Kloptdatwel?

Algemeen

Duur verfje

by 37 Comments

Om je tegen de vermeende kwalijke effecten van straling van mobiele telefoons en Wi-Fi te beschermen, kun je van alles doen. Het meest effectief is om de rest van je leven in een kooi van Faraday door te brengen. Werkt gegarandeerd,  maar is niet zo praktisch. Er worden ook oplossingen aangeboden die super gebruiksvriendelijk zijn, maar waarvoor een plausibel werkingsmechanisme ontbreekt. Zo probeerde een scholengemeenschap in Enkhuizen het met Ave Maria stickers. Ergens tussen deze onzin en radicale, bijzonder onpraktische  oplossingen, heb je producten als Caparol ElectroShield, een muurverf met koolstofdeeltjes die straling met wel 99,5% dempt. Het verhaal van de producent klinkt niet geheel ongeloofwaardig. Er hangt echtere wel een stevig prijskaartje aan:

De verf aangeboden op de site www.groenebouwmaterialen.nl
De verf aangeboden op de site www.groenebouwmaterialen.nl

Op sommige sites betaal je er wel wat minder voor, maar het blijft een duur grapje, zeker in vergelijking met de grondverven van de bekende doe-het-zelfzaken. Caparol stelt over de verf:  ‘elektrisch geleidend, reduceert straling tot 99,5%‘ . Zou het echt zo goed werken? Op de site van Caparol wordt verwezen naar twee testrapportjes als onderbouwing voor deze uitspraak.
Het eerste is door ene Ralf Bauhaus opgesteld, dat lijkt een kleine zelfstandige elektrotechnicus, die ook wat cursussen in de bouwbiologie heeft gedaan. Het is in ieder geval niet een rapport van een officieel testinstituut als TüV of TNO. Dat is ook wel te merken als je het rapport leest. Er is gemeten in een lokaal van een kleuterschool in Berngau voor en na het aanbrengen van de verf op de muren. Er wordt een enorm verschil in straling gemeten: “Elekrosmogbelastung” nur nog knapp 1% de ursprüngliche Wertes. Maar het ontbreekt aan enige informatie om te kunnen vaststellen of de ‘stralings’-omstandigheden buiten het lokaal bij beide metingen vergelijkbaar waren.  Aan het eind van het rapport merkt Bauhaus nog wel even op dat  er allerlei wetenschappelijke studies zijn waaruit zou blijken dat die elektromagnetische velden ziektes als leukemie en mulitple sclerose kunnen ‘activeren’. En dat ElectroShield een betaalbare oplossing daarvoor biedt, aldus bewezen door zijn voor- en nameting. Lekker neutraal dus.

Meetopstelling aan de Universitát der Bundeswehr München
Meetopstelling aan de Universitát der Bundeswehr München

Het andere rapport ziet er wat gedegener uit. Dat is opgesteld door Prof. Dipl.-Ing. Peter Pauli van de Universität der Bundeswehr München. In een speciale meetruimte, die afgeschermd is voor elektromagnetische straling,  werden twee met ElectroShield bestreken panelen geplaatst voor een opening (80 x 60 cm). Van buiten de ruimte werd vervolgens een stralingsbron gericht op die afgeschermde opening en binnen in de meetruimte werd gemeten hoeveel er van de straling doorkwam.
De resultaten zien er indrukwekkend uit: met één verflaag werd een demping van ongeveer 24 dB gemeten en met twee lagen zelfs 32 dB. Dat betekent dat respectievelijk 99,5% en 99,9% van de straling wordt weggevangen door het testpaneel. Maar je vraagt je natuurlijk meteen af hoe dat zou zitten met een paneel waarop je niet die dure ElectroShield hebt aangebracht, maar het goedkope standaardmuurverfje van de bouwmarkt om de hoek. Dat staat er helaas niet in. Ook niet of het het verschil tussen één of twee lagen van belang is.

En hoe zit dat met een doorsnee ruimte, die behalve uit wanden (die weer binnen- of buitenmuren kunnen zijn) ook uit deuren en ramen bestaat? En laten we de vloeren en plafonds niet vergeten. Helaas geen enkel betrouwbaar onderzoek te vinden dat een indicatie zou kunnen geven wat het effect kan zijn van het aanbrengen van ElectroShield in de praktijk. Op andere websites vond ik vergelijkbare verfproducten (wederom getest door Pauli) met tal van praktijkvoorbeelden. Hele huizen en scholen worden blijkbaar  met dit soort verf behandeld door mensen met stralingsangst; de kosten moeten in de duizenden euro’s lopen aan de verf alleen.

Professor Pauli zien we ook met zijn testopstelling in een item van de WDR:

http://www.youtube.com/watch?v=_dxoBh0I9RY

Pauli heeft met dr. Dietrich Moldan, een bouwbioloog,  een boek geschreven: “Reduzierung hochfrequenter Strahlung – Baustoffe und Abschirmmaterialien“, daarin staan dempingswaarden van een heleboel bouwstoffen. Het boek is echter niet meer verkrijgbaar sinds 2008; er zou aan een nieuwe editie gewerkt worden. Uit wat ik her en der kon vinden, maak ik op dat een muur van gewapend beton (16 cm dik) volgens Pauli al een demping van 90% heeft. Voor je gaat beroepen op de geweldige demping van 99,5% van ElectroShield mag je dan eerst wel eens aannemelijk maken dat dat beetje extra dan echt van belang is. Dat zal natuurlijk niet gaan, omdat er überhaupt geen harde aanwijzingen zijn dat die straling een probleem is.

Ik schrijf het er elke keer maar weer bij: de veronderstelde risico’s van de straling afkomstig GSM en UMTS masten moeten laag ingeschat worden, alleen al vanwege het feit dat de straling waar het hier om gaat niet voldoende energie levert om chemische verbindingen te verbreken.  Als de straling al een negatief effect zou hebben, moet dat via een omweg plaatsvinden. Dat is niet bij voorbaat uitgesloten, maar sterke aanwijzingen zijn daarvoor niet gevonden. Daarnaast blijken mensen die ‘elektrosensitief’ zijn, in een geblindeerde test niet te kunnen vaststellen of de stralingsbron waar ze last van zeggen te hebben, aan- of uitstaat.

Ziek door windmolengeluid. Of door propaganda?

by 29 Comments

Windenergie mag dan volgens velen een mooie groene technologie zijn, als zo’n windmolen vlakbij je huis wordt gezet, denken opeens velen er heel anders over. Dan passen die molens echt niet in het landschap of zouden er teveel vogels op die plek het slachtoffer worden van de ronddraaiende wieken. Een ander argument is dat je ziek zou kunnen worden van het geluid. In augustus vorig jaar verscheen een stuk in Spits! (Doodziek zijn van de windmolens), waarin een studie werd gepresenteerd van de Universiteit Utrecht. Op grond van een uitgebreide literatuurstudie was de onderzoeker tot de slotsom gekomen dat omwonenden inderdaad ziek kunnen worden van het geluid van de windmolens. Een recente Australische studie toont een heel andere kant van het verhaal: er is een duidelijke relatie tussen de gemelde gezondheidsklachten en de activiteiten van groepen die ageren tegen windenergie.

windmolensInvloed actiegroepen in Australië
Onderzoekers van de universiteit van Sydney analyseerden de historie van de klachten over gezondheid en geluidsoverlast, die gemeld waren door mensen die in de buurt van een windmolenpark wonen. Wat bleek? Uit de omgeving van 63% van die parken waren nooit klachten ontvangen en een groot deel van de klachten (68%) hadden betrekking op slechts vijf parken (van in totaal 49 in heel Australië). En net de bevolking in omgeving van deze vijf was bestookt met informatie over mogelijke gezondheidseffecten van windmolenlawaai door anti-windenergie-actiegroepen.
Tot 2009 focusten deze actiegroepen zich vooral op de veronderstelde schadelijke effecten van de windmolens op de ongerepte natuur en speelden gezondheidsaspecten nauwelijks een rol (op de achtergrond waarschijnlijk wel een behoorlijke dosis klimaatopwarmingscepticisme). Opvallend is dat het merendeel (82%) van de klachten werd ingediend, nadat die groepen de ‘gezondheidskaart’ begonnen te spelen. Ook op plekken waar al jaren windmolenparken zonder noemenswaardige problemen draaiden, begonnen opeens dergelijke klachten binnen te komen.

Conclusie van het rapport (pdf):

In view of scientific consensus that the evidence for wind turbine noise and infrasound causing health problems is poor, the reported spatio-temporal variations in complaints are consistent with psychogenic hypotheses that health problems arising are “communicated diseases” with nocebo effects likely to play an important role in the aetiology of complaints.

Het lijkt behoorlijk veel op de toestand rond elektrosensitivieit en de angst voor schade door elektromagnetische straling, bijvoorbeeld afkomstig van zendmasten voor mobiel telefoonverkeer. Belangrijke tekenen daarvoor zijn ook de benamingen die gehangen worden aan deze nieuw ‘ziekte’: Wind Turbine Syndrome, Vibro Acoustic Disease en Visceral Vibratory Vestibular Disturbance en het feit dat de meest genoemde klachten, als misselijkheid, duizeligheid en hoofdpijn, ook voorkomen bij die andere modeziekten met een belangrijk psychisch aspect.

Onderzoek van Universiteit Utrecht?
Maar hoe zat het dan met dat Utrechtse onderzoek? Uit het stuk van Spits! viel al op te maken dat het hier ging om een literatuurstudie van Kinanya Pijl, een studente van de faculteit Rechtsgeleerdheid. Verder uitzoeken door de Groene Courant leerde hoe de vork in de steel stak: Pijl deed het onderzoek als stagiaire op een advocatenkantoor. Dat kantoor, Amice Advocaten, bleek ook het advocatenkantoor te zijn dat een rechtszaak voert namens de Stichting Gigawiek. Die stichting protesteert tegen de plaatsing van een aantal windmolens aan het Amsterdam-Rijnkanaal in de gemeente Houten, zelfs tot aan het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Het rapport van Pijl zit nagenoeg compleet bij de stukken die ten behoeve van die zaak zijn ingediend bij het hof.

Een woordvoerder van universiteit bevestigde dat het niet gaat om een onderzoek van Utrechtse wetenschappers:“Het is hartstikke fout in de krant gekomen. Misschien omdat het komkommertijd is.” 
Misschien door die komkommertijd nam een aantal kranten het bericht in Spits! in ieder geval klakkeloos over en de commotie leidde ook tot vragen  in de Provinciale Staten (PVV). De Volkskrant en Trouw plaatsten uiteindelijk wel een corrigerend naschrift, maar bij Spits!, De Telegraaf of Elsevier zag ik het niet.
Het onderzoek van Pijl staat online: Wind Turbine Noise Effect on Human’s Health and Well-being – The European Human Rights Perspective. Zij schrijft dat er onderzoeken zijn die een relatie laten zien tussen ergernis over windmolengeluid en de afstand tot de molens, maar de directe vertaling naar gezondheidseffecten is niet overtuigend. Dat blijft toch hangen bij het verhaal dat ergernis (maar ook verstoorde slaap) zich vertaalt in stress en dat weer in andere gezondheidsklachten. En zoals de Australische studie laat zien, moet je andere veroorzakers van die stress niet uitsluiten.

Meer lezen over de studie uit Australië (met reactie van een actiegroep) in The Guardian.

Later toegevoegde links:

  • Een van de Australische onderzoekers, professor Simon Chapman, schreef in juli 2012 al een stuk waarin hij vooruitloopt op de conclusie.  Hierin staat ook meer over de achtergrond van de actiegroepen.
  • De windenergielobby (NWEA) in Nederland heeft een webpagina over gezondheid en windenergie. In de factsheet staan ook de onderzoeken besproken die Pijl meenam in haar rapport, alleen wordt bijvoorbeeld aangegeven dat het RIVM op een onderzoek, dat belangrijk is voor de tegenstanders van windenergie (van N. Pierpont, die de term ‘Wind Turbine Syndrome’ bedacht) veel kritiek heeft. Te klein, zelfrapportage van klachten en zo meer. De RIVM-rapportages worden niet genoemd in het stuk van Pijl. Toch een beetje raar als je bedenkt dat bij een rechtszaak over de plaatsing van een windmolenpark de gemeente Zwolle zich beriep op dat RIVM standpunt. En de Raad van State vond dat redelijk.

Ophef rondom TEDx: critici vragen om verwijdering presentatie Rupert Sheldrake

by 10 Comments

TED Talks zijn niet meer weg te denken van het Internet. Op de website van TED (Technolgy, Entertainment, Design) staan inmiddels bijna 1.500 presentaties, vaak van zeer hoge kwaliteit en over boeiende (wetenschappelijke) onderwerpen. Die komen van de echte TED conferenties, maar ook van de lokaal georganiseerde TEDx evenementen die je steeds meer ziet. De ‘x’ staat voor ‘Independently organized TED event‘.  Het format is heel aantrekkelijk voor universiteiten en ook in Nederland zijn er al een aantal georganiseerd.
Een TEDx, die op 12 januari 2013 plaatsvond onder de naam TEDx Whitechapel, heeft tot veel tumult geleid. Niemand minder dan Rupert Sheldrake mocht er komen vertellen over de wetenschappelijk dogma’s die hij bekritiseert in zijn laatste boek ‘ The Science Delusion‘. Sheldrake staat vooral bekend om zijn theorie van de morfogenetische velden die door zijn sceptici wordt gezien als  pseudowetenschap.

Update 15-3-2013:  de video van de presentatie van Sheldrake is verwijderd van het YouTube kanaal van TEDx. Ook de presentatie van Graham Hancock op het zelfde evenement is weggehaald. Zie het TED Blog voor de details. De video’s zijn nog wel beschikbaar, maar alleen via dat blog.

http://www.youtube.com/watch?v=kO4-9l8IWFQ

De wetenschappelijke dogma’s  uit The Science Delusion
Het moge duidelijk zijn dat Sheldrake niets moet hebben van het materialisme dat de boventoon voert in het wetenschappelijk debat. De dogma’s die Sheldrake ziet binnen de gevestigde wetenschap zijn de volgende:

  1. Alles is mechanisch; alleen mechanistische verklaringen voldoen.
  2. Materie is onbewust / levenloos.
  3. De materie en energie in het universum zijn constant en zijn dat al sinds de Big Bang.
  4. De wetten van de natuur liggen vast.
  5. De natuur heeft geen inherent doel en evolutie heeft geen bepaalde bestemming.
  6. Biologische overerving is puur een materieel proces.
  7. De geest bevindt zich het hoofd, en zijn is slechts een activiteit van de hersenen.
  8. Herinneringen liggen  opgeslagen in de hersenen en verdwijnen als de drager sterft.
  9. Telepathie en andere helderziende  fenomenen bestaan niet echt.
  10. Alleen de geneeskunde die uitgaat van een mechanistisch wereldbeeld werkt.

De ideeën van Sheldrake worden door skeptici al jaren fel bekritiseerd en afgedaan als pseudowetenschap. Sheldrake op zijn beurt gaat te keer tegen die kritiek op zijn website Skeptical Investigations (‘Skeptical about Skeptics‘). Op de website van Egil Asprem vond ik een aantal interessante blogs waarin de dogma’s die Sheldrake noemt, geanalyseerd worden. Tot nu toe besprak Asprem de eerste vier: deel 1, 2, 3, 4.
In het algemeen komt Asprem tot de conclusie dat Sheldrake uitgaat van bepaalde stereotypen van wetenschap(pers) en dat zijn ideeën, die door zijn aanhangers als heel origineel gezien worden, eigenlijk helemaal niet nieuw zijn. Als de dogma’s  in detail bekeken worden blijft er toch maar weinig van over van Sheldrake’s stellingen. Sterker nog, als Sheldrake zijn eigen ideeën beargumenteert, gebruikt hij dikwijls zelf de dogma’s die hij de wetenschap verwijt (zoals het behoud van energie).

TEDx en pseudowetenschap
In de TEDx video zitten ook stukken die feitelijk niet kloppen, of op zijn minst die feiten niet eerlijk weergeven. Bekende skeptici als Jerry Coyne (van Why Evolution Is True), PZ Myers (Pharyngula) en Kylie Sturgess spraken er schande van. Onder de video op Youtube staan inmiddels ook meer dan 1.000 reacties. De ophef leidde ertoe dat TED een discussie opende op hun website, waar mensen hun mening konden geven (inmiddels weer dicht). Het team achter TED zal zich nu beraden over wat ze gaan doen met de video.

Deze commotie is een concreet vervolg op een discussie die al langer loopt over het niveau van de TEDx evenementen (die dus niet direct door TED gecontroleerd worden). Een TEDx evenement in Valencia (Spanje) waar allerlei zweverige types hun verhaal konden houden,  leidde tot een hevige discussie op Reddit. Een video van een presentatie  over onzinnige wiskunde ((TEDx Charlotte 2010, iets met vortices, dat deed het toen dus ook al goed) werd ingetrokken. Dit was aanleiding voor de TED organisatie om de locale evenementen even te wijzen op hun verantwoordelijkheden met betrekking tot het uitzoeken van hun sprekers ( volledige tekst):

Please know this above all:
It is your job, before any speaker is booked, to check them out, and to reject bad science, pseudoscience and health hoaxes.

Vetting your speakers is hard work, and can lead to uncomfortable moments. But as TEDx organizers, your audience’s trust is your top priority, over and above any other personal or business relationship that may have brought this speaker to your attention. It is not your audience’s job to figure out if a speaker is offering legitimate science or not. It is your job.

The consequence of bad science and health hoaxes are not trivial. As an example, Andrew Wakefield’s attempt to link autism and vaccines was exposed as a hoax last year. But while his work was being investigated, millions of children went without vaccines, and many contracted deadly illnesses as a result.

We take this seriously. Presenting bad science on the TEDx stage is grounds for revoking your license.

Misschien moet je de video dus maar snel bekijken, voordat die wordt weggehaald!

De revisionisten – creationistische lobby in Nederland

by 163 Comments

Begin februari werd op de Amerikaanse tv-zender PBS de documentaire ‘The Revisionaries’ uitgezonden. In de documentaire wordt het proces gevolgd van the Texas Board of Education bij het vaststellen van de te gebruiken schoolboeken voor de komende jaren (tot 2020). Kern van het verhaal gaat over het feit dat conservatief christelijke elementen proberen het creationistische gedachtegoed in het natuurwetenschappelijke lesprogramma op te nemen. In Nederland is deze lobby eigenlijk verwaarloosbaar en gelukkig zijn er weinig mensen die hun argumenten serieus nemen. Toch is er een kleine Nederlandse lobby actief, die geïnspireerd door het relatieve succes in Amerika zijn religieuze boodschap probeert op te dringen.

In de Verenigde Staten is deze antiwetenschappelijke beweging een behoorlijk probleem. Dit resulteert niet alleen in felle discussies maar ook in rechtszaken om de lespakketten van middelbare scholieren te beïnvloeden Dit fenomeen verspreidt zich momenteel door de Verenigde Staten. Docenten in de De revisionisten – creationistische lobby in Nederland 1natuurwetenschappelijke vakken proberen dit tegen te gaan, vaak in samenwerking met de National Center for Science Education, die strijdt om de natuurwetenschappelijke vakken ‘wetenschappelijk’ te houden. Voor meer achtergrond kan ik verwijzen naar een bericht van vorig jaar betreffende het World Skeptics Congress te Berlijn, daar was Eugenie Scott een van de sprekers. Zij is de Executive director van de NCSE.

In Nederland stelt dit gelukkig niet veel voor. Maar voor degenen die zich erin verdiepen is er wel degelijk een kleine lobby actief voor het creationistische gedachtegoed. Zo nu en dan is over hun activiteiten te lezen in conservatief christelijke kranten zoals bijvoorbeeld het Reformatorisch Dagblad.

Recent verscheen er een tweeluik in deze krant, een deel over de Stichting Apologica en een deel over de Stichting Oude Wereld. De eerste organiseert cursussen om (aanstaande) studenten te wapenen tegen zaken die niet in lijn zijn met een letterlijke interpretatie van de bijbel. De tweede houdt zich onder andere bezig met het promoten van het Jonge Aarde Creationisme met name om het (terug?) te krijgen in het onderwijs als ‘de andere theorie’. In dit artikel wil ik reageren op deel 1 uit het tweeluik, dit gaat over de Stichting Apologica. In een volgend artikel ga ik in op deel 2 en het concept van ‘fair science’.

 De Logica van Apologica?

De Stichting Apologica heeft tot doel (in een interview met oprichter Ruben Jorritsma): „We willen christelijke studenten toerusten met kennis en apologetische vaardigheden. Hoe ga je het gesprek aan met niet-gelovigen? Hoe ga je om met vragen waarmee zij je confronteren, of waar je zelf tegenaan loopt?”

Op zichzelf heb ik geen enkele moeite met deze doelstelling, het probleem komt in het vervolg van dit artikel. Creationisten hebben vaak de neiging om veel termen door elkaar te gebruiken, die vervolgens niet of onduidelijk worden gedefinieerd. In dit interview wordt geprobeerd aan de hand van een aantal argumenten, duidelijk te maken waarom methodisch naturalisme faalt. Maar wat betekent, dat methodisch naturalisme eigenlijk? De daaropvolgende argumenten zijn veelgehoord en ik wil deze hier bespreken en met name laten zien waarom deze argumenten falen.

Eerst een citaat met betrekking op het methodisch naturalisme: “Veel aandacht besteedt hij aan het methodisch naturalisme, de filosofische vooronderstelling dat wetenschappelijke theorieën alleen mogen uitgaan van natuurlijke oorzaken; het bovennatuurlijke is niet toegestaan. „De gedachtegang is meestal als volgt: Het leven bestaat, dus het moet een keer ontstaan zijn; een bovennatuurlijke Schepper is bij voorbaat uitgesloten; dus moet het leven op natuurlijke wijze zijn ontwikkeld. Dat is de reden dat de evolutietheorie heersend is in de wetenschap.”

De revisionisten – creationistische lobby in Nederland 2
Brown University professor Kenneth Miller testifies on 9/27/05 in Kitzmiller v Dover School District on the question of whether ID is a religious belief or a scientific theory.

 In de voorgaande quote heb ik een tweetal zinnen onderstreept waar ik wat verder op in wil gaan. Er zit in deze zinnen namelijk een nuancering. Het citaat ademt een soort verbod uit opgelegd door het methodisch naturalisme. Dit is enigszins misleidend, het is niet zozeer het niet mogen uitgaan van natuurlijke oorzaken, het is meer een kwestie van het alleen kunnen uitgaan van natuurlijke oorzaken. Hetzelfde geldt voor de uitspraak dat een bovennatuurlijke schepper bij voorbaat is uitgesloten. Er is niets uitgesloten, het methodisch naturalisme kan geen uitspraken doen over iets dat bovennatuurlijk is. Dit kan alleen als creationisten (of Intelligent Designers) met een raamwerk komen om een godsconcept te kunnen vaststellen.

 Ten slotte is het gebruik van de term methodisch naturalisme onduidelijk. Onderstaand citaat komt van de website The Panda’s Thumb over de mogelijke oorsprong van de term methodisch naturalisme. Het is daarbij aardig om te weten dat Wheaton College een evangelische universiteit is. Maar het meest interessante punt is naar mijn idee dat ook hier staat dat de term methodisch naturalisme niets verbiedt of ontkent, het doet simpelweg geen uitspraken over (een) god.

 “The phrase “methodological naturalism” seems to have been coined by the philosopher Paul de Vries, then at Wheaton College, who introduced it at a conference in 1983 in a paper subsequently published as “Naturalism in the Natural Sciences,” Christian Scholar’s Review, 15(1986), 388-396. De Vries distinguished between what he called “methodological naturalism,” a disciplinary method that says nothing about God’s existence, and “metaphysical naturalism,” which “denies the existence of a transcendent God.”(p. 320 of: Ronald L. Numbers, 2003. “Science without God: Natural Laws and Christian Beliefs.” In: When Science and Christianity Meet, edited by David C. Lindberg, Ronald L. Numbers. Chicago: University Of Chicago Press, pp. 265-285.)

Tijdens de rechtzaak over Intelligent Design in de Verenigde Staten kwam de rechter John Jones III eveneens tot een soortgelijke conclusie: “While supernatural explanations may be important and have merit, they are not part of science. (3:103 (Miller); 9:19-20 (Haught)). This self-imposed convention of science, which limits inquiry to testable, natural explanations about the natural world, is referred to by philosophers as “methodological naturalism” and is sometimes known as the scientific method. (5:23, 29-30 (Pennock)). Methodological naturalism is a “ground rule” of science today which requires scientists to seek explanations in the world around us based upon what we can observe, test, replicate, and verify. (1:59-64, 2:41-43 (Miller); 5:8, 23-30 (Pennock)).”

Bijzondere Argumenten

Vervolgens komt er een gedachte-experiment om aan te tonen dat methodisch naturalisme faalt, deze verloopt als volgt: “Twee robots discussiëren met elkaar over hun ontstaan. De eerste robot zegt: Een intelligent wezen heeft mij gemaakt. De ander ontkent dat; hij stelt dat het ontstaan van robotten moet worden verklaard met processen die zich nu in hen afspelen: bits, bytes en elektrische signalen hebben hen gevormd. Je ziet direct dat de tweede robot ongelijk heeft; hoe hij nu functioneert, is niet de manier waarop hij is ontstaan.”

 De gemiddelde klopdatwel-lezer zal direct onderkennen dat dit gedachte-experiment zeer problematisch is. Niettemin is het naar mijn mening zinvol om deze nog eens even uit werken, want er is zoveel mis met dit gedachte-experiment; de eerste vraag is bijna ‘waar zal ik beginnen?’

Ten eerste is het gedachte-experiment erg onduidelijk, enige randvoorwaardelijke en contextuele informatie was zeker op z’n plaats geweest.

  • Zo gaan we er van uit dat deze robots schijnbaar een vorm van bewustzijn hebben, waardoor ze dit soort vragen gaan stellen? Dat is een aanname waar ik in principe geen moeite mee heb.
  • De tweede vraag is in hoeverre de intelligente designers nog fysiek aanwezig zijn? Met andere woorden interacteren deze robots nog dagelijks met hun designers?
  • Vervolgens is het de vraag als er geen designers zijn, waar komen nieuwe robots vandaan? Indien er überhaupt nog steeds nieuwe robots bijkomen? Worden die dan gemaakt door andere robots? Waar komen de onderdelen vandaan? Worden die gemaakt door andere robots?

Zoals u ziet, vragen die eerst beantwoord moeten worden om überhaupt iets zinnigs over de oorsprong te kunnen zeggen.

Het aantal vragen is uiteraard nog lang niet compleet, maar het geeft aan hoe problematisch het gedachte-experiment is. Het laatste probleem is echter misschien wel het belangrijkste: in dit experiment zit een valse analogie besloten. Namelijk het idee, dat als robots ontworpen zijn, de mens dat ook wel moet zijn. Creationisten willen altijd ‘mechanische’ ontwerpen gelijk trekken aan biologische systemen, maar daarvoor moeten er wel voldoende karakteristieken zijn om een valide vergelijking te maken. De analogie waarbij we robots vervangen door honden zou meer overeenkomende karakteristieken geven, waarbij je vervolgens ziet dat de conclusie niet meer houdbaar is.

Het volgende argument is er eentje uit de oude doos, het kosmologisch argument:

”Een ander argument tegen het naturalisme ontleent Jorritsma aan het kosmologisch godsbewijs: alles wat een begin heeft, heeft een oorzaak; het heelal heeft een begin; het heelal heeft dus een oorzaak. „Er is iets geks aan de hand met de oorsprongsvraag. Hoe je ook redeneert, er moet ergens een niet veroorzaakte eerste oorzaak zijn. Het naturalisme kan die niet verklaren.”

 Deze opmerking is eveneens problematisch, het begint al met de foute formulering. Het gaat hier namelijk om het kosmologisch argument, niet het kosmologisch godsbewijs, en een argument is wat anders dan een bewijs. Dit argument gaat al vele eeuwen terug en relateert aan een zogenaamde primaire oorzaak (zie Aristoteles). Een variant van dit argument wordt tegenwoordig nog gebezigd door William Lane Craig, die recentelijk nog is vernoemd in een artikel.

 Het kosmologisch argument heeft een rijke geschiedenis, waarvan hier een hele aardige samenvatting te lezen is. Het kosmologisch argument heeft in de geschiedenis ook vele tegenwerpingen gehad, en die tegenwerpingen zijn ook zeker niet allemaal van atheïsten geweest. Hier volgen een aantal filosofen die tegenwerpingen hebben geboden, naar mijn idee niet de minsten in hun vak. Dit zijn respectievelijk David Hume, Immanuel Kant en Bertrand Russell. Van deze drie is alleen de laatste een uitgesproken atheïst. Ik zal proberen de tegenwerpingen hieronder zo kort mogelijk te beschrijven (en ik realiseer mij daarmee terdege dat ik de complexe filosofische argumentaties daarmee enig geweld aandoe).

 Wat was ook al weer het kosmologisch argument (ook dit is de meest simplistische vorm van dit argument):

  1. Alles wat begint heeft een oorzaak
  2. Het heelal heeft een begin
  3. Het heelal heeft dus een oorzaak
  4. De oorzaak is (een) god

 De vierde is mijn eigen toevoeging, en is vaak de volgende stap van gelovigen om aan te tonen dat een god bestaat.

David Hume

Humes tegenwerpingen zijn niet bedoeld om het bestaan van een god te ontkennen, maar om aan te tonen dat de argumentatie problematisch is. Humes belangrijkste tegenwerpingen:

  1. Waarom zou alles een oorzaak moeten hebben?
  2. Het feit dat wij oorzaak-gevolg voor vele dingen waarnemen, betekent niet noodzakelijkerwijs dat dit geldt voor ‘alles’, dit wordt ook wel de ‘fallacy of composition’ genoemd.
  3. Waarom zou er geen oneindige keten van oorzaak en gevolg kunnen zijn?

Immanuel Kant

Kants kritiek op het kosmologisch argument betreft in essentie dat het een ontologisch godsbewijs betreft en het ontologisch godsbewijs is volgens Kant per definitie ‘verdacht’. Het ontologische godsbewijs zijn argumenten voor het bestaan van (een) god. Kant redeneert dat een god buiten het concept van ervaring of natuur valt, waardoor we het bestaan van een god nooit kunnen vaststellen.

Bertrand Russell

De revisionisten – creationistische lobby in Nederland 3
Bertrand Russel: “the world is full of magical things patiently waiting for our wits to get sharper”

Russell vraagt zich in ‘Why I am not a Christian’ af, “wat heeft God veroorzaakt?” En indien er geen oorzaak is voor God, waarom zou dat dan niet kunnen gelden voor de wereld (hier kan men uiteraard ook invullen materie en/of energie).

 Kortom, het kosmologisch argument is nog niet zo indrukwekkend als gelovigen graag willen doen voorkomen.

Vervolgens komt het argument van ‘Fine tuning’:

“Ten slotte wijst de Wageninger [Jorritsma] op de bijzonder fijne afstemming van natuurconstanten in het heelal waardoor leven mogelijk is. „Een naturalistische verklaring voldoet niet. Sommige wetenschappers proberen zich eruit te redden en stellen dat er talloze heelallen bestaan, elk met zijn eigen natuurconstanten; wij leven in het universum dat geschikt is voor leven. Dit is echter metafysica: parallelle heelallen zijn net zo min wetenschappelijk te onderzoeken als God.”

 Voor een aardige tegenwerping van het ‘fine tuning’ argument laat ik me graag ondersteunen door YouTube. Een bijdrage van een YouTuber genaamd AndromedasWake:

http://www.youtube.com/watch?v=7Dmc_a_E5w0

En Neil DeGrasse Tyson:

Het laatste argument is ook interessant:

Er is echter nog meer aan te voeren tegen het naturalisme. „Wetenschappers moeten een hele reeks axioma’s of basisprincipes aannemen om überhaupt wetenschap te kunnen bedrijven. Terwijl ze geen enkel bewijs hebben dat die aannames kloppen. Denk bijvoorbeeld aan de betrouwbaarheid van de zintuigen en van de logica.” Wat Jorritsma betreft kan een wetenschapper met evenveel recht de Bijbel als axioma gebruiken. „Waarom zou je een Bijbelse schepping bij voorbaat moeten uitsluiten?”

Uiteraard is wetenschap ook gestoeld op aannames, maar dat zijn wel onderbouwde aannames. Binnen de geologie is dat bijvoorbeeld het uniformiteitsprincipe, dat betekent kort gezegd dat men aanneemt dat de huidige geologische processen in essentie altijd zo hebben gewerkt. Overigens is catastrofisme ook een bekend proces, alleen meer tijdelijk en plaatselijk dan de creationistische opvatting over een wereldwijde vloed. Dit zijn gewoon zeer valide aannames die worden onderbouwd met observaties. Om vervolgens te zeggen dat de Bijbel eveneens een goede aanname kan zijn, is alleen logisch voor een creationist. Augustinus zag al de problemen die een letterlijk interpretatie van de bijbel met zich meebrengt.

Het laatste deel van het interview, laat naar mijn idee precies zien waarom we nooit van deze onzin verlost zullen zijn. Ik zou willen zeggen, lees het zelf maar…

Binnenkort deel 2 over ‘Fair’ Science.

Wetenschap in beeld verkondigt onzin over parapsychologie

by 101 Comments

Het februarinummer van Wetenschap in Beeld. Bovenaan de tekst
Het 3e nummer van 2013 van Wetenschap in Beeld. Bovenaan de tekst: Parapsychologie – waanzin of wetenschap?

Gisteren bij het boodschappen doen viel mijn oog op het nieuwe nummer van het tijdschrift Wetenschap in Beeld (nummer 3-2013). Op de voorpagina zag ik staan: parapsychologie, waanzin of wetenschap? (Links boven in de hoek.)
Ik was wel benieuwd wat ze daarover zouden schrijven, maar het bleek erg teleurstellend. Uitsluitend onderzoekers die steevast blijven volhouden dat hun onderzoeksresultaten parapsychologische verschijnselen bevestigen, krijgen veel aandacht, en wel op zo’n manier dat het net lijkt of zij inderdaad met succes deze verschijnselen hebben aangetoond. Behandeld worden de onderwerpen: voorspellen, telepathie, helderziendheid en telekinese. Om de indruk te wekken van ‘hoor en wederhoor’ is onderaan elk item in een of twee zinnen een stukje tekst opgenomen waarin zogenaamd de reactie van sceptici wordt weergegeven. Zij worden steeds neergezet als overdreven zeurpieten.

Het artikel begint als volgt:

Uit proeven blijkt dat we gedachten kunnen lezen en in de toekomst kunnen kijken; althans volgens de onderzoekers daarachter. Anderen doen parapsychologie af als flauwekul en statistisch toeval. Maar de aanhangers krijgen steun uit onverwachte hoek – de kwantumfysica.

Zo’n inleiding verwacht je in Happinez, maar toch niet in een populair-wetenschappelijk tijdschrift? De misvatting dat kwantumfysica een verklaring biedt voor paranormale verschijnselen is voor sceptici natuurlijk oud nieuws, op de website van Skepsis krijg je als je dit als zoekterm ingeeft heel wat treffers, maar in het Wetenschap in Beeld artikel wordt net gedaan of het groot nieuws is en zijn dit soort kritische commentaren niet te vinden.

Vervolgens wordt een readingsessie onder laboratoriumomstandigheden beschreven, het lijkt een succesvolle reading te zijn, er wordt verder niet op in gegaan waarom een reading succesvol kan lijken, maar dit in feite niet is. Het blijkt om een onderzoek van Michael Persinger te gaan, Wetenschap in Beeld concludeert: “De resultaten verschenen vorig jaar in een tijdschrift en zien er overtuigend uit”. Op de website van Skepsis staan de nodige kanttekeningen bij eerdere onderzoeken van hem. (En over het onderwerp reading is daar ook het een en ander te vinden.)

Andere resultaten die als succesvol of veelbelovend in het verklaren van paranormale verschijnselen worden gepresenteerd komen van onderzoekers als, Rupert Sheldrake , Deryl Bem en Dick Bierman, allen bij Skepsis welbekend. Via de link kom je terecht op de eerste treffer die de website van Skepsis bij het zoeken op hun naam geeft.

Volgens Wetenschap in Beeld zijn Uri Gellers telekinetische gaven nooit definitief weerlegd
Volgens Wetenschap in Beeld zijn Uri Gellers telekinetische gaven nooit definitief weerlegd.

In het stuk wordt zelfs Uri Geller meerdere keren naar voren geschoven als iemand die weleens daadwerkelijk over paranormale krachten zou kunnen beschikken. Zo valt als slotzin te lezen in een apart kadertje over lepels buigen met gedachten: ‘Critici probeerden hem te ontmaskeren als charlatan, maar Uri Gellers telekinetische gaven zijn nooit definitief weerlegd’. Waarom niet, wordt er niet bij verteld, het is wel te lezen in dit artikel van Rob Nanninga.

Ik vind het jammer dat een populair-wetenschappelijk tijdschrift als Wetenschap in Beeld op deze manier probeert lezers te trekken, het doet de geloofwaardigheid, ook van de andere artikelen geen goed. Door systematisch belangrijke informatie weg te laten, zal het voor veel lezers lastig zijn om tot een redelijk oordeel te komen. Gelukkig kunnen degenen die echt geïnteresseerd zijn in dit soort zaken tegenwoordig eenvoudig goed onderbouwde kritiek bij elkaar googelen.

Op de website van het tijdschrift is ook een stukje gewijd aan het thema parapsychologie. Lezers worden uitgenodigd zelf thuis deel te nemen aan een experiment van Rupert Sheldrake die gelooft in een kenniswolk (Hoe beter je iemand kent of op hem lijkt, hoe groter het gezamenlijke deel van de wolk is, en dan kun je je voorstellen dat je elkaars gedachten kunt lezen of begrijpt wat iemand voelt.) Sheldrake denkt het bestaan van de kenniswolk met zijn testen bewezen te hebben. Jaren geleden schreven John Stins en Jan Willem Nienhuys er al een commentaar op waarin werd uitgelegd wat er niet deugt aan Sheldrakes onderzoeksopzet. Op de Skepsiswebsite zijn nog veel meer amusante artikelen te vinden over de rare ideeën van Sheldrake.