Kloptdatwel?

Pepijn van Erp

Amateurarcheologen nemen illegaal monsters in piramide van Cheops

by 10 Comments

Om bewijs te verzamelen voor een wilde theorie dat de piramides van Gizeh veel ouder zijn dan algemeen wordt aangenomen, schraapten twee Duitse amateurarcheologen fragmenten van een cartouche in de Grote Piramide. Stefan Erdmann en Dominique Görlitz voerden deze illegale handeling al enige tijd geleden uit en wisten de monsters mee terug te nemen naar Duitsland, waar ze die aanboden voor onderzoek aan een universitair instituut in Dresden. In Egypte kwamen ze er pas onlangs achter toen een YouTube filmpje van dit vandalisme opdook en de autoriteiten zijn in rep en roer over deze overtredingen van internationale verdragen. Terugkeren naar Egypte lijkt voorlopig uitgesloten voor de twee piramidevandalen. 

Dominique Görlitz en Stefan Erdmanns op het plateau van Gizeh
Dominique Görlitz en Stefan Erdmann op het plateau van Gizeh

Görlitz en Erdmann willen met hun actie bewijs verzamelen voor de theorie dat de piramides duizenden jaren ouder zijn dan met de huidige wetenschappelijke kennis wordt aangenomen. Dat de piramide van Cheops dus niet van 2.560 BCE zou zijn, maar van liefst 20.000 jaar geleden. Het zouden restanten zijn van een verloren beschaving, die door de Egyptenaren onder de farao’s zijn hergebruikt als koninklijke graftombes. De aanval op de gangbare theorie spitst zich toe op een cartouche van de naam van Cheops, die in 1837 ontdekt werd door Richard William Howard Vyse in één van de ruimtes boven de Koningskamer. Die ruimtes zijn ontworpen om de enorme druk van de bovenliggende steenmassa slim te verdelen, zodat de Koningskamer niet zou instorten. Howard Vyse verschafte zich met explosieven toegang tot die sinds de bouw nooit betreden ruimtes en ontdekte o.a. die cartouche, een soort graffiti die door de bouwers zou zijn achtergelaten.

De cartouche van Cheops uit de Grote Piramide
De cartouche van Cheops uit de Grote Piramide

Er zijn echter mensen die denken dat Howard Vyse deze cartouche vervalst heeft, onder andere de fantast Zecharia Sitchin, die ook verantwoordelijk is voor die bizarre Nibiru-verhalen. Er zijn echter weinig redenen om te denken dat wetenschappers er compleet naast zitten met de leeftijd van de piramides van Gizeh, die is met heel wat meer vondsten ondersteund dan alleen die cartouche.
De schade die de twee Duitsers hebben aangericht, lijkt overigens wel mee te vallen. De monsters die ze namen zijn slechts millimeters groot en zijn niet van de cartouche zelf, als we ze kunnen geloven, maar van de witte laag eromheen. De monsters zouden niet in Egypte zelf onderzocht kunnen worden en daarom boden ze die aan aan het Fresenius Instituut in Dresden. Echter zonder erbij te zeggen waar de fragmenten vandaan kwamen. Görlitz en Erdmann zeggen de ophef niet zo te begrijpen en hebben een brief met excuses gestuurd naar de Egyptische autoriteiten en zijn bereid alsnog te betalen voor het nemen van de monsters.

De YouTube video die leidde tot de ophef in Egypte rondom deze zaak is overigens niet meer te bekijken. Het blijkt dat deze onbezonnen actie onderdeel uitmaakte van het plan een documentaire te maken, waarvoor ze ook geld inzamelden via crowdfunding.

Verder lezen:

En zie ook het Skepterartikel ‘Piramidomanie -Nieuwe onthullingen uit het oude Egypte‘ van Marcel Hulspas (Skepter 13.1, 2000) voor meer pseudowetenschappelijke ideeën over de leeftijd van de Egyptische monumenten.

Gouden Bord voor de Kop 2013 voor Homeopaten Zonder Grenzen

by 387 Comments

De Weense afdeling van GWUP, Die Gesellschaft für Kritisches Denken, reikte op 29 november jl. voor de derde keer hun prijs voor de grootste onzinverkoper in het Duitse taalgebied uit. Die prijs, Das Goldene Brett vorm Kopf,  ging dit keer naar Homöopathen ohne Grenzen (HoG). 

Gouden Bord voor de Kop 2013 voor Homeopaten Zonder Grenzen 1
Das Goldene Brett vorm Kopf

De organisatie kreeg de prijs omdat ze het gebruik van de onwerkzame suikerbolletjes uit de homeopathie probeert te verspreiden in ontwikkelingslanden, zelfs in gebieden die te kampen hebben met crisissituaties , veroorzaakt door natuurgeweld of oorlogshandelingen. En dat allemaal onder een naam die nogal doorzichtig meelift op de goede reputatie van Artsen Zonder Grenzen. In de woorden van de uitreikers van het ‘Gouden Bord’:

Die Homöopathen ohne Schamgrenzen nutzten die hohe Reputation der bekannten ‘Ärzte ohne Grenzen’, um Krisengebiete in Afrika, Asien, Südamerika und Südosteuropa mit Globuli zu missionieren, und schreckten dabei nicht einmal davor zurück, eine Wirksamkeit von Homöopathie gegen Malaria und AIDS zu suggerieren.

In Nederland kennen we de soortgelijke organisatie Homeopaten Zonder Grenzen (HzG). De steun die zij in 2008 van de Triodos Stichting kregen, was een belangrijke reden voor het toekennen van de Mr. Kackadorisprijs aan de Triodos Bank in 2010. In een recent stuk haalde epidemioloog Luc Bonneux nogmaals uit naar HzG: ‘Kwakzalvers zonder grenzen‘. Meer informatie over soortgelijke organisaties op skeptische sites is gemakkelijk te vinden door te zoeken op ‘homeopaten zonder grenzen’ (of ‘homeopaths without borders’) in een skeptische zoekmachine.  Een ander goed stuk over de onethische kant van deze homeopathische ‘ontwikkelingshulp’ verscheen dit jaar in de British Medical Journal van de hand van dr. David Shaw: Homeopaths Without Borders practice exploitation not humanitarianism (helaas achter een paywall, maar de discussie is ook wel ‘interessant’).

De prijs maakte dit jaar redelijk wat los. Een bericht erover op de Oostenrijkse nieuwssite derStandard.at leidde tot maar liefst 3.000 reacties: Schmähpreis für “die Hybris der Homöopathie”. De HoG lieten intussen op hun website weten dat ze ‘wederom een prijs‘ gewonnen hebben, maar merken daar fijntjes bij op dat zij weten dat verschillende journalisten die bij GWUP aangesloten ein Zusatzsalär aus der Pharmaindustrie krijgen. En natuurlijk is de prijs alleen maar uitgereikt omdat de regulieren jaloers zijn op het enorme succes van de homeopaten.

De andere genomineerden waren dit jaar supermarktketen SPAR (vanwege het verkopen van Grander-water) en de arts en politicus Marcus Franz, die onder vuur ligt vanwege zijn bewering dat homoseksualiteit een genetische anomalie is en bovendien amoreel immoreel. De Gouden Bord ‘oeuvreprijs’ ging naar Rüdiger Dahlke.

Verder lezen via: Das “Goldene Brett” 2013 für Rüdiger Dahlke und die Homöopathen ohne Grenzen. In 2012 ging de prijs naar de Europa-Universität Viadrina in Frankfurt an der Oder.

De Xenomide van Vita Producten – stralingspreventie met een piramide

by 31 Comments

Straling komt op ons af vanuit allerlei bronnen. Elektromagnetische pulsvelden van GSM, UMTS, WIFI, Bluetooth, DECT, C 2000 en HAARP. En terrestrische straling of aardstralen van waterstromen en geologische verzakkingen, Currynet, Hartmannlijnen en Kosmische ionisatie. Althans, zo stelt Vita Producten dit voor. Die straling is natuurlijk heel erg eng, alleen al vanwege die afkortingen die ervoor gebruikt worden. Maar gelukkig heeft Vita Producten wel oplossingen voor dit probleem: stralingspreventie in de vorm van piramides. Het werd uitgelegd in het RTL programma ‘Life is Beautiful’:

http://www.youtube.com/watch?v=K77TQygSpAU

Het RTL programma ‘Life is Beautiful’ laat zich niet onbetuigd in het uitzenden van grote onzin. Twee weken terug was er wat ophef rondom het verschijnen van René Broekhuijse , die levenslang geschorst is als arts vanwege zijn betrokkenheid bij het overlijden van Sylvia Millecam. RTL verklaarde dat te betreuren en de uitzending van afgelopen zondag werd voorafgegaan door een soort rectificatie. Die rectificatie sloeg alleen op de persoon Broekhuijse, niet op het verhaaltje wat hij afstak over frequentiemiddelen tegen ziektes als Lyme en CVS. Die onzin mag dus gewoon verteld worden van RTL als het maar niet uit de mond komt van iemand die ooit veroordeeld is.

De “Xenomide” van Vita Producten wordt verkocht met minstens zulke onzin. Wat is dat ‘-0- punt principe’ volgens Vita Producten? Het doet in naam wat denken aan ‘nulpuntsenergie’ maar als je de folders leest, blijkt het daar toch niets mee te maken te hebben. Misschien kunnen ze het zelf het beste uitleggen (zie de folder):

Het -0- punt is een imaginair punt dat in onze verbeelding de overgang betekent van -1 naar +1. Het punt zelf is als punt niet waarneembaar en bestaat feitelijk uitsluitend in en als bewustzijnspunt. Dat wat wij -0- punt noemen is geen punt. In de wiskunde kennen wij de zogenaamde Asymptoot. Dit is een grafische kromme in een assenstelsel (X en Y as) waarvan de grafische waarde -hoe klein die waarde ook wordt- altijd neigt tot -0-, maar die -0- tot in de eeuwigheid nooit zal bereiken. Het -0- punt is onze aanraking met het eeuwige. Dat is dus het creatiepunt, het levenspunt, het herstelpunt. Dit -0- punt is een zijnsvoorwaarde voor alles dat is.

En zo gaat het nog wel even verder. Er wordt nog een verband gelegd met de koningskamer in de grote piramide van Cheops, die ligt immers ook op 1/3 van de hoogte. En o ja, die koningskamer heeft een balkenstructuur van graniet, dat bestaat uit “Kwartskristallen, veldspaat en mica die door de hoge druk van de piramide een elektrisch veld genereren waardoor het -0- punt van de piramide wordt geëxtensiveerd. Dit is te vergelijken met de kristallen bol in de “Xenomide” en het Piëzo fenomeen.” Weten we dat ook weer en het klinkt logisch toch? Ooit in Egyptische teksten gelezen dat ze toen last hadden van elektrosmog? Nee toch zeker? Zie je wel dat het toen fantastisch werkte …

Het zal hopelijk als grote onzin overkomen op de lezer, maar wacht even, het is toch allemaal wetenschappelijk onderzocht? Ja, door het Internationale Gesellschaft für Elektrosmog-Forschung natuurlijk, dat van die onzinnige certificaten verkoopt. Nu begrijpen we ook meteen waarom die piramides zo verschrikkelijk duur zijn, die peperdure licenties moeten terugverdiend worden.

De verschillende piramides van Vita Producten
De verschillende piramides van Vita Producten

De opname voor het item in ‘Life is Beautiful’ werd gemaakt op de beurs Internationaal Therapeut, waar ook het door RTL betreurde item met Broekhuijse werd opgenomen. De Vereniging tegen de Kwakzalverij viel het op dat het bedrijf Vita Producten ook cursussen verzorgt waarbij een aantal bekenden zijn opwachting maakt, onder andere Erik Dankmeijer (ook bekend uit de Millecam-zaak) en John Kamsteeg, die ook al eens door TROS Radar werd ontmaskerd.
Er zijn meer items van deelnemers aan die beurs vertoond in het programma, en steevast stonden die ook vermeld bij de sponsoring. De deelnemerlijst van de beurs laat nog heel wat namen zien van bedrijven en organisaties waaraan Kloptdatwel, Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij al eerder aandacht aan gaven. Dat belooft misschien nog wat voor de volgende afleveringen.

Het onzinnige IGEF certificaat

by 18 Comments

Engels - UK vlag 30x24Stel, je hebt je toch een beetje bang laten maken voor de mogelijk negatieve gevolgen van straling van mobiele telefoons, Wi-Fi of DECT. Of van magnetrons. Of van aardstralen, voor mijn part. En je gaat op zoek naar beschermende maatregelen. Dan zul je er versteld van staan hoeveel producten er met de meest bizarre claims worden aangeboden. Wat is nu iets dat echt werkt? Een keurmerk zou misschien uitkomst kunnen bieden.
Het IGEF certificaatzegelEn dat is er ook, namelijk het certificaat van de Internationale Gesellschaft für Elektrosmog-Forschung (IGEF). Er is alleen een probleempje. De certificering van IGEF is een wassen neus.

De methoden van IGEF

De bedrijven die producten tegen elektrosmog aanbieden claimen vaak dat hun producten wetenschappelijk onderzocht en gecertificeerd zijn. Bij navraag blijken dat wetenschappelijk onderzoek en de certificatie op hetzelfde te slaan, een rapportje van IGEF waarin hun producten getest zijn met apparaten voor bioresonantie, hartritmevariabiliteit of middels een Levend Bloed Analyse. Deze methoden zijn wetenschappelijk gezien waardeloos en kunnen ook niets zeggen over de quasi-natuurwetenschappelijke theorieën waarmee de piramides, hangers of stickers tegen elektrosmog aan de man worden gebracht.

Als voorbeeld van hoe een IGEF onderzoek eruit ziet, geef ik het resultaat van een meting bij één proefpersoon die de Akaija-Iloa testte. ‘De Akaija creëert eigenlijk een miniatuur tornado van lichtenergie’ en dat in de zilveren uitvoering voor maar € 55. Hier werd telkens de hartritmevariabiliteit voor en na het dragen van het sieraad gemeten:

voor het dragen van de Akaija Iloja
voor het dragen van de Akaija Iloa

De percentages in de rechterkolom van de tabel moeten we als volgt lezen: de 12,26% betekent dat in een vergelijkbare groep personen er 87,74% een betere score hadden. RMSSD staat voor ‘root mean square of successive differences’, maar wie de details wil weten van die metingen, kan beter zelf het hele rapport doorlezen.  Belangrijker is dat we na het dragen van de Akaija vanzelfsprekend een betere resultaat zien:

na enige dagen dragen van het sierraad
na enige dagen dragen van het sieraad

In het Skepterartikel ‘Ademen via je hart – vraagtekens bij hartcoherentietraining‘ van Janneke Donkerlo (Skepter 25.2) kun je lezen wat ze eigenlijk met hartcoherentie bedoelen. De hartslagfrequentie hangt onder andere samen met je ademhaling en veranderingen in je bloeddruk. Met die hartcoherentietraining leer je via directe feedback van je hartslag, die fluctuaties in hartritme regelmatiger te maken, dat zou stress reduceren. Of dat nu zinvol is of niet, in ieder geval is het dus vrij eenvoudig om de hartritmevariabiliteit (al dan niet bewust) te beïnvloeden. Ook zijn al deze tests natuurlijk niet dubbelblind uitgevoerd.
Dus zelfs al zou die hartritmevariabiliteit iets kunnen zeggen over de vermeende schadelijke effecten van elektromagnetische straling, dan nog zou je weinig waarde aan dit rapport moeten hechten. Het is gewoon prutswerk. Maar daar gaat het de afnemers natuurlijk niet om, die zijn tevreden met het certificaat in zoveel talen als ze maar willen.

Wat is het IGEF eigenlijk?

IGEF is gevestigd in Birmingham, het staat daar althans in het handelsregister ingeschreven. Op de certificaten staat echter een adres op Tenerife. Daar woont de voorzitter van IGEF, Wulf-Dietrich Rose (afkomstig uit Memel, Oost-Pruisen, tegenwoordig in Litouwen gelegen) en zijn handtekening staat onder alle certificaten vanaf 2010. Voor die tijd werden de tests uitgevoerd in het ‘laboratorium’ van medewerker Paul Sommer in Schleussingen (Dld). Zowel Rose als Sommer zijn ‘bouwbiologen‘ en houden zich dus bezig met allerlei zaken die een invloed kunnen hebben op een gezond leefklimaat. Dat klinkt nog redelijk, maar in de praktijk blijken degenen die zich ‘bouwbioloog’ noemen, allerlei pseudowetenschappelijke ideeën aan te hangen en dito apparaten te gebruiken om die invloeden te meten.

Wulf Dietrich Rose, voorzitter van IGEF
Wulf-Dietrich Rose, voorzitter van IGEF

In alternatieve kringen is het leveren van kritiek op elkaar niet al te gebruikelijk, maar onder de titel ‘Betrügerische Gutachten der IGEF zu unwirksamen Abschirmprodukten‘ (frauduleuze rapporten van IGEF over onwerkzame beschermingsproducten) levert Claus Scheingraber van de Arbeitskreis Elektrobiologie stevige kritiek op de methoden van IGEF. Interessant is dat Sommer daar op reageerde (zijn e-mail is in de eerste reactie op dat blog opgenomen) en verklaarde dat hij met Rose gebroken had in 2010. De reden was dat hij erachter was gekomen dat Rose een certificaat had uitgegeven voor een antistralingssticker, waarvan Sommer had vastgesteld dat die niet werkte. Rose had gewoon een oud rapport aangepast en op grond daarvan een nieuw certificaat uitgegeven. Volgens Sommer kan Rose zelf helemaal geen tests uitvoeren! De vraag of er überhaupt onderzoeken aan de IGEF certificaten van na 2010 ten grondslag liggen, lijkt dus gerechtvaardigd.

Mooie handel, certificaten opstellen op basis van mogelijk niet werkelijk uitgevoerd onderzoek met pseudowetenschappelijke methoden voor een hoogst waarschijnlijk niet bestaand fenomeen. En lucratief. Ik informeerde hoeveel zo’n certificering zou kosten met een minimaal benodigd aantal proefpersonen. Rose liet me weten dat ik dan toch aan minimaal twaalf proefpersonen moest denken, wat iets van 1.700 euro zou gaan kosten. En daarbij komt nog jaarlijks 500 euro voor de licentie om het zegel in reclame-uitingen te mogen gebruiken.

Rose is tevens als onderzoeker betrokken bij The Clean Natural Solutions Group, ook op Tenerife gevestigd. Die organisatie zegt zich in te spannen voor oplossingen voor milieurampen als olievervuiling, vervuiling van zoet water en elektrosmog. Een andere onderzoeker daaraan verbonden is de Rus Konstantin Korotkov. Die doet iets met bio-elektrische fotografie, voortbordurend op de Kirlianfotografie. Hij beweert zelfs zielen te hebben gefotografeerd met zijn techniek, die uit het lichaam van een net gestorven persoon ontsnapt waren.  Het zou mij niet verbazen als deze aurafotografie binnenkort aan de IGEF-meetmethoden wordt toegevoegd.

Meer informatie over IGEF is te vinden bij PSIRAM. Zie ook het artikel over de waarschuwing van het Kennisplatform Elektromagnetische Velden tegen onzinproducten die zouden beschermen tegen straling. En voor meer achtergrond waarom je eigenlijk niet bang hoeft te zijn voor die straling, moet je vooral het artikel van Dirk Koppenaal op de Skepsis-site lezen: ‘Bang voor GSM-straling?‘ (Skepter 22.1)

Eerste Skepter verdeelde christelijke kranten over buitenaards leven

by 111 Comments

Het blad Skepter bestaat inmiddels meer dan 25 jaar, in mei dit jaar kwam het jubileumnummer uit. De allereerste Skepter van maart 1988 trok de aandacht van de christelijke kranten Trouw en het Nederlands Dagblad. In het openingsartikel van de Skepter  had Skepsis voorzitter professor dr. Kees de Jager iets geschreven over de kans op buitenaards leven en mogelijkheid van contact met buitenaardse intelligenties. Trouw vond de Skepter daarover veel te pessimistisch. En op zijn beurt maakte het ND zich weer druk over die opvatting. 

In de zoekmachine van de Koninklijke Bibliotheek, Delpher, zocht ik voor de grap eens op ‘stichting skepsis’ en trof het volgende artikel uit het Nederlands Dagblad van 13 mei 1988 aan:

Nederlands Dagblad over de eerste Skepter (18-5-1988)
Nederlands Dagblad over de eerste Skepter, 13-5-1988 (klik op de afbeelding voor de volledige versie in Delpher)

Als je het stuk leest, zie je een ernstig verschil van mening over de mogelijkheid van buitenaards leven. Trouw rekent Skepsis voor dat de kans daarop veel te negatief wordt voorgesteld en concludeert dat “vrijwel uitgesloten is dat de aarde de enige planeet in het heelal is waarop leven voorkomt”. Het ND verwerpt die nuchtere benadering op basis van kansberekening. De houding van Trouw laat volgens de schrijver A.P. Wisse zien dat “de moderne theologie niet zomaar een intern tijdverdrijf is van wat kerkelijke, aan de orthodoxie ontgroeide professoren. Nee, de moderne theologie getuigt ook. En op wat voor manier! Zij gooit voor de buitenwereld de Bijbel en haar betrouwbaarheid te grabbel.”

Ik probeerde terug te vinden wat nu deze tweespalt tussen de christenbroeders naar boven had gebracht. Het artikel van De Jager (Is Para-wetenschap ook wetenschap?) staat niet online op de site van Skepsis, maar natuurlijk wel op de USB stick met alle Skepters van de eerste 25 jaargangen. Het kan eigenlijk alleen om de volgende stukken uit zijn verhaal gaan:

Ik wens op dit punt goed begrepen te worden. Het zou één van de grootste ontdekkingen van de mensheid zijn wanneer we inderdaad kontakt zouden kunnen verwerven met buitenaardse intelligenties; en een niet onaanzienlijk aantal onderzoekers besteedt een belangrijk deel van hun werkzame leven aan de speurtocht naar die intelligentie. Maar kritisch zoeken, op wetenschappelijk verantwoorde wijze, is heel wat anders dan botweg beweren, uit sensatiezucht of uit geldbejag, dat men buitenaardse wezens ontmoet heeft.

Prof. dr. C. de Jager (foto uit Skepter 1.1, 1988)
Prof. dr. C. de Jager (foto uit Skepter 1.1, 1988)

iets verder:

Bij dat alles zal men zich dienen te baseren op de verworvenheden van de wetenschap. Als iemand met een ‘waarneming’ komt die inhoudt dat een ruimteschip ons zou naderen met een snelheid groter dan die van het licht dan is duidelijk dat we die waarneming moeten verwerpen omdat wetenschappelijk onderzoek uit den treure bewezen heeft dat zo’n snelheid niet bestaan kan.

en nog wat verderop in het stuk:

Waar het doorgaans aan schort is een niet duidelijk beseffen van wat ‘waarschijnlijkheid’ is. Iemand die op grote hoogte een ballonnetje voorbij ziet vliegen en dat tot een buitenaards ruimteschip verklaart omdat ‘het toch wel erg onwaarschijnlijk is dat iemand vandaag, zo vroeg in de ochtend een ballonnetje zou oplaten’ (historisch!) die beseft niet dat de kans aanzienlijk groter is dat ergens in ons land met zijn veertien miljoen bewoners iemand op het malle idee komt om een ballonnetje op te laten, dan dat wezens ons in een buitenaards ruimteschip komen bezoeken, snel langs vliegen, daarbij slechts door één of enkelen gezien worden, en daarna verdwijnen om niets meer van zich te laten horen. Waarom blijven ze niet enkele weken of jaren op de aarde na hun reis van, vermoedelijk, duizenden jaren, om na een grondige kennismaking, wellicht na een bezoek aan de Verenigde Naties, de saaie en lange terugtocht weer te gaan ondernemen. Met andere.woorden: de natuurlijke oorzaak is meestal enorm veel waarschijnlijker dan de para-natuurlijke, maar dat wordt door velen niet begrepen; in het bovenstaande voorbeeld omdat men er vaak geen besef van heeft hoeveel waarschijnlijker de ene verklaring is dan de andere.

Als je dat zo leest, begrijp ik eigenlijk niet waar Trouw het over had. Ik vond nergens iets terug in het verhaal van De Jager als “we stellen vast dat er op de aarde intelligentie heerst, maar hebben geen aanleiding te denken dat er in het heelal nog meer planeten als de aarde zijn.” zoals het ND Trouw weer citeert. Misschien mis ik wel iets in die eerste Skepter, maar het lijkt erop dat de schrijver van Trouw een eigen interpretatie van het verhaal van De Jager heeft aangevallen. Het stuk van Trouw is helaas niet in Delpher opgenomen en ook niet via het eigen archief op de website terug te vinden. De eerdere bespreking van de Skepter in het ND, waarin verwezen wordt in het artikel dat ik als aanleiding heb gebruikt, staat wel in Delpher. Daaruit valt op te maken dat de ‘orthodoxen’ indertijd de Skepter waarschijnlijk beter hebben gelezen dan de wat liberalere gelovigen van de Trouw. Tekstgetrouwheid heeft zo zijn voordelen.