Kloptdatwel?

kritisch denken

Testje: ben jij goed in het schatten van kansen?

by 37 Comments

Stel – je bent bang dat iemand een bom meeneemt aan boord van het vliegtuig. Nou ja, zo vaak komt dat niet voor, blijkt uit een klein onderzoek. Toch besluit je geen enkel risico te nemen. Uit je onderzoekje blijkt dat het nog nooit is voorgekomen dat er twee bommen aan boord van een vliegtuig zijn gevonden. Helpt het als je zelf een bom zou meenemen aan boord? Zit je dan veilig omdat twee bommen aan boord nog nooit is voorgekomen?

 

Het antwoord is natuurlijk dat het niet uitmaakt of je zelf wel of niet een bom meeneemt aan boord. Immers – beide gebeurtenissen zijn onafhankelijk van elkaar. De kans op een tweede bom aan boord blijft erg klein maar verandert niet door het zelf meenemen van een bom.

Dit type redeneringen is voor mensen erg lastig.

Wij zijn over het algemeen slecht met het schatten van kansen. Helemaal wanneer we in het dagelijkse leven te maken krijgen met toeval. Een vriend belt op terwijl je net aan hem dacht (typische maar onterechte reactie: dat kan geen toeval zijn), op een blauwe maandagochtend heb je alle verkeerslichten tegen of je wint tien keer achtereen met rock-scissors-paper. Het zijn dingen die gebeuren en waar je geen bijzondere betekenis aan kunt toekennen. Maar in het dagelijkse leven blijkt dit juist veel te gebeuren.

Een bekend voorbeeld waar onze problematiek met kansberekening mooi ten toon wordt gesteld is het driedeurenprobleem, in het Nederlands ook wel het  Willem-Ruis probleem genoemd (naar de bekende spelpresentator op TV):

Je doet mee aan een spelshow en je hebt de keuze uit drie deuren. Achter 1 deur staat een mooie auto, achter de overige twee een geitje. Je kiest een deur. Vervolgens opent de gameshowhost een van de twee overgebleven deuren. Een geitje verschijnt. Willem Ruis stelt jouw daarop de vraag of je nog van deur wil wisselen. Wissel je van deur of blijf je bij je eerste keuze? 

Ook al ken je hem, hij blijft lastig.

Hoe goed ben jij met cijfers en kansen? Op de website van columnist Hans van Maanen kwam ik een testje van vier vragen tegen. (link naar de vragen vragen, als dit niet werkt kun je naar de website van Hans van Maanen en dan naar het 5e bericht ‘gecijferd’). Stem met de voorwaarden in, geef antwoord op de vragen, vul een aantal achtergrondkenmerken in en vervolgens krijg je de uitslag. Je mag pen en potlood gebruiken, maar geen rekenmachine.

Update 18-04 – 15:00
Let op! De antwoorden op enkele van bovenstaande vragen of testjes worden in de commentaren hieronder besproken. Pas dus op voor ‘spoilers’.

 

Illustratie voorpagina: het driedeurenprobleem (wikipedia).

Kat gevonden – wie is de eigenaar?

by 5 Comments

Kat gevonden - wie is de eigenaar? 1
Kat gevonden – de foto is van een das.

Een paar dagen geleden zag ik op het blog whyevolutionistrue een poster van een gevonden kat. De foto op de poster liet echter een das zien, niet een kat. Mijn gedachte was: ‘dat is materiaal voor een leuk stukje op Kloptdatwel. Zie je wel hoe makkelijk mensen verkeerde conclusies trekken. Dat ze zelfs een das kunnen aanzien voor een kat!’ Het is maar goed dat ik even verder gekeken heb. Het blijkt te gaan om een grap die al jarenlang de ronde doet.

De poster op whyevolutionistrue (de website van de evolutiebioloog Jerry Coyne) was in mijn ogen vrij overtuigend – de das/kat wordt als volgt omschreven: ‘zwart met witte vlekken, erg agressief (hij is waarschijnlijk bang), niet zindelijk, zonder halsband of naam, gevonden in mijn achtertuin’. Mijn gedachte was – hoe kan iemand zich zo vergissen. Ook Jerry Coyne schreef ‘I’m betting it’s not a joke’. Wel dus. Als je de foto opzoekt via www.tineye.com (voor oudere versies van foto’s) dan vind je dezelfde foto al in 2005 op het web. Zie b.v. deze link voor een resultaat van twee jaar oud. Het blijkt te gaan om een grap die al heel lang de ronde doet en waarvan allerlei varianten zijn.

Kat gevonden - wie is de eigenaar? 2
Een poster uit 2007 met een foto van een agressief kijkende buidelrat onder de tekst ‘kat gevonden’ (bron: knowyourmeme.com/memes/irl-troll-posters)

Via de comments op het bericht van Jerry Coyne vond ik twee websites met meer informatie. De website ‘knowyourmeme’ legt uit dat dit een ‘troll poster’ is. Deze website denkt dat dit fenomeen in 2007 is begonnen met een foto van een hond, enkele dagen later gevolgd door ‘gevonden kat’-poster met een foto van een agressief kijkende opossum (buidelrat).  Volgens de poster is de “kat” ‘niet erg tam, zonder halsband en niet zindelijk’. De website Centre for Fortean Zoology Australia vertelt ongeveer een jaar geleden dat de troll posters in Australië en elders in de wereld vaak te zien zijn:

‘Many Australians have already either seen the above posters pop up in their inboxes among their daily stream of joke emails, or spotted the images plastered on posters attached to electricity poles and traffic lights. In the past few years the ‘Cat Found’ posters have become something of a phenomenon, popping up all over the world with variations on the theme’.

De les is natuurlijk om je eerste indruk niet 100% te vertrouwen. Een beetje onderzoek helpt het kritisch denken. Wel grappig. En daarom toch een stukje op Kloptdatwel waard dacht ik.

 

Foto voorpagina: das (bron: wikipedia.nl).

Hier Zijn Draken!

by 3 Comments

(Klik in de speler onderaan op CC voor de Nederlandse ondertiteling)

Hier Zijn Draken, of Here be Dragons is bedoeld als introductie in het kritisch denken. Hij duurt 40 minuten en kan gratis gedownload worden.

Here Be Dragons is geschreven en gepresenteerd door Brian Dunning, presentator van de podcast Skeptoid.

Dunning:

Most people fully accept paranormal and pseudoscientific claims without critique as they are promoted by the mass media. Here Be Dragons offers a toolbox for recognizing and understanding the dangers of pseudoscience, and appreciation for the reality-based benefits offered by real science.

De meeste mensen accepteren paranormale of pseudowetenschappelijke claims volledig zonder enige vorm van kritiek zoals ze door de massa media worden gepromoot. Here Be Dragons biedt gereedschap waarmee je de gevaren van pseudowetenschap kan herkennen en begrijpen, en de voordelen van op realiteit gebaseerde wetenschap kan waarderen.

Richard Dawkins over zijn nieuwe boek

by 3 Comments

In het filmpje hieronder (3 minuten) vertelt Richard Dawkins over zijn nieuwe boek, ‘The Magic of Reality’. Het komt uit op 15 september in hard back en, zo kondigt de uitgever aan, als ‘a stunning iPad App’.

In het filmpje vertelt Dawkins over de structuur van zijn nieuwe boek en de vragen die hij in het boek beantwoordt. Wat is een regenboog eigenlijk, welke mythes zijn er overal in de wereld ontstaan over de regenboog – en wat is het werkelijke wonder van de natuur dat we regenboog noemen, wat is de wetenschappelijke verklaring voor dit verschijnsel. Op dezelfde manier behandelt Dawkins een hele batterij onderwerpen: dag en nacht, ‘why do bad things happen’, wat is een aardbeving, hoe is alles begonnen, wat is een wonder, etc. En natuurlijk gaat hij ook in op de vele wonderen die in de Bijbel worden beschreven. Dawkins laat in het filmpje de prachtige illustraties zien die in het boek zijn opgenomen. Hij sluit af met de moraal van het boek – ‘is de werkelijkheid niet veel mooier dan al die wonderlijke verklaringen die mensen hebben gegeven voor dingen die ze vroeger niet begrepen?’

http://www.youtube.com/watch?v=XCdfpO1rFt4

Met dank aan whyevolutionistrue. Illustratie voorzijde: uit besproken video. Je kunt het boek bestellen via bol.com hieronder. Dan steun je Kloptdatwel. De iPad App is (zo is aangekondigd) verkrijgbaar vanaf 15/9 in de App Store.

Twijfelen aan de zwaartekracht

by 16 Comments

Op verschillende plekken op aarde lijkt de zwaartekracht niet te werken. Auto’s en blikjes lijken omhoog de berg op te rollen. Sommige van deze ‘gravity hills’ zijn zelfs toeristische attracties. Wat is hier aan de hand?  

Skeptici hebben altijd veel aandacht voor visuele illusies omdat ze duidelijk laten zien hoe onze intuitie ons op het verkeerde been kan zetten (zie ook Dan Ariely in het filmje in Kloptdatwel van zondag 4 september). Het volgende verhaal is een leuk voorbeeld hiervan.

Een van mijn collega’s kwam terug van vakantie uit Polen en had daar iets merkwaardigs meegemaakt in het plaatsje Gora Zar. Het  ligt in de buurt van het drielandenpunt Tjechie, De Slowaakse Republiek en Polen in een bergachtig gebied.

Het bijzondere aan Gora Zar is dat de zwaartekracht er op sommige plaatsen niet lijkt te werken. Mijn collega en haar man waren stomverbaasd toen op een weg die omhoog leek te gaan de auto vanzelf de weg oprolde in z’n vrij.

Helaas hebben ze er geen opnames van gemaakt maar gelukkig deden anderen die zich verwonderden over dit bijzondere gebeuren dat wel. Op het internet circuleert een groot aantal filmpjes waarop auto’s blikjes en andere voorwerpen de berg oprollen. Het verschijnsel beperkt zich overigens niet tot Gora Zar ,er zijn veel meer plaatsen op aarde waar het voorkomt.

Hieronder een paar voorbeelden van filmpjes:

Een filmpje uit Gora Zar:

 

Deze twee zijn niet in Gora Zar maar bij een andere gravity hill gemaakt:

 

Ik ben nu toch wel erg nieuwsgierig geworden en ga op zoek naar een verklaring. Gelukkig heeft de Engelstalige Wikipedia er een item over (hier enigzins vrij vertaald weergegeven):

‘Een ‘gravity hill’ ook wel ‘magnetic hill’, ‘mystery hill’ of ‘gravity road’ genoemd is een plaats waar door de omgeving een optische illusie ontstaat zodat een lichte helling naar beneden, er uit ziet als een helling omhoog. Hierdoor lijkt het alsof een auto die je zonder versnelling laat rollen de heuvel opgaat, tegen de wetten van de zwaartekracht in.
Er zijn honderden van dit soort plaatsen op de wereld. Hoewel de helling van een ‘gravity hill’ dus een optische illusie is zijn er natuurlijk ook andere verhalen in omloop bijvoorbeeld dat het iets met magnetisme te maken zou  hebben of met bovennatuurlijke krachten, zie bijvoorbeeld deze website.

De illusie berust voor een groot deel op het niet of bijna niet kunnen zien van een horizon. Zonder horizon is het moeilijk om de helling van een oppervlakte in te schatten omdat je een betrouwbaar referentiekader mist. Objecten waarvan we normaal gesproken aannemen dat ze loodrecht op de ondergrond staan (zoals bomen) kunnen in feite schuin staan waardoor de indruk van een helling kan worden versterkt.

De situatie is vergelijkbaar met een bekende visuele illusie, de Ames room waarin ballen rollen die zich niet aan de zwaartekracht lijken te houden.’

Zo zie je maar weer eens hoe gemakkelijk onze intuitie er naast kan zitten.

 

Foto voorpagina: een deel van een foto bij spook hill, één van de plekken waar het lijkt alsof auto’s omhoog rijden. De gehele foto kun je hier zien. Bron: wikimedia commons, Marc Averette.