Kloptdatwel?

Wetenschap

Fossielen aangetroffen in meteoriet?

by 12 Comments

Eens in de zoveel tijd verschijnen er weer berichten dat er een meteoriet is gevonden met daarin aanwijzingen voor leven. Leven met een oorsprong  buiten onze Aarde. Zo’n vondst zou natuurlijk heel spectaculair zijn, als die tenminste de toets der kritiek zou doorstaan. Tot nu toe blijken er echter telkens andere (lees: aardse) verklaringen te zijn voor de aanwezigheid van organisch materiaal of gefossiliseerde resten daarvan. In een onlangs gepubliceerd artikel wordt weer zo’n meteoriet opgevoerd, eentje die op 29 december 2012 in Sri Lanka zou zijn neergekomen. Een zeer vers exemplaar dus en daarin zouden fossielen van diatomeeën te zien zijn, een soort algen. De onderzoekers maakten er in dit geval echter wel een erg dubieus verhaal van.

Het gaat om een artikel getiteld “FOSSIL DIATOMS IN A NEW CARBONACEOUS METEORITE” gepubliceerd in The Journal of Cosmology, niet een fysiek tijdschrift, maar een website (die overigens wel werkt met peer review). Op zijn blog Bad Astronomy maakt Phil Plait gehakt van dit verhaal: No, Diatoms Have Not Been Found in a Meteorite.

Een fossiel van een diatomee aangetroffen in de meteoriet (afb. uit het artikel)
Een fossiel van een diatomee aangetroffen in de meteoriet (afb. uit het artikel van N. C. Wickramasinghe et al.)
Diatomee
Afbeelding van een diatomee (Wikipedia)

 Bovenstaand plaatje zou de fascinerende ontdekking van buitenaards leven moeten bevestigen. Het lijkt inderdaad op een diatomee. De overeenkomst met de  afbeelding uit Wikipedia (hier rechts)  is treffend, maar dat is meteen ook een groot probleem. Het ligt dan natuurlijk veel meer voor de hand dat de oorsprong aards is. Maar wat de vondst zo boeiend maakt, is dat het zou gaan om een fossiel in een net ter Aarde gestorte meteoriet. Besmetting door organismen van Aarde zou in die korte tijd natuurlijk niet kunnen leiden tot een fossiel. Ja, maar dan moet het verhaal wel kloppen, en dat doet het van geen kanten.

Plait loopt alles na en komt met de volgende punten van kritiek:

  • Het is geen fossiel, maar een afbeelding van een diatomee in goede conditie;
  • Het zijn soorten die ook op Aarde voorkomen (ze lijken er dus niet alleen op, het zijn gewoon die soorten);
  • De auteurs schrijven dat er geen diatomeeën op de grond in de buurt van de inslag werden gevonden en dat besmetting daarom onwaarschijnlijk is.  Maar dat is niet zo belangrijk, het gaat erom of de meteoriet in aanraking is gekomen met water, de habitat van de diatomeeën;
  • Hoe weten de auteurs zo zeker dat het om een restant van de meteoor is die waargenomen werd op 29 december 2012? Details over de ontdekking ontbreken totaal;
  • Is ‘t het wel een meteoriet?  Hij lijkt helemaal niet op exemplaren van bekende meteorieten. Het is waarschijnlijk gewoon een stuk rots.
not-a-meteorite
Meteoriet of niet?

Plait komt met deze inhoudelijke bezwaren na eerst een boekje open te hebben gedaan over de hoofdauteur, N. C. Wickramasinghe. Die is nogal een hartstochtelijk aanhanger van de Panspermia hypothese, het idee dat het leven op Aarde een buitenaardse oorsprong heeft en via meteorieten op Aarde is beland.
En Wickramasinghe heeft al een hele reeks claims op zijn naam staan, die stuk voor stuk zijn doorgeprikt. Een van zijn meer bizarre ideeën is dat griepepidemieën ontstaan doordat telkens nieuwe virussen vanuit de ruimte op aarde terecht komen.

In één zin concludeert Plait:

Dus we hebben een journal met een, uhm, ongebruikelijke publicatiegeschiedenis, een persoon die zonder bewijs beweert dat alles dat we zien uit de ruimte afkomstig is, een stuk rots dat bijna zeker van de Aarde komt en niet uit de ruimte, met daarin een stelletje diatomeeën (de enige claim die correct is) die duidelijk op Aarde geëvolueerd zijn en voorkomen op locaties met zoet water.

Niet echt een artikel dat bijdraagt aan een mogelijke bewijs voor de Panspermia hypothese, dus!

Mieren gestoord door GSM?

by 33 Comments

Engels - UK vlag 30x24De angst voor mogelijke schade door straling van mobiele telefonie, Wi-Fi of DECT telefoons is groot genoeg dat diverse bedrijven er beschermingsmiddelen voor op de markt brengen. Die claimen doorgaans dat hun producten de werking van de apparatuur niet verhinderen, maar je wel beschermen tegen de ‘slechte’ straling. Hoe dat mogelijk zou zijn, blijft telkens een raadsel. Hier op Kloptdatwel besteedden we onlangs bijvoorbeeld aandacht aan het bedrijf Floww, dat dergelijk producten levert.

Mobiele telefoon met de nieuwe nano-folie
Mobiele telefoon met de nieuwe nano-folie

Vorige week donderdag bracht NOS op 3 een item over een nieuw bedrijfje dat een nanofolie aan ‘t ontwikkelen is om de vermeende schadelijke straling van mobiele telefoons om te zetten in ‘harmonische’, niet schadelijke straling. Dit zou mogelijk gemaakt worden door de ontdekking van mineralen, gewonnen uit klei, die dit klusje zouden kunnen klaren.
Vrij snel kwam er veel kritiek op het item en het leidde er toe dat de uitzending gerectificeerd werd, een dag later. Terecht, want de makers van het item hadden hun huiswerk niet gedaan en waren volledig afgegaan op het verhaal van Brainport Biotech Solutions.

In hun rectificatie schrijft NOS op 3 ‘dat ten onrechte de indruk gewekt werd dat bewezen is dat straling schadelijk is‘ en linkt naar een uitstekend artikel op Wetenschap24 (“Ziek van je mobieltje?“). Dat werd geschreven na aanleiding van een minstens zo eenzijdige documentaire van Zembla. Die werd echter nooit gerectificeerd (of op zijn minst genuanceerd) en zie je nu op sites van stralingsangstaanjagers aangehaald worden als ondersteuning voor hun missie.

Hoe zit het met die mieren?
Waarom klonk het verhaal van Peter van der Vleuten, directeur van Brainport Biotech Solutions, dan toch enigszins vertrouwenwekkend? De belangrijkste reden hiervoor is, denk ik, dat hij onderzoek aanhaalde dat gedaan is bij mieren. Hij stelde dat: “[Bij langere blootstelling aan GSM straling] zien we dat mieren er ernstige pijn van hebben en dat ze er zelfs aan dood gaan uiteindelijk.” Ik heb nu dat onderzoek van dr. Marie-Claire Cammaerts, onderzoeker aan de Université libre de Bruxelles, zelf maar eens bekeken. De weergave van het onderzoek in het artikel in de Standaard (waar Gert Jan van ‘t Land zich grotendeels op baseerde voor een eerder stuk op Kloptdatwel) bleek niet zo goed; ik zal proberen het beter te doen.

Het gaat om Cammaerts, M.-C., De Doncker, P., Patris, X, et al., (2012). GSM 900 MHz radiation inhibits ants’ association between food sites and encountered cues. Electromagn. Biol. Med. 31: 151-165. In eerder onderzoek had Cammaerts beschreven hoe je mieren kunt trainen met visuele stimuli en geurstimuli. De mierenkolonie (die bestaat uit een aantal glazen buisjes) leeft in een plastic bak en wordt gevoed met dode kakkerlakken. Voor de training wordt er een groene holle kubus in de bak geplaatst waarin het voedsel (vlees) wordt gestopt. Het idee is dat de mieren de groene kleur van de kubus gaan associëren met het aantrekkelijkere voedsel. Getest wordt dat door de mieren in één arm van een Y-vormig apparaat te plaatsen, waarna de mier kan kiezen uit een arm die met een groen poortje is gemarkeerd of de andere, ongemarkeerde arm. Dit doe je dan telkens voor een aantal mieren per kolonie en je kijkt hoeveel er kiezen voor de ‘groene arm’. Als de training slaagt, zie je telkens meer mieren die kant kiezen. Een zelfde soort training wordt gebruikt om de mieren te conditioneren met de geur van venkel.

De trainings- en testopstelling
De trainings- en testopstelling

Blijkbaar was gebleken dat het goed mogelijk is om de mieren op deze manier te trainen. Het idee voor de studie in kwestie was om te kijken wat voor invloed blootstelling aan een GSM-signaal zou kunnen hebben op het leervermogen van de mieren.

Uitvoering en resultaten van de studie
Mieren in zes kolonies werden eerst getraind onder continue straling van een apparaat dat een GSM-mast nabootst. Andere stralingsbronnen waren er niet. De achtergrondstraling in het laboratorium was immers zo zwak dat het bijna niet mogelijk was met een gsm-toestel te bellen … ja, dat staat er echt: ‘the electromagnetic field background in the laboratory was very weak, so weak that it was nearly impossible to phone using a GSM‘. Maar dat zegt natuurlijk alleen iets over de afscherming van een mobieltje ten opzichte van de zendmasten buiten het laboratorium. Nou ja, laten we niet meteen op elke slak zout leggen en verder kijken.
Het resultaat was heel anders dan bij de training zonder zo’n stralingsbron. Er leek geen enkel effect van de conditionering op te treden. Daarna kregen ze rust van de straling en dan wederom training, maar nu zonder straling. Het leereffect trad nu wel op, hoewel minder dan verwacht op grond van de vorige studie. Daarna weer training mét straling en verhip, het effect verdween weer.

Tabel 2 uit het artikel van Cammaerts et al.
Tabel 2 uit het artikel van Cammaerts et al.

De cijfers zijn te mooi om waar te zijn
De tabel hierboven suggereert dat er in de trainingsperiode mét GSM-straling niets geleerd werd en laat zien dat er in die 36 testen (het eerste blok getallen na ‘Control’) alleen maar waarden tussen de 8 en 11 voorkwamen. Als we ook de waarden meenemen van Tabel 1 (de geurtest) wordt dat al 72 keer keer alleen maar waarden tussen de 8 en 11. Een waarneming onder omstandigheden waarvan je aanneemt dat er geen voorkeur zou bestaan voor het kiezen van de ene Y-arm boven de andere,  kun je vergelijken met het opgooien van een munt. Een cel in de tabel is dan het totaal van het aantal keer munt (als we dat even als de ‘beste’ keuze beschouwen) dat je krijgt na 20 keer gooien.

De uitkomst daarvan is gemiddeld 10, maar de spreiding is vrij groot, groter dan menigeen denkt. De kans dat er onder die 72 waarnemingen geen waarden zouden voorkomen kleiner dan 8 of groter dan 11 is nihil (ongeveer 7,7 x 10-16)!  Zijn die mieren onder invloed van GSM-straling opeens in staat tot statistische wonderen? Vast niet. Ook als je de cellen bekijkt waarin de zender uitstond, moet de conclusie luiden dat de variatie in de getallen veel te klein is om geloofwaardig te zijn. Hoe kan dit?
Misschien zijn de waarnemingen toch niet zo onafhankelijk van elkaar als in eerste instantie gedacht. Er werden telkens 20 mieren uitgekozen voor een test, maar die werden getrokken uit de 20 à 30 die op dat moment aan het foerageren waren. Stel nu dat dat ongeveer het totaal aantal mieren is dat überhaupt foerageert, dan zitten er bij de tests telkens veel dezelfde mieren. En als we nu eens bedenken dat mieren (vóór conditionering) al een voorkeur hebben voor ‘groen’ of juist een afkeer daarvan, dan is het wat aannemelijker dat de spreiding zo laag is. Het effect van de GSM-straling moet dan wel heel anders geïnterpreteerd worden, misschien juist als bescherming tegen het ‘omkeren’ van de aangeboren voorkeur. Leuk idee, maar heel onwaarschijnlijk, en ook voor die suggestie is de variatie, denk ik, veel te klein. Het is dan bijvoorbeeld wel heel toevallig dat die verhouding van de voorkeuren (‘groen’-‘niet groen’ en ‘venkel’-‘niet venkel’) in alle zes kolonies zo gelijk was.

Bias?
Er blijft volgens mij (naast het compleet verzinnen van de cijfers, waar we natuurlijk niet te snel van uit moeten gaan) maar één serieuze optie over: bias bij de onderzoeker. Heeft Cammaerts de resultaten bewust of onbewust een beetje bijgestuurd? Daar zijn twee mogelijkheden voor. In de eerste plaats bij de selectie van de mieren voor iedere test. Dit zal echter niet zo’n invloed hebben omdat er telkens maar 20 à 30 mieren waren waaruit er 20 gekozen moesten worden. En de mieren werden niet gemerkt, dus hoe zou je de ‘goeden’ er uit moeten pikken?
De meer voor de hand liggende mogelijkheid ligt bij het vastleggen van de keuze van een mier voor de ene of andere arm van het Y-vormige apparaat. Die keuze is namelijk niet gedefinieerd als de arm waar de mier uiteindelijk in uitkomt, maar als de ‘eerste’ keuze. Dus als een mier in eerste instantie een stukje de ‘groene’ arm  inloopt, zich dan bedenkt, terugloopt en de andere arm kiest, telt Cammaerts die toch als een succes. Deze manier van scoren maakt het wel erg makkelijk om de ‘gewenste’ resultaten te verkrijgen. Ook omdat er volstrekt niet geblindeerd is en alle testmieren van één kolonie na elkaar aan de beurt komen. Waarom ik de mogelijke bias zo stellig bij Cammaerts neerleg en niet ook bij haar co-auteurs ? Dat komt omdat ze zelf in het artikel het volgende schrijft:

Note that the observations were made by the first author for avoiding, to the co-authors, healthy [sic] problems caused by the exposure.

Eh, dus Cammaerts deed alle metingen in haar eentje, zodat haar mede auteurs niet te hoefden te worden blootgesteld aan …  ja, aan wat eigenlijk? Als de omstandigheden zo vergelijkbaar waren met de straling van GSM-masten in de echte wereld, dan was die zorg toch een beetje overbodig? Of zouden die co-auteurs buiten het lab constant in kooitjes van Faraday rondlopen? Of slaat de genoemde blootstelling op iets heel anders? Het risico van gebeten worden door de mieren, ofzo?

Publicatie van het artikel
Kortom: een studie die veel vragen oproept over de uitvoering en het verbaast me niet dat die eerst door twee tijdschriften werd afgewezen. Je kunt daarin natuurlijk ook een complot zien van de gevestigde wetenschap, die dit soort onwelkome studies buiten de deur zou willen houden, maar het lijkt me eerder dat de editor en reviewers van Electromagnetic Biology and Medicine niet zo hebben zitten opletten. Anders hadden ze het volgende stijlbloempje er ook wel uitgevist voor publicatie (gele arcering door mij):

Uiterst merkwaardig om Pi als Pius=22/7 te zien worden omschreven in een wetenschappelijk artikel anno 2012
Uiterst merkwaardig om π als  ‘Pius=22/7’ te zien worden beschreven in een wetenschappelijk artikel anno 2012

Er staat nog een stuk in het artikel over de toestand van de zes mierenkolonies ná alle tests. Die was niet best: veel dode mieren en ongebruikelijk gedrag. Dat in vergelijking met andere kolonies in het lab die nooit waren blootgesteld aan straling (die was in het lab immers heel laag, weet u nog?). Hier duidt Van der Vleuten waarschijnlijk op in zijn geciteerde uitspraak. Maar dit zou natuurlijk ook iets te maken kunnen hebben met de vindplaats van deze zes kolonies, of iets anders in dit experiment dat deze kolonies onderscheidt (de ventilator misschien toch?). De auteurs trekken al te gemakkelijk de conclusie dat de invloed van de straling overduidelijk was. Het was niet in de opzet van het onderzoek opgenomen, maar had natuurlijk makkelijk alsnog getest kunnen worden (ook zonder al dat conditioneren en testen).

Nieuwe mierenstudie
Maar het verhaal van Van der Vleuten lijkt ook gebaseerd op een nieuw onderzoek van Cammaerts, dat nog gepubliceerd moet worden (Cammaerts M.-C., Rachidi Z., Bellens F &. De Doncker P. 2012. Responses to pheromones and food collection in an ant species under the influence of electromagnetic waves. Electromagnetic Biology and Medicine. In press.) Desondanks kunnen we uit de presentatie die op de website van Brainport Biotech Solutions staat toch een idee krijgen waar dat onderzoek om draait. De beweeglijkheid van de mieren wordt gemeten onder verschillende omstandigheden en dat levert dan tabellen als de volgende op:

Mierenwandelingetjes in cijfers omgezet
Mierenwandelingetjes in cijfers omgezet

Hoe ze precies aan die cijfers komen, kan je hier niet aan zien. Daarvoor moeten we waarschijnlijk wachten op de publicatie. Maar het is volgens mij een poging om weer te geven hoe ‘chaotisch’ de mieren lopen. Hieronder staan afbeeldingen die een indicatie geven van hoe verschillend die wandelingetjes er uit zien onder de verschillende testsituaties.

zo zien die verschillende loopjes eruit
zo zien die verschillende loopjes eruit

In het ‘minst erge’ geval lijken de getekende paden het minst gekruld of verward. Met een GSM die belt, lijkt het alsof de mieren de hele tijd draaien en de koers kwijt zijn. Ze komen uiteindelijk minder ver (zou dat slaan op die lagere ‘linear speed’?)  en slalommen meer (is dat dan die hogere ‘sinuosity’? Normaal gesproken is Sinuosity echter een dimensieloos getal, dat de verhouding aangeeft tussen de afgelegde weg en de kortst mogelijke weg).
Ook hier is het grote gevaar weer dat de waarnemer, die niet blind is voor de omstandigheden, de paden op een bepaalde manier overtrekt en de mieren niet echt willekeurig kiest. Dit zou wel opgelost kunnen worden door videobeelden te maken, de selectie van de mieren echt te randomiseren en de paden te laten tekenen door iemand die niet weet onder welke omstandigheden de videobeelden zijn gemaakt. Maar of dat gebeurd is, vraag ik me af.

Nog even terug naar die nanofolie
Het verhaal van die mieren is één ding, maar of je daaruit überhaupt conclusies zou kunnen trekken voor de mogelijke schadelijkheid van straling voor mensen is een andere. Waarom die nanofolie hierbij van dienst zou kunnen zijn , is weer een heel andere vraag: wat moet die eigenlijk doen?  Brainport Biotech Solutions vat het zo samen:

Wij hebben, met behulp van nanotechnologie, een materiaal ontwikkeld dat willekeurige straling omzet in coherente straling van relevante frequenties. De door dit materiaal uitgezonden golven herstellen de coherente kwantum resonanties van gestructureerde watermoleculen in het organisme. Dit werkt zeer effectief, daar 99% van ons lichaam uit watermoleculen bestaat.

Die (ogenschijnlijke) willekeurigheid in de GSM-straling is volgens mij juist de informatie die overgestuurd wordt. Als je die straling dus al ‘glad’ zou kunnen strijken tot ‘mooie harmonieuze coherente’ straling, verlies je dus de mogelijkheid van informatieoverdracht, waar het bij bellen natuurlijk allemaal om te doen is.

Links:

Fotografie met Aardbevingsneutronen

by 41 Comments

Zo diepgaand en intensief zijn de analyses en de discussies dat de studie van de lijkwade van Turijn reeds een eigen vakgebied is met een eigen naam: de sindologie. De meest recente bijdrage aan de sindologie betreft het inzicht dat een aardbeving ten tijde van Jezus’ overlijden gepaard ging met kernreacties die zo hevig waren dat Jezus’ afbeelding ingebrand werd op de lijkwade. Kritische kanttekeningen lijken op hun plaats.

Het was rondom 1400 dat de lijkwade van Turijn voor het eerst opdook. Na de kruisdood zou het stoffelijk overschot van Jezus erin zijn gewikkeld. Drie dagen later vond de herrijzenis plaats. Maar een afdruk van het lichaam zou op het linnen doek zijn achtergebleven.

Fotografie met Aardbevingsneutronen 1
Het gezicht op de lijkwade van Turijn. Het contrast is verhoogd. (foto: Wikimedia Commons)

Is het “echt”? En, als het “echt” is, hoe komt het dan dat een vers lijk een afdruk achterlaat? Dat zijn dus de vragen. In 1988 kwam er een probleem bij. In dat jaar testten drie laboratoria, onafhankelijk van elkaar, kleine stukjes van de lijkwade met de C14 methode. Het oordeel was unaniem: het doek was vervaardigd in de 14e eeuw. Om z’n waardigheid te behouden heeft het Vaticaan steeds een zekere afstand tot de discussies bewaard en zich in haar uitspraken op de vlakte gehouden.

In een recent artikel in de Scientific Research and Essays wordt geclaimd dat de lijkwade echt is en dat kernreacties alle raadsels oplossen. Het artikel heeft een lange titel: Piezonuclear neutrons from earthquakes as a hypothesis for the image formation and the radiocarbon dating of the Turin Shroud. De vier auteurs komen zowaar zelf uit Turijn en zijn daar verbonden aan het Department of Structural Engineering and Geotechnics van de Politecnico. De titel vat de essentie van het artikel goed samen. Een aardbeving kort na de kruisiging zou een bombardement van neutronen veroorzaakt hebben. Hiermee zou een soort röntgenfoto gemaakt zijn van Jezus’ lichaam. Het linnen doek zou daarbij als fotografische plaat gefungeerd hebben. Verder zou dat seismisch neutronenbombardement kernreacties veroorzaakt hebben. Die kernreacties zouden de verhouding van de koolstofisotopen veranderd hebben en hierdoor zouden de uitkomsten van de C14-datering niet langer betrouwbaar zijn.

Fotografie met Aardbevingsneutronen 2
(foto: Judgefloro | Wikimedia Commons)

Edoch, er is erg veel aan te merken op deze voorstelling van zaken.

Voor een aardbeving in 33 n. Chr. baseren de auteurs zich op het Evangelie van Matteüs. In hoofdstuk 27 van dat evangelie is inderdaad sprake van een aardbeving ten tijde van de kruisiging. Maar met die vermeende aardbeving zou er, volgens Matteüs, een drie uur durende zonsverduistering zijn geweest (wat onmogelijk is) en zouden er ook heiligen uit hun graven zijn opgestaan en de stad zijn ingewandeld.

Dat er onder hoge druk, als in het binnenste van de aarde, kernreacties zouden kunnen plaatsvinden is een stokpaardje van de Turijnse onderzoekers. Ze hebben er ook elders over gepubliceerd. Deze ideeën, echter, hebben weinig ingang gevonden onder de vakgenoten (zie, bijvoorbeeld, hier, hier en hier). De gedachte is dat de grote druk onder de grond bij de aardbeving resulteerde in een stroom neutronen vanuit de grond. De neutronen gingen door het lichaam heen en creëerden de afbeelding. De veronderstelde aardbeving heeft de voor Europa ongekende kracht van meer dan 8 op de schaal van Richter. Volgens de vier Turijners kan het bij zo’n aardbeving in de loop van 15 minuten om 1013 (tien biljoen) neutronen per vierkante centimeter gaan. Dit is, aldus de auteurs, voldoende om de afbeelding te veroorzaken en de isotopenverhouding te veranderen.

Fotografie met Aardbevingsneutronen 3
De kapel in Turijn waar de lijkwade bewaard wordt. (foto: Parlis Orlanda | Wikimedia Commons)

Rondvliegende neutronen zijn een vorm van radioactieve straling. De eenheid die gebruikt wordt in de analyse van de schade die radioactieve straling doet is de “gray“. Één gray voel je nauwelijks. Tien gray is dodelijk. Het is eenvoudig na te gaan dat tien biljoen neutronen per vierkante centimeter overeenkomt met zo’n 200 gray voor elke persoon die eraan is blootgesteld. Kortom, als de inschatting van het Turijnse team correct is, dan zou iedereen in Jeruzalem een acute stralingsdood zijn gestorven tijdens die vermeende, apocalyptisch grote aardbeving van 33 n. Chr. De apostelen, de Heilige Maagd, Pontius Pilatus … allemaal omgekomen. Nog tot jaren nadien zou het Heilige Land een nucleaire fall-outzone zijn gebleven.

Stel dat het echt zo zou zijn dat aardbevingen gepaard gaan met kernreacties die de uitkomst van een C14-datering met een factor 3 kunnen veranderen. De C14-methode zou dan volledig ontoepasbaar zijn in seismisch actieve gebieden zoals het Middellandse Zeegebied. Feit is echter dat de methode altijd zeer succesvol is gebleken, vooral in de studie van de oude beschavingen van rond de Middellandse Zee. Grote systematische ongerijmdheden zijn er nooit gevonden.

De uitkomst van de C14-analyses van 1988 is in overeenkomst met wat historici te melden hebben. Het was halverwege de middeleeuwen dat relikwieën populair werden in Europa. Met de heilige graal, bijvoorbeeld, gaat het om de beker waaruit gedronken werd tijdens het laatste avondmaal. Soms ook wordt er de beker mee bedoeld waarin Jezus’ bloed werd opgevangen toen hij aan het kruis hing. Welnu, over graal en graalridders wordt pas in de 12e eeuw voor het eerst geschreven. Relikwieën werden een ware rage tegen het eind van de middeleeuwen. Er ontstond een zeer levendige handel in botjes en kledingstukken die aan heiligen en martelaren toebehoord zouden hebben. Veel vervalsingen kwamen er toen ook in omloop. De eerste schriftelijke melding over de lijkwade van Turijn is van 1390 en komt van de hand van een bisschop die beweert dat het om bedrog gaat.

Aardbevingsneutronen die een afbeelding maken op een gevoelige plaat van linnen vormen niet echt een aannemelijk verhaal. Dat het met die lijkwade om een ordinaire 14e-eeuwse vervalsing gaat is uiteindelijk een stuk waarschijnlijker.

‘Merchants of Doubt’ en DDT

by 12 Comments

Een van de activiteiten die we binnen de Skepsis werkgroep Amsterdam ontplooien is op een relaxte manier gezamenlijk een boek lezen en het vervolgens bespreken. Het boek dat we recentelijk gelezen en besproken hebben is: ‘Merchants of Doubt’. Laat ik vooropstellen dat het niet in mijn bedoeling ligt om een volledige boekbespreking te geven. Het boek is al uitgebreid besproken o.a. in Trouw en in het NRC o.a. door Karel Knip (NRC, 3 november 2012).

‘Merchants of Doubt’ en DDT 4Voor mijn gevoel is ‘Merchants of Doubts’ een uitstekend voorbeeld van onderzoeksjournalistiek. Het laat, zeer goed onderbouwd, zien hoe een klein groepje (voornamelijk) wetenschappers uit ideologische motieven er een carrière van gemaakt hebben om twijfel te zaaien over allerlei onderwerpen voornamelijk door het wetenschappelijk proces te verdraaien en te misbruiken.
Het begint allemaal met het twijfel zaaien over de schadelijke effecten van sigaretten en is momenteel o.a. gericht om twijfel te zaaien over de wetenschap achter de klimaat problematiek. De eindconclusie lijkt te zijn dat men uit ideologische motieven twijfel probeert te zaaien over het wetenschappelijk proces zelf.

‘Merchants of Doubt’ en DDT 5
Het boek ‘Silent Spring’ van Rachel Carson

De reden dat ik echter dit stukje schrijf, heeft te maken met een onderwerp dat in het boek behandeld wordt. DDT, Rachel Carson en haar boek “Silent Spring” waarvan men kan beweren dat de publicatie van dit boek het startschot was voor de moderne milieubeweging.

In het boek ‘Merchants of Doubt’ komt ter sprake dat er recentelijk een beweging was die Rachel Carson aanviel en het gebruik van DDT voor malariabestrijding bejubelde. Er is bijna niemand die tegenspreekt dat indertijd DDT, gedurende een relatief korte periode, min of meer een zegen voor de mensheid was.
De claim die in deze context gebruikt werd om Rachel Carson in een kwaad daglicht te stellen was dat als DDT nog steeds gebruikt mocht worden in ontwikkelingslanden er wederom miljoenen mensen gered konden worden aangezien DDT indertijd zeer effectief was bij de het uitroeien van malaria in bepaalde gebieden. Als de regeringen van ontwikkelingslanden niet min of meer gechanteerd waren door milieu actiegroepen die weer gesteund werden door Westerse regeringen die weer gingen over ontwikkelingsgelden, om geen DDT meer te gebruiken voor het uitroeien van de malariamug waren er nu nog miljoenen mensen in leven. Daarnaast wordt beweerd dat moderne middelen niet zo effectief zijn als DDT was en nu nog steeds zou zijn.

‘Merchants of Doubt’ en DDT 6
3-D model van het DDT molecuul

Terwijl ik het boek aan het lezen was herinnerde ik me dat ik over dit onderwerp met deze argumentatie gelezen had en indertijd vond dat dit alles heel redelijk en aannemelijk klonk. Ik meen me ook te herinneren dat ik me indertijd afvroeg of resistentie niet een rol zou kunnen spelen hetgeen DDT tegenwoordig minder effectief zou maken. Ik heb dat echter niet opgevolgd met wat onderzoek. Als Kritisch Denker heb ik echter ondertussen teveel boeken over valse herinneringen gelezen om deze herinnering daarom ‘unverfroren’ voor waar aan te nemen. Helaas kan ik daarom alleen maar terugvallen op de herinnering dat ik dit deze redenering als aannemelijk heb beschouwd, hetgeen ik wel voor 100% zeker weet aangezien ik het ooit eens in een discussie naar voren heb gebracht.

Laat ik er kort over zijn, in het boek zelf wordt brandhout gemaakt van de door de echte ‘Merchants of Doubt’ (dus niet het boek) gebruikte argumentatie.

Er zijn twee belangrijke redenen voor mij om volledig met de argumentatie die in het boek ‘Merchants of Doubt’ gepresenteerd worden mee te gaan. De eerste was dat er op de man/vrouw gespeeld werd. De persoon Rachel Carson werd in eerste instantie aangevallen en pas in tweede instantie haar beweringen, een klassieke drogreden. In het boek wordt aannemelijk gemaakt dat dit in feite een aanval is op de betrouwbaarheid van de gegevens die via een wetenschappelijk proces verzameld zijn.
Voor mij persoonlijk misschien nog belangrijker was eigenlijk dat ik recentelijk in een kringloopwinkel een oud Biologie boek uit 1975 tegenkwam, ver voor de introductie van Internet (Biologie 5v; H.H. Kreutzer & A.A.G. Oskamp; Wolters Noordhoff; 1975; ISBN: 9001505368; p. 235). Daaraan werd al vermeld DDT niet meer zo effectief was. Ik citeer: ‘Al spoedig bleek DDT echter niet onbeperkt toepasbaar. Binnen de te bestrijden insectensoorten komen mutanten voor die DDT-ase kunnen maken, een enzym dat DDT omzet in een niet giftige stof. Deze mutanten waren in het nieuwe milieu in het voordeel boven hun soortgenoten, zodat zij deze laatste na korte tijd geheel verdrongen (…). Bespuiting met DDT had nu geen succes meer.’
Dit is een van de argumenten, met nog meer onderbouwing, die ook in het boek ‘Merchants of Doubt’ naar voren gebracht worden en het gegeven dat ik deze informatie bevestigd heb gevonden in een pre-Internet tijdperk leerboek, laat mij er een grote weegfactor aan toekennen. (Als ’grumpy old man’ ben ik nu ook min of meer verplicht om te zeggen dat ze in die tijd betere en meer gedegen leerboeken maakten).

Het is trouwens interessant om te kunnen constateren dat men in het artikel over DDT op de Nederlandstalige Wikipedia kan lezen: “Het verbieden van DDT als middel bij de malariabestrijding heeft dan ook vele doden tot gevolg gehad.” Op de Engelstalige Wikipedia artikel over DDT kon ik deze zin echter niet vinden. De Engelstalige versie is ook uitgebreider en duidelijk iets kritischer m.b.t. het gebruik van DDT en ondersteunt veel van de argumenten die in het boek naar voren gebracht worden.

Al met al kan ik dit alleen maar als een goede les beschouwen voor iemand die kritisch probeert te denken. Om het maar met Lenin te zeggen: “Vertrauen ist Gut, Kontrolle ist Besser!”. Neem niets zo maar voor waar aan, controleer altijd! En dit laatste geld vooral als ideologie een rol speelt.

In Skepter 24.2 besprak Cees Renckens het boek ook al uitgebreid: ‘Handelaren in twijfel‘.


Gelezen: Ontspoorde wetenschap

by 20 Comments

In 1993 verscheen het boek ‘Valse vooruitgang. Bedrog in de Nederlandse wetenschap’ van onderzoeksjournalist Frank van Kolfschooten. Dit boek zette het een en ander in werking aan universiteiten, onderzoeksinstellingen en de KNAW. Langzamerhand kwam er meer aandacht voor kwesties die te maken hebben met inbreuken op de wetenschappelijke integriteit en het besef dat er iets structureels geregeld moest worden om mogelijke gevallen daarvan te onderzoeken. Inmiddels hebben alle universiteiten wel een vertrouwenspersoon en procedures om met wetenschappelijk wangedrag om te gaan. En bovenaan staat het Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit (LOWI), overigens pas sinds 2003.
Vorig jaar kwam het onderwerp vooral door de affaire Stapel wederom volop in de belangstelling te staan. Van een aantal kanten kreeg Van Kolfschooten de vraag of het niet een goed idee zou zijn om een hernieuwde versie van zijn boek te schrijven. Dat was zeker een goed idee, want zijn nieuwe boek ‘Ontspoorde wetenschap. Over fraude, plagiaat en academische mores’ dat op 25 oktober uitkwam, kan ik echt aanraden.

Gelezen: Ontspoorde wetenschap 17Onderzoek
In het boek heeft Van Kolfschooten geprobeerd om van zoveel mogelijk gevallen die onderwerp werden van onderzoek door integriteitscommissies te achterhalen wat er precies gebeurd is. Dat kostte veel uitzoekwerk, want veelal waren de personen wie het betrof tot nu toe anoniem gebleven. Voor een groot deel is het onderzoek gebaseerd op de officiële stukken, die soms met een beroep op de WOB (of dreiging daarmee) losgeweekt moesten worden. Een andere belangrijke bron van informatie was de enquête die Van Kolfschooten stuurde naar ruim 8.000 wetenschappers.

Bekende namen
Het grootste deel van de casussen in het boek betreft plagiaat; het bekendste geval is dat van René Diekstra. Verrassend voor mij was dat die zaak nog enigszins gaande is. In 1996 kwam naar voren dat Diekstra niet zo netjes was omgesprongen met bronvermeldingen in zijn populair wetenschappelijke boeken. Ook bij een echte wetenschappelijke publicatie werden vraagtekens gezet.
Het leidde er toe dat Diekstra eind 1996 vertrok als hoogleraar aan de Universiteit Leiden. In 2004 werd hij echter weer hoogleraar, nu aan de Roosevelt Academy, een dependance van de Universiteit Utrecht. Sommigen merkten op dat de Roosevelt Academy helemaal niet de bevoegdheid had om hem opnieuw hoogleraar te maken. Van Kolfschooten krijgt ook niet helemaal helder of dat nu eigenlijk wel correct is gegaan, maar het lijkt er toch sterk op dat de toenmalige ‘dean’ professor Adriaansens Diekstra als hoogleraar heeft aangesteld, zonder de regels daar goed op na te slaan. Adriaansens doet de zaak anno 2012 echter af als een ‘academische kwestie’.

Gelezen: Ontspoorde wetenschap 18
René Diekstra is anno 2012 nog niet klaar met de zaak-Diekstra uit 1996

Dit soort onduidelijkheden blijken toch pijnlijk als een journalist ze probeert te ontrafelen en er kwamen in deze zaak ook brieven van de advocaat van Diekstra aan te pas. In meer zaken kreeg de journalist te maken met advocaten, die optraden namens wetenschappers die op de vingers getikt zijn.
Op het moment dat het gewone recht zich ermee gaat bemoeien, moet je gelijk maar vergeten dat je dat nog helderheid oplevert voor de vraag of de wetenschappelijke integriteit in het gedrang is geweest. Dan gaat het alleen nog maar om procedures van de commissies en besturen van universiteiten. Inhoudelijk schieten rechters eigenlijk altijd te kort om iets van waarde bij te dragen voor de kern van de zaak. In veel gevallen is er wel wat op te merken op de aanpak van de commissies die ingesteld zijn om de vermeende misstanden te onderzoeken, met als gevolg dat de beklaagde zich uiteindelijk vaak als slachtoffer kan opstellen.

Nieuwe zaken
De enquête bracht ook nieuwe zaken aan het licht. Blijkbaar stimuleerde die sommige aangeschreven wetenschappers om zaken waarvan ze zelf al langer vermoedden dat er iets aan de hand was, maar uiteindelijk niet gemeld hadden bij een vertrouwenspersoon, nu aan Van Kolfschooten toe te vertrouwen. Het interessantste voorbeeld hiervan betreft het werk van Mart Bax, hoogleraar politieke antropologie aan de VU (inmiddels met emeritaat). Het lijkt er sterk dat die zowel een onderzoek in een Brabants dorp in 1985 als een onderzoek in voormalig Joegoslavië in 1995 uit zijn duim heeft gezogen. In dat laatste onderzoek beschrijft Bax een mini-oorlog met 140 dodelijke slachtoffers, waarvan niemand in de buurt zich iets kan herinneren.
Over een andere hoogleraar met wat te veel fantasie, Antonie Stolk, schreef Gert Jan van ‘t Land al op Kloptdatwel op basis van eerder werk van Van Kolfschooten. Een interessante zaak, die niet in de Nederlandse commissies aan de orde is geweest, is die van de frauduleuze publicaties van Adrian Maxim over satellietontvangerchips. In een voorpublicatie van het boek is daarover te lezen.

Affaire Stapel
Ruime aandacht is er natuurlijk voor de praktijken van Diederik Stapel, min of meer de aanleiding voor het boek. Voor degene die zaak nauwgezet heeft gevolgd het afgelopen jaar, is er echter niet zo veel nieuws in te ontdekken. Het is jammer dat een aantal personen die waarschijnlijk wel nieuw licht kunnen doen schijnen op de zaak, niet wilden meewerken aan het boek.Gelezen: Ontspoorde wetenschap 19
Zo is het Van Kolfschooten helaas niet gelukt om professor Marcel Zeelenberg aan het praten te krijgen. Die bedacht samen met Stapel en professor Roos Vonk het inmiddels beruchte ‘vleeshufteronderzoek’, maar was ook degene waar de drie klokkenluiders uiteindelijk aanklopten en die de stap naar de rector van de Universiteit van Tilburg zette.
Dat ‘vleeshufteronderzoek’ is in de gedachten van velen nog steeds de aanleiding tot de ontmaskering van Stapel, zie bijvoorbeeld een recent stukje op de Joop. Maar dat klopt niet, zoals in het boek ook naar voren komt. Het onderzoek berust weliswaar ook op gefingeerde gegevens, maar was niet de reden dat de drie klokkenluiders uiteindelijk bij Zeelenberg aanklopten (ik heb daar zelf ook over geblogd).
Gezien de lange nasleep van veel andere casussen die Van Kolfschooten beschrijft, was het misschien sowieso te vroeg om te verwachten dat we nu al precies zouden kunnen weten wat er gebeurd is. Wellicht kan over een aantal jaar Stapel zelf publiekelijk toelichting geven.

Tot besluit
Het boek is een genot om te lezen, met name door de persoonlijke schrijfwijze. De schrijver heeft zich erg veel moeite getroost om alle betrokkenen van de verschillende kwesties aan het woord te laten en geeft aan wat hij daarvoor allemaal gedaan heeft. Ik kan me voorstellen dat diverse universiteiten de vragen van Van Kolfschooten heel vervelend vonden. Duidelijk naar voren komt dat er af en toe ook wel erg onhandig is opgetreden door de diverse commissies en Colleges van Bestuur (lees bijvoorbeeld dit artikel op DUB).
Oprakelen van oude affaires is niet altijd een pretje, maar wel zeer leerzaam. Gelukkig voor de lezer heeft de schrijver flink doorgezet en de tegenstrijdigheden in de verhalen van de verschillende partijen systematisch tegen elkaar uitgezet en steeds hoor en wederhoor toegepast. Mijn indruk is dat daardoor uiteindelijk een redelijk objectief beeld gegeven wordt. Het boek leest als een trein en smaakt naar meer, maar het is natuurlijk eigenlijk een beetje raar om te hopen dat er veel meer gevallen boven water gaan komen  😀

Op de website van Frank van Kolfschooten staat aanvullende infomatie over een aantal zaken en staan ook links naar andere recensies. Als je het boek bestelt via onderstaande link, steun je Kloptdatwel ook nog een beetje.