Kloptdatwel?

Algemeen

Sterk verdunde reclame voor homeopathische geneesmiddelen

by 64 Comments

Zoals eerder al bericht op Skepsis.nl, mag er over homeopathische middelen niet meer zomaar gezegd worden waartegen ze zouden helpen. Eerder was dit al het geval voor webwinkels, maar vanaf vandaag, 1 juli 2013, mag er ook in winkelschappen geen reclame met indicatie voor homeopathische middelen meer gemaakt worden (Geneesmiddelenwet artikel 84 lid 2). Effectief is hiermee de homeopathische reclame hierdoor nu net zo sterk verdund als de oplossing die in de verpakking zit.

De webwinkel van A.Vogel laat het goede voorbeeld zien.
De webwinkel van A.Vogel geeft het goede voorbeeld.

Nu is het ondertussen al wel duidelijk dat niet elke verkoper van deze ‘geneesmiddelen’ zich netjes aan de regels houdt. Een goed voorbeeld is de website van Etos waar het bekende (en onuitspreekbare) oscillococcinum nog steeds gepromoot wordt als middel tegen griep. Op de verpakking van oscillococcinum op de site van Etos staat nog duidelijk ‘Homeopathisch geneesmiddel bij griep’, terwijl dat al lang ‘Homeopathisch geneesmiddel’ zonder indicatie zou moeten zijn. De producent van oscillococcinum (Boiron) heeft uitgebreid de kans gehad de werking van het middel wetenschappelijk te bewijzen, volgens dezelfde spelregels die al veel langer voor alle niet-homeopathische middelen gelden. Verrassend genoeg is het Boiron niet gelukt om de genezende werking van sterk verdunde rotte eendenlever te onderbouwen en dus blijft er vrij weinig over om te vertellen over oscillococcinum.

De wettelijke bepaling kunnen verkopers er niet van weerhouden om je persoonlijk advies te geven wanneer klanten daarom vragen, en via die weg alsnog de werkzaamheden van hun homeopathische ‘geneesmiddelen’ te promoten. Niet voor niks komt op de webpagina van VSM uitgebreid de advieslijn in beeld, met zelfs de mogelijkheid om je door hen terug te laten bellen. Daar kan UPC nog wat van leren! Daarmee moet gezegd worden dat de bijsluiter van de Dr. Schlüsser zouten een mooie omschrijving hebben in de bijsluiter: “Een VSM Schüssler zout is een homeopathisch geneesmiddel zonder specifieke therapeutische indicatie dat wordt toegepast volgens de therapie van Dr. Schüssler.” Volledig volgens de richtlijnen, resulterend in een merkwaardig soort alleszeggende nietszeggendheid.

Skeptische actie

Jan Willem Nienhuys heeft op Skepsis.nl al tips gegeven over actie die we kunnen ondernemen en is zelf al druk bezig geweest met het aankaarten van reclame voor oscillococcinum. Kort samengevat kun je een onwettige reclame melden bij het KOAG/KAG (Keuringsraad Openlijke Aanprijzing Geneesmiddelen (KOAG) en de Keuringsraad Aanprijzing Gezondheidsproducten (KAG)) met een simpele email, zolang het inderdaad gaat om een middel met een RVH-nummer (dit geeft een officiële registratie als homeopathisch middel aan). Bij het CBG-MEG is de officiële bijsluiter van elk middel op te zoeken, bijvoorbeeld de oscillococcinum-bijsluiter, waarmee je de gemaakte claim kan controleren en ook het RVH-nummer kunt vinden.

Onderaan deze post vind je een voorbeeldmail die naar het KOAG/KAG gestuurd kan worden, mocht je iets tegenkomen wat niet in de haak is. Zoals gezegd, gaat het vanaf 1 juli 2013 niet alleen over webwinkels, maar mogen ook fysieke winkels hun oude voorraad met indicatie niet meer verkopen. Het zou mooi zijn als we actief het KOAG/KAG op de hoogte stellen van eventuele misstanden. We zien natuurlijk graag voorbeelden van gevonden misstanden en verstuurde e-mails terug in de commentaren!

Update: Een tweetje sturen naar de betreffende winkel lijkt ook goed te werken!

— Voorbeeld email —

Aan: keuringsraad@koagkag.nl

Geacht heer/mevrouw,

Graag attendeer ik u er op dat [ verkoper / producent ] onwettig reclame maakt voor een homeopathische middel zonder therapeutische indicatie. Hieronder vindt u de details van het product en de gemaakt claims. Ik hoop dat deze informatie genoeg is voor u om actie richting de adverteerder te ondernemen.

Naam product:
URL (indien van toepassing):
Omschrijving claims:
Link naar bijsluiter (hier te vinden):
Post- en emailadres verkoper/producent:

Met vriendelijke groet,
—

 

Happinez 1, 2 en 3 – 2013

by 47 Comments

Mijn laatste Happinez-recensie ging over nummer 8 van 2012. Hoogste tijd dus voor een nieuwe aflevering. Omdat het inmiddels juni is zijn er al weer vier nummers verschenen dit jaar, waarvan ik er drie gelezen heb. Hieronder een selectie uit de nummers 1, 2 en 3.

In Happinez 1 gaat het over verbeelding, het blad stond vol met stukken die allemaal goed bij het thema pasten, maar vooral het artikel over mediumschap vond ik wel interessant. Zo leerde ik dat er al prestigieuze opleidingen voor mediumschap bestaan en werd ik op de hoogte gebracht van enkele nieuwe ontwikkelingen in deze sector.

Het Arthur Findley college
Het Arthur Findley college

Marisa Bottenheft richtte drie jaar geleden het mediumcollege op geïnspireerd door het Harry Potter-achtige Arthur Findley College in Engeland, waar ze nog minimaal twee keer per jaar naar toe gaat om bijscholing te krijgen van de wereldtop. Er is zoveel belangstelling voor de opleiding dat er binnenkort gaat worden uitgebreid, lees ik op de website. Alle aangeboden cursussen en hun docenten zijn erkend door de stichting Enigma (die overigens door Marisa Bottenheft zelf is opgericht).
De stichting werd in het leven geroepen om de beroepsgroep te vrijwaren van oplichters en om de krachten van paragnosten en mediums te bundelen. Wie lid wil worden, zal zich moeten onderwerpen aan een strenge test: mediums die aan cold reading doen bijvoorbeeld, komen er niet doorheen.

‘Zo’n pseudomedium doet vage uitspraken, noemt bijvoorbeeld geen namen maar alleen beginletters, en wacht steeds op aanwijzingen die je bewust of onbewust geeft, voordat hij verder gaat. Dat is geen mediumschap, dat is oplichterij’, aldus Marisa Bottenheft.

Ook zit het de stichting dwars dat aanwijzingen van paragnosten en mediums op het gebied van vermiste personen of voorspellingen van nationaal belang niet of onvoldoende serieus genomen worden door de maatschappij. Daar moet verandering in komen. Enigma gaat diensten aanbieden voor particuliere opdrachtgevers evenals voor nog op te lossen zaken voor politie en justitie. Een intern onderzoeksteam verzamelt en toetst de aanwijzingen van de aangesloten mediums en paragnosten om zo een oplossende dan wel helpende hand te bieden bij het opsporen van vermiste kinderen en andere zaken. Dat klinkt, als je niet beter weet, misschien best redelijk en hoopvol, maar is het natuurlijk niet. Het lijkt wel alsof ze volkomen onbekend zijn met het feit dat jarenlang parapsychologisch onderzoek niets buitengewoons heeft opgeleverd of met het gegeven dat de politie helemaal niets heeft aan tips van paragnosten. Bij de ontvoering van Gerrit Jan Heijn bijvoorbeeld bleek geen van de 1.200 tips bruikbaar. Bovendien is het onethisch om op deze manier de families van de vermisten valse hoop te geven. Op Kloptdatwel besteedde Pepijn van Erp er niet zo lang geleden nog aandacht aan in een aantal artikelen (1 en 2).

In nummer 2 is het thema eenvoud. In de rubriek gezondheid stond een artikel over de eenvoudige genezingsmethode, Jin Shin Jyutsu, waarmee je volgens de bedenker (een Japanse zijderupskweker die circa 100 jaar geleden leefde) heilzame energie door je heen kunt laten stromen. Toen hij ernstig ziek was en zich had teruggetrokken in een hutje in de bergen, omdat artsen niets meer voor hemdownload (1) konden doen, kreeg hij visioenen van engelen en boeddha’s die hem ongewone lichaamshoudingen lieten zien. Hij ging ze nadoen en werd beter. Omdat hij er van overtuigd was dat dit door de houdingen kwam, keerde hij terug naar de bewoonde wereld met een missie: de filosofie van wat hij noemde Jin Shin Jyutsu verder ontwikkelen en verspreiden. En dat is vrij goed gelukt, gezien het aantal treffers dat het oplevert als je het googelt. Behalve achtergrondinformatie voorziet het artikel in enkele met foto’s geïllustreerde adviezen. Bijvoorbeeld deze, waarbij in het inleidende stukje gesproken wordt van ‘het natuurlijk antibioticum’ en ‘het immuunsysteem versterken’ :’Heb je een infectie? Druk de duim van je vrije hand eerst op de wijsvingernagel van diezelfde hand, dan op de nagel van de middelvinger en vervolgens op die van de pink. Dit bevordert de genezing.’ Een onschuldige oefening natuurlijk, maar toch zijn er altijd enkelen die aangespoord door dit soort verhalen besluiten om niet naar de dokter te gaan of om hun antibiotica te laten staan.

In Happinez nummer 3 met als thema ‘aandacht’ valt me vooral de religieuze inslag van een aantal artikelen op. Eerst is er een elf pagina’s tellende fotoserie over ‘Het nieuwe bidden’ met af en toe een klein stukje tekst erbij. (Een vrouw in steeds weer andere kleurige kledij zie je onder meer mediteren, bidden voor het eten en de kralen van een rozenkrans tellen.)

In een volgend artikel geeft een Nederlandse zenmonnik adviezen op het gebied van time-management. De monnik is Paul Loomans, die vroeger acteur was en nu workshops geeft in tijdsurfen; hij schreef er onlangs een boek over Ik heb de tijd, handleiding in tijdsurfen. Hieronder een voorbeeld van zijn werkwijze: een cursist had last van een hoop zand in de tuin die maar bleef liggen. De hoop zand kostte veel energie omdat ze er steeds aan dacht. Loomans noemt dit een plaaggeest, ‘plaaggeesten kosten veel tijd en energie omdat gedachten eraan verzet oproepen’. Wat te doen? Ik zou zeggen, bedenk een oplossing, maar dat is helemaal fout, volgens Loomans moet je zoiets heel anders aanpakken. Met open vizier moet gekeken worden naar de plaaggeest, de handeling waar je tegenop ziet komt dan tot leven in je onderbewuste en die zoekt uit zichzelf een oplossing. De cursist dient zich af te vragen waarom ze spanning voelt. Het zand kon niet weg, want de band van de kruiwagen was lek. De hindernis bleek dus deels te zitten in niet-kunnen. En waar moest dat zand naar toe? Het niet-weten speelde ook een rol. Door via haar volle aandacht een neutrale relatie aan te gaan met de plagende gedachte kwam er rust. Een week later diende zich vanzelf en zonder forceren een oplossing aan: een tuinierende kennis gaf de handige tip het zand in de tuin zelf te gebruiken. Voor mij is het duidelijk: time-management van Paul Loomans is pure tijdverspilling.

Tot slot een artikel over Advaita Vedanta, een religieuze filosofie die zich naar het lijkt in een steeds groter wordende populariteit mag verheugen en zelfs wordt ingezet voor personeelstrainingen. Andere benamingen waaronder de filosofie bekend is zijn non-dualiteit of non-dualisme. Ik schreef er al eerder over in het kader van een Happinez bespreking. Advaita vedanta is een mystieke tak van het hindoeïsme, zoals soefisme dat bij de islam is en de gnostici dat zijn t.o.v. het christendom.

Paul Smit geeft trainingen met als uitgangspunt de filosofie van non-dualiteit
Paul Smit geeft trainingen met als uitgangspunt de filosofie van non-dualiteit

Van oudsher claimen mystici de methode in handen te hebben om de mens te verlossen van ellende of zijn zij zoekende naar een manier die leidt naar eenheidservaring of verlichting. Het blijkt altijd te gaan om ‘het ego’ wat in de weg zou zitten. En terwijl de een beweert, dat je daar enorme hindernissen voor moet overwinnen, is het volgens de ander gewoon een kwestie van een ‘knopje’ omzetten. De laatste categorie lijkt tegenwoordig vooral populair. Er is een heel netwerk van mensen die al verlicht zijn en die nu leven van het geven van workshops, lezingen en het schrijven van boeken. Eckhart Tolle is wel de meest bekende van dit gezelschap (we schreven eerder over hem), maar ook in ons eigen land zijn er veel vertegenwoordigers. Een van hen is de cabaretier Paul Smit die trainingen verzorgt voor bedrijven en in zijn shows deze denkwijze uitdraagt. In het artikel wordt hij geïnterviewd door een journalist van Happinez. Volgens Smit kun je het leven maar beter beschouwen als een film, want dat maakt alles stukken lichter en fijner.

‘We hebben zelf geen invloed op de rol die we spelen, het script staat al vast, want alles in het universum wordt bestuurd door slechts één allesomvattend bewustzijn. Als er een keuze wordt gemaakt, fluistert het ego je in: ik kies, terwijl de keuze niet door jou wordt gemaakt maar in jou ontstaat. Want kies jij ervoor om honger en dorst te hebben? Kies jij ervoor wanneer je slaap hebt? Mensen hebben steeds het idee dat ze zelf keuzes moeten maken, maar dat is een illusie. Ze komen daardoor juist in de problemen want zo ontstaat bijvoorbeeld angst om het verkeerde te kiezen. De kunst is overgave, accepteren dat je geen enkele invloed hebt op je rol en dat het daarom ook helemaal niets uitmaakt wat je doet’, aldus Smit.

‘Dus een inbreker die een bank besteelt kan daar niets aan doen…’, oppert de interviewster. Inderdaad is ook dat volgens Smit de wil van het super-bewustzijn, maar natuurlijk volgt wel op elke actie een reactie, want dat is dan weer de wet van karma. Dat zijn filosofie weerstand oproept, is Smit wel gewend. Zoals veel onzinverkopers reageert hij hierop door zich met Galilei te vergelijken. Zijn boodschap zet ons wereldbeeld op z’n kop, maar op een dag zal iedereen inzien dat hij gelijk had. Natuurlijk maakt hij ook de standaardfout van het vertellen hoe schokkend het wel niet was voor 17e-eeuwers om te vernemen dat de aarde niet plat was maar rond. (Het conflict dat Galilei had met de kerk draaide om heliocentrisch versus geocentrisch, dat de aarde rond was wist men in de oudheid al.) Smit denkt ook dat zijn visie door modern neurowetenschappelijk onderzoek wordt ondersteund. Een misinterpretatie die ook wel een beetje in de hand wordt gewerkt door sommige download (3)neurologen zelf, bijvoorbeeld neuroloog Victor Lamme die zijn boek de titel gaf: De vrije wil bestaat niet. Het lijkt mij een kwestie van begripsverwarring. Om hieruit te raken stelde filosofe Griet Vandermassen van Skepp voor om in plaats van over ‘de vrije wil’ te spreken over ‘keuzemogelijkheid‘.
Het klopt dat wij meestal niet bewust kiezen wat we denken. Onze hersenen zijn voortdurend bezig met het verwerken en afwegen van informatie en dat gaat grotendeels onbewust. De manier waarop ze dat doen en de beslissingen die daaruit voortkomen, worden door een onherleidbare hoeveelheid factoren bepaald, waaronder onze genen, onze levensgeschiedenis en onze doelstellingen.Om greep te krijgen op dit complexe proces wordt onderscheid gemaakt in twee soorten denken: systeem 1, snel, intuïtief en automatisch denken en systeem 2, langzaam, bewust en rationeel denken. Systeem 2 komt in actie zodra er meer nodig is dan de ‘automatische piloot’ bijvoorbeeld als er moet worden uitgerekend hoeveel 35 x 24 is of als je informatie wilt ordenen en wegen. Systeem 2 kan ook worden ingezet om rationalisaties achteraf te maken, de zogenaamde confirmation bias is hier een voorbeeld van. Confirmation bias hoeft niet per se negatief te zijn, zo kunnen inwoners van Nederland zichzelf bijvoorbeeld wijsmaken dat zij in het fijnste land ter wereld wonen wat ze een goed gevoel oplevert. Maar om jezelf wijs te maken dat je geen keuzes meer hoeft te maken omdat toch alles al van te voren is bepaald lijkt mij niet zo’n gunstige vorm van confirmation bias. Ik zou in elk geval als ik een bedrijf had gebruik maken van de keuzemogelijkheid om mijn werknemers geen trainingen te laten volgen bij Paul Smit.

Opnieuw dubieus onderzoek van tegenstanders genetisch gemodificeerd voedsel

by 19 Comments

Vorig jaar werd de wereld opgeschrikt door een studie waaruit zou blijken dat ratten die op een dieet waren gezet van genetisch gemodificeerde (GM) maïs gigantische tumoren ontwikkelden. De bijgeleverde foto’s van ratten met lijfjes waar bulten ter grootte van pingpongballen aan alle kanten uitstaken, spraken boekdelen. Hartstikke fout spul die GM-maïs, had de Franse onderzoeker Séralini dus aangetoond. Maar de ratten die ‘normaal’ te eten kregen, waren er niet veel beter aan toe. De gebruikte rattensoort staat bekend om het ontwikkelen van dergelijke kankers. Inmiddels is die studie van alle kanten afgeschoten als prutswerk en het feit dat Séralini zijn data niet wil vrijgeven, zegt misschien ook wel genoeg. Een soortgelijke studie verscheen op 11 juni jl., nu waren varkens de klos. Na 23 weken wegkauwen van GM-voer, waren hun magen duidelijk meer ontstoken dan die van hun meer fortuinlijke soortgenoten die gewoon voer kregen. Hoewel het resultaat met iets minder schokkende foto’s werd geïllustreerd, ging het nieuws weer als een lopend vuurtje het internet over. Ook nu kwam de kritiek snel op gang en die is net zo vernietigend. Anti-GM-activisten zullen er voorlopig echter nog wel mee blijven rondzwaaien, zoals ze ook doen met het onderzoek van Séralini.

Het verschil lijkt duidelijk, het gemodificeerde voedsel pakt verschrikkelijk uit. Maar klopt dat wel?
Het verschil lijkt duidelijk, het gemodificeerde voedsel pakt verschrikkelijk uit. Maar klopt dat wel?

De Australische en Amerikaanse onderzoekers voerden 84 varkens GM-soja en -maïs en 84 andere varkens ‘normaal’ voedsel. Na vijf maanden werden ze geslacht en onderzocht door dierenartsen die niet wisten wat welk varken had gegeten. Geen verschillen werden gevonden voor voedselinname, gewichtstoename, bloedwaarden en sterfte. Wel bleek dat van de varkens op het GM-dieet maar liefst 32% een hevige ontsteking van de maag had, tegen maar 12% in de controlegroep. Een plaatje maakt het duidelijker (zie rechts).

Er is van alles mis met dit onderzoek. Dat varieert van het niet vooraf bepalen waar de onderzoekers naar zouden kijken tot het niet vermelden dat ze zelf behoorlijke belangen hebben in de biologische veehouderij. Op de website rbutr.com kun je nu al 26 links vinden naar blogs en andere artikelen die stuk voor stuk het onderzoek van Carman en haar collega’s onderuit halen. Het is teveel om hier allemaal te herhalen, maar het belangrijkste is misschien wel dat het gevonden ‘significante’ verschil hoogstwaarschijnlijk een toevalstreffer is. Alleen al omdat ze meer dan veertig zaken onderzochten, was het te verwachten dat minstens twee van die tests iets zouden opleveren met een p-waarde kleiner dan 0,05 ook als het verschil in voer niets uitmaakt. Er werd ook gevonden dat in de GM-vrije groep een stofje verhoogd was dat zou kunnen duiden op problemen met de lever, maar daar hoor je de auteurs niet over. Er zijn wel methoden om je tegen dit soort ‘cherry picking’ te beschermen, maar eigenlijk moet je van te voren gewoon goed beschrijven hoe je de statistische analyse gaat aanpakken.

Nu had het verschil in die maagonstekingsgraad wel een behoorlijk lagere p-waarde dan die standaardgrens van 0,05 namelijk 0,0044. Misschien is er dan toch iets aan de hand? Nou, zelfs als je ervan uit zou gaan dat de onderzoekers vooraf hadden bedacht dat dit de belangrijkste uitkomstwaarde zou zijn, blijkt het allemaal erg mee te vallen als je de statistiek goed doet. Want ook daar maken de onderzoekers een potje van.
De volgende tabel geeft het resultaat weer van beoordeling door de dierenartsen van de varkensmagen. Die hadden eerst een indeling in vier categorieën bepaald in een ander onderzoek en die hier blind toegepast.

GM-vrij voer GM-voer
geen ontsteking 4 8
lichte ontsteking 31 23
middelmatige ontsteking 29 18
ernstige ontsteking 9 23

Het totaal aantal varkens is wat lager dan eerder opgemerkt, 73 en 72 tegen 84 waarmee beide groepen startten. Er waren er namelijk al een stel gestorven voordat het einde van de testperiode bereikt was. Die sterfte is niet raar, maar wel meer dan je normaal gesproken kunt verwachten in een varkenshouderij. En dat roept ook weer vragen op. Maar nu even terug naar de statistiek. De onderzoekers vonden het verschil bij de ‘ernstige ontsteking’ toch wel opvallend. Ze gooiden nu al andere categorieën op een hoopje en kregen de volgende tabel:

GM-vrij voer GM-voer
geen ernstige ontsteking 64 49
ernstige ontsteking 9 23

Een significant verschil als je een Chi-kwadraattoets gebruikt (p=0,0044), maar diezelfde test had je ook kunnen doen zonder de lichtste categorieën bij elkaar te nemen. De p-waarde is dan iets minder indrukwekkend (p=0,011). Nog steeds significant als het de enige uitkomstwaarde van het onderzoek was geweest, maar met al die andere tests erbij, wordt het wat dubieus of we mogen spreken van een ‘verrassing’. Je zou natuurlijk ook ‘geen’ en ‘licht’ bij elkaar kunnen nemen en vergelijken met ‘middelmatig’ en ‘ernstig’; dan komt er niets bijzonders uit. Het heeft allemaal wat willekeurigs.
Het bijelkaar vegen van die categorieën heeft ook een ander bezwaar: het zijn categorieën die in een verhouding staan, het zijn meer dan labeltjes. Door de categorieën samen te voegen, gooi je informatie weg. Als je bijvoorbeeld in de eerste tabel de eerste en derde rij zou verwisselen, zie je een veel sterker verband tussen GM-voer en ontsteking; voor de in elkaar geschoven tabel maakt het echter niets uit. Een test (Wilcoxon) die er wel rekening meehoudt dat de categorie ‘licht’ een lagere ontstekingswaarde inhoudt dan ‘middelmatig’ laat geen significant verschil zien (p=0.281).
Er blijft dus niet zo veel van over, de skeptische statistici ook weer opgelucht. Maar het wordt eigenlijk nog erger als we Dr. Robert Friendship, een specialist op het gebied van de gezondheid van varkens, mogen geloven. Hij stelt dat de onderzoekers überhaupt niet hebben aangetoond dat er sprake was van maagontstekingen:

The researchers did a visual scoring of the colour of the lining of the stomach of pigs at the abattoir and misinterpreted redness to indicate evidence of inflammation. It does not. […] There is no relationship between the colour of the stomach in the dead, bled-out pig at a slaughter plant and inflammation.

De rode kleur zegt in dit geval dus helemaal niets. Ik hoop dat die nu wel heel erg verschijnt op de kaken van Carman en haar companen.

Via de volgende twee links van rbutr zijn de meest interessante blogs over deze kwestie wel te vinden: link1 en link2.

 

Zalvende Onzin – Vier redenen waarom mensen geloven in onwaarschijnlijke en onbewezen therapieën

by 42 Comments

Dit artikel verscheen eerder in Quest (www.Quest.nl) en is met toestemming overgenomen. Het originele artikel zoals dat in het magazine verscheen is hier te downloaden in pdf-formaat.

 

Vier redenen waarom mensen geloven in onwaarschijnlijke en onbewezen therapieën

Zalvende onzin

Waterdicht bewijs dat het werkt is er niet. En toch zijn er hordes mensen (ook intelligente!) die beweren dat ze er zonder reiki, homeopathie en acupunctuur nooit bovenop waren gekomen. Hoe zit dat?

TEKST: RIK KUIPER

Niet alleen domoren trappen erin. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek brengt ongeveer een op de tien Nederlanders elk jaar een bezoek aan een alternatieve genezer. Daaronder vallen homeopaten, acupuncturisten, natuurgeneeskundigen en magnetiseurs, maar ook huisartsen die er een alternatief handeltje op nahouden. Wat opvalt aan de cijfers, afkomstig uit een enquête uit 2009, is dat er veel hoogopgeleiden op bezoek gaan bij alternatieve genezers. Van de mensen die alleen basisonderwijs hebben gevolgd, bezocht dat jaar circa zes procent een alternatieve therapeut. Bij mensen met een HBO- of universitaire opleiding was dat bijna dertien procent! En dat terwijl voor het overgrote deel van de alternatieve therapieën geen overtuigend bewijs bestaat dat ze bijdragen aan de genezing. Waarom denken veel mensen dan toch dat ze baat hebben bij dergelijke behandelingen?

1. Ziektes hebben een natuurlijk verloop

Je voelt je slap, hebt hoofdpijn, rillingen, koorts. Na twee dagen besluit je je favoriete alternatieve therapeut te bezoeken, die al snel een ‘ernstige onbalans’ of een ‘energetisch tekort’ constateert. Hij raadt je aan een paar glaasjes ingestraald water te drinken. En ja hoor, na een week later ben je beter. Zie je wel dat dat water helpt! Maar dat kun je pas met zekerheid zeggen als je weet wat er gebeurd zou zijn zonder dat je water dronk. De kans is groot dat dat kwaaltje dan ook was overgegaan, want dat doen veel aandoeningen nu eenmaal. Elke ziekte heeft zijn natuurlijke verloop. Of, zoals de 18de eeuwse filosoof Voltaire het zei: ‘De kunst van de geneeskunde bestaat uit het bezighouden van de patiënt terwijl de natuur de ziekte geneest.’

Dat veel mensen toch denken dat het ingestraalde water effect heeft gehad, komt door een cognitieve illusie, een denkfout. Mensen zijn geneigd om oorzakelijke verbanden te zien waar die er niet zijn. Dat de genezing volgde op de consumptie van dat water wil immers nog niet zeggen dat de genezing veroorzaakt is door dat water. Die denkfout heet in het Latijn ‘post hoc, ergo propter hoc’, letterlijk ‘na dit, dus vanwege dit’. Het gevolg: mensen op wie de illusie vat krijgt, zullen al hun vrienden en kennissen vertellen hoeveel baat ze hebben gehad bij het ingestraalde water.

Hoe stel je dan wel vast of een therapie werkt? Dat kan eigenlijk maar op één manier: doe een uitgebreide studie waarbij je patiënten met dezelfde klachten willekeurig in groepen verdeelt. De ene groep krijgt het ingestraalde water, de andere krijgt water dat niet is ingestraald. Doe dat bovendien bij voorkeur ‘dubbelblind’: zowel de patiënten als de behandelend therapeut weten niet wie het ingestraalde water krijgt, en wie het gewone. Dat wordt door een buitenstaander bijgehouden. Zo voorkom je dat verwachtingen de uitslag van de studie beïnvloeden. Genezen de ingestraalden gemiddeld sneller, dan heeft de behandeling effect gehad. Is er geen verschil, dan heeft je lichaam de ziekte zelfstandig opgeruimd.

2. Soms geneest zelfs een ongeneeslijke vanzelf

Ja, zo’n griepje gaat vanzelf wel over na een paar dagen. Maar hoe zit het met uitbehandelde kankerpatiënten die na het bezoek aan een alternatieve therapeut nog jaren leven? Simpel, zulk wonderbaarlijk herstel komt van nature gewoon voor. Kijk bijvoorbeeld naar het onderzoek van Michael Mac Manus en zijn collega’s. Ze zochten in de database van het Peter MacCallum Cancer Center in Melbourne naar patiënten bij wie tussen 1984 en 1990 een onbehandelbare vorm van longkanker was geconstateerd. De ruim 2000 patiënten kregen alleen een beetje radiotherapie om de symptomen te verlichten. Na een half jaar was de helft van de patiënten overleden, na een jaar leefde minder dan twintig procent nog. Maar er waren ook mensen die ondanks de slechte prognose na vijf jaar nog in leven was. Het ging om ongeveer één procent van de patiënten, van wie een aantal ook na tien jaar nog leefde.

Welke factoren bij zulke onverwachte genezingen een rol spelen, was onduidelijk. Misschien zaten er een paar verkeerde diagnoses bij, opperden de onderzoekers. En misschien ook reageren sommige patiënten uitzonderlijk goed op radiotherapie. Hoe dan ook, de onderzoekers vinden het van belang om de frequentie van dit fenomeen op waarde te schatten, ‘zodat claims van een genezing door een nieuwe therapie of zelfs door een alternatieve geneeswijze of een gebedsgenezing in de juiste context worden gezien.’ Met andere woorden: als zo’n overlever in zijn wanhoop toevallig haaienkraakbeen heeft geslikt, betekent dat niet dat die alternatieve therapie de kanker heeft uitgebannen. Het is veel waarschijnlijker dat de patiënt tot die kleine groep mensen behoort bij wie de ziekte zich terugtrok door die kleine dosis radiotherapie. Maar de kans is groot dat een ander verhaal de ronde gaat doen: ‘Wonderbaarlijke genezing door haaienkraakbeen!’

3. Aandacht en warmte helpen een hoop

Een prachtig experiment was het. Samen met een paar collega’s verdeelde Ted Kaptchuk van Harvard Medical School in de VS ruim 200 patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom in drie groepen. Groep een werd alleen op een wachtlijst geplaatst. Groep twee kwam onder behandeling van een weinig spraakzame en snel werkende therapeut, die ze behandelde met nep-acupunctuur. Daarbij maakt hij gebruik van inschuifbare naalden, waardoor de patiënten niet merkten dat ze niet werden geprikt. Ook groep drie werd geprikt met nepnaalden, maar hier nam de therapeut veel meer tijd voor de patiënt en sprak zinnen als: ‘Ik kan me voorstellen hoe vervelend een prikkelbare darm is voor u’.

Na een paar weken werd de balans opgemaakt. Gemiddeld hadden de patiënten in alle drie de groepen minder last van hun darmen. Ook zeiden ze dat hun kwaliteit van leven was toegenomen. En dat terwijl geen van de patiënten een échte behandeling had gehad! De effecten waren het sterkst bij de twee groepen die nep-acupunctuur hadden gehad, waarbij de groep met de vriendelijke therapeut de meeste verbetering toonde. Voor Kaptchuk kwam dit niet als een verrassing. De onderzoeker verdiept zich al jaren in het placebo-effect, het effect dat patiënten zich na een behandeling beter voelen, ook als de behandeling geen bewezen effect heeft. Ditzelfde placebo-effect zorgt dat veel mensen denken dat ze baat hebben gehad bij een behandeling van een alternatieve therapeut. Ze voelen zich beter! Feit is echter dat die verbetering niets te maken heeft met de zuurstoftherapie of de darmspoeling die ze hebben ondergaan, maar met de diagnose, het luisterend oor en het vreemde ritueel. En dat is kwalijk, want als patiënt moet je erop kunnen rekenen dat een therapeut eerlijk tegen je is. Je moet ervan uit kunnen gaan dat hij je alleen blootstelt aan veilige en effectieve therapieën. En niet aan handelingen die alleen drijven op het placebo-effect. 

4. Als je ergens tijd in geïnvesteerd hebt, dan moet het wel goed zijn

Ze moesten over de psychologie van seks praten, de vrouwelijke studenten die onderzoekers Elliot Aronson en Judson Mills in de jaren vijftig van de vorige eeuw hadden geworven voor een experiment. Wel deden ze eerst een toegangstest. Voor de helft van de studenten was dat gênant, schrijft Aronson in zijn boek Mistakes Were Made (but not by me): ze moesten seksscènes uit romans als Lady Chatterley’s Lover hardop voorlezen. De andere helft las alleen een lijst van seksueel getinte woorden voor. Daarna hoorden alle studenten een bandopname van een uiterst trage en saaie discussie over de secundaire geslachtskenmerken van vogels. Na afloop moesten ze aangeven hoe interessant ze de opname vonden. De ‘woordenlijststudenten’ vonden de discussie waardeloos. Ook hadden ze zich gestoord aan een spreker die had toegegeven dat hij zich niet had voorbereid. De ‘seksscènesgroep’ vond de discussie wel interessant. En dat die ene student zich niet had voorbereid? Ach, dat konden ze hem best vergeven. Hij was toch eerlijk geweest?

Dezelfde opname, heel verschillende meningen. Hoe zat dat? Volgens de onderzoekers kwam het door cognitieve dissonantie: de onaangename spanning die ontstaat bij twee onverenigbare ‘cognities’ (zoals een houding, gevoel, verwachting, mening of gedrag). Een klassiek voorbeeld is de roker. Die weet dat hij twee pakjes per dag rookt, en dat dat tot longkanker kan leiden. Deze onprettige tegenstrijdigheid kan hij oplossen door te stoppen met roken. Maar vaak lukt dat niet. Dan doet hij wat anders. Hij past niet zijn gedrag aan, maar zijn mening. ‘Ach’, zal hij denken, ‘het zal wel meevallen met de gevaren van roken.’ In het experiment van Aronson en Mills trad iets vergelijkbaars op. De studenten die de seksscènes hadden voorgelezen, hadden een groter offer gebracht om de bandopname te mogen horen dan de andere groep. Daarom was het voor hen moeilijk te verkroppen dat de opname niet interessant was. Dan zou de investering immers voor niets zijn geweest. Om dat ongenoegen weg te nemen, overtuigden ze zichzelf ervan dat de opname wel interessant was.

En dat is precies het gevaar dat op de loer ligt bij mensen die alternatieve genezers bezoeken. Ze hebben er tijd en geld in geïnvesteerd. Vallen de resultaten tegen, dan ontstaat dat ongemakkelijke gevoel. En dus maken ze zichzelf onbewust wijs dat ze toch baat hebben gehad bij Bach-bloesemtherapie. ‘Echt’, zeggen ze tegen de buurvrouw. ‘Je zou ook eens moeten gaan.’ En zo blijven de dominostenen vallen.

rik.kuiper@quest.nl

Meer informatie

Bekocht of behandeld?, Simon Singh en Edzard Ernst, Arbeiderspers (2010): kritisch boek over homeopathie, chiropraxie, acupunctuur en kruidengeneeskunde.

Wetenschap of kwakzalverij?, Ben Goldacre, De Geus (2011): Britse arts veegt de vloer aan met kwakzalvers.

www.kwakzalverij.nl: het laatste nieuws over vreemde alternatieve therapieën.

 

K A D E R S

Hoe word je een rijke kwakzalver?

Op zoek naar een andere baan? Word kwakzalver! Edzard Ernst, hoogleraar alternatieve geneeswijzen aan de Exeter Universiteit in Groot-Brittannië, gaf onlangs wat adviezen voor startende ondernemers. Hier de belangrijkste.

1. Geef je therapie een fantastische naam

Dat klinkt simpel, maar pas op: de echt rare ideeën zijn al door anderen geclaimd. Oorkaarsen bijvoorbeeld. Urinetherapie. En auramassage.

2. Verzin een fascinerende geschiedenis

Je kunt natuurlijk niet zeggen dat je de behandeling verzonnen hebt. Bedenk dus iets met de Oude Chinezen of een goddelijke gift en zeg dat de oudste culturen op aarde zich ook bewust waren van de fundamenten van jouw therapie.

3. Voeg een vleugje pseudo-wetenschap toe

De theorie moet geloofwaardig zijn. Strooi dus met wetenschappelijk klinkende termen waarvan veel mensen toch niet weten wat ze precies betekenen. Kwantumfysica, chaostheorie en nanotechnologie scoren altijd.

4. Neem een apparaat!

Een bliepende machine met ledverlichting en digitale displays maakt indruk. Het apparaat hoeft nergens goed voor te zijn, maar geef hem wel een tongbrekende naam. Helaas: de BodiHarmoni Energy Enhancer, de BOVIS-biometer en de Vari Gamma Zapper bestaan al.

5. Claim alles te genezen

Wie alleen hamertenen en chronisch nagelbijten behandelt, wordt nooit rijk. Denk dus groot: jouw therapie moet een panacee zijn, een oplossing voor alle klachten.

6. Verzin ‘bewijs’

Sommige mensen willen bewijzen zien voor de werking van de therapie. Ai. Je hebt geen dubbelblinde, placebogecontroleerde proeven. Gelukkig is er een alternatief: laat een aantal mensen op je website vertellen hoe ontzettend veel ze aan jouw behandeling hebben gehad. Desnoods verzin je deze testimonials.

7. Zeg dat 76,5 procent geneest!

Nu je toch van alles uit je duim zuigt, verzin dan ook een succespercentage. De meeste kwakzalvers beweren dat ongeveer 70 procent van de patiënten opmerkelijke vooruitgang zag. Het advies van Ernst: ga daar iets boven zitten, op 76,5 procent, bijvoorbeeld.

8. Vraag veel geld

Wil je echt rijk worden, bied je diensten dan niet voor een prikkie aan. Richt je dus op welvarende types. Want, schrijft Ernst, hoge prijzen bieden de hoogste garantie. ‘Of heb je ooit gehoord van een oplichter die beroemd werd omdat hij zulke redelijke prijzen hanteerde?’

Bron: www.edzardernst.com

 

Baat het niet, dan schaadt het soms

Ach, zo’n homeopathische oplossing! Ach, kristaltherapie! Ach, een shiatsu-massage! Is het nu zo erg als mensen zich daaraan overgeven? Jazeker, met een beetje pech. Zo zijn er bepaalde kruiden die wel degelijk schade kunnen aanrichten. Simon Singh en Edzard Ernst schrijven in hun boek Bekocht of behandeld? dat bosbessen ‘een gevaarlijke daling van het bloedsuikergehalte kunnen veroorzaken of antidiabetische medicaties versterken’. En lavendel heeft ‘misselijkheid, braken, hoofdpijn en koude rillingen veroorzaakt’. En sint-janskruid? Dat bevat stoffen die de werking kunnen belemmeren van onder meer aidsremmers en medicijnen tegen kanker.

Een ander gevaar is dat sommige alternatieve therapeuten hun patiënten afraden een reguliere therapie te volgen. Een bekend voorbeeld is Sylvia Millecam, de actrice bij wie in 1999 borstkanker werd geconstateerd. Ze liet zich niet door reguliere artsen behandelen, maar door mensen uit het alternatieve circuit, die haar vertelden dat ze geen borstkanker had maar een bacteriële infectie. Met zouttherapieën, elektro-acupunctuur en magneetveldtherapieën zou ze er wel weer bovenop komen. In 2001 overleed ze, aan borstkanker.

 

Naalden, oplossingen en subluxaties

Acupuncturisten, homeopathen, chiropractici. Hun praktijken floreren, maar zijn hun behandelingen ook zinvol? Mwah.

Acupunctuur

Acupunctuur, waarbij naalden op bepaalde punten in het lichaam worden gestoken, is duizenden jaren geleden in China ontwikkeld. Maar werkt het ook? Helaas, er zijn nauwelijks goed opgezette onderzoeken waaruit blijkt dat acupunctuur meer bereikt dan een placebo-effect. Pech dus voor onder meer slapelozen, rokers, astmatici, mensen met elleboogpijn en zwangerschapsbrakers die zich hebben laten prikken. Alleen bij enkele soorten pijn en misselijkheid lijkt het enig effect te hebben. Toch gaan er miljoenen om in de acupunctuur.

Homeopathie

De patiënt ontvangt extreme verdunningen van stoffen die dezelfde symptomen als de te bestrijden ziekte zouden oproepen. Vaak is de verdunning zo groot dat er geen molecuul meer in het medicijn aanwezig is. Door te ‘potentiëren’, hard en methodisch te schudden, zou het middel volgens homeopaten toch de helende werking behouden. Dat is een wetenschappelijk onhoudbare bewering, en in serieuze studies is dan ook nooit aangetoond dat homeopathische middelen kunnen genezen. Er speelt hooguit een placebo-effect.

Chiropraxie

Volgens chiropactici is een slechte gezondheid te wijten aan ‘subluxaties’, lichte scheefstanden van de wervels in de ruggengraat. Om de klachten te verhelpen manipuleert de chiropractor de ruggengraat. Blijkt ook uit klinisch onderzoek dat de behandeling werkt? Tegen rugpijn wel. Maar er is een kanttekening, schrijven Simon Singh en Edzard Ernst in hun boek Bekocht of behandeld?: ‘Wervelmanipulatie kan lijders aan rugpijn helpen, maar de gebruikelijke manieren hebben nagenoeg even weinig nut’. Die reguliere behandelingen (fysiotherapie en een ontstekingsremmer) zijn echter in veel gevallen aanzienlijk goedkoper. Dat chiropractische behandelingen ook werken tegen astma, hoofdpijn, menstruatieklachten, middenoorontsteking, enzovoorts, zoals sommige chiropractici beweren, is niet overtuigend aangetoond.

 

 

Dit artikel verscheen eerder in Quest (www.Quest.nl) en is met toestemming overgenomen. Het originele artikel zoals dat in het magazine verscheen is hier te downloaden in pdf-formaat.

Met dank aan auteur & Quest redacteur Rik Kuiper (www.rikkuiper.nl) voor de toestemming om het artikel ook op deze plek te publiceren.

Gelezen: De publicatiefabriek

by 3 Comments

Naar aanleiding van de affaire-Stapel zijn er inmiddels een aantal boeken verschenen. Frank van Kolfschooten voorzag zijn Valse vooruitgang uit 1993 van een waardige opvolger met Ontspoorde wetenschap. Dat boek besprak ik eerder op Kloptdatwel. Diederik Stapel kwam zelf met zijn Ontsporing. Dat vond niet iedereen even kies. Zeer korte tijd na uitkomen ging er al een illegale kopie rond op het internet. Die fraudeur mocht er zeker geen geld aan overhouden. Het meest recente ‘Stapel’-boek is De publicatiefabriek van Ruud Abma. Er is op veel verschillende plekken interessant materiaal te lezen over de fraude van Stapel en de crisis waarin de sociale psychologie lijkt te verkeren en dit boek brengt het belangrijkste daarvan bij elkaar.

publicatiefabriekWie de zaak-Stapel goed gevolgd heeft, zal niet zoveel nieuwe feiten ontdekken in De publicatiefabriek, maar Abma brengt het materiaal van andere reconstructies en het rapport-Levelt op een zeer prettige manier samen. Ook het meenemen van discussies die her en der op internetsites werden gevoerd, opinies in wetenschappelijke tijdschriften en aanvullend commentaar van mensen die met Stapel hebben samengewerkt, maken dit de meest complete beschrijving tot nu toe. Volgens mij is er echter nog meer bloot te leggen. Zo ben ik wel nieuwsgierig naar reacties van editors van tijschriften die Stapels artikelen plaatsten en reviewers die er niets vreemds in ontdekten. Het boek van Abma had van mij wel wat meer recherchearbeid mogen laten zien.
Waar Van Kolfschooten de nadruk legt op de procedures die het gevolg zijn van het ontdekken van de fraude, gaat Abma meer in op het wetenschappelijke klimaat waarin dit kon plaatsvinden. Over de precieze manier waarop gefraudeerd wordt, of er minder ernstig vergrijpen plaatsvinden en hoe deze te ontdekken zijn, gaat Abma niet al te diep in. Wie meer wil weten over dubieuze onderzoeksgewoontes als ‘p-hacking’ kan met de aangehaalde bronnen echter goed uit de voeten.

De commissie-Levelt sprak van ‘slodderwetenschap’ binnen de sociale psychologie en Abma belicht dat op een verhelderende manier. Voor hem is de zaak Stapel een symptoom van de toestand van een academische cultuur. Het was voor mij wel enigszins nieuw om te lezen dat de crisis in de sociale psychologie eigenlijk een al jarenlang tikkende tijdbom was. Discussies over de waarde van het soort experimenten dat Stapel uitvoerde, gaan al sinds eind jaren 1960. En dan gaat het niet alleen om de onderzoeken die effecten van ‘priming’ proberen aan te tonen, maar meer algemeen of de testjes in het ‘laboratorium’ van de sociaal psycholoog wel wat zeggen over gedrag in de echte wereld.
Die wezenlijke discussie lijkt door veel onderzoekers alleen met de mond te zijn beleden. Zij gingen intussen gewoon door met het publiceren van onderzoekjes die het vooral goed doen in de media, maar voor theorievorming weinig betekenen. Ieder voor zich. En zo lang je ermee scoort, er vooral mee doorgaan. Misschien dat er daarom weinig kritisch naar elkaars werk werd gekeken. Ideale omstandigheden om met dubieuze praktijken weg te komen. Intussen zijn er binnen de sociale psychologie initiatieven gestart die het tij moeten keren. Meer aandacht voor replicatie van onderzoeken, beter gegevensbeheer en vooral minder individualistisch opereren.

Volgens Abma is een van de belangrijkste problemen van dat falende academische klimaat echter de druk die al dan niet formeel ligt op wetenschappers om maar artikel na artikel te publiceren. Dat wordt mede in de hand gewerkt doordat onderzoeksgelden veelal verdeeld worden op basis van de kwantitatieve gegevens van publicaties: aantal citaties, h-index en impactfactor van tijdschriften. Een zelfstandig inhoudelijk oordeel wordt nauwelijks gegeven. Liever denkt men dat een publicatie in een goed scorend tijdschrift een garantie is voor kwaliteit. Dat is natuurlijk ook een stuk makkelijker ‘sturen’ voor universitaire bureaucratieën.

De publicatiefabriek gaat wel wat specifiek over sociale psychologie. Als je kijkt naar het lijstje met de grootste fraudezaken, zie je daar voornamelijk de exacte en medische wetenschappen vertegenwoordigd. Of je daarvoor dezelfde soort oorzaken (‘slodderwetenschap’) kunt aanwijzen, is maar de vraag. Ook miste ik een bredere onderbouwing van de stelling dat minder publiceren beter zou zijn voor die verschillende wetenschapsgebieden. Van Kolfschooten laat in zijn boek wel gerenommeerde wetenschappers aan het woord, die dat beamen, maar Abma komt eigenlijk niet verder dan die uitlatingen over te nemen.

Bij elkaar genomen vind ik het een aardig boek, dat ik met plezier heb gelezen. Zeker aan te raden voor iedereen die de ins en outs van de affaire-Stapel eens rustig wil nalezen. Stapel zelf heeft intussen plannen om het theater in te gaan; met een programma onder de titel De Fictiefabriek.