermommingen waarin de pseudowetenschap zich toegang verschaft tot het wetenschappelijke toneel. Dominant zijn de creation science, pogingen om de juistheid van het Bijbelse scheppingsverhaal wetenschappelijk te onderbouwen, en de caleidoscoop van alternatieve behandelwijzen. Tot diep in de twintigste eeuw waren er echter pseudowetenschappelijke stromingen binnen de serieuze wetenschap, zoals het lysenkoïsme in Rusland en Velikovsky in de VS, die prominent in de schijnwerper wisten te komen.”

Bij het uitkomen van een nieuwe Skepter komen de meeste artikelen uit het vorige nummer online beschikbaar. Daarom kun je ook als je (nog) geen abonnee bent nu het vervolg van dit artikel lezen. Op de Skepsis website is er geen mogelijkheid om te reageren op de artikelen, dan kan wel hieronder.

Lees het volledige artikel op de site van Skepsis:

Pseudowetenschap

door Piet Borst, Skepter 26.1 (2013). Piet Borst is emeritus hoogleraar klinische biochemie aan de Universiteit van Amsterdam, schrijft o.a. columns in NRC en hij is ook lid van het Comité van Aanbeveling van de Stichting Skepsis.

In zijn bespreking van het boek van Gordin besteedt Borst eerst aandacht aan Intelligent Design en de positieve ontvangst daarvan door enkele Nederlandse wetenschappers met name aan de Vrije Universiteit. In de Skepter werd in 2002-2003 een discussie gevoerd waarin de professoren Ronald Meester (VU) en Cees Dekker (TU Delft) het voor ID opnamen. Recent kwam de discussie weer naar bovenn door een omstreden promotie:

Ik zou de stille dood van ID niet hebben aangehaald, als er niet recent nog een laatste stuiptrekking was geweest. Aan de VU promoveerde op 11 december 2012 de bioloog Joris van Rossum op een filosofisch proefschrift, waarin hij claimt dat seksuele voortplanting onverklaarbaar is op basis van de evolutietheorie. Parmantig concludeert de jonge doctor dat hij dus Darwins evolutietheorie heeft gefalsificeerd. Nu is er altijd wel gesteggeld over de precieze evolutionaire voordelen van seks, maar anno 2012 is er geen enkele serieuze evolutiebioloog die denkt dat seks wringt met Darwin.

De Nederlandse evolutiebiologen vielen dan ook en bloc over het VU-proefschrift heen. Van Rossum had de recente literatuur niet gelezen en wat hij wel had gelezen, had hij niet begrepen. De grootste gram trof de beide promotoren, de filosoof Van Woudenberg en de wiskundige Meester, die een promovendus hebben begeleid bij de bestudering van een onderwerp waar ze beiden geen verstand van hebben. Ook de VU gaat niet vrijuit. Van Woudenberg en Meester zijn ID-paladijnen van het eerste uur. Die kun je niet los laten rondlopen in de serieuze biologie. Daar moet je geharnaste evolutiebiologen naast zetten om dit soort ID-oprispingen tegen te gaan. Ook de rector van de VU heeft dat inmiddels publiekelijk erkend.

Godsdienstfilosoof Taede Smedes vond dat Borst met deze kritiek nogal uit de bocht vliegt en die VU-kwestie er wat kunstmatig bijsleept om de betrokken wetenschappers zo wat gemakzuchtig als pseudowetenschappers weg te zetten: ‘Scepticus Piet Borst gooit met modder‘ (overigens is Smedes zelf bepaald geen aanhanger van ID). Meester ging een stapje verder dan het schrijven van een blog en leverde onlangs een boekje af, Arrogant getiteld. De discussie kan worden voorgezet naar aanleiding van het stuk dat Gerdien de Jong in de meest recente Skepter daar weer over schreef:

ARROGANTE DARWINISTEN
Eind 2012 promoveerde Joris van Rossum op een filosofisch proefschrift waarin hij de evolutietheorie ten val probeerde te brengen door te betogen dat deze niet in staat is om seksuele reproductie te verklaren. Evolutiebiologen waren van mening dat het proefschrift onder de maat was. In antwoord op deze kritiek schreef een van de promotoren, de wiskundige prof. Ronald Meester, het boekje Arrogant (2014). Meester vindt dat darwinisten te veel pretenties hebben en minder weten dan ze denken. De auteur blijkt echter zelf niet veel verstand van zaken te hebben. Zo beweert hij onder meer dat de evolutietheorie gaat over hoe selectie werkt op genen.

Als je nog geen abonnee bent, kun je een proefnummer aanvragen voor maar 4 euro en het dan toch lezen.