Kloptdatwel?

complottheorieen

Is er bewijs voor een 11 september samenzwering? Nee.

by 43 Comments

Direct na de aanslagen op de WTC-torens in New York en het Pentagon, vandaag precies 10 jaar geleden, waren de eerste samenzweringstheorieën al te horen. De ineenstorting van de torens kon niet het gevolg zijn van de inslag van de vliegtuigen. Alleen een ‘inside job’ kon de schade verklaren. In de afgelopen 10 jaar is er geen snippertje bewijs gevonden voor deze gedachte. Toch is de ‘9/11-Truth-movement’ nog steeds zeer actief. Ze laten zich niet overtuigen door bewijzen en argumenten. Dat  zegt Dave Thomas in een  artikel in de Skeptical Inquirer van juli/augustus 2011. Hieronder een samenvatting.

De eerste samenzweringstheorieën waren al direct na de aanslagen te horen. Toch was het vooral de low budget documentaire ‘Loose Change’ uit 2005 die de ‘9/11 Truth Movement’ op de kaart zette. Kloptdatwel heeft deze documentaire al eerder op 7 oktober 2010 besproken. In het venster hieronder kun je ‘Loose Change’ nog een keer bekijken (wie geen link ziet, klikt hier).

http://www.youtube.com/watch?v=7E3oIbO0AWE

Is er bewijs voor een 11 september samenzwering? Nee. 1
Ed Asner, de sympathieke acteur uit ‘Lou Grant’ is ook een ‘9/11 Truther’ (wikipedia)

In ‘Loose Change’ wordt beweerd dat de inslag van de vliegtuigen het ineenstorten van de WTC-torens niet kan verklaren. De ‘9/11 Truth Movement’ heeft zich ontwikkeld tot een krachtige lobby waar ook bekende filmsterren zich bij hebben aangesloten (dat Charlie Sheen een ‘9/11-Truther’ is, hoeft ons niet enorm te verbazen, maar ook Rosie O’Donnel en Ed Asner, de sympathieke acteur uit de serie ‘Lou Grant’ zijn ‘9/11 Truthers’). Ze zeggen maar één ding te willen: dat de Amerikaanse overheid eindelijk serieus onderzoek doet en de echte waarheid over het instorten van de WTC-torens bekend maakt. De ‘9/11 Truthers’ hechten geen waarde aan alle onderzoek dat al is uitgevoerd en overtuigend aantoont dat alle ellende wel degelijk is veroorzaakt door de inslag van de vliegtuigen (aan het einde van dit artikel vind je meer informatie). Dat onderzoek is volgens hen onderdeel van een enorm complot om de waarheid over de WTC-torens geheim te houden.

De ‘9/11 Truthers’ hebben wel hun eigen theorieën die in het artikel in de Skeptical Inquirer worden besproken.

De ‘vrije val’-theorie van de WTC-torens

De snelle ineenstorting van de torens kan volgens de ‘9/11-Truthers’ alleen zijn veroorzaakt door explosieven aan de binnenkant van het gebouw. Volgens de ‘9/11-Truthers’ zijn de torens vrijwel in vrije val naar beneden gestort. Dat klopt echter niet, de val was wel heel snel – maar toch niet meer dan 2/3e van de vrije valversnelling. Er is veel onderzoek gedaan dat heel goed verklaart dat de constructie van de torens de snelle val kon veroorzaken. In de Skeptical Inquirer wordt dit met diagrammen en berekeningen in detail uiteen gezet. De samenvatting van de Wikipedia geeft de essentie ook goed weer:

Is er bewijs voor een 11 september samenzwering? Nee. 2
Het feit dat de buitenzijde van toren 2 voor een deel is blijven staan, laat zien dat de toren is ingestort op de manier die hiernaast beschreven wordt. Het gebouw is tussen zijn zijwanden naar beneden gezakt en in die val werden de zijwanden opzij geduwd (wikipedia).     

‘The collapse of the World Trade Center has been called “the most infamous paradigm” of progressive collapse. In the case of both towers, the top section tilted towards the face that had buckled, behaving largely as a solid block separate from the rest of the building. It fell at least one story in freefall and impacted the lower sections with a force equivalent to over thirty times its own weight. This was sufficient to buckle the columns of the story immediately below it; the block then fell freely through the distance of another story. Total collapse was now unavoidable as the process repeated through the entire height of the lower sections. The force of each impact was also much greater than the horizontal momentum of the section, which kept the tilt from increasing significantly before the falling section reached the ground. It remained intact throughout the collapse, with its center of gravity within the building’s footprint. After crushing the lower section of the building, it was itself crushed when it hit the ground’. 

Thermiet

De ‘9/11-Truthers’ claimen verder dat er zgn. ‘nano thermiet‘  en andere militaire explosieven zijn gevonden. Die zouden zijn gebruikt om de gebouwen op te blazen. Maar thermiet kan niet zijn gebruikt. Ten eerste: er zijn na de inslagen van de vliegtuigen geen opeenvolgende ontploffingen gehoord zoals je die wel hoort als een gebouw op gecontroleerde wijze met explosieven wordt gesloopt. Ten tweede: er is nooit thermiet gevonden in de WTC-puinhopen (de stoffen die wel zijn gevonden en die door de ‘9/11-Truthers’ als bewijs worden aangevoerd, zijn bij de instorting en de inslag door de vliegtuigen ontstaan). Ten derde: je zou verwachten dat je als gevolg van gebruik van thermiet veel gesmolten staal zou vinden. Dit is echter niet aangetroffen.

De ‘onverklaarbare’ instoring van WTC-toren 7
Is er bewijs voor een 11 september samenzwering? Nee. 3
De restanten van gebouw 7 zijn te zien in de rechterbovenhoek (wikipedia)

De ineenstorting van gebouw 7 dat niet door één van de vliegtuigen werd geraakt, wordt ook aangevoerd als bewijs dat de instoring een ‘inside job’ was. De ‘9/11-Truthers’ halen hiervoor vaak aan dat het gebouw ook in bijna vrije-val snelheid recht naar beneden storte. Maar dit klopt niet. Het gebouw is in drie fasen met verschillende snelheden ingestort en daarbij bovendien opzij gevallen op een manier die niet goed door explosieven kan worden verklaard. De instorting is veroorzaakt door de instorting van de andere torens en door felle brand.

Immuun voor discussie

De ‘9/11-Truth-movement’ laat zich zoals elke volwassen organisatie van samenzweringsdenkers niet overtuigen door argumenten. Nieuwe feiten worden netjes ingepast in het complot. Toen bijvoorbeeld duidelijk werd dat één van de bouwstenen van de samenzweringstheorie niet klopte, namelijk dat gebouw 7 niet netjes naar beneden was gezakt zoals ze eerder hadden beweerd, was hun reactie als volgt: ja doei, dat is natuurlijk met opzet zo gedaan, anders was het wel heel opvallend geworden! Op die manier kan natuurlijk geen enkel argument meer overtuigen.

 

Meer weten: op deze site vind je veel bruikbaars. En ook dit blog is informatief. Ook bij de James Randi Educational Foundation kun je veel info over de ‘9/11 Truthers’ vinden. Dit is het Wikipedia-artikel over de instorting van de WTC-torens. Ook in onze eigen Skepter schreef Jan Willem Nienhuys erover.

Voorpagina: wikipedia

Wetenschap op basis van intimidatie?

by 25 Comments

Steven Novella van het invloedrijke blog ‘neurologica’ ziet een trend: wetenschappers krijgen steeds meer en ook steeds hardere druk uit de samenleving. Het doel is steeds hetzelfde. Onwelgevallige onderzoeksresultaten moeten van tafel en worden vervangen door conclusies die bepaalde belangen dienen. Dat bedreigt de vrije wetenschap.

Wetenschap op basis van intimidatie? 4
Steven Novella (wikimedia commons, Sgerbic)

Steven Novella schreef hierover op 1 september 2011 een blogpost. Hier een korte samenvatting.

De Engelse krant The Observer onthulde op 21 augustus 2011 onder de kop ‘Chronic fatigue syndrome researchers face death threats from militants’ dat onderzoekers van het Chronisch Vermoeidheidssyndroom (CVS, ook wel ME) bloot staan aan een ‘campaign of intimidation, attacks and death threats … by activists who claim researchers are suppressing the real cause of Chronic Fatigue Syndrome’.  Volgens de Engelse politie zijn de CVS-activisten nu net zo gevaarlijk als extreme dierenrechtenactivisten:

‘One researcher told the Observer that a woman protester who had turned up at one of his lectures was found to be carrying a knife. Another scientist had to abandon a collaboration with American doctors after being told she risked being shot, while another was punched in the street. All said they had received death threats and vitriolic abuse’.

In Engeland lijdt ongeveer 1 op iedere 250 mensen aan CVS. CVS kan ernstige gevolgen hebben, sommige patiënten zijn volledig verlamd en kunnen niet meer zelfstandig eten en drinken. Al 20 jaar wordt gezocht naar de oorzaak van CVS, tot nu toe zonder resultaat.

Er is een groep mensen die er diep van overtuigd is dat CVS gewoonweg geen psychologische oorzaak kán hebben. Deze mensen voelen zich bedreigd door elke suggestie die niet bij hun overtuiging past. Zij bouwen een vijandbeeld en complottheorieën op – iedereen die het niet met hen eens is, is slecht en zal wel worden betaald door de verzekeringsmaatschappijen of de ‘big pharma’. En dat moet bestreden worden.

Wetenschap op basis van intimidatie? 5
CVS-patiënt (website VtdK)

De bron van dit samenzweringsdenken is volgens Novella de neiging van mensen om patronen te zien in onsamenhangende feiten – en het versterkende effect hierop van internet en de sociale media. Hierover hebben we op Kloptdatwel ook al regelmatig geschreven (je vindt hier een aantal artikelen). Novella:

‘This type of thinking speaks to the more primitive, emotional, pattern-seeking part of the brain. It probably will also tend to attract those in the community who have a predisposition to conspiracy thinking. Social media can further be used to magnify these effects, creating a self-reinforcing feedback loop. A specific manifestation of this is the comment section of blogs, or in forums. In these forums people can get each other worked up, and confirmation bias takes over with each person giving their supporting anecdotes. Dissenters may be chased away, or even censored. The conspiratorial jihad group mentality then takes on a life of it own. And that’s how you end up with mild-mannered honest researchers receiving death threats from the very people they are trying to help’.

Novella haalt ook andere voorbeelden aan. Hij staat uitvoerig stil bij de druk die op klimaatonderzoekers wordt uitgeoefend. Hun onderzoeksinstellingen worden overstroomd met klachten en informatieverzoeken, hun e-maildiscussies worden uit verband gerukt en neergezet als ‘bewijs’ van vooringenomenheid.

Novella stelt vast dat het natuurlijk enorm onproductief is om op deze manier druk uit te oefenen op de wetenschap:

‘Whenever someone puts their thumb on the scale, to try to coerce scientific research in a predetermined direction (or away from an unwanted direction), the process of science suffers’.

Natuurlijk zijn wetenschappelijke instellingen niet perfect en wetenschappers trekken geen perfecte conclusies – maar het is de enige manier van kennisverzameling die we hebben, betoogt Novella. Daar moeten we zuiniger mee om gaan vindt hij.

 

Meer lezen over CVS: hier het artikel uit de encyclopedie ‘Tussen Waarheid en Waanzin’ van de website van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, en hier vind je een aantal artikelen uit de Skepter.

Voorpagina: demonstrant vraagt aandacht voor theorie dat CVS wordt veroorzaakt door XMRV-virus. Hiervoor is geen bewijs – XMRV onderzoeksresultaten blijken niet te kloppen. Hierover kun je hier meer lezen op kloptdatwel. Foto:  peggymunsonblog op myspace.

Niburu bestaat niet – geen zorgen!

by 16 Comments

Niburu bestaat niet - geen zorgen! 6
David Morrison is ‘senior scientist’ bij NASA waar hij op dit moment werkt bij het NASA Lunar Science Institute en hij het blog ‘ask an astrobiologist’ bijhoudt. Ook is hij actief bij SETI (de instelling die zoekt naar buitenaards leven) en is hij ‘fellow’ bij de Amerikaanse Skeptici (het ‘Committee for Skeptical Inquiry’) (foto: NASA).

Het internet staat vol met doemsdag-voorspellingen dat de planeet ‘Niburu’ (ook wel aangeduid als ‘planeet X’) de aarde in 2012 zal verwoesten. In het blad Skeptical Inquirer legt de astrofysicus David Morrison uit dat Niburu niet bestaat. Morrison probeert bezorgde mensen gerust te stellen. Morrison vertelt dat hij vooral via zijn blog ‘Ask an Astrobiologist’ regelmatig vragen krijgt van mensen die erg bezorgd zijn over Niburu en het lot van de aarde, soms zó bezorgd dat ze zelfmoord overwegen.

Morrison legt in het juli/augustus-nummer van de Skeptical Inquirer uit waarom Niburu niet bestaat. Op YouTube vind je ook een video van Morrison waarin hij de Niburu-claim en andere eindtijd-voorspellingen voor 2012 ontkracht (zie aan het einde van dit stukje).

De claim is als volgt: Niburu is een planeet of een kleine ster die om de zon draait en eens in de 3.600 jaar de baan van de aarde kruist. In 2012 is het weer zover en zal Niburu de aarde heel dicht naderen. Dat zal op aarde leiden tot enorme verwoestingen.

David Morrison legt uit waarom er niets kan kloppen van deze theorie:

1. De huidige banen van de planeten bewijzen dat het niet mogelijk is dat een groot object in ons zonnestelsel eens in de 3.600 jaar de banen van de binnenplaneten (waartoe ook onze aarde behoort) kruist. Berekeningen tonen aan dat onze maan dan niet in een baan om de aarde zou kunnen blijven.

2. Omdat Niburu volgend jaar wordt verwacht zou deze zich nu al binnen de baan van Jupiter moeten bevinden en met het blote oog waarneembaar moeten zijn. Zelfs als Niburu heel klein zou zijn, zouden astronomen hem al lang hebben moeten zien. Maar er is niets gezien.

3. Elk groot object dat onderdeel vormt van het zonnestelsel kan door telescopen worden waargenomen. Maar Niburu is niet waargenomen.

4.  NASA onderzoekt het heelal ook met infrarood-antennes. Deze manier van waarnemen is nog gevoeliger dan met behulp van telescopen. Als Niburu bestond, zou deze zeker door de infrarood-antennes al lang moeten zijn gezien.

5. Als een massa met de omvang van een planeet de zon zou naderen, dan zouden we afwijkingen moeten kunnen zien in de banen van planeten zoals de aarde en Mars. Zulke afwijkingen zijn niet waargenomen.

De enige manier om de Niburu-theorie overeind te houden is om te veronderstellen dat alle astronomen op aarde (het gaat om duizenden professionele astronomen en vele tienduizenden amateur-astronomen) deelnemen aan een gigantisch complot om de waarheid over Niburu te verzwijgen. Ik voel meer voor de andere theorie: Niburu is flauwekul.

Hieronder de video van David Morrison (waarin hij ook uitlegt dat andere 2012-doemsdag theorieën niet kloppen):

 

Foto voorzijde: deze foto van de ster V838 wordt vaak misbruikt als bewijs voor het bestaan van Niburu (foto: wikipedia)

Zijn smurfen anti-semitisch en racistisch?

by 23 Comments

Zijn smurfen anti-semitisch en racistisch? 7
De smurfenfilmposter (wikipedia)

Vandaag komt de smurfenfilm 3D in de Nederlandse bioscopen. De film gaat erover dat de smurfen per ongeluk een tijdreis maken van de middeleeuwen naar het hedendaagse New York. Onschuldig vermaak zou je zeggen? Maar is dat wel zo?

De Franse socioloog Antoine Buéno schrijft in zijn ‘Le Petit Livre Bleu’ (het kleine blauwe boekje) dat de stripverhalen over de ogenschijnlijk vriendelijke blauwe mannetjes (er is maar één smurfin) in feite doordrenkt zijn met racistische propaganda en een totalitaire samenleving verheerlijken (hier een Frans artikel over het boekje). Volgens de Huffington Post zegt Buéno dat de smurfen ‘the embodiment of a totalitarian utopia, steeped in Stalinism and Nazism’ zijn. Een goed voorbeeld van een complottheorie. Wat is hier aan de hand?

De smurfen verschenen voor het eerst in 1958 in een Belgische krant. Ze zijn een creatie van de striptekenaar Peyo. Ze heetten toen nog ‘Schtroumpfs’. In de Nederlandse vertaling kregen ze de naam ‘smurf’ die later over de hele wereld zou worden gebruikt. De Amerikaanse producent Hanna Barbera (ook bekend van de Flintstones) maakte in 1981 de eerste smurfenfilm.

Volgens Buéno zijn we ons al die jaren niet bewust geweest van het kwaad dat in de stripverhalen schuil ging. Hou je vast voor de volgende analyse. Volgens Buéno is hun leider, de Grote Smurf, een autoritaire figuur die privébezit verbiedt en de smurfen dwingt te leven in een collectivistische samenleving die is gericht op zelfvoorziening op gebied van energie en voedsel, een communistisch ideaal. Grote Smurf is de enige die een rode muts draagt en een baard mag laten groeien (die doet denken aan de baard van de communistische ideoloog Karl Marx), hij wordt als leider verheerlijkt door de andere smurfen, net zoals Lenin, Stalin en Hitler zich lieten verheerlijken. Tegenspraak wordt onderdrukt: de dissidente moppersmurf wordt sociaal geïsoleerd en ook de Brilsmurf, volgens Buéno de representant van de Russische dissident Leon Trotski, wordt belachelijk gemaakt: ‘Brainy Smurf is claimed to represent Trotsky, as he is the only one who comes close to matching Papa’s intellect, wears round glasses, is often isolated, ridiculed, or even ejected from the village for his ideas’. Smurfen zijn macho, en de (lange tijd) enige vrouw, de smurfin, vertoont trekjes van het arische schoonheidsideaal (blond haar en blauwe ogen). Het (vrijwel) ontbreken van vrouwen geeft te denken over het seksleven van de smurfen, aldus Buéno. De gehate vijand van de smurfen, de tovenaar Gargamel, vertoont een sterke gelijkenis met karikaturen die de nazi’s maakten van joden en zijn kat heet Azraël, volgens joden en islamieten een naam van de ‘aartsengel des doods’. De smurfen dragen een witte muts die sterk doet denken aan de kap van de gewelddadige ultra-rechtse organisatie Ku-Klux-Klan. Het eerste smurfenstripverhaal, De Zwarte Smurf, had volgens Buéno een racistische ondertoon. In het stripverhaal worden de blauwe smurfen ziek. En als ze ziek zijn, worden ze zwart en kunnen ze niets anders meer zeggen dan ‘gnap, gnap, gnap’. Dit was overigens de reden dat Amerikaanse uitgevers het stripverhaal niet wilden publiceren. Enkele jaren later werden de zieke smurfen paars in plaats van zwart en konden ze wel in de USA verschijnen.

Op het internet zijn er inmiddels ook filmpjes waarin de smurfen worden betrapt op het brengen van de nazi-groet.

Een beetje studie op het internet leert, dat allerlei vormen van kritiek op de smurfen al jaren de ronde doen. Dit artikel in New York Magazine geeft een paar voorbeelden. Ook dit artikel van CNN.com waarin de kritiek van Buéno nog een keer wordt uitgelegd, wijst er op dat de kritiek op de smurfen niet van vandaag is. In de tijd dat de USA nog bang waren voor de communisten dachten sommigen dat ‘Smurf’ een afkorting was van ‘Small Men Under Red Forces’.

De directeur van Studio Peyo, Thierry Culliford (de zoon van striptekenaar Peyo), verwerpt de aantijgingen. Hij noemt ze ‘between the grotesque and the not serious’. 

Zijn smurfen anti-semitisch en racistisch? 8
Pierre Kartner met reclame voor zijn smurfenlied (wikipedia)

Hoe serieus moeten we de kritiek inderdaad nemen? Eerder lazen we dat de Teletubbies zouden aanzetten tot homoseksualiteit. Ook Perez Hilton vraagt zich af of er iets klopt van de theorieën van Buéno. Ik houd het er zelf op dat het smurfenverhaal niet alleen de fantasie van kinderen prikkelt, maar dat ook volwassenen volop de ruimte biedt voor projectie. Tja, Pierre Kartner moest eens weten.

Noorse moordenaar geïnspireerd door politieke complottheorieën

by 31 Comments

Het is inmiddels duidelijk dat de Noorse massa-moordenaar Anders Breivik politiek gemotiveerd was. Hij wilde de Noorse samenleving aanvallen om haar te veranderen, aldus zijn advocaat (zie o.a. het NOS liveblog, 24/7, 10:23).

Noorse moordenaar geïnspireerd door politieke complottheorieën 9
Schets van Breivik (Wikimedia commons)

Anders Breivik lijkt daarbij te zijn geïnspireerd door drie onzinnige politieke complottheorieën. Dat blijkt uit het lijvige manifest dat hij op het internet heeft gepubliceerd, vlak voor zijn aanslagen op regeringsgebouwen in Oslo en een jeugdkamp van de Noorse sociaal-democraten. NOS heeft delen van het manifest gepubliceerd. Ook blijkt dit uit het filmpje dat Breivik vlak voor de aanslagen via twitvid online heeft gezet.

In zijn manifest stelt Breivik drie politieke complottheorieën centraal. De Engelse kwaliteitskrant The Guardian legt dit uit. Ook de New York Times zet onderdelen van het Breivik-manifest op de rij.

De eerste politieke samenzweringstheorie die Breivik aanhangt is die van de ‘demografische jihad’. Die theorie gaat er van uit dat aanhangers van de islam een geheime operatie hebben opgezet om Europa te veroveren. Dit doen ze door zich in Europese landen te vestigen en veel kinderen te krijgen waarna ze de macht zouden kunnen overnemen. The Guardian schrijft:

‘Two huge conspiracy theories form the gearboxes of his writing. The first is that Islam threatens the survival of Europe through what he calls “demographic Jihad”. Through a combination of uncontrolled immigration and uncontrolled breeding, the Muslims, who cannot live at peace with their neighbours, are conquering Europe. But these ideas, however crazy, are part of a widespread paranoid ideology that links the European and American far right and even elements of mainstream conservatism in Britain’.

De tweede complottheorie is die van het ‘cultureel marxisme’. Deze gaat er van uit dat de Europese politiek-culturele elite al in de jaren 1950 is overgenomen door ‘marxisten’ die in het geniep werken aan de vernietiging van de westerse christelijke waarden en de vrijheid van Europa. Volgens de The Guardian:

‘The second is the idea that the elite have sold out to “Marxism”, which controls the universities, the mainstream media, and almost all the political parties, and is bent on the destruction of western civilisation. “Europe lost the cold war as early as 1950, at the moment when we allowed Marxists/anti-nationalists to operate freely, without keeping them out of jobs where they could seize power and influence, especially teaching in schools and universities.”

De New York Times schrijft: ‘[the manifesto] equates liberalism and multiculturalism with “cultural Marxism,” which the document says is destroying European Christian civilization’.

Noorse moordenaar geïnspireerd door politieke complottheorieën 10
De Engelse schrijfster Gisele Littman heeft de term Eurabië gemunt (eutext.blogspot.com)

In zijn manifest verbindt Breivik deze twee theorieën met het ‘Eurabië-complot’. Deze complottheorie veronderstelt dat de Europese ambtelijke en politieke top een geheime deal hebben gesloten met de Arabische wereld: olie in ruil voor een anti-Israël politiek en de uitlevering van Europa aan de islam.  De term ‘Eurabië’ verwijst overigens in het normale spraakgebruik steeds vaker naar de veronderstelde permissieve houding van de politiek ten opzichte van het scenario dat aanhangers van de Islam binnen enkele generaties in de meerderheid zouden zijn in Europa.

Het hoeft natuurlijk geen betoog dat er geen enkel bewijs is voor de drie complottheorieën. Niettemin zijn ze alle drie populair in extreem-rechtse kring, en de laatste tijd vinden onderdelen van de theorieën hun weg naar het politieke debat, ook in Nederland.

Noorse moordenaar geïnspireerd door politieke complottheorieën 11
Jacques de Molay, de laatste grootmeester van de Tempeliers (wikipedia)

De New York Times vertelt dat Breivik in april 2002 met vertegenwoordigers uit andere Europese landen bijeen is gekomen om een groep op te richten die  de politieke en militaire macht zou willen grijpen om Europa van de ondergang te redden. Deze groep zou een opvolger moeten zijn van de middeleeuwse  Tempeliers-orde. De  Tempeliers waren als christelijke militaire orde actief bij het organiseren en uitvoeren van kruistochten. Nadat de orde in het begin van de 14de eeuw werd verboden, is deze het onderwerp van veel legendes en complottheorieën gebleven. Eén daarvan is dat de Tempeliers ondergronds zijn gegaan en een onzichtbaar bestaan leiden. Blijkbaar spraken deze (en andere) fantasieën Breivik aan.

Voorzijde: de voorpagina van het manifest van Breivik (bron: nos.nl)