Kloptdatwel?

religie

Theorie over Jezus als Romeins propagandamiddel rammelt aan alle kanten

by 113 Comments

Een zelfbenoemde bijbeldeskundige met een opgewarmde en bijgekruide complottheorie en een tweet van Richard Dawkins die dat interessant lijkt te vinden. In het kort heb je daar de essentie te pakken van  wat rumoer op Internet over nieuwe inzichten over de herkomst van het Nieuwe Testament en Jezus Christus zelf.

Dawkins kwam een uurtje later al met een tweet waarin hij stelt dat we niet automatisch moeten denken dat hij die theorie wel ziet zitten (I’m not qualified to judge Atwill’s thesis.) maar dat hij het wel de moeite waard vond om naar te kijken. Atwill had zijn publiciteit daarmee al binnen. Als Dawkins zoiets rondstrooit, bereik je gemakkelijk honderdduizenden personen op Twitter, Facebook en andere kanalen. En publiciteit kan Atwill goed gebruiken.  Wat Dawkins verspreidde was niet meer dan PR materiaal voor Atwills boek en zijn symposium komende week in Londen. Daar zal hij zijn vergezochte ideeën nogmaals uit de doeken doen. Nogmaals, want er is nauwelijks iets nieuws: Atwill kwam in 2005 al met hetzelfde verhaal.

Wat is het idee van Atwill?

Titus Flavius Josephus (afb: Wikimedia Commons)
Titus Flavius Josephus (afb: Wikimedia Commons)

Volgens Atwill is het Nieuwe Testament (NT) met de vredelievende persoon Jezus Christus een verzinsel van de Romeinse elite, in het bijzonder de Flavische kliek die caesars als Vespanianus en Titus voortbracht. In de eerste eeuw van onze jaartelling hadden ze nogal wat te stellen met opstandige Joden in Palestina. De nieuw verzonnen religie zou bedoeld zijn om die radicale Joodse groeperingen te verleiden met meer pacifistische ideeën en ze zo inschikkelijker te maken ten opzichte van het Romeinse gezag. Jezus als propagandamiddel.
Natuurlijk zoekt Atwill naar bewijs voor dit idee en die vindt hij in overeenkomsten tussen de evangeliën van het NT en een ander beroemd geschrift uit die periode, De Joodse Oorlog van Josephus. De schrijver daarvan was zelf aan het begin van de Joodse opstanden één van de leiders, maar werd krijgsgevangen genomen en liep uiteindelijk over naar de Romeinen. Zijn voorspelling aan Vespanianus dat hij later caesar zou worden zou hem zo in de gratie gebracht hebben bij de Flavii, dat hij door hen vrijgelaten werd en dus hun naam mocht dragen: Titus Flavius Josephus.
Atwill ziet allerlei letterlijke overeenkomsten tussen de teksten van De Joodse Oorlog en het NT, maar ook in de gebeurtenissen die met Titus te maken hebben en het beschreven leven van Jezus. De teksten zouden zelfs verborgen spot over de Joden bevatten, die voor de Romeinse elite er duidelijk uit zou springen.

En waarom slaat het nergens op?

Historicus Richard Carrier doet er in zijn blog weinig moeite voor om zijn ergernis over de ideeën van Atwill en de  aandacht ervoor te verbloemen:

So I have to waste time (oh by the gods, so much time) explaining how I am not arguing anything like their theories or using anything like their terrible methods, and unlike them I actually know what I am talking about, and have an actual Ph.D. in a relevant subject from a real university.

Tijdverspilling misschien, maar het levert wel een zeer interessant verhaal op voor degenen die wel eens willen weten hoe serieuze onderzoekers naar de materie kijken. Als eerste schrijft Carrier dat de theorie erg onwaarschijnlijk is door te wijzen op de zeer lage voorafkansen (priors) voor onderdelen van de theorie (Carrier schreef een boek onder de titel Proving History: Bayes’s Theorem and the Quest for the Historical Jesus, dus hij heeft wel iets met statistiek):

  1. De Romeinse elite was lang niet zo uitgekookt als noodzakelijk voor Atwills idee. Ze hadden te weinig kennis van de Joodse geschriften en theologie om het verzinsel overtuigend te kunnen maken;
  2. Er zijn veertig evangeliën bekend, maar vier zijn er in het NT terechtgekomen en op die keuze had die Romeinse aristocratie geen invloed;
  3. Er zijn veel te veel tegenstrijdigheden in de evangeliën om ze toe te kunnen schrijven aan één bron die er een specifiek doel mee had;
  4. Er zijn ook veel te veel stijlverschillen tussen de verschillende teksten in het NT om aan één bron te denken;
  5. De pacifistische ideeën in het NT zijn waarschijnlijk inderdaad een reactie op de meer militaristische stromingen binnen Jodendom, maar het ligt meer voor de hand die te zoeken bij teleurgestelde Joden dan bij de Romeinen;
  6. Als middel om Joden te pacificeren is het NT niet erg geschikt voor de Romeinen, omdat het een veel te grote breuk betekende met de Joodse wetten. Het is niet vreemd dat het christendom vooral buiten Palestina succesvol was;
  7. Als het echt een propagandamiddel was gericht op Joden, dan is het vreemd dat de Romeinen voor een Griekse tekst gekozen hebben;
  8. De Romeinen staan niet echt bekend om subtiel gebruik van sociale hervormingen om hun rijk bij elkaar te houden. Hun gebruik van geweld was ook tamelijk succesvol: de Joodse Opstand was in een jaar of vier neergeslagen.

Met deze beschouwing vooraf (waar je op punten misschien best wel wat kunt afdingen), wordt de lat voor een complottheorie als die van Atwill terecht hoog gelegd. En wat die dan aanvoert als bewijs, overtuigt bepaald niet. Voor een groot deel berust dat op letterlijke overeenkomsten in de tekst van Josephus en het NT, alleen lijkt het er sterk op dat Atwill die overeenkomsten baseert op Engelse vertalingen van die teksten en niet op de originelen in het Grieks. Dat is misschien wel het grootste probleem dat Carrier heeft met Atwill, dat hij niet thuis is in de talen waarin de oorspronkelijk teksten geschreven zijn. Als voorbeeld haalt hij de overeenkomst aan die Atwill ziet in de woorden Coracin, een soort vis genoemd in De Joodse Oorlog en Chorazin, een stadje genoemd in het NT (Matth. 11:21). Dit zou zo’n verborgen spottende opmerking zijn, het noemen van de vis een verwijzing naar de profetie die Jezus uitsprak. Probleem is alleen dat de oorspronkelijke Griekse woorden helemaal niet zo op elkaar lijken en ook in betekenis is er geen verband: κορακιν (KAPPA-omicron-rho-alpha-KAPPA-iota-nu) en Χοραζιν (CHI-omicron-rho-alpha-ZETA-iota-nu). En dit is dan volgens Carrier een voorbeeld dat Atwill zelf, als één van de besten die hij had, aan hem voorlegde.

Illustratie uit Bible Pictures and What They Teach Us: Containing 400 Illustrations from the Old and New Testaments: With brief descriptions by Charles Foster, 1897( via Wikimedia Commons)
Bloed aan de deurpost. Illustratie uit Bible Pictures and What They Teach Us: Containing 400 Illustrations from the Old and New Testaments: With brief descriptions by Charles Foster, 1897 (via Wikimedia Commons)

En als Atwill dan ergens toch een aardige observatie doet in De Joodse Oorlog, is dat eerder een bewijs dat zijn ongelijk aantoont. Dat handelt om een verhaal dat Josephus vertelt om te laten zien dat de Joodse rebellie de samenleving volkomen op zijn kop had gezet. Hij vertelt (en merkt zelf op dat het een mythe is) dat de rebellen het Pesach gebruik om een lam te offeren en het bloed te gebruiken om deurposten mee te besmeuren omdraaiden. In Exodus staat beschreven dat God dan zou weten welke huizen hij moest overslaan, bezig alle eerstgeborenen in Egypte om zeep te helpen, de tiende plaag. De rebellen offerden nu niet een dier in plaats van een mens, maar ene Maria zou haar eigen zoon opgegeten hebben. Maar die naam ‘Maria’ is dan ook het enige dat een connectie is met de beschrijvingen van Jezus’ leven in het NT. Als die baby nou nog als Jezus was aangeduid, of dat de Maria bij Josephus op een of andere manier in verband kon worden gebracht met de Maria uit het NT, ja dan was er een opvallend gegeven. Maar zo’n beetje één op de vier Joodse vrouwen heette toen Maria. En hoe de analyse als ondersteuning zou moeten dienen voor de stelling ‘Titus = Jezus’ is ook niet duidelijk. Carrier laat zien dat het veel waarschijnlijker is dat Josephus juist het Oude Testament heeft gebruikt als bron voor de constructie van zijn verhaal.

Ten slotte geeft Carrier een gedeelte van de omvangrijke e-mailcorrespondentie die hij in 2005 had met Atwill naar aanleiding van zijn boek Caesar’s Messiah – The Roman Conspiracy to Invent Jesus. Dat deel is al behoorlijk lang en er blijkt duidelijk uit dat Atwill niet erg bereid is zijn vergezochte theorie goed te verdedigen tegen gedegen kritiek. De verzuchting van Carrier aan het begin is daarom goed te begrijpen.

Het lijkt allemaal ook wel een beetje op de theorie van Francesco Carotta, die beweert dat Jezus gemodelleerd zou zijn op Julius Caesar, maar dan nu dus met Titus in de rol van Julius Caesar. Anton van Hooff schreef in Skepter (2002-4) over de pseudowetenschap van Carotta en zijn fans in Nederland: Was Jezus Caesar? Het enthousiasme waarmee de tweet van Dawkins weer werd verder getweet, geeft wel aan dat veel weldenkende mensen toch erg gevoelig zijn voor dit soort pseudowetenschappelijke geschiedschrijving.

Links naar blogs met kritiek op Atwill

 

Valkuilen in het denken

by 7 Comments

De onderstaande lezingenserie klinkt als eentje die voor skeptici zeer interessante kan zijn.

ds

Prof. dr. mr. Herman Philipse

Hoe ordent de mens zijn denken? Filosofen hebben in de geschiedenis al heel wat nagedacht over deze vraag. Kunnen we iets opsteken van systematische analyse om onze eigen denkfouten en dwalingen te ondervangen? In het dagelijks leven blijkt het vaak moeilijk genoeg om je mentaal staande te houden en zie je achteraf pas hoe je beïnvloed werd door de mening van anderen.

Hoe komt het dat sommige foute redeneringen zo moeilijk te ontmaskeren zijn? Sommige argumentaties verleiden ons ze te geloven. Waarom vragen we dan niet door? Voorbeelden van gerechtelijke dwalingen, zoals de veroordeling van Lucia de B. tot levenslange gevangenisstraf, laten zien hoe zelfs ervaren rechters en raadsheren slachtoffer kunnen zijn van cognitieve verblinding. Hoe is dit psychologisch te verklaren? Kunnen we dit soort dwalingen proberen te voorkomen door scholing in logica, waarschijnlijkheidstheorie, en logisch-psychologisch onderzoek naar drogredenen?

Prof. dr. mr. Herman Philipse (Universiteitshoogleraar, UU) zal in vier colleges spreken over voorbeelden van dwalingen en drogredenen die zijn ontleend aan de rechtspraktijk, aan religie, en aan het dagelijks leven. Hoe komt het dat sommige foute redeneringen zo moeilijk te ontmaskeren zijn? Sommige argumentaties verleiden ons ze te geloven. Waarom vragen we dan niet door? Ook belangrijke filosofen zoals David Hume komen aan bod. Ga mee op onderzoek in dit overzichtscollege.

De begeleidende video:

http://youtu.be/S1aGDMN9GG8

De eerste twee lezingen zijn inmiddels geweest en kunnen respectievelijk hier en hier worden teruggekeken.

De volgende lezingen vinden plaats op 21 en 28 mei te Utrecht. Zie deze link, onderaan de pagina.

Foto: Bart Coenders

Nederlandse primatoloog verhevigt Amerikaans debat

by 43 Comments

De Nieuwe Atheïsten hebben Frans de Waal altijd als een bondgenoot gezien.  Hij stelde vast dat het sociale leven van bonobo’s, chimpansees en andere primaten meer is dan een eenvoudig survival of the fittest.  Primaten werken samen, hebben een gevoel voor eerlijkheid en ze onderhouden structuren om conflicten op te lossen.  Ook zorgen ze voor de geestelijk en lichamelijk gehandicapten in hun midden.  Kortom, je hebt geen godsdienst nodig om op een beschaafde manier met elkaar om te gaan.  Maar De Waal heeft de Nieuwe Atheïsten steeds op een afstand gehouden.  In verschillende artikelen heeft hij te kennen gegeven dat hij de nieuwe assertievere vorm van atheïsme ziet als een evenknie van religieus fundamentalisme.  Een lang artikel van De Waal op salon.com heeft de discussie weer verhevigd.

Nederlandse primatoloog verhevigt Amerikaans debat 1
Frans de Waal (Wikimedia Commons)

De carrière van Frans de Waal begon aan de universiteiten van Nijmegen en Groningen.  Voor z’n vertrek, in 1981, naar de Verenigde Staten deed hij een baanbrekende studie over het politieke reilen en zeilen op het chimpansee-eiland van Burgers’ Dierenpark.  Time Magazine rangschikte hem in 2007 als één van de honderd meest invloedrijke mensen op de planeet.  De ontdekking dat chimpansees elkaar op foto’s aan de kont kunnen herkennen, leverde hem in 2012 een IgNobelprijs op.  En in 2010 bevorderde de Majesteit hem zowaar tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

Salon.com is een invloedrijke progressieve Amerikaanse nieuwssite.  Op 25 maart 2013 verscheen er een hoofdstuk uit De Waal’s nieuwe boek, “De Bonobo en de Tien Geboden“, als artikel op de website.  In dit hoofdstuk beschrijft De Waal hoe hij als katholiek werd grootgebracht in het Nederland bezuiden de grote rivieren.  Hij stelt dat er in de katholieke cultuur waarin hij opgroeide ruimte was voor plezier en losbandigheid.  Het was als student op de universiteit dat hij voor het eerst in contact kwam met noordelingen van gereformeerde origine.  Hij kwam tot de vaststelling dat het geloof voor hen een verstikkende dwangbuis was geweest.  Ook zag hij hoe er nog altijd rancune en emotioneel onbehagen was onder gereformeerd opgegroeiden die zich van de kerk hadden losgemaakt.  Volgens De Waal vindt het radicaal atheïsme z’n oorsprong in dat misnoegen.  Het Nieuwe Atheïsme is volgens hem weinig anders dan een verbitterd ageren tegen het protestants fundamentalistische nest.  De reactie is, aldus De Waal, net zo verbeten dogmatisch als datgene waar ze tegen reageert.  Op “whyevolutionistrue” staat een felle reactie op De Waals artikel waarin een aantal oude argumenten worden herhaald.

De omslag van het laatste boek van Frans de Waal.
De omslag van het laatste boek van Frans de Waal.

In Europa zijn kerk en staat na de Tweede Wereldoorlog steeds  meer ontkoppeld en heeft de godsdienst langzaamaan veel van z’n greep op de samenleving verloren.  Op veel Europeanen maakt de hele discussie over het Nieuw Atheïsme derhalve een  nogal onzinnige indruk.  Maar in de Verenigde Staten leeft het heel erg.  Atheïsme heeft altijd al een nogal negatieve connotatie gehad onder het grote Amerikaanse publiek, maar in het algemeen bleven kerken en overheden weg uit elkaars invloedssferen.  Edoch, sinds de jaren 70 zijn politiek en godsdienst steeds inniger verstrengeld geraakt.  Het is heden ten dage bijna onmogelijk om in de VS als politicus gekozen te worden zonder getuigenis te hebben afgelegd over trouwe kerkgang en oprechte geloofsbeleving.  Het Nieuw Atheïsme is een radicale tegenbeweging – een beweging die eigenlijk pas na 11 september 2001 goed op gang kwam.  “Science makes you fly to the moon.  Religion makes you fly into buildings.” is de alleszeggende kwoot van de fysicus en schrijver Victor Stenger.  De situatie is aan het escaleren.  Daar waar kerken voorheen doorgaans apolitiek waren, daar hebben zich de laatste jaren decennia steeds meer vereenzelvigd met een invloedrijke vleugel binnen de Republikeinse Partij waar zelotisch campagne wordt gevoerd tegen homo’s, tegen wetenschap en tegen abortus.

Het valt te betwijfelen of de bijdrage van Frans de Waal aan het debat wel zo’n constructieve is.  Zijn inbreng is een klassieke ad hominem in de trant van “Jij zegt wat je zegt omdat je zus bent opgevoed en ik begrijp de kwestie beter omdat ik zo ben opgevoed.”  Dergelijke ad hominems zijn eigenlijk een vorm van anti-argumentatie waarmee een goede discussie óf wordt afgekapt, óf ontaardt in een ordinaire scheldpartij.

In Nederland zijn uit verschillende hoeken reeds hele positieve recensies verschenen over De Waals boek.  De Nijmeegse theoloog en godsdienstfilosoof Taede Smedes is op dit forum al eerder ter sprake gekomen (zie hier en hier) in z’n hoedanigheid als pleitbezorger voor Coen Vermeeren en de UFO’s.  Op z’n blog geeft Taede een juichrecensie van De Waals boek.  Hij zou willen “dat meer atheïsten dergelijke boeken schreven.”  Ook Marcel Hulspas, wetenschapsjournalist en mede-oprichter van de Stichting Skepsis, is laaiend enthousiast over De Waals boek.  Hulspas is in z’n nopjes als hij uit De Waals primatenwerk concludeert dat er een “geest” bestaat en dat het “wij-zijn-ons-brein”-materialisme onhoudbaar is.  Het is eigenlijk allesbehalve zeker of De Waal zelf zijn werk wel zo zou willen interpreteren.  Maar De Waal, als Nederlands meest vooraanstaande wetenschapper, is als Jezus zelf in dat je blijkbaar alle kanten op kan met z’n woorden.
Geïnteresseerd geraakt in het boek? Bestel het via een van de onderstaande links bij Bol.com en steun daarmee Kloptdatwel.nl!

Nooit geweten: RTL is stiekem een reli-zender

by 64 Comments

Vorige week plaatste ik op hier Kloptdatwel een bericht over de nieuwe show van Derek Ogilvie. De petitie in het bericht trok tot mijn genoegen ook de aandacht van andere blogs (Joop.nl, Sargasso en FOK.nl). Een beetje vervelend was dat onze site net vrijdag ‘down’ ging en misschien daardoor de enorme stroom mails naar RTL onderbrak: ‘RTL door toeval gered van tsunami aan protestmails‘ 😉 . De petitie was natuurlijk vooral bedoeld als geintje, maar wel één met een serieuze ondertoon. Van veel mensen kreeg ik door dat ze het een heel goed initiatief vonden.
Om  wat beter onder de aandacht te brengen wat er volgens mij mis mee is om Ogilvie te blijven uitzenden zoals dat nu gebeurt, en om uit te vogelen hoe RTL er zelf tegen aankijkt, stuurde ik vrijdag jl. de volgende e-mail aan de contactpersoon voor de pers voor het onderwerp Ogilvie:

Van: Pepijn  Aan: contacpersoon voor de pers
Onderwerp: Standpunt RTL mbt Derek Ogilvie: Unexpected

Geachte XXXX,

In het nieuwste programma van Derek Ogilvie claimt hij met de geesten van overledenen te kunnen communiceren. Gezien het programma lijken de personen bij wie hij readings doet die claim als waar te accepteren en er van uit te gaan dat Ogilvie daadwerkelijk met hun overleden dierbare communiceert. Wetenschappelijk gezien is er echter geen enkele aanwijzing dat dit zou kunnen en Ogilvie is al diverse keren door de mand gevallen in serieuze tests.
Het programma wordt vertoond zonder dat duidelijk wordt gemaakt wat RTL zelf denkt van Ogilvies claim. Is het alleen maar show of steunt RTL Ogilvie in zijn claim? Aangezien het een productie van RTL zelf is en het gaat om gevoelige kwesties als rouwverwerking, waar mijns inziens zorgvuldig mee moet worden omgesprongen, lijkt het me niet te veel gevraagd om die opheldering van u te vragen. Ik zou daarom graag antwoorden krijgen op de volgende vragen:

1. Communiceert Derek Ogilvie volgens RTL daadwerkelijk met de geesten van overledenen?

Indien het antwoord hierop ‘ja’ is, dank ik u voor uw reactie en kunt u de rest van mijn vragen overslaan. In de andere gevallen heb ik de volgende vragen, die te maken hebben met de zorgvuldigheid, die ik eerder noemde:

2. Waarom meldt RTL niet voorafgaande, gedurende of aan het einde van het programma, dat naar de mening van RTL Ogilvie waarschijnlijk gebruik maakt van trucs (bijvoorbeeld cold-reading) en dat de kijker niet er van uit kan gaan dat Ogilvie daadwerkelijk met doden kan communiceren?

3. Wat vertelt RTL aan de mensen die meedoen aan een reading en speciaal de personen die om een ‘onverwachte’ reading hebben gevraagd? Wordt hun medegedeeld wat het standpunt van RTL is met betrekking tot Ogilvies geclaimde gave?

4. Indien u die personen niet op de hoogte brengt van dat standpunt van RTL, vindt u dan niet dat RTL zich schuldig maakt aan misleiding? En mogelijk zelfs medeplichtig is aan oplichting, zoals journalist Chris Klomp beargumenteert in zijn blog van 25 oktober jl. getiteld ‘De strafbare babbel van Ogilvie’ (http://rechtbankverslaggever.wordpress.com/2012/10/25/6957/)?

5. In het geval u zich bij de eerste vraag realiseerde dat u die zichzelf nooit gesteld had, bent u het dan met mij van mening dat dit dan onmiddellijk moet gebeuren gezien het gevoelige karakter van de kwesties die aan de orde komen? En dat het dan beter is om de uitzendingen en productie van het programma op te schorten, totdat u die vraag wel beantwoord heeft?

Ik hoop dat u deze antwoorden wilt beantwoorden.

Met vriendelijke groet,

Pepijn van Erp
bestuurslid Stichting Skepsis

Nooit geweten: RTL is stiekem een reli-zender 2
Gezellig mailen met RTL

Ik kreeg al vrij snel een drieregelig antwoord, waarin ze stelde dat Derek Ogilvie niet gedagvaard was en dat het een discussie was tussen gelovigen en niet-gelovigen. Dieper er op ingaan zou geen relevante antwoorden opleveren. Hmm, hier had iemand duidelijk niet helemaal begrepen wat ik gevraagd had. Daarom besloot ik het misverstand even uit de weg te helpen (ik had de kwestie rond Van den Hurk niet genoemd, maar er natuurlijk wel aan gerefereerd in de petitietekst):

De vragen in mijn mail staan geheel los van de individuele kwestie Van den Hurk en het korte geding wat daar over gaat. Ik heb niet het idee dat het daar gaat om dezelfde vragen die ik u stel.
Mijn vragen gaan in zekere zin over de discussie tussen geloven en niet gelovigen, maar meer vraag ik u specifiek om de visie van RTL op de verantwoordelijkheid en zorgvuldigheid die u al dan niet meent te moeten betrachten met deze uitzending. Het gaat hier immers om mensen die in hun rouwproces tegen serieuze problemen lijken aan te lopen.
Ik zou teleurgesteld zijn om te moeten concluderen dat RTL niet eens een poging doet om mij (en anderen) te overtuigen dat er goed over nagedacht is (zie vraag 5 in mijn vorige mail). Ik hoop dat u daarom toch alsnog op mijn vragen in wilt gaan.

Nu kreeg ik een mail met maar liefst een regeltje meer als antwoord! Daarin stelt RTL dat ze achter de programma’s van Ogilvie staan die zij hebben gemaakt en dat ze daarin zonder trucage of effecten laten zien wat Ogilvie doet. Ze menen een programma te brengen waaruit mensen troost halen en dat ze op een betrokken en integere wijze omgaan met de mensen die in het programma een reading krijgen.
Helaas ging de woordvoerder dus weer niet concreet in op mijn vragen, daar schijnen die communicatielieden ook voor opgeleid te worden. Maar ik snap nog steeds niet precies wat ze van Ogilvies claims vinden. Ik waagde er nog een mail aan, maar daarop kreeg ik geen antwoord meer:

Uit uw reactie maak ik op dat u het niet echt belangrijk vindt om u ervan te vergewissen of Derek Ogilvie al dan niet bewust gebruik maakt van cold reading technieken. Dat is mijn ogen onverantwoordelijk: u loopt dus bewust het risico dat u zelf misleid wordt door Ogilvie en daarmee instrument wordt in zijn misleiding van een veel groter publiek.
Hoe u deze nalatigheid kunt verantwoorden en dan nog steeds kunt spreken van een integere wijze waarop u met de mensen omgaat die een reading krijgen, is mij een raadsel.

Nu ik er nog eens goed over nagedacht heb, moet ik RTL misschien excuses aanbieden. Wat mij nog niet direct duidelijk was geworden uit de antwoorden, is dat ze er dus bewust voor kiezen om geen vragen te stellen bij Ogilvies beweringen. Je gelooft er in of niet.  De vraag of je kunt toetsen of ‘t echt is of slechts een trucje, vinden ze überhaupt niet de moeite waard om te beantwoorden. Er is wat voor te zeggen natuurlijk, maar eigenlijk alleen als je het inderdaad in een religieuze context ziet. Maar dat hadden ze toch wat duidelijker kunnen maken, door gewoon op mijn eerste vraag volmondig ‘ja’ te antwoorden?

Nooit geweten: RTL is stiekem een reli-zender 3
De avatar van Ogilvie op zijn Twitter profiel

Als de RKK een kerkdienst uitzendt, verwacht ik ook niet dat er een disclaimer vooraf wordt getoond waarin staat dat voor veel van wat er volgt geen wetenschappelijke gronden zijn. Hoewel ik het wel grappig zou vinden als er bij het uitdelen van de hosties een boodschap door het beeld zou rollen als ‘nu worden ouwels uitgedeeld, waarvan de katholieke leer stelt dat die na de consecratie het fysieke lichaam van Christus zijn geworden. Maar daarvoor is geen wetenschappelijk bewijs overlegd.‘ Maar het zou het een beetje flauw zijn dat te eisen.
Als je het programma van Ogilvie als een religieuze uiting ziet, valt natuurlijk alles op zijn plaats en is ook de pose die Ogilvie op zijn Twitter avatar aanneemt opeens heel erg veelzeggend. RTL is gewoon een religieuze zender! En de show van Ogilvie is er voor de gelovigen. Inderdaad heel van flauw van skeptici om hier tegen te protesteren.
Het enige dat me nog bevreemdt, zijn die reclameblokken tijdens deze dienst …

Wetenschappers vs. Rechtsreligieuzen in de VS

by 137 Comments

Meer dan 90% van alle Amerikanen gelooft in God. Maar binnen de tweeduizend leden tellende National Academy of Sciences zijn de getallen omgekeerd: meer dan 90% gelooft daar niet in God. Vreedzame verstandhouding tussen het grote publiek en de wetenschappelijke elite was er dankzij NOMA, i.e. Stephen J. Goulds idee dat wetenschap en godsdienst “Non-Overlapping Magisteria” zijn. Maar Goulds scheidingmuur is de laatste jaren steeds meer onder vuur komen te liggen. De Nieuwe Atheïsten hebben met harde formuleringen de zaak op scherp gezet. En een artikel in het meest recente nummer van de American Sociological Review laat zien hoe wetenschap al 40 jaar lang aanzien verliest onder conservatieven en kerkgangers in de VS.

Wetenschappers vs. Rechtsreligieuzen in de VS 4
Stephen J. Gould lanceerde Non Overlapping Magisteria, ofwel NOMA: een manier om vrede tussen wetenschap en geloof te handhaven. (foto: Wikimedia commons, Kathy Chapman).

Stephen J. Gould lanceerde het acroniem NOMA aan het eind van de jaren ’90. Met wetenschap en godsdienst zou het om twee totaal verschillende gebieden gaan. Wetenschap zou niets zinvols kunnen zeggen over godsdienst.  De godsdienst, op zijn beurt, zou niets van betekenis te melden hebben over wetenschappelijke onderwerpen. NOMA was eigenlijk een nieuwe term voor een al decenniaoude consensus. Interview een kosmoloog of een neurowetenschapper in de VS over de betekenis van de laatste onderzoeksresultaten voor het bestaan van God en hij of zij zal zich doorgaans beroepen op NOMA en zich dan verder onthouden van commentaar. NOMA is diplomatiek. Met NOMA bewaar je de vrede.

Maar zowel uit rechtsreligieuze hoek als ook van de kant van veel wetenschappers is er de laatste jaren steeds minder eerbied voor het NOMA-bestand. Zo publiceerde de fysicus Victor Stenger in 2007 een boek met de titel ‘God: The Failed Hypothesis – How Science Shows That God Does Not Exist‘. Aan de andere kant liet de Republikeinse presidentskandidaat Rick Santorum zich in z’n campagne voor het presidentschap in februari 2012 laatdunkend uit over het hoger onderwijs – het zou een indoctrinatiemolen zijn, het zou elitair en  ‘snobistisch‘ zijn en jonge mensen zouden er hun religieus geloof verliezen.

Het Nieuwe Atheïsme

Het Nieuw Atheïsme begon in wezen op 11 september 2001. Op die dag werd het op pijnlijke wijze duidelijk dat religie een schaduwzijde heeft. Van een aantal prominente schrijvers verschenen er vervolgens boeken waarin een assertievere houding tegenover godsdienst werd ingenomen. De publicaties werden uitgebreid besproken in de media en veel argumenten vonden weerklank.

Wetenschappers vs. Rechtsreligieuzen in de VS 5
Richard Dawkins, hier bij een bus van de ‘Atheist Bus Campaign’, stelt dat wetenschap en religie niet met elkaar verenigbaar zijn (foto: Wikipedia).

Richard Dawkins is de Nieuwe Atheïst die het meest expliciet is in z’n kritiek op NOMA. Volgens Dawkins bewegen wetenschap en religie zich helemaal niet op verschillende terreinen. We delen één en dezelfde wereld en een wereld met goddelijk ingrijpen verschilt van een wereld zonder goddelijk ingrijpen. Dat verschil zou volgens Dawkins waarneembaar en wetenschappelijk te onderzoeken moeten zijn. Dat NOMA een illusie is blijkt volgens Dawkins ook uit het feit dat religieus geïnspireerde groepen met steun uit brede lagen van de bevolking druk uitoefenen op de besluitvorming over zaken als stamcellenonderzoek en biologieonderwijs. Het invloedrijke Discovery Institute illustreert Dawkins’ punt. Deze organisatie opereert vanuit Seattle met een budget van tussen de 4 en 5 miljoen dollar per jaar en met de doelstelling ‘to reverse the stifling dominance of the materialist worldview, and to replace it with a science consonant with Christian and theistic convicties.’

De Nieuwe Onnozelheid

In de American Sociological Review verscheen vorige maand een uitgebreid artikel van de socioloog Gordon Gauchat van de University of North Carolina in Chapel Hill. Aan de hand van data uit de General Social Survey beschrijft Gauchat hoe het vertrouwen in de wetenschap onder de Amerikaanse bevolking zich in de laatste vier decennia heeft ontwikkeld. De data geven een bevestiging te zien van het beeld dat de journalist Chris Mooney in 2005 schetste in z’n boek met de veelzeggende titel The Republican War on Science.

Wetenschappers vs. Rechtsreligieuzen in de VS 6
Grafiek uit het artikel van Gordon Gauchat in de American Sociological Review: het Amerikaanse vertrouwen in de wetenschap in de laatste vier decennia aan de rechterkant (Conservative), in het midden (Moderate) en aan de linkerkant (Liberal) van het politieke spectrum.

In het midden en aan de linkerkant van het politieke spectrum is het vertrouwen in de wetenschap min of meer gelijk gebleven. Onder conservatieven en kerkgangers, echter, is dat vertrouwen sterk afgenomen. In 1974 vormden conservatieven nog de groep met het meeste vertrouwen in de wetenschap. Gauchats grafieken en tabellen laten zien hoe, na een daling van 25%, de conservatieven nu de groep zijn met het minste vertrouwen in de wetenschap. Veel van Gauchats artikel is een statistisch checken of het hier niet gaat om consequenties van andere onderliggende verschuivingen in bijvoorbeeld het opleidingsniveau. Maar dat blijkt niet het geval te zijn – de hoger opgeleide conservatieven lopen zelfs voorop in deze ontwikkeling. In een radio-interview (het interview met Gauchat is na 35 minuten) wijst Gauchat erop dat het hier gaat om een uniek Amerikaanse ontwikkeling. Dergelijke verschuivingen hebben niet plaatsgevonden in Europa of Japan. In Europa en Japan is wantrouwen jegens de wetenschap juist iets dat men al decennialang voornamelijk aantreft bij politiek links.

Aan het eind van z’n artikel verklaart Gauchat de data met de constatering dat wetenschap in de jaren ’60 en ’70 aanzien kon verwerven in Amerikaanse conservatieve kringen door de ruimtewedloop te winnen. Maar in de jaren nadien zijn wetenschappers in de VS vooral in het voetlicht getreden bij de beargumentering van milieumaatregelen. Milieumaatregelen zijn impopulair in conservatieve kringen en als reactie heeft men daar een eigen alternatief wereldbeeld gecreëerd waarin wetenschap weinig of geen autoriteit meer heeft. Een goed deel van de politieke rechterzijde is teruggevallen op God, gebed, schepping en anti-intellectualisme.

Wetenschappers vs. Rechtsreligieuzen in de VS 7
James-“God’s still up there”-Inhofe, United States Senator voor de staat Oklahoma.

James Inhofe, de senator van de staat Oklahoma, zei in maart 2012 dat de opwarming van de aarde niet echt kon zijn want ‘God is er nog daarboven.’ De Republikeinse senator onderbouwde z’n bewering met citaten uit Genesis en Romeinen. De opwarming van de aarde is natuurlijk bij uitstek een onderwerp waar de discussie gevoerd moet worden aan de hand van waarnemingen en wetenschappelijke analyse. De senator kan z’n uitspraak doen zonder consequenties van betekenis omdat ook z’n conservatief-christelijke achterban geen hoge pet op heeft van de wetenschap. Veel conservatieve Amerikanen delen nu de gevoelens van James Inhofe en Rick Santorum over wetenschap en hoger onderwijs.

In het voornoemde radio-interview stelt Gauchat dat scepsis een goede zaak is, ook jegens de wetenschap. Maar hij voegt daaraan toe dat het fundamenteel anders wordt wanneer men – als senator Inhofe dus – gaat geloven dat wetenschappelijke analyse sowieso niet de juiste manier is om tot een correct inzicht te komen. Wetenschap kan duur zijn en kan soms een onaangenaam oordeel vellen. Maar een intellectueel Tsjernobyl waar onnozelheid en struisvogelpolitiek respectabel zijn, dat is nauwelijks een alternatief.

 

 

Foto voorzijde: de science fish levert commentaar op het vissymbool dat je op veel auto’s kunt zien