In deze video wordt de wetenschappelijke manier van denken over buitengewone verschijnselen op een heel duidelijke manier uitgelegd. De startvraag in de video is: worden heksenkringen van paddestoelen gemaakt door feeën? Als je deze video bekeken hebt, kijk je met een heel andere blik naar series zoals Ghost Hunters op SyFy. Als je hieronder geen scherm ziet klik dan hier.
Leden van Skeptische werkgroepen gingen op bezoek bij Biohorma, naar eigen zeggen ‘de grootste producent van fytotherapeutische en homeopathische middelen … in de Benelux’. We hebben gezien hoe de producten worden gemaakt. Ook hebben we het gehad over de gezondheidsclaims voor de producten die het bedrijf maakt. Er gaat een wereld schuil achter de claim ‘bevordert het herstel na ziekte’. Maar ben je na ziekte niet al weer beter?
Het bedrijf is vooral bekend van de A. Vogel-producten en het bekende Echinaforce, waarover in het tijdschrift Skepter en op het Skepsis-blog al de nodige uiterst kritische stukken zijn geschreven. De nadruk ligt bij Biohorma op fytotherapie (kruidengeneesmiddelen). Tijdens het bedrijfsbezoek bleek dat homeopathische middelen slechts een zeer klein deel uitmaken van het assortiment en de omzet van het bedrijf. Sinds een aantal jaren richt het bedrijf zich ook op essentiële vetzuren.
Het motto van Biohorma is ‘van plant tot klant’ en het bedrijf is dan ook actief in de hele keten. Het bedrijf had ook het motto kunnen kiezen: van zaadje tot in de winkel, want de meeste producten beginnen in het voorjaar in de grond van de A. Vogeltuinen (nabij Elburg). De oogst verzorgt Biohorma zelf, en in snij- en productiehallen wordt de oogst gereed gemaakt voor verwerking. De producten die uit de plant komen worden door middel van oplossen in alcohol en daaropvolgende droogtechnieken uit de plant gehaald en verwerkt in pillen, drankjes, zalven etc, waarna het bedrijf de distributie naar de verkooppunten verzorgt. Alles in één hand.
Het was voor ons duidelijk dat de mensen van Biohorma die we spraken erg enthousiast en trots op hun bedrijf en producten zijn. Het bedrijf besteedt veel energie aan het onderhouden van contact met de klant. Dat betekent bijvoorbeeld marktonderzoek (‘hoe denkt de consument over onze producten, hoe bekend zijn ze’), reclame-, informatie- en promotiemateriaal, en rechtstreeks contact met de klant (er is b.v. een telefonische hulplijn waar mensen terecht kunnen met vragen) en het bedrijf ontvangt graag bezoekers.
We hebben bij ons bezoek aan Biohorma uitvoerig stilgestaan bij het type gezondheidsclaims dat het bedrijf maakt.
De gezondheidsclaims voor haar producten baseert Biohorma, zo begrepen wij, niet op eigen onderzoek. Biohorma maakt onder andere gebruik van beschrijvingen die o.a. zijn opgesteld door The European Scientific Cooperative on Phytotherapy(ESCOP) (zo blijkt uit informatie op het internet). De beschrijvingen werden met een Engels-klinkend woord aangeduid als ‘Monografen’ , het Nederlandse woord monografie is in het Engels Monograph. Er mag dan wel geen eigen onderzoek zijn naar de werkzaamheid van middelen, wel wordt veel aandacht besteed aan onderzoek naar de veiligheid van middelen en processen (veiligheid voor de eindgebruiker is topprioriteit). Ook wordt onderzocht of de samenstelling van preparaten in overeenstemming is met nationale en Europese voorschriften.
Deze manier om gezondheidsclaims te onderbouwen is in overeenstemming met de eisen die het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen stelt aan bepaalde alternatieve middelen. Cees Renckens schreef daarover in zijn recente column:
‘Voor […] middelen, samengesteld uit mengsels en voorradig in de zelfzorgschappen van drogist en apotheek, die wel een indicatie claimen, gold een aangepaste ‘bewijsvoering’, waarbij volstaan kon worden met verwijzingen naar monografieën over het preparaat’.
Biohorma heeft te maken met een woud aan regels. Op sommige producten zijn Europese voorschriften van toepassing, bijvoorbeeld de Europese Richtlijn voor Traditionele Kruidengeneesmiddelen (zie deze Wikipedia-link). Sommige Biohorma-producten worden aangemerkt als ‘voedsel’, en vallen daarmee onder de Warenwet (‘Warenwetbesluit Kruidenpreparaten)’. Voor deze producten mogen geen therapeutische claims worden gemaakt. Andere producten (met een farmacologisch actieve stof en/of een therapeutische indicatie) (kunnen) vallen onder de geneesmiddelenwetgeving. Ten slotte zijn er de ‘medische hulpmiddelen’. De wetgeving hiervoor is net voor de eeuwwisseling zodanig aangepast, dat daar niet alleen voorwerpen, maar ook stoffen onder kunnen vallen, zoals een kruiden-gel voor aambeien.
Biohorma denkt veel na over hoe je claims zo kunt formuleren dat deze in overeenstemming blijven met alle regels. Zo dienen de aanprijzingen voor gezondheidsproducten basically beperkt te blijven tot: ‘in stand houden van een goede gezondheid’. De claim voor Echinacea is bijvoorbeeld dat dit ‘de natuurlijke afweer helpt/ondersteunt’ en dat dit ‘herstel na ziekte bevordert’. Achter deze formuleringen blijkt een wereld van overwegingen schuil te gaan, zo bleek tijdens ons gesprek: ‘herstel ná ziekte’ (toegelaten claim) is iets anders dan ‘herstel tijdens ziekte’ (niet toegelaten claim), helpen/ondersteunen van het afweersysteem (toegelaten claim) is iets anders dan een ‘genezen of vervangen van een gebrekkige eigen lichaamsafweer’ (niet toegelaten claim). Bekijk deze claims voor het Biohorma-topproduct Echinacea en vraag je af wat er eigenlijk heel precies gezegd wordt:
Bekijk ook het filmpje hierna over Echinacea (als je hieronder geen scherm ziet: klik dan hier):
http://www.youtube.com/watch?v=SQuogFeVJ88
De claims voor de producten van Biohorma zijn in de kern tamelijk bescheiden. Dat blijkt ook uit onze vraag wat het bedrijf doet als mensen de hulplijn bellen met een concrete medische vraag. Het antwoord: ‘iedere beller met een medische vraag verwijzen wij door naar een arts’.
In zijn column vertelde Cees Renckens dat de Raad van State onlangs bepaalde dat VSM niet langer mag zeggen dat Rinileen Neusdruppels geïndiceerd zijn bij neusverkoudheid, oorpijn en bijholteontsteking. De reden: VSM kan de werking van Rinileen Neusdruppels tegen deze klachten niet met onderzoek onderbouwen. Deze uitspraak betekent misschien nog meer dan voorheen dat gezondheidsclaims voor kruidenpreparaten op een goudschaaltje zullen worden gewogen. Hoe smal dit pad kan zijn, blijkt b.v. uit deze beschrijving van een claim van Biohorma die voor de Reclame Code Commissie werd behandeld (met dank aan onze lezer A. Atsou Pier, zie comment hieronder).
Ik heb dit artikel geschreven samen met Joke ten Hove
Foto voorzijde: Wikipedia
The Amazing Meeting is het bekendste skeptische congres ter wereld. Hieronder een spreekt Christopher Hitchens tijdens de 5e Meeting in 2007.
De leden van één van de Skepsis-werkgroepen hebben een testje gedaan om te onderzoeken of de internetzoekmachine Google zich erg laat beïnvloeden door eerder zoekgedrag. Hierover was onlangs behoorlijk wat persaandacht. Het is een onderwerp dat ook voor sceptici van belang is: creëert Google voor iedereen een eigen werkelijkheid? Ons onderzoek laat daar nog niet veel van zien. Is de media aandacht terecht?
Alweer een maand geleden verscheen er in de krant NRC Next, in de Next check om precies te zijn, een artikel over de zoekresultaten van Google. De specifieke vraag was of onze persoonlijke zoekresultaten allemaal gelijk zijn. Ofwel: krijgen wij ‘gepersonifieerde’ zoekresultaten of niet. De vraag kwam voort uit een eerder artikel in de NRC, naar aanleiding van de boek ‘The Filter Bubble: What the Internet is hiding from you’ van Eli Pariser.
Het boek gaat over hoe onze activiteiten op het internet in combinatie met het gebruik van verschillende social media ons ‘internetleven’ zouden beperken, doordat alles wat we doen op het internet steeds meer beïnvloedt welke informatie we te zien krijgen. In ons onderzoek hebben we de social media links laten liggen. We hebben ons geconcentreerd op de vraag: ‘Beïnvloedt Google onze persoonlijke zoekresultaten?’
Bij de Next check werden lezers opgeroepen een zoekslag te doen in Google op het woord ‘Egypt’. De uitslag was dat 22% van de uitslagen afwijkend was. Binnen de één van skeptische werkgroepen, was eind vorig jaar dezelfde vraag gerezen (ook op basis van het boek van Pariser). Dit was voor ons aanleiding om binnen de werkgroep zelf een experiment(je) op te zetten.
Het experiment is tweemaal uitgevoerd, de eerste keer met de volgende woordcombinatie: ‘ZOUT ZWANGERSCHAP BLOEDDRUK’. De tweede keer een zoekopdracht met gecombineerde woorden: ‘BIJBEL APPEL KLIMAAT’ en ‘ASFALT MELK KLEDING’. Het doel was om dit tevens uit te voeren vanuit verschillende browsers (Internet explorer, Firefox, Google Chrome etc.), maar daarbij is geen specifieke verdeling gemaakt. Het deelnemersaantal varieerde van 8-10.
Het experiment moest aan een aantal randvoorwaarden voldoen:
De uitslag van beide experimenten was éénduidig: er was géén groot verschil tussen de zoekresultaten. De enige verschillen die we onderkenden, waren kleine afwijkingen in de volgorde van de zoekresultaten en de ‘reclame’. Dit resultaat was in lijn met een (groter) onderzoek van de omroep BBC die in een interview met Eli Pariser eenzelfde soort onderzoek liet uitvoeren. Van over de hele wereld kregen men een ‘screendump’ van de zoekresultaten. Toen Pariser werd geconfronteerd met de uitslag was hij niet overtuigd. Hij zei:
‘Google handles different queries quite differently from each other and there are some queries that mostly seem to return similar types of results and others that you’ll see different results depending on different people’.
Inderdaad is met ons onderzoek en dat van de BBC de hypothese van Pariser niet per se ontkracht. Zelfs de BBC nuanceert wat dat betreft de waarde van de uitkomsten:
‘Of course our survey is far from scientific; the sample size is relatively small and is only based on one search term. It does not refute Eli Pariser’s hypothesis’.
Ons onderzoek was uiteraard nog vele malen kleiner en we gebruikten Nederlandse zoekwoorden. Dat laatste is natuurlijk ook een limiterende factor, aangezien Nederlands niet één van de top 10 talen is waarin websites zijn gemaakt. Het is goed dat er kritisch wordt gekeken in welke mate internetbedrijven zoals Google, invloed (zouden) kunnen uitoefenen op ons browsegedrag. Maar het is een behoorlijke claim die Pariser maakt, één waarvan men toch enige effecten zou verwachten te zien bij een dergelijke test. Misschien zal Google ooit onze wereld overnemen, maar vandaag maak ik me daar nog niet veel zorgen over.
Skepter is een uitgave van de Stichting Skepsis.
Hieronder volgt een samenvatting van de artikelen uit de laatste Skepter. Wil je daarna meer lezen? Deze laatste Skepter kun je hier als proefnummer (4,-) bestellen. Maar een abonnement (12,-) is natuurlijk handiger. Wil je Stichting Skepsis echt steunen dan kun je donateur worden: voor slechts 30 euro per jaar krijg je én de Skepter én gratis toegang tot ons jaarlijks congres (t.w.v. 22,50!). Wie nú donateur wordt, krijgt als welkomstcadeau alle reeds verschenen nummers van Skepter (de eerste 83 digitaal op CD-ROM).
CHEMTRAILS
Witte strepen achter vliegtuigen zijn bevroren waterdamp. Als de lucht droog genoeg is, verdampen de strepen ook weer snel. Als zo’n spoor niet verdwijnt, wordt dat geweten aan geheime organisaties die chemicaliën lozen om het klimaat te beïnvloeden of de burgers onschadelijk en ziek te maken. Men spreekt dan van chemtrails. Er zijn echter uitstekende meteorologische en luchtvaarttechnische verklaringen beschikbaar voor de verschillen tussen de strepen, ook wanneer die in dezelfde blauwe lucht te zien zijn. Chemtrailaanhangers hebben ook ongefundeerde theorieën over mysterieuze huidaandoeningen (morgellons), over de activiteiten van het HAARP-instituut in Alaska en over de wijze waarop de chemicaliën stiekem worden verspreid zonder dat het geheim uitlekt. De fantasie van de chemtrailfoob lijkt geen grenzen te kennen; alles is verdacht en overal zijn ‘bewijzen’.
UFO-COMPLOTTEN
Dr. Coen Vermeeren, hoofddocent luchtvaart- en ruimtevaarttechniek aan de TU Delft, werkte mee aan een e-boek waarin hij een reeks populaire complottheorieën van internet overnam. Vermeeren gelooft onder meer dat de astronaut Neil Amstrong ufo’s op de maan zag. Deze informatie zou afkomstig zijn van een medewerker van de NASA, maar in werkelijkheid werd het verhaal verzonnen door de bedenker van de stripheld Supergirl. Vermeeren beweert ook dat er organisaties zijn die beschikken over technologie uit neergestorte ufo’s en dat aliens meermaals atoomraketten buiten werking hebben gesteld. De getuigenissen waarop hij zich baseert, zijn echter zeer onbetrouwbaar. In de Volkskrant werd gediscussieerd over de vraag of Vermeeren nog in staat is om zin van onzin te onderscheiden. Dit artikel biedt daar een helder antwoord op.
WEERMAKERIJ
Uit angst voor de opwarming van de aarde zijn organisaties en overheden naarstig op zoek naar methoden om het klimaat te beheersen. Ruim honderd jaren geleden geloofde men nog dat explosies en kanonslagen regen konden opwekken. De Nederlander August Willem Vervaart was in 1930 de eerste die fijngemalen ijs en droogijs op wolken strooide. Vanaf 1946 experimenteerde men in de VS met zilverjodide om wolken te bezaaien en onderkoelde waterdruppels als ijsdeeltjes te laten neerslaan. De resultaten vielen nogal tegen en lieten zich ook moeilijk meten. In Rusland en China probeert men ook al tientallen jaren kunstmatig het weer te beïnvloeden, maar dat blijkt niet zo eenvoudig te zijn. Iedere wolk is weer anders en het effect is nooit groter dan een lokale bui. Men heeft er ook over gedacht om het broeikaseffect af te remmen door fijnstof in de stratosfeer te brengen, maar het probleem is dat niemand weet hoe je dat spul weer weg krijgt. De meeste plannen voor klimaatbeheersing zijn onuitvoerbaar.
VALSE UFO-FOTO
In 1990 werden in België driehoekige ufo’s gesignaleerd. Er bestaat slechts één foto waarop zo’n ufo duidelijk staat afgebeeld. Ufologen beschouwden deze foto als een belangrijk bewijsstuk. Majoor-generaal Wilfried de Brouwer, die gevechtsvliegtuigen had ingezet om de ufo’s te onderscheppen, presenteerde de foto in 2007 op een Amerikaanse persconferentie. Bovendien schreef de oud-generaal in 2010 een hoofdstuk voor een ufobestseller, waarin hij concludeerde dat de foto authentiek was. Dit zou zijn gebleken uit grondige analyses. In het tijdschrift Skepterverscheen al in 1994 een artikel waarin Wim Van Utrecht vraagtekens plaatste bij de foto, die hij zelf kon namaken. Hij kreeg gelijk toen de maker in 2011 onthulde dat hij een piepschuimen driehoek met lampjes had gefotografeerd.
TWIJFELZAAIERS
Zolang wetenschappelijke onderzoeksresultaten nog omstreden zijn, kan men er geen overheidsbeleid op baseren. Er waren enkele wetenschappers die zich in dienst van bedrijven en samen met conservatieve denktanks hebben ingespannen om het debat over de schadelijkheid van tabak, het probleem van de zure regen, de invloed van cfk’s op de ozonlaag en andere milieukwesties zo lang mogelijk te laten duren. In kranten en interviews probeerden ze de wetenschappelijke consensus te ondergraven. Zo liepen noodzakelijke maatregelen jarenlang vertraging op.
PARANORMAAL IN DE VS
Drie Amerikaanse sociologen enquêteerden bezoekers van een congres over Bigfoot en gingen samen met een paar Bigfootjagers op zoek naar het monster. Ze bedachten ook een aantal vragen over paranormale geloofsovertuigingen voor een landelijke Gallup-enquête. Daaruit bleek onder meer dat paranormale zieners onder vrouwen tweemaal zoveel aanhang hebben als onder mannen, die vaker dan vrouwen in ufo’s en complotten geïnteresseerd zijn. Het paranormale was het meest populair onder mensen die religieus zijn zonder dat ze sterk verbonden zijn met een kerk. Dit komt overeen met Nederlandse enquêtecijfers, waaruit onder meer bleek dat mensen meer paranormale overtuigingen hebben als ze niet in een persoonlijke God geloven maar in zoiets als een hogere macht. Wie een hbo-opleiding of Amerikaans college heeft gevolgd, scoort gewoonlijk niet onder het gemiddelde.
DEMONISCHE GENEESWIJZEN
Er zijn nogal wat alternatieve geneeswijzen die oosters genoemd kunnen worden. Wetenschappelijk stellen ze niet zo veel voor, maar bij allemaal liggen occulte satanische machten op de loer. Dat zegt de Bijbelse arts Ruud van der Ven, die er een boek over schreef. Ook homeopathie is in zijn ogen verdacht, omdat de Duitse bedenker van deze methode een vrijmetselaar was en een bewonderaar van Confucius
ALTERNATIEVEN IN HET ZIEKENHUIS
Uit een enquête waaraan 41 ziekenhuizen deelnamen, bleek dat iets meer dan de helft ‘complementaire zorg’ aanbiedt. Daarbij ging het echter in de meeste gevallen om onschuldige methoden om het welzijn van de patiënt te bevorderen, zoals massage en muziek.
TITELMISBRUIK DOOR CHIROPACTOREN
Er zijn in Nederland ongeveer 400 chiropractoren actief, waarvan 40 ten onrechte een doctorstitel voerden. Zij hadden meestal een buitenlandse opleiding tot ‘Doctor of Chiropractic’ gevolgd. Maar zo’n diploma betekent niet dat ze zichzelf arts mogen noemen en zeker niet dat ze ‘Dr.’ voor hun naam mogen zetten. Zo’n doctorstitel is voorbehouden aan academici die aan een erkende universiteit zijn gepromoveerd op een proefschrift. Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij verzochten de 40 chiropractoren om de onterechte academische titel van hun websites te verwijderen, maar nog lang niet iedereen heeft daar gevolg aan gegeven. Een van de chiropractoren wil er zelfs een rechtszaak van maken.
TERUGBLIK
De fysicus prof. dr. ir. Frans Sluijter was acht jaar voorzitter van de Stichting Skepsis. Hij blikt terug op het werk van de stichting, die buitengewone beweringen onderzoekt, publieksvoorlichting geeft en het wetenschappelijk en kritisch denken wil bevorderen. Zelf had hij vooral bezwaar tegen ‘misleiding van mensen om geldelijk gewin’. Zijn interesse ging in de eerste plaats uit naar het grensgebied tussen wetenschap en pseudowetenschap en minder naar ‘evidente onzin’. Tot nu toe richten skeptici hun kritiek echter bij voorkeur op onderwerpen waarover weinig onenigheid bestaat in wetenschappelijke kring, terwijl er wel veel ongefundeerde dingen over worden beweerd.
TRUCFOTO’S EN DOMMIES
Het e-boek 2012 voor dommies bevat artikelen van zeven bevlogen auteurs (waaronder Coen Vermeeren – zie boven) die ons willen voorbereiden op de Nieuwe Tijd. De meest productieve auteur is Johan Oldenkamp, die gelooft dat de Illuminati de hele wereld in hun greep hebben. Peter Toonen kijkt uit naar het einde van de Mayakalender en Janet Ossebaard richt zich in haar bijdrage op graancirkels, de komst van de planeet Niburu en immateriële lichtwezens. Ze gelooft dat het medium Robbert van den Broeke in staat is om met een geleende camera foto’s te maken van engelen, overledenen en aliens. De afbeeldingen komen volgens Robbert uit het Kwantumveld, dat een kopie bevat van alles wat op internet staat. We mogen echter aannemen dat Robbert een simpele truc gebruikt, die voor $20 op internet te koop is.
Meer lezen? Deze laatste Skepter kun je hier als proefnummer (4,-) bestellen. Maar een abonnement (12,-) is natuurlijk handiger. Wil je Stichting Skepsis echt steunen dan kun je donateur worden: voor slechts 30 euro per jaar krijg je én de Skepter én gratis toegang tot ons jaarlijks congres (t.w.v. 22,50!). Wie nú donateur wordt, krijgt als welkomstcadeau alle reeds verschenen nummers van Skepter (de eerste 83 digitaal op CD-ROM).