Kloptdatwel?

complottheorieen

Zijn smurfen anti-semitisch en racistisch?

by 21 Comments

Zijn smurfen anti-semitisch en racistisch? 1
De smurfenfilmposter (wikipedia)

Vandaag komt de smurfenfilm 3D in de Nederlandse bioscopen. De film gaat erover dat de smurfen per ongeluk een tijdreis maken van de middeleeuwen naar het hedendaagse New York. Onschuldig vermaak zou je zeggen? Maar is dat wel zo?

De Franse socioloog Antoine Buéno schrijft in zijn ‘Le Petit Livre Bleu’ (het kleine blauwe boekje) dat de stripverhalen over de ogenschijnlijk vriendelijke blauwe mannetjes (er is maar één smurfin) in feite doordrenkt zijn met racistische propaganda en een totalitaire samenleving verheerlijken (hier een Frans artikel over het boekje). Volgens de Huffington Post zegt Buéno dat de smurfen ‘the embodiment of a totalitarian utopia, steeped in Stalinism and Nazism’ zijn. Een goed voorbeeld van een complottheorie. Wat is hier aan de hand?

De smurfen verschenen voor het eerst in 1958 in een Belgische krant. Ze zijn een creatie van de striptekenaar Peyo. Ze heetten toen nog ‘Schtroumpfs’. In de Nederlandse vertaling kregen ze de naam ‘smurf’ die later over de hele wereld zou worden gebruikt. De Amerikaanse producent Hanna Barbera (ook bekend van de Flintstones) maakte in 1981 de eerste smurfenfilm.

Volgens Buéno zijn we ons al die jaren niet bewust geweest van het kwaad dat in de stripverhalen schuil ging. Hou je vast voor de volgende analyse. Volgens Buéno is hun leider, de Grote Smurf, een autoritaire figuur die privébezit verbiedt en de smurfen dwingt te leven in een collectivistische samenleving die is gericht op zelfvoorziening op gebied van energie en voedsel, een communistisch ideaal. Grote Smurf is de enige die een rode muts draagt en een baard mag laten groeien (die doet denken aan de baard van de communistische ideoloog Karl Marx), hij wordt als leider verheerlijkt door de andere smurfen, net zoals Lenin, Stalin en Hitler zich lieten verheerlijken. Tegenspraak wordt onderdrukt: de dissidente moppersmurf wordt sociaal geïsoleerd en ook de Brilsmurf, volgens Buéno de representant van de Russische dissident Leon Trotski, wordt belachelijk gemaakt: ‘Brainy Smurf is claimed to represent Trotsky, as he is the only one who comes close to matching Papa’s intellect, wears round glasses, is often isolated, ridiculed, or even ejected from the village for his ideas’. Smurfen zijn macho, en de (lange tijd) enige vrouw, de smurfin, vertoont trekjes van het arische schoonheidsideaal (blond haar en blauwe ogen). Het (vrijwel) ontbreken van vrouwen geeft te denken over het seksleven van de smurfen, aldus Buéno. De gehate vijand van de smurfen, de tovenaar Gargamel, vertoont een sterke gelijkenis met karikaturen die de nazi’s maakten van joden en zijn kat heet Azraël, volgens joden en islamieten een naam van de ‘aartsengel des doods’. De smurfen dragen een witte muts die sterk doet denken aan de kap van de gewelddadige ultra-rechtse organisatie Ku-Klux-Klan. Het eerste smurfenstripverhaal, De Zwarte Smurf, had volgens Buéno een racistische ondertoon. In het stripverhaal worden de blauwe smurfen ziek. En als ze ziek zijn, worden ze zwart en kunnen ze niets anders meer zeggen dan ‘gnap, gnap, gnap’. Dit was overigens de reden dat Amerikaanse uitgevers het stripverhaal niet wilden publiceren. Enkele jaren later werden de zieke smurfen paars in plaats van zwart en konden ze wel in de USA verschijnen.

Op het internet zijn er inmiddels ook filmpjes waarin de smurfen worden betrapt op het brengen van de nazi-groet.

Een beetje studie op het internet leert, dat allerlei vormen van kritiek op de smurfen al jaren de ronde doen. Dit artikel in New York Magazine geeft een paar voorbeelden. Ook dit artikel van CNN.com waarin de kritiek van Buéno nog een keer wordt uitgelegd, wijst er op dat de kritiek op de smurfen niet van vandaag is. In de tijd dat de USA nog bang waren voor de communisten dachten sommigen dat ‘Smurf’ een afkorting was van ‘Small Men Under Red Forces’.

De directeur van Studio Peyo, Thierry Culliford (de zoon van striptekenaar Peyo), verwerpt de aantijgingen. Hij noemt ze ‘between the grotesque and the not serious’. 

Zijn smurfen anti-semitisch en racistisch? 2
Pierre Kartner met reclame voor zijn smurfenlied (wikipedia)

Hoe serieus moeten we de kritiek inderdaad nemen? Eerder lazen we dat de Teletubbies zouden aanzetten tot homoseksualiteit. Ook Perez Hilton vraagt zich af of er iets klopt van de theorieën van Buéno. Ik houd het er zelf op dat het smurfenverhaal niet alleen de fantasie van kinderen prikkelt, maar dat ook volwassenen volop de ruimte biedt voor projectie. Tja, Pierre Kartner moest eens weten.

Noorse moordenaar geïnspireerd door politieke complottheorieën

by 31 Comments

Het is inmiddels duidelijk dat de Noorse massa-moordenaar Anders Breivik politiek gemotiveerd was. Hij wilde de Noorse samenleving aanvallen om haar te veranderen, aldus zijn advocaat (zie o.a. het NOS liveblog, 24/7, 10:23).

Noorse moordenaar geïnspireerd door politieke complottheorieën 3
Schets van Breivik (Wikimedia commons)

Anders Breivik lijkt daarbij te zijn geïnspireerd door drie onzinnige politieke complottheorieën. Dat blijkt uit het lijvige manifest dat hij op het internet heeft gepubliceerd, vlak voor zijn aanslagen op regeringsgebouwen in Oslo en een jeugdkamp van de Noorse sociaal-democraten. NOS heeft delen van het manifest gepubliceerd. Ook blijkt dit uit het filmpje dat Breivik vlak voor de aanslagen via twitvid online heeft gezet.

In zijn manifest stelt Breivik drie politieke complottheorieën centraal. De Engelse kwaliteitskrant The Guardian legt dit uit. Ook de New York Times zet onderdelen van het Breivik-manifest op de rij.

De eerste politieke samenzweringstheorie die Breivik aanhangt is die van de ‘demografische jihad’. Die theorie gaat er van uit dat aanhangers van de islam een geheime operatie hebben opgezet om Europa te veroveren. Dit doen ze door zich in Europese landen te vestigen en veel kinderen te krijgen waarna ze de macht zouden kunnen overnemen. The Guardian schrijft:

‘Two huge conspiracy theories form the gearboxes of his writing. The first is that Islam threatens the survival of Europe through what he calls “demographic Jihad”. Through a combination of uncontrolled immigration and uncontrolled breeding, the Muslims, who cannot live at peace with their neighbours, are conquering Europe. But these ideas, however crazy, are part of a widespread paranoid ideology that links the European and American far right and even elements of mainstream conservatism in Britain’.

De tweede complottheorie is die van het ‘cultureel marxisme’. Deze gaat er van uit dat de Europese politiek-culturele elite al in de jaren 1950 is overgenomen door ‘marxisten’ die in het geniep werken aan de vernietiging van de westerse christelijke waarden en de vrijheid van Europa. Volgens de The Guardian:

‘The second is the idea that the elite have sold out to “Marxism”, which controls the universities, the mainstream media, and almost all the political parties, and is bent on the destruction of western civilisation. “Europe lost the cold war as early as 1950, at the moment when we allowed Marxists/anti-nationalists to operate freely, without keeping them out of jobs where they could seize power and influence, especially teaching in schools and universities.”

De New York Times schrijft: ‘[the manifesto] equates liberalism and multiculturalism with “cultural Marxism,” which the document says is destroying European Christian civilization’.

Noorse moordenaar geïnspireerd door politieke complottheorieën 4
De Engelse schrijfster Gisele Littman heeft de term Eurabië gemunt (eutext.blogspot.com)

In zijn manifest verbindt Breivik deze twee theorieën met het ‘Eurabië-complot’. Deze complottheorie veronderstelt dat de Europese ambtelijke en politieke top een geheime deal hebben gesloten met de Arabische wereld: olie in ruil voor een anti-Israël politiek en de uitlevering van Europa aan de islam.  De term ‘Eurabië’ verwijst overigens in het normale spraakgebruik steeds vaker naar de veronderstelde permissieve houding van de politiek ten opzichte van het scenario dat aanhangers van de Islam binnen enkele generaties in de meerderheid zouden zijn in Europa.

Het hoeft natuurlijk geen betoog dat er geen enkel bewijs is voor de drie complottheorieën. Niettemin zijn ze alle drie populair in extreem-rechtse kring, en de laatste tijd vinden onderdelen van de theorieën hun weg naar het politieke debat, ook in Nederland.

Noorse moordenaar geïnspireerd door politieke complottheorieën 5
Jacques de Molay, de laatste grootmeester van de Tempeliers (wikipedia)

De New York Times vertelt dat Breivik in april 2002 met vertegenwoordigers uit andere Europese landen bijeen is gekomen om een groep op te richten die  de politieke en militaire macht zou willen grijpen om Europa van de ondergang te redden. Deze groep zou een opvolger moeten zijn van de middeleeuwse  Tempeliers-orde. De  Tempeliers waren als christelijke militaire orde actief bij het organiseren en uitvoeren van kruistochten. Nadat de orde in het begin van de 14de eeuw werd verboden, is deze het onderwerp van veel legendes en complottheorieën gebleven. Eén daarvan is dat de Tempeliers ondergronds zijn gegaan en een onzichtbaar bestaan leiden. Blijkbaar spraken deze (en andere) fantasieën Breivik aan.

Voorzijde: de voorpagina van het manifest van Breivik (bron: nos.nl)

De fileverwachting van vrijdag 10 juni 1714

by 12 Comments

“Pinksteren 1714 brengt vandaag een vroege vrijdagmiddagspits doordat veel mensen er een weekendje op uit gaan”. Als het aan Heribert Illig en Hans-Ulrich Niemitz zou liggen, zouden we vandaag dit bericht op de radio horen (of lezen bij de VID). Deze heren zijn namelijk van mening dat de periode 614-911 nooit heeft plaatsgevonden. Niemitz doopte deze periode de ‘fantoomtijd’. Illig ontwikkelde de theorie in de jaren 1990 en in 2005 publiceerde hij het boek Das erfundene Mittelalter. Die größte Zeitfälschung der Geschichte. Een paar weken geleden stond er een stukje over op waarmaarraar.

De fileverwachting van vrijdag 10 juni 1714 6
Heribert Illig (Mosquito Verlag)

Illig ontwikkelde de theorie van de te veel getelde eeuwen op basis van de kalenderhervorming van Paus Gregorius XIII in 1582. Deze paus schafte de juliaanse kalender af. Die telde iedere eeuw ongeveer 1 dag teveel. De invoering van de Gregoriaanse kalender in 1582 leidde er toe dat de kalender 10 dagen werd teruggezet. Maar als je telt vanaf het jaar 1 (er bestaat geen jaar nul), dan had Gregorius eigenlijk 13 dagen moeten corrigeren. Volgens Illig en Niemitz een aanwijzing dat ergens ooit 300 niet bestaande jaren waren geteld.

Helaas berust hun theorie op een verkeerd idee. Gregorius had namelijk helemaal niet de intentie om de kalender te synchroniseren met het jaar 1, hij wilde de kalender synchroniseren met die uit het jaar 325. Toen had het eerste concilie van Nicea (Nicea heet tegenwoodig Iznik) de berekening van de paasdagen vastgesteld, en in 1582 liep men 10 dagen uit de pas met de berekening uit 325.

Illig en Niemitz staken veel energie in het verzamelen van bewijzen om hun theorie te ondersteunen. Ze vonden allerlei indirect bewijs, stelt dit artikel: een vermeend ontbrekende periode in de bouw van Constantinopel (558-908), een vermeend ontbrekende periode in de ontwikkeling van een kerkelijke theorie over het vagevuur (600-1100). Illig veronderstelde ook een samenzwering binnen de rooms-katholieke kerk: bij het kopiëren van documenten in kloosters zou de kerk welbewust opdracht hebben gegeven tot vervalsing: alle dateringen moesten 297 jaar worden aangepast. Hij vertelt er niet bij hoe zoiets had moeten worden georganiseerd zonder sporen na te laten. Volgens een aanhanger van Illig en Niemitz had de kerk ook toekomstvoorspellende documenten gemaakt waarin precies werd beschreven wat er over 297 jaar zou gebeuren. Illig en Niemitz uitten twijfel over de correctheid van zeer solide dateringsmethoden zoals de C14-methode en datering met behulp van jaarringen in bomen (dendrochronologie).

De fileverwachting van vrijdag 10 juni 1714 7
Paus Gregorius XIII (clndr.org)

De ‘fantoomtijdtheorie’ klopt niet. Daarvoor zijn veel aanwijzingen. Ik noemde al dat paus Gregorius welbewust koos voor de 10-dagen correctie. Maar ook historische astronomische waarnemingen ontkrachten de theorie. De waarnemingen van de Komeet van Halley die iedere 75-76 jaar verschijnt zijn gedocumenteerd sinds het jaar 240 voor Christus en er is geen enkele reden om te denken dat ergens 297 jaar verkeerd zijn geteld. Ook dendrochronologische waarnemingen zijn niet in overeenstemming met de theorie. En oude geschriften uit China, Korea en India geven geen enkele aanwijzing dat de jaren 614-911 niet hebben plaatsgevonden.

De theorie van de fantoomtijd voldoet niet aan het criterium van Carl Sagan, dat ‘extraordinary claims require extraordinary evidence’. Illig en Niemitz hebben enorm veel energie en tijd gestopt in een theorie waarvoor niet meer dan indirecte aanwijzingen zijn. Ze hebben solide tegenbewijs genegeerd of proberen te ontkrachten en ze hebben een niet-bewezen middeleeuwse samenzwering binnen de rooms-katholieke kerk nodig om hun redenering af te maken. Jammer van alle moeite en jammer van de verwarring die ze hebben veroorzaakt. Want de fantoomtijdtheorie heeft nog steeds actieve aanhangers.

Is Gabrielle Giffords wel echt neergeschoten?

by 12 Comments

Is Gabrielle Giffords wel echt neergeschoten? 8
Gabrielle Giffords (wikipedia)

Complotdenkers ontkennen dat de Amerikaanse politica Gabrielle Giffords in Tucson werd neergeschoten. Ze gaan op bezoek bij slachtoffers en nabestaanden van de schietpartij om hun bizarre theorie te onderzoeken. Onderzoek is natuurlijk mooi, maar niet op z’n plaats als er al overweldigend bewijs is dat er niets klopt van je theorie.

Gabrielle Giffords werd op zaterdag 8 januari 2011 neergeschoten tijdens een verkiezingstoespraak in een winkelcentrum in Tucson. De vermoedelijke dader, Jared Loughner werd kort daarna gearresteerd.

Ed Chiarini van de website wellaware.com denkt dat er helemaal geen schietpartij is geweest. Er zijn volgens Chiarini allerlei aanwijzingen dat er sprake was van een oefening van het Ministerie van Binnenlandse Veiligheid (Homeland Security). Er klopt niets van Chiarini’s theorie: de nasleep van de schietpartij is uitgebreid op de TV geweest, ook in Nederland, de media doen uitgebreid verslag van het wonderbaarlijke herstel van Giffords, de begrafenissen van de 6 slachtoffers zijn op de TV geweest en de vermoedelijke dader is in staat van beschuldiging gesteld. En moeten we geloven dat iedereen die bij de schietpartij betrokken is geweest (politiemensen, dokters, ambulancepersoneel, omstanders, nabestaanden) allemaal samenzweren om de complottheorie overeind te houden? En waarom?

Is Gabrielle Giffords wel echt neergeschoten? 9
Een van de argumenten van Chiarini: het kan geen aanslag zijn omdat omstanders frisdrank en zoutjes bij zich hadden (wellaware.com)

Toch houdt Chiarini voet bij stuk. Zijn theorie is gebaseerd op kleine snippertjes informatie en ongefundeerde gedachten die hij bij elkaar zoekt om zijn theorie te onderbouwen. Dit is het basiskenmerk van iedere complottheorie. Een voorbeeld vind je op de bijgevoegde illustratie: het kan geen echte aanslag zijn geweest, want er waren mensen die een blikje frisdrank en een pakje zoutjes bij zich hadden. Ok, feit is dat mensen iets bij zich lijken te hebben. Maar waarom zouden mensen eigenlijk geen drankje drinken? Of iets eten? En weegt deze informatie op tegen de overweldigende bewijzen dat de aanslag wel heeft plaatsgevonden? En is het aannemelijk genoeg dat letterlijk duizenden mensen samen de werkelijkheid verborgen zouden houden? Kan dat überhaupt wel? Die vragen verdienen natuurlijk veel meer aandacht dan de zelfbedachte losse eindjes van Chiarini.

Tot zover niets vreemds. Een mooi voorbeeld van complotdenken. Vroeger zou je zo’n theorie alleen aan de toog van de lokale kroeg horen, nu heb je binnen een mum van tijd een website. En je krijgt aanhangers.

En die aanhangers maken het wel heel bont.  Die zijn op onderzoek uitgegaan in Tucson  bij nabestaanden en slachtoffers om hun theorie te checken. Volgens een krantenartikel probeerden ze binnen te dringen bij één van de nabestaanden om foto’s te zoeken. Uit het aangehaalde krantenartikel:

“They tried to get into my home,” said the victim, who asked that he not be identified because it might attract more such visitors. “They wanted to know if I had any pictures. They said they didn’t believe the event took place.” The victim said that when he pressed the visitors for identification, one of them presented a business card that listed the Texas conspiracy site, which describes the shooting as an exercise conducted by the Department of Homeland Security. Other people connected to the case, including hospital personnel, victims’ relatives and possible trial witnesses, have received similar visits or seen their images on the Web site, officials said’.

Benjamin Radford, onderzoeker bij de Committee for Skeptical Enquiry (de zusterorganisatie van Skepsis in de USA), is niet verbaasd over deze complottheorie:

“The bigger the story is, the more likely it is that someone will consider it a hoax. In my experience, there is no belief that is so absurd or self-evidently wrong that someone won’t prescribe to it.”

 

Boorden de Russen in 1990 naar de poort van de hel?

by 9 Comments

Boorden de Russen in 1990 naar de poort van de hel? 10
Aage Rendalen (Der Spiegel)

Het leek de Noorse leraar Aage Rendalen wel een interessant experiment. Hij benaderde in 1990 het Amerikaanse Trinity Broadcasting Network, een christelijk radiostation, met een broodjeaapverhaal. De Russen zouden bij een diepteboring op de toegang tot de hel zijn gestuit. Dat zou blijken uit geluidsopnamen van ijselijk kermende mensenstemmen uit de diepte. Rendalen was benieuwd wat er zou gebeuren. Dat weten we nu twintig jaar later precies – Rendalen heeft een onuitroeibare ‘urban myth’ geproduceerd. Zijn verhaal doet nog steeds de ronde. Het staat bekend als de ‘well to the hell hoax’.

Het Duitse tijdschrift Der Spiegel deed op 26 april in een interessant artikel uit de doeken hoe Rendalen op zijn idee kwam en hoe hij zijn plan uitvoerde.

Op 24 mei 1970 begon de Sovjet Unie niet ver van de grens met Finland aan een poging om het diepste gat op aarde te boren. De Russen wilde de Amerikanen aftroeven. Die hadden met 9.583 meter het diepste boorgat tot dan toe op hun naam staan. In 1979 waren de Russen de Amerikanen voorbij. Ze deden interessante ontdekkingen. Ze vonden goud, onbekende soorten gesteente en ze kwamen er achter dat de temperatuur veel sneller opliep dan ze hadden verwacht.

Volgens geruchten zou men op 14 kilometer diepte het eindpunt hebben bereikt: de boor zou in een holle ruimte zijn uitgekomen en er zouden zeer hoge temperaturen zijn gemeten (1.100 graden Celsius). Een microfoon pikte merkwaardige geluiden op uit de diepte. In werkelijkheid stopte de boring op ruim 12 km (zie de opmerkingen van Jan Willem Nienhuys hierna).

De Amerikaanse journalist Rich Buhler reconstrueerde hoe het verhaal de wereld in kwam dat de Russen kreten uit de hel hadden opgevangen. Een Finse christelijke nieuwsbrief (Vaeltajat) was de eerste die er melding van maakte. Een lezer van deze nieuwsbrief schreef een ingezonden brief naar een Finse krant, een religieus tijdschrift nam dit over en zo bereikte het nieuws over de ontdekking van de hel het christelijke radiostation Trinity Broadcasting Network (TBN). Aage Rendalen is op bezoek bij een vriend in de USA die hem vertelt wat  hij op TBN heeft gehoord. Rendalen vat het plan op om de lichtgelovigheid van zijn medemens op de proef te stellen.

Boorden de Russen in 1990 naar de poort van de hel? 11
snopes.com

Hij stuurt TBN een brief met een kopie van een artikel uit een lokaal krantje, de ‘Asker Baerums Budstikke’ dat gaat over een bouwinspecteur die zich beklaagt over de beknotting van zijn recht op vrije meningsuiting. Rendalen vindt vooral de foto bij het artikel mooi: de bouwinspecteur kijkt samenzweerderig de camera in met een vinger voor zijn lippen. Rendalen bedenkt zelf een vertaling waarin het artikel ineens gaat over zwijggelden en doodsbedreigingen van de Sovjets aan het adres van de wetenschappers die het gat boorden. Het verhaal over het gat naar de hel wordt in geuren en kleuren uiteengezet, inclusief een vleermuisachtige verschijning die uit het gat vloog toen de poorten van de hel werden bereikt en een vreemde zwavelgeur die zich daarna verspreidde. Ook zouden de Russen pillen hebben verspreid die het kortetermijngeheugen wissen. Twee weken later nam TBN contact op met Rendalen die direct toegaf dat zijn brief een hoax was geweest. Maar tot zijn verbazing nam de nieuwsbrief van TBN de onzinbrief van Rendalen kritiekloos over. Ook stuurde TBN de brief met de nepvertaling door naar een bekende tv-dominee, R.W. Shambach. Zou TBN gedacht hebben dat ook Rendalen onder invloed van de Sovjets was geraakt? Of waren ze op zoek naar een sappig nieuwtje?

Boorden de Russen in 1990 naar de poort van de hel? 12
Tabloids pakten het nieuws snel op (1.bp.blogspot.com)

The rest is history. Het verhaal over de boring naar de hel verspreidde zich als een lopend vuurtje. Rendalen kon de legende niet meer stoppen. Hij maakte zijn verhaal bekend in een talkshow, hij beantwoordde de vele brieven die hij uit de hele wereld ontving, maar tot op de dag van vandaag doet het verhaal de ronde. ‘Een paar dagen geleden kreeg ik nog een videolink doorgestuurd waarin de tv-dominee Creflo Dollar het verhaal vertelt over de boorexpeditie die de poort naar de hel vindt’, verzucht Rendalen in het artikel in Der Spiegel.

Boorden de Russen in 1990 naar de poort van de hel? 13
In 2011 resteert van het boorproject alleen deze ruïne (Der Spiegel)

In 1992 hielden de Russen op met de boring. De hoge temperaturen maakten verder boren moeilijk en de Sovjet-Unie was inmiddels in het ongerede geraakt. Door geldgebrek gedreven verliet de laatste onderzoeker enkele jaren later het boorterrein. Wat overblijft is een ruïne en een urban legend.

Wie interesse heeft, kan hier de geluidsopnames uit het boorgat beluisteren. Een website over legendes, ‘snopes’, biedt een overzichtsartikel.

Dank aan Jan Willem Nienhuys voor de tip, foto voorzijde Der Spiegel