Kloptdatwel?

Skepticisme

IndoSkeptics: strijden tegen bijgeloof

by 32 Comments

Bijgeloof is booming business in Indonesië. Inbrekers geloven dat ze onzichtbaar zijn als ze hun kleren uittrekken, spookhuizen domineren prime-time en traditionele genezers verkopen kruiden en poedertjes voor elke kwaal. De jonge organisatie IndoSkeptics gooit rede en wetenschap in de strijd om oplichters te ontmaskeren. En soms gaat dat ten koste van een paar geschaafde knieën.

Confrontaties met kwakzalvers, mediums en andere bedrijvers van pseudowetenschappelijke kunsten zijn het belangrijkste wapen van IndoSkeptics. De oprichter is Jason Garcia, een Sumatraanse illusionist. “Mensen voor de gek houden is hoe ik mijn brood verdien. Het verschil is dat ik niet claim dat ik bovennatuurlijke gaven bezit. Vaak gebruiken mensen die deze claim wel doen dezelfde trucs die ik ook gebruik als ik op het podium sta. Daar prik ik dus zo doorheen.”

Naakte inbreker aan het werk [foto: Kabar7, met dank aan Jason Garcia]
Naakte inbreker aan het werk [foto: Kabar7, met dank aan Jason Garcia]
De Indonesische sceptici hebben genoeg te doen. Het bovennatuurlijke is hot in Indonesië. “Bijna elk tv-kanaal heeft programma’s over gebouwen waar het schijnt te spoken,” zegt Garcia. “Gaan de presentatoren een nacht in zo’n gebouw zitten, met krakkemikkige infraroodcamera’s, en gillen ze van angst als ze iets horen kraken.” En bijgeloof is niet voorbehouden aan de good guys. “De laatste trend is hilarisch: inbrekers die denken dat ze onzichtbaar zijn als ze al hun kleren uittrekken. Dan zie je op beveiligingsbeelden een spiernaakte kerel door een huis sluipen.”

Jason Garcia maakt zich al jaren kwaad over oplichters die de Indonesische hang naar bijgeloof misbruikten om mensen geld uit hun zakken te kloppen. “En dan heb ik het nog niet eens over louche ‘genezers’, die wondermiddelen beloven en zieken weghouden van legitieme medische zorg.” Momenteel recruteert hij gelijkgestemden uit heel Indonesië voor zijn myth busting team. Uiteindelijk wil IndoSkeptics leden hebben in elke grote stad, die snel kunnen reageren op nieuwe pseudowetenschappelijke hypes door beoefenaars uit te dagen tot een experiment en artikelen te schrijven voor lokale media. Ook heeft de sceptische organisatie een geldbedrag uitgeloofd, direct uit te keren aan iedereen die in een wetenschappelijke setting kan aantonen over bovennatuurlijke krachten te beschikken, naar het voorbeeld van de James Randi Challenge. Garcia: “We hebben al drie deelnemers gehad, maar het geld staat nog altijd op mijn rekening.”

“We willen dat wij een van de eerste zoekresultaten op Google zijn als mensen op zoek gaan naar informatie over pseudowetenschappelijke trends,” zegt IndoSkeptics-lid en onderwijsexpert Harry Wardana. “Dat is belangrijk, want het Indonesische onderwijsstelsel is belabberd.” Op internationale onderwijsranglijsten – zoals van de Britse uitgever Pearson – bungelt Indonesië steevast onderaan. Wardana: “Onze huidige minister van onderwijs heeft natuur- en scheikunde zelfs uit het standaardvakkenpakket op middelbare scholen gehaald en ondergebracht bij de sociale wetenschappen, als keuzevakken.”

Facebook-pagina van de IndoSkeptics
Facebook-pagina van de IndoSkeptics

Naast gebrekkig onderwijs zijn tradities en financiële overwegingen grote aanjagers van de hang naar bijgeloof. Volgens dokter Bowo Widiasmoko van het Bethesda ziekenhuis in Yogyakarta is een consult bij een traditionele kruidengenezer al snel vijf keer zo goedkoop als een doktersbezoek. “Daarbij komt dat het vertrouwen in die genezers wordt doorgegeven van generatie op generatie. Er is ook een religieus element: traditionele genezers en mediums verbinden zich vaak met de islam. Dat maakt het lastig om openlijk kritiek op ze te uiten, aangezien dat kan worden opgevat als een aanval op het geloof.” Patiënten komen terecht in een vicieuze cirkel: de symptomen waar ze last van hebben kunnen tijdelijk worden behandeld met alternatieve geneesmiddelen, maar de onderliggende oorzaken van die symptomen blijven onbehandeld. Zodra de klachten terugkomen, herinneren patiënten zich de middelen die eerder verlichting boden, en keren ze terug naar de traditionele genezer. Dr. Widiasmoko: “Als ze uiteindelijk toch bij de reguliere gezondheidszorg terechtkomen, is het in de ergste gevallen al te laat.”

Daar zaten ze dan op hun fietsjes, met blinddoeken voor: tien Jakartaanse kinderen tussen de 8 en 10 jaar oud. Klaar om te bewijzen dat buitenzintuiglijke waarneming bestaat. Ze waren stuk voor stuk deelnemers aan Unlock the Mental Block, een trainingsmethode die claimde kinderen slimmer te kunnen maken én ze speciale gaven te kunnen geven – voor een niet zo bescheiden bedrag. Maar in dit geval was het blind fietsen geen deel van een reclamecampagne voor deze methode, maar een experiment dat werd georganiseerd door IndoSkeptics. De druk was hoog, want de trotse ouders langs de kant wisten zeker dat hun kinderen die vervelende sceptici een lesje zouden leren.

Scepticus Arif Yulia staat aan het hoofd van de afdeling van IndoSkeptics in de hoofdstad Jakarta. Yulia vertelt over het Unlock the Mental Block experiment terwijl hij langs een lange rij kleine winkeltjes loopt, elk tot de nok volgestouwd met antiek. Hij is op zoek naar magische voorwerpen. Dolken, om precies te zijn. Het is snoeiheet, maar de jonge Indonesiër heeft er geen problemen mee twee dingen tegelijk te doen: praten en oude troep beoordelen. Hij grinnikt. “Het eerste waar wij voor zorgden, waren hele goede blinddoeken. Van die blinddoeken die je niet omhoog kunt schuiven door te doen alsof je aan je neus krabt, of door je wenkbrauwen op te trekken. Want kinderen worden hele creatieve valsspelers als ze onder druk staan.”

Talismans moeten huis en haard beschermen tegen kwade invloeden [foto: Matthijs le Loux]
Talismans moeten huis en haard beschermen tegen kwade invloeden [foto: Matthijs le Loux]
“Het was ontzettend meelijwekkend toen de kinderen erachter kwamen dat valsspelen geen optie was,” zegt Yulia. “Het zweet gutste van die kinderen af. Sommigen waren aan het huilen. Een paar moesten zelfs overgeven.” De resultaten van het experiment waren net zo spectacular – en net zo onplezierig voor de kleine deelnemers. “Het duurde maar een paar seconden voordat ze tegen elkaar aanreden of gewoon van hun fietsen vielen. Overal huilende kinderen en geschaafde knieën en ellebogen. De ouders wisten niet of ze teleurgesteld of kwaad moesten zijn.” Even slaagt Yulia erin om schuldig te kijken, maar al snel is zijn grijns terug. “Voor zover ik weet wordt de Unlock the Mental Block methode nu niet meer aangeboden in Jakarta.”

Niet iedereen is onder de indruk van de werkwijze van IndoSkeptics. Duivelsuitdrijver en gebedsgenezer Mohamed Basir runt een praktijk aan huis in Yogyakarta. Hij heeft geen goed woord over voor sceptici. Ze zijn ‘ongelovigen’, die nog wel zullen merken dat ze fout zitten. “Uiteindelijk wordt iedereen berecht. Mensen die in twijfel trekken dat ik en mijn collega’s goed werk doen, zullen daarop worden afgerekend door de Allerhoogste.” Zou hij deelnemen aan een experiment om aan te tonen dat zijn krachten echt zijn? Basir is merkbaar verontwaardigd. “Wetenschap en geloof staan los van elkaar. Ik hoef helemaal niets te bewijzen aan wetenschappers! Niets!”

"Met deze dolk kun je vliegen en al je vijanden vermoorden." [foto: Matthijs le Loux]
“Met deze dolk kun je vliegen en al je vijanden vermoorden.” [foto: Matthijs le Loux]
Arif Yulia heeft zijn magische wapen gevonden. In een winkeltje vol boeddhabeelden, magische talismans (die je huis beschermen tegen boze geesten) en antieke zooi allerlei, weet de eigenaar precies wie hij moet bellen. Tien minuten later komen twee mannen aanrijden op een scooter, met een in krantenpapier gewikkeld pakket. Bijna teder pelt de verkoper de lagen papier weg. Het pakket blijkt een kris te bevatten, een traditionele Javaanse dolk. Het is een roestig ding. “Met deze dolk kun je vliegen en al je vijanden vermoorden,” zegt de verkoper. Voor slechts 1500 dollar heb je ‘m al in huis. Koopje. Yulia: “Het is ontzettend moeilijk om er achter te komen of verkopers zelf geloven in deze onzin. Maar je zou toch zeggen dat je het uitprobeert als je zo’n kris in handen krijgt? Even een stukje vliegen, één of twee vijanden omleggen…”

Deze productie is gemaakt in het kader van het journalistieke trainingsprogramma van Lokaalmondiaal: Beyond Your World. Een iets kortere versie verscheen eerder op de website De Aziatische Tijger.

Deepak Chopra slaat terug! … en mist

by 205 Comments

Deepak Chopra leeft in moeilijke tijden, iedereen met een beetje gezond verstand prikt zijn vage geklets snel door. De meesten halen hun schouders erover op, maar er zijn er ook bij die hem openlijk te kakken zetten: “We’re confronted with a strange mixture of bedfellows: an aging stage magician, an Oxford professor on the rampage against “the God delusion,” an astrophysicist, and a biology professor at the University of Chicago who sees himself as a gadfly against pseudoscience. Behind them marches a ragged band of atheists, scientists, blogosphere pests, mischievous troublemakers, and sincere doubters.” Geen wonder dat Chopra nu keihard terugslaat met een uitdaging.

Hij voelde blijkbaar de behoefte om het nog wat simpeler uit te leggen dan in zijn twee eerdere video’s (1,2). Dat is fijn, want die waren wel erg warrig. Misschien scheelt het ook al dat hij zich ditmaal extra netjes heeft aangekleed. Wie daagt hij nu precies uit? “Dear Randi, dear Dawkins, dear Daniel Dennett and everybody else in that tribe” spreekt hij de uitgedaagden aan. Die ‘tribe’ bestaat als we afgaan op de eerdere video’s uit ‘Randi and all his colleagues, his so called militant atheists friends and professional debunkers’. Blijkbaar veegt Chopra nogal wat mensen en in het bijzonder zijn critici, op één hoop van vervelende materialistische atheïstische denkers, die elk spiritueel gedachtegoed per definitie afwijzen. Beetje raar, want James Randi staat nu niet echt bekend om atheïstisch activisme en Daniel Dennett werd wel één van de ‘four horsemen of the non-apocalypse‘ genoemd, samen met Richard Dawkins, maar heeft een heel wat genuanceerdere pen dan die laatste (Chopra blijkt sowieso weinig van Dennett te begrijpen). Het is vooral Dawkins aan wie Chopra de grootste hekel lijkt te hebben, maar je moet natuurlijk wat meer mensen schofferen, anders is je aandachttrekkerij bij voorbaat kansloos.

Op zich is de vraag die hij voorlegt natuurlijk interessant, maar is er iemand die beweert daar het antwoord op te hebben? En leent het zich voor zo’n uitdaging? De vergelijking met de One Million Dollar Paranormal Challenge van de James Randi Educational Foundation gaat niet op. Die daagt mensen uit om een concrete paranormale claim onder gecontroleerde omstandigheden te demonstreren (ook mis ik een reglement dat duidelijk maakt wanneer een ingediend stuk nu voldoet aan zijn uitdaging en natuurlijk een garantie dat het geld ook uitbetaald wordt, maar vooruit, je kunt niet op elke slak zout leggen).

Dat soort reacties kwam natuurlijk meteen uit vele kanten op Chopra’s videootjes, maar blijkens een stuk van hem op The Huffington Post(*) ziet hij de verschillen niet zo.

Since Randi’s reward has never been handed out, the overall effect seems unquestionable: Nothing beyond the grasp of the scientific, rational mind is real. The toxic side effect, however, has been to tar spirituality and hoaxes with the same brush. The educated public buys into this conclusion, and as a result, being on the side of the truth means that you dismiss faith, healing, alternative medicine, unexplained phenomena, and ancient wisdom while priding yourself that none of it needs examining, since science is the one true way. As a society for the suppression of curiosity, the skeptic movement has no qualms about attacking anyone they please with contempt and ridicule.

Heeft ie een punt? Volgens mij niet en gebruikt hij de JREF Challenge als een stroman. Die skeptische uitdaging gaat om concrete beweringen die waarneembare effecten hebben. Chopra gooit geloof en spiritualiteit zonder dat soort claims op één hoop met alternatieve gezondheidszorg, paranormale claims enzovoort, niet de JREF. Het is Chopra zelf die hier de teerkwast hanteert. En wat heeft zijn uitdaging in vredesnaam te maken met zijn onvrede over de houding van skeptici?

Let’s leave aside the whole question of God, faith, miracles, and the so-called supernatural. These things have been incendiary for a long time and arouse stubborn resistance on both sides. The real issue is exactly what my offer focuses on: What is consciousness, how does it create reality, and how far does this reality extend?
Compared to this issue, what the skeptics do, for good or ill, is not very significant. Who opposes the exposure of hoaxes? It’s sad that thousands of dedicated researchers and farseeing thinkers earn almost no public attention while noisy skeptics grab the limelight.

Tsja, dat komt er dus op neer dat als iemand zegt dat hij geen sluitende verklaring heeft voor het verschijnsel bewustzijn of een antwoord geeft, dat Chopra niet goed genoeg vindt, dat zo iemand niet mag roepen Chopra allerlei aantoonbare nonsens verkoopt. Oh, wacht, dat mag misschien nog wel, maar het mag dan niet teveel aandacht krijgen (‘noisy skeptics’ en ‘the limelight’). De aanhangers van Chopra zouden er misschien per ongeluk kennis van kunnen nemen en in verwarring gebracht kunnen worden. Nou ja, misschien wordt het wat duidelijker in het vervolg dat Chopra aankondigt, over waarom zijn uitdaging in feite gaat om het ter discussie stellen van het materialisme (*).

(*) Update
Ik had ‘t stuk in eerste instantie uit The San Francisco Chronicle, maar het is veel eerder op The Huffington Post verschenen. Daar blijkt inmiddels ook het vervolg te staan.

When I made a video offering a million dollars to anyone who could explain how the brain produces the appearance of the three-dimensional world, I didn’t have a publicity stunt in mind. I wanted to draw attention to consciousness research, which has been burgeoning. The public isn’t aware of how big a turn-around this represents. For a long time consciousness was taboo in the scientific community. The reason isn’t hard to fathom. To explore consciousness means delving into subjectivity, the personal inner world. Science deals in objectivity, data, and hard facts instead.

Chopra maakt het er niet beter op en doet nu net alsof er niet continu aandacht is voor het bewustzijn, zowel vanuit filosofische hoek, als vanuit de kant van de neurowetenschap. Nog steeds volstrekt onduidelijk waarom hij nu zijn skeptische belagers van zijn eigen onzin hiermee denkt te kunnen weerspreken.

The hard problem lies at the basis of my million dollar challenge to skeptics. That it is met with contemptuous ridicule by professional skeptics means very little — they do what they do, scurrilous and dishonest as it winds up being. The Amazing Randi’s million dollar paranormal challenge, suspended after ten years in 2010, is trumpeted as proof that the paranormal is a fraud. In fact, the conditions of the prize set up multiple hurdles and catches to insure that the money couldn’t be won. I insist that the whole project is a red herring, a distraction from the issues posed by consciousness.

Wederom is het verwijt van Chopra aan de JREF challenge (‘red herring’) eerder van toepassing op zijn eigen verhaal.

Andere besprekingen van Chopra’s uitdaging door: Steven Novella, ‘Orac’, Jerry Coyne

 

Reclame Code Commissie tegen valse reclame

by 47 Comments

Met klachten over valse reclame gaat men in de eerste plaats naar de Reclame Code Commissie,  maar ook andere instituten kunnen daarbij behulpzaam zijn. Voor de bezoekers van Kloptdatwel zal ik hier uitleggen hoe zo’n klacht in zijn werk gaat. Mijn klachten hebben bijna allemaal betrekking op kwakzalverij en ik zal een aantal voorbeelden geven van de procedures die ik gestart ben in de loop van de tijd. Sinds 11 juli 2002 houd ik een tabel van mijn klachten bij de Reclame Code Commissie bij en daaruit blijkt dat ik sindsdien 177 klachten heb ingediend. Met succes, want er werden er slechts zestien om erg verschillende redenen niet behandeld of afgewezen.

Reclame Code Commissie en samenwerkende instituten

reclamecodecommissielogoHet doel van de Reclame Code Commissie (RCC) is de bevordering van verantwoord reclame maken, zodat de consument vertrouwen in de reclame heeft en behoudt. De manier waarop men dit aanpakt staat hier beschreven. Zo nodig wordt er samengewerkt met de Autoriteit Consument en Markt, het Commissariaat voor de Media, de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit, de Autoriteit Financiële Markten en de Kansspelautoriteit. Verder wordt er door de RCC nog advies gevraagd aan de Keuringsraad KOAG/KAG over de advertentieregels voor gezondheidsproducten, voor medische hulpmiddelen en voor geneesmiddelen. Omdat veel van mijn klachten deze gebieden betreffen, heb ik KOAG/KAG soms flink wat werk verschaft. Maar dat is extra werk voor de RCC; daar hoef ik zelfs niet eens om te vragen. Bij één van mijn klachten voegde de KOAG/KAG er waarachtig ook nog zelf een klacht bij. Die klacht werd zeker door de RCC aanvaard. Geruime tijd geleden moest juist de klager bij de KOAG/KAG aan de deur kloppen, maar dat is allang voorbij.

Zelf maak ik naast de RCC ook gebruik van de NVWA (voor oudere mensen: daar is de Keuringsdienst van Waren in opgegaan). De NVWA kijkt in de eerste plaats bij hun controles naar de werkzaamheid en veiligheid van de diverse aanbiedingen waarover klachten zijn binnen gekomen, maar onjuistheden in de reclame worden door hen ook onderzocht en, waar nodig, verwijderd. De NVWA heeft echter te weinig geld en dus ook te weinig personeel en dus duurt het vaak lang voor ze kunnen antwoorden. Aan producten die gevaarlijk kunnen zijn, wordt zonder meer – en terecht – voorrang verleend. De NVWA kan er voor zorgen dat er boetes worden gegeven, maar dat mag zij in de meeste gevallen niet publiceren. De klager krijgt een bericht dat de NVWA maatregelen heeft genomen, maar wat die maatregelen zijn, vermelden ze niet. Maar men hoeft alleen maar naar de websites waar de foute reclames op stonden te kijken om te constateren dat verwijdering van die valse reclame tot stand was gekomen. Het kan als een goede afwerking dienen van de beslissingen van de RCC. De NVWA en de RCC zijn overigens geheel onafhankelijk van elkaar.

Verder heb ik enkele keren geprobeerd om gebruik te maken van de ACM. Om dat te kunnen doen blijkt het vereist te zijn om minstens twee keer bij de RCC te hebben geklaagd (dit is overigens geen formeel vereiste). Maar dat zijn juist gevallen waarvoor de RCC ook aanklachten indient. Tot twee keer toe had ik bij mijn aangifte bij de ACM vermeld dat ik dat al gedaan had en de beslissingen bij mijn klacht ingesloten. De eerste keer nota bene op aanraden van de RCC. Toch kreeg ik als antwoord dat ik twee RCC beslissingen bij de klacht moest inzenden! Maar dat had ik dus al gedaan!! Ook moest men hun klachtformulier gebruiken en maximaal 350 woorden gebruiken. Maar dat is alleen genoeg voor eenvoudige problemen. Of zou het genoeg zijn om te schrijven: “Het werkt niet”? Maar misschien heb ik met hen gewoon pech gehad. En vergeet niet dat twee RCC beslissingen ook al de nodige tijd vragen. De behandeling van één klacht vraagt bijna altijd minstens 2 maanden. En men moet toch altijd enige tijd wachten voor men opnieuw dezelfde klacht over hetzelfde onderwerp weer indient. Toch ben ik wel van plan om het bij een nieuwe non-compliant weer te proberen. Je moet nooit opgeven. Gelukkig stuurt de RCC de non-compliant zaken ook door naar de ACM.

De voorzitter en de Bemer

Maar nu terug naar de RCC. De (voorzitter van de) RCC toetst of de betreffende reclame-uiting voldoet aan de regels in de Nederlandse Reclame Code (NRC). De voorzitters van de RCC zijn juristen. Nu ben ik zelf een elektrotechnisch ingenieur en ik weet heel erg weinig van rechtsgeleerdheid. Maar juristen weten meestal net zo weinig van techniek of van geneeskunde. Dat kan men hen niet kwalijk nemen. Maar daardoor komt het wel eens voor dat in de beslissing over reclame natuurkundige fouten worden gebruikt. Om een voorbeeld te noemen (dat gelukkig toch goed afliep): dat was het geval bij de klachten betreffende de Bemer.

De Bemermat
De Bemer-mat

De Bemer is een matje met 6 platte spoelen waarmee, volgens de fabrikant, je een heleboel ziekten kunt genezen of tenminste het ongemak ervan drastisch kunt verminderen, omdat het magnetisch veld van het matje de bloedsomloop versnelt. Dit argument werd door de voorzitter aanvaard. De elektrische stroom die door de spoelen wordt geleid zorgt inderdaad voor een zeer zwak magnetisch veld binnen de spoelen. De patiënt ligt op de mat dus in een magnetisch veld dat de bloedstroom zou versnellen omdat de rode bloedcellen ijzer bevatten. Echter het ijzer in de rode bloedcellen is nauwelijks magnetisch. Men heeft een magnetisch veld van meer dan 10 tesla nodig om de snelheid van de bloedstroom te verhogen (Roland Glaser: Heilende Magnete – strahlende Handys” Wiley VCH, Weinheim, 2008, ISBN 978-3-527-40753-8, blz. 82). Het veld van de Bemer ligt tussen de 15 en 50 microtesla.
Gelukkig bepaalde de RCC dat door de versnelde bloedstroom geen groot aantal sterk verschillende ziektes kon worden verbeterd, dus de eindbeslissing was toch nog correct. Overigens schijnt het dat Bemer de theorie die de werking van het matje zou verklaren recentelijk drastisch heeft veranderd. Van een effect van het magnetisch veld schijnt geen sprake meer te zijn. Dit schreef iemand die echt enthousiast was over de Bemer aan mij. Maar zelf ben ik in hun reclame deze nieuwe aanpak nog niet tegen gekomen. En in de Provinciale Zeeuwse Courant (ik woon op Walcheren) heb ik zelfs hun reclame helemaal niet meer gezien.

De aanpak van de klachten door de RCC

Bij verreweg de meeste klachten heeft men zulke moeilijkheden niet. In dat geval verloopt de behandeling van de klacht redelijk vlot. Maar dat schrijft nu wel iemand die meer dan 177 klachten heeft ingediend, waarvan de grote meerderheid succesvol is verlopen. Het kan dus een kwestie van ervaring zijn.
De klager kan een klacht per brief of per e-mail indienen. Desgewenst kan men het on-line klachtenformulier gebruiken, maar het hoeft niet. Binnen enkele dagen krijgt u dan een ontvangstbericht. De RCC stuurt indien de klacht voldoet aan de vereisten en de voorzitter hem niet zelf direct afwijst een kopie van uw klacht naar de firma die op de reclame wordt vermeld. Die kan daarop reageren en een kopie van die reactie wordt naar de klager gestuurd. Dit neemt nogal wat tijd in beslag. De klager kan daar meestal niet verder op reageren. Dat mocht voorheen wel en een reactie daar weer op was ook toegestaan. Dat veroorzaakte echter vaak nodeloos lange vertragingen. Een enkele keer beseft de RCC tegenwoordig dat er wel degelijk een verdere discussie noodzakelijk is en bericht dat dan uiteraard zowel aan de klager als aan de adverteerder. Men vermeldt daarbij wel dat het maar één keer betreft.
Zowel de klager als de adverteerder krijgt een bericht over de datum van de zitting van de voltallige RCC. Zowel de klager als de adverteerder kan getuigen meebrengen, maar moeten dat wel van te voren berichten. Voor de eenvoudiger zaken beslist de voorzitter zelf over de zaak. De (voorzitter)RCC toetst of de betreffende reclame-uiting voldoet aan de regels in de Nederlandse Reclame Code (NRC). Een minder eenvoudige zaak gaat direct naar de voltallige RCC. Tegen elke uitspraak van de voorzitter van de RCC kan bezwaar bij de voltallige RCC worden gemaakt. Tegen elke uitspraak van de voltallige RCC kan beroep worden aangetekend bij het College van Beroep (CvB). Hier meer daar over.

In de meeste gevallen gehoorzaamt de adverteerder min of meer aan de uitspraak, hoewel sommigen dat op de minst veranderlijke manier doen. Dat kan de klager dan weer proberen te corrigeren door een nieuwe klacht. Bij zo’n nieuwe klacht faalt de adverteerder meestal ook weer. En soms doet de adverteerder dat rustig meerdere keren. De adverteerder kan na de eerste veroordeling door de RCC in feite rustig enige tijd fout doorgaan, want lang niet iedere klager – eerlijk gezegd zelfs ik niet altijd- gaat na een maand of zes (je moet de adverteerder de tijd geven voor het corrigeren van de foute advertentie) een nieuwe klacht indienen tegen de onveranderde foute reclame.
Recentelijk was er een erg vreemde reactie van een firma met een hoofdkantoor in Hong Kong geleid door iemand met een erg Nederlands klinkende naam. Hun Nederlandse kantoor is in Goes, dus lekker dichtbij voor mij. Hun advertenties werden door de RCC afgekeurd, maar de firma tekende geen beroep aan. Hun directeur in Hong Kong zou toch al naar Goes komen en wilde dan ook een gesprek met mij hebben. Zijn brief was in het Engels. Een beetje eigenaardig Engels, maar het zal wel Hong Kong-Engels zijn geweest. Maar ik antwoordde hem in mijn eigen Amerikaans Engels: “Ik ben 83 jaar, heb hartzwakte en knieartrose. Ik kan niet reizen, zelfs niet naar Goes, maar ook drukte thuis is me afgeraden.” Hij antwoordde dat hij mijn ziekte respecteerde en daarmee was de zaak voor mij afgelopen, al ben ik wel heel erg benieuwd hoe deze zaak verder zal gaan. De teksten van hun advertentie pagina’s op het Internet bevatten eerder nog sterkere beweringen.
Van advertenties die door de RCC twee maal waren afgekeurd worden de uitspraken door de RCC over het algemeen als persberichten (“Alerts”) gepubliceerd. Op basis van het Reglement kan de RCC het secretariaat van de Stichting Reclame Code opdracht geven de uitspraak als “Alert” onder de aandacht te brengen van een breed publiek (bij voorbeeld bij een herhaalde overtreding, of vanwege de ernst van de overtreding). Als een overtreder geen gevolg geeft aan de uitspraak (ongeacht of deze als persbericht is verspreid) dan wordt de adverteerder samen met het dossiernummer van de uitspraak geplaatst op de non-compliance lijst. Hiervan wordt ook melding gemaakt aan de ACM: de lijsten per jaar vanaf 2009. Een deel van de non-compliant firma’s blijkt nogal eens meerdere jaren op de lijst te staan.

Een hardnekkige non-compliant

microbioticumOp de website van de RCC kunt u zien dat Biotiek bv in 2013 dubbel op de lijst staat. Ineko bv, die er in 2009 op staat, is dezelfde firma; men heeft alleen de naam veranderd. Dit betreft dus drie afgekeurde reclames. Maar intussen zijn de betreffende websites wel al kaler geworden. De reclame voor Microbioticum, een dierendrankje met 40% alcohol, werd door de NVWA gereinigd, maar nog niet volledig. Daar is de NVWA nog niet aan toe gekomen. Die voor Tancosan, een mensendrankje met 42% alcohol werd eind 2009 op bevel van de IGZ ook door de NVWA gereinigd. Alle vermeldingen van medische werkzaamheden van het drankje werden verwijderd.
Deze drankjes kan men nog altijd per telefoon bestellen. Voor Tancosan wordt de prijs niet meer vermeld, maar die was voorheen € 42,37 voor een flesje van slechts 0,1 liter. Dat is dus €423,70 per liter. Een liter Bombay Sapphire met 40% alcohol en tien smaakvolle kruiden kost hier in Oost-Souburg slechts € 22,95. In Tancosan zitten veel spotgoedkope plantjes, zoals het driekleurig viooltje, rode zonnehoed, knoflook, ronde zonnedauw, kweek en kamille. Menige veeboer beschouwt kweek als een onkruid. Ik ben in een melkveedorp opgegroeid en ben het met die veeboer eens, maar mijn poes gebruikt het als een middel om de haren uit de maag te verwijderen. Dus laat ik het in mijn achtertuin maar staan. Ook vermoed ik dat Siberische ginseng, Boldo en Pau d’Arco toch niet zo heel erg duur zullen zijn.
Vergelijk eens met Microbioticum; dat is ditzelfde drankje, maar dan zonder de ronde zonnedauw en het was oorspronkelijk bestemd voor alle zoogdieren (maar niet voor de mens) en vogels. Na het bezoek van de NVWA is het alleen nog bestemd voor koeien. De prijs wordt niet opgegeven. Daarvoor moet men de zaak opbellen. De kosten waren voorheen: € 86,90 per liter, geleverd in jerrycans van 5 liter, dus €434,50 voor 1 jerrycan van 5 liter. Verzendkosten € 6,75 per 5 liter, exclusief 21% BTW. Blijkbaar wordt voor de koeien een veel goedkopere soort alcohol gebruikt dan voor mensen, want ronde zonnedauw is volgens Heukel’s Flora van Nederland helemaal niet erg zeldzaam en dus zal het ook niet erg niet erg duur zijn.
Er is geen enkel wetenschappelijk bewijs voor de werkzaamheid van de beide middelen. De verkoop van beide drankjes door Biotiek lijkt daarom voor mij veel op pure oplichterij, maar waarschijnlijk is dat wettelijk niet het geval. In ieder geval is de alcohol een “werkzaam” deel van beide drankjes en misschien wel het enige werkzame deel. Maar zo duur is alcohol toch echt niet.

Literatuur

Nu ik naar het geheel van mijn RCC klachten kijk, besef ik dat een groot deel daarvan over “genees”kruiden gaat. Maar toch niet allemaal. Haaienkraakbeen is geen kruid en visolie, silicium en leem ook niet. Kruidenfirma’s komen echter verreweg het meest in mijn lijst voor. Dat is, uiteraard, omdat ik daar wel al het nodige van af wist en ik heb daarover de nodige literatuur op mijn boekenplank staan.

natural-medicines-comprehensive-databaseHet voornaamste is overigens de Natural Medicine Comprehensive Database van de Therapeutic Research Faculty te Stockton, CA, VS. Dit verstrekt uitgebreide gegevens, niet alleen over planten, maar ook over alle andere soorten van natuurlijk bronnen. Dus haaienkraakbeen, visolie, silicium en leem worden daar ook in behandeld. Hun afkomst uit de natuurgeneeskunde is hier en daar toch nog te merken. Ze zijn niettemin gebaseerd op de wetenschap en zelfs het uiterst strikt wetenschappelijke weblog Science Based Medicine gebruikt hun gegevens. Ze zijn op het Internet te bereiken, maar niet gratis. Dat komt omdat ze zelfstandig zijn. Geen subsidies van wie dan ook. Ik ben er op geabonneerd.
Het is echter niet mijn enige kennisbron. Er zijn nog veel meer naslagwerken en de nodige andere literatuur. Soms kijk ik zelfs in de “ESCOP Monographs, The Scientific Foundation for Herbal Medicinal Products”, dat ook op mijn boekenplank staat. Je verwacht dat de adverteerders van kruidengeneesmiddelen en dan speciaal indien het de fabrikant betreft, van dit boek veel gebruik zullen maken. Maar ik ben bij hun verdedigingen van hun advertenties voor natuurgeneeskruiden de titel van dit boek tot nu toe nauwelijks tegengekomen. Dat vind ik eigenlijk nog altijd heel erg vreemd.

Conclusie

Het indienen van klachten bij de RCC geeft in de regel weinig problemen, maar neemt soms wel veel tijd in beslag. Meestal ben ik het met de beslissingen eens; uiteraard niet met de afwijzingen. De RCC is geen overheidsdienst zoals de Food and Drug Administration (FDA) in de VS. Daar heb ik 18 jaar gewoond en ik was dus aan hun gewoontes gewend. Maar de RCC kan niet, zoals de FDA, naar de rechter gaan om verkoopverboden en terugbetalingen te bereiken. De RCC kan geen boetes opleggen of de verkoop verbieden. Dat desondanks een flink aantal ontvangers van hun uitspraken toch met die uitspraken rekening houdt, is zonder meer een positief effect. Dat er een klein aantal adverteerders toch fout blijft adverteren, is te vergelijken met de lieden die door de rechter veroordeeld zijn en toch met hun foute gedrag doorgaan.

Over een aantal andere klachten van Marie Prins is te lezen op de site van de Vereniging tegen de Kwakzalverij

In memoriam Rob Nanninga

by 10 Comments

We waren verbijsterd toen we anderhalve week geleden, op vrijdag 30 mei 2014, hoorden dat Rob Nanninga onverwacht was overleden. Hij is 58 geworden. Rob was hoofdredacteur van het blad Skepter.

In memoriam Rob Nanninga 1
Rob Nanninga

Rob heeft een groot deel van zijn leven besteed aan het Skeptische gedachtegoed. Skepsis secretaris Jan Willem Nienhuys omschreef Rob Nanninga in een interview voor de Groninger Gezinsbode als volgt:

“Nanninga was opgeleid als leraar Engels en Nederlands. Hij heeft enige tijd les gegeven aan mavo-leerlingen in een gebied waar – naar zijn zeggen – iedereen na school werkeloos raakte. Hij kwam er al snel achter dat het lesgeven aan opstandige pubers niets voor hem was. Hij kon dagenlang in een stoel met boeken iets uitzoeken en daarover schrijven. Hij heeft bijvoorbeeld alle afleveringen van het KRO-programma Het Zesde Zintuig minutieus bekeken om er achter te komen op welke manier de kijkers werden opgelicht. In 1987 werkte hij aan een boek Parariteiten. Door dit boek – gepubliceerd in 1988 – raakte hij betrokken bij onze stichting.”

Rob was vanaf het begin, in 1987, betrokken bij Skepsis. Hij was niet alleen een man van het woord, hij deed ook graag onderzoek. Jan Willem Nienhuys citeerde bij de crematie een passage uit Robs boek ‘Parariteiten‘ om dit toe te lichten (Parariteiten, p. 15):

“Geloof in het paranormale steunt hoofdzakelijk op subjectieve interpretaties, waarbij zelfmisleiding een grote rol speelt. Een treffend voorbeeld daarvan was een Transcendente Meditatie-aanhanger die mij vertelde dat hij in meditatiehouding zweefsprongen van ruim een meter kon maken, zonder zich af te zetten! Hij meende dat een normaal mens in een dergelijke houding überhaupt niet van de grond kwam. Dat bleek mee te vallen, want zelf maakte ik sprongen van zo’n anderhalve meter. De TM’er was bereid om tegen beloning te demonstreren dat hij zonder afzet de lucht in kwam. Ik liet hem op een multiplexplaat zitten die op knikkers lag en gaf hem de opdracht op een matras te springen die een halve meter verder lag. Eerder was mij gebleken dat het volstrekt onmogelijk was om je op een rollende plaat af te zetten. Ook de TM’er werd hard met deze waarheid geconfronteerd. Voordien had hij zich tevreden gesteld met het ‘vlieggevoel’ dat de meditatie hem gaf. Het is moeilijk te begrijpen hoe sommige mensen zo’n absoluut vertrouwen kunnen hebben in hun subjectieve ervaringen”.

Rob was van mening dat stellingen – en dus ook kritiek op dubieuze kennisclaims – altijd onderbouwd moeten zijn met feiten. Zijn hardnekkige onderzoek leidde tot resultaten en successen. Zo ontmaskerde hij Robbert van den Broeke door te bewijzen dat Robbert zijn informatie niet op paranormale wijze verkreeg maar gewoon op het internet vond. Hij bekeek en becommentarieerde afleveringen van het TV-programma Het Zesde Zintuig. Volgens Robs analyse was er geen reden om te denken dat het programma daadwerkelijk paranormale fenomenen op het spoor was. Het stelde Rob en ook andere bestuursleden van Skepsis ernstig teleur dat de KRO niet van plan bleek om ook maar iets aan het programma te veranderen. Rob concludeerde: “Steeds meer televisiemakers willen ons overtuigen van het bestaan van helderziende gaven. Ze maken daarbij misbruik van de onwetendheid van de kijkers.”

De kwaliteitseis die Rob zichzelf oplegde als skepticus heeft er toe geleid dat het blad Skepter onder zijn hoofdredacteurschap een zeer hoge inhoudelijke kwaliteit heeft ontwikkeld. Hij bracht auteurs er toe om feiten nóg beter te checken. Zo heeft hij mij verschillende keren uitgedaagd om de conclusies die ik trok in mijn Skepter-artikel over de bewegende grafsteen nog beter te onderbouwen. Het leidde er toe dat ik er na vele telefoontjes en flink doorvragen uiteindelijk achter kwam wat de politie precies had gezien op de camera-beelden die zij van de bewegende grafsteen hadden gemaakt. Rob legde zichzelf dezelfde hoge eisen op bij het schrijven van artikelen. Hij kon onzeker zijn of hij wel voldoende had gedaan om alle feiten boven water te krijgen. Dit paste in Robs visie dat Skepsis zich dient op te stellen als een organisatie die gefundeerde en onderbouwde voorlichting moet geven over dubieuze kennisclaims. Hij heeft zich vrijwel full-time ingespannen voor dat doel. Rob laat dan ook een enorme hoeveelheid zeer goed toegankelijke informatie na waarvan we nog zeer lang gebruik kunnen maken. Wij bij Kloptdatwel zullen zijn onderzoek en artikelen nog vaak citeren.

Het boek Parariteiten is uitsluitend nog tweedehands verkrijgbaar. Bijvoorbeeld via Bol.com:

Vijftig grootste misvattingen in de psychologie

by 21 Comments

50misvattingen
De 50 grootste misvattingen in de psychologie. Door Scott O. Lilienfeld, Steven Jay Lynn, John Ruscio, Barry L. Beyerstein

Zoals al eerder vermeld op deze website is een van de doelstellingen van de Skepsis werkgroep Amsterdam om meer skeptisch georiënteerde boeken te lezen. Recentelijk hebben we ons gezamenlijk over “Vijftig grootste misvattingen in de psychologie” gebogen.

Als je met dit boek begint denk je een dikke pil te verteren hebt maar gelukkig (?) blijkt ca. 1/3 van het boek uit referenties te bestaan, hetgeen in ieder geval aangeeft dat de auteurs niet over één nacht ijs gegaan zijn tijdens het schrijven van dit boek.

Al met al leest het boek gemakkelijk, tenzij men elke referentie gaat napluizen hetgeen de “leesflow” niet ten goede komt. Het boek opent met een korte introductie in de psychomythologie, waarin men een overzicht krijgt over de typisch menselijke waarnemingsbeperkingen en drogredenen die kunnen bijdragen aan het ontstaan van dergelijke mythes. De mythes die behandeld worden zijn geclusterd in 11 gebieden, te weten “denkvermogen”, “van baarmoeder tot graf”, “herinneringen uit het verleden”, “oude honden nieuwe trucjes leren”, “veranderende percepties”, “ik heb een gevoel”, “het sociale dier”, “ken uzelve”, “bedroefd, kwaad en slecht”, “wanorde in de rechtszaal” en “kunde en pillen”. Elke cluster of hoofdstuk wordt afgesloten met een lijst met eenregelige toelichting van mythes die men zelf kan onderzoeken. Als startpunt worden enkele literatuurreferenties meegegeven. Ik wil in deze bespreking niet alle 50 mythes opsommen, maar deze ‘meer bekende’ zul je in het boek in ieder geval tegenkomen: “de meeste mensen gebruiken maar 10% van hun hersen capaciteit”, “de meeste mensen ondergaan rond de 40 of 50 een midlife crisis”, “een positieve levenshouding kan kanker weerstaan” en “de meeste mensen die in hun jeugd seksueel misbruikt zijn ontwikkelen ernstige persoonlijkheidsstoornissen als ze volwassen zijn”.

Hoe een mythe gefileerd wordt kan men het best illustreren met een voorbeeld, Mythe 4: Visuele waarneming wordt vergezeld door emissies vanuit het oog. De algemene benadering is om een mythe eerst toe te lichten, vervolgens de mentale denkfouten toe te lichten waarna de feiten ter tafel gebracht worden.

Eerst wordt de lezer uitgedaagd om eens goed om zich heen te kijken, op een voorwerp te fixeren, en vervolgens de vraag te beantwoorden of er iets uit zijn ogen kwam. Voor iemand met enige optica kennis komt deze vraag heel vreemd over. Psychologisch onderzoek laat echter zien dat dit idee bewust of onbewust bij veel mensen leeft. Denk hierbij ook aan populaire comics (Superman met zijn X-ray ogen, Cyclops van de X-men met zijn laser ogen, etc.) en aan kreten zoals “priemende ogen”. Meerdere voorbeelden, met de bijbehorende referenties, worden behandeld. Ook wordt een poging gedaan om de oorsprong van deze mythe te duiden. De lichtflitsjes die men kan waarnemen bij gesloten ogen (individuele fotonen) of als men in zijn ogen wrijft is door sommigen aangegeven als een mogelijke verklaring van deze mythe. Ook de observatie dat de ogen van sommige dieren in het donker lijken op te lichten is genoemd als een mogelijke oorzaak. Echt zeker weet men het echter niet. Wat vooral interessant lijkt te zijn is dat deze mythe moeilijk uit te roeien is. Zelfs nadat mensen voorgelicht zijn over de werking van het licht en het oog, en deze verklaring ook lijken te accepteren, blijkt uit studies dat dit deze mythe na enige tijd weer terugkeert.

Waar ik met dit boek ook mee geconfronteerd werd is dat ik als “oudere jongere” in mijn jeugd veel van de beweringen die in dit boek vermeld staan voor waar heb aangenomen, hetgeen mij weer liet nadenken over de “waarom” vraag. Het antwoord is volgens mij dat je indertijd met dit soort beweringen geconfronteerd werd op de TV, in kranten (ook de meer serieuze) en populair wetenschappelijke tijdschriften (Kijk en Natuur & Techniek). In het dorp waar ik opgroeide, was er weliswaar een bibliotheek, maar in mijn herinnering was de non-fictie sectie ook weer niet extreem groot. Ik geloof niet dat met de informatie die je daar kon vinden dit type beweringen kon fileren. Ook toen ik begin jaren ’80 naar Amsterdam verhuisde was het niet zo dat je er zo gemakkelijk achter kon komen waar dit soort informatie te vinden was. De Openbare Bibliotheek op de Prinsengracht bevatte weliswaar veel meer boeken maar om de vraag aan de informatie te koppelen was waarschijnlijk weer net iets te lastig. Alhoewel ik het indertijd ook wat drukker had met ander zaken en me dit soort vragen wat minder vaak stelde dan ik het nu doe blijft het kernpunt echter dat in die tijden (lang…lang geleden) het vinden van specifieke informatie op een bepaald gebied veel lastiger was, en dat is tegenwoordig in het internettijdperk toch heel wat makkelijker. Er staat natuurlijk veel onzin op het web maar daar staat tegenover dat er ook veel meer “echte” informatie te vinden is en, misschien nog wel belangrijker, dat het tegenwoordig makkelijker is om informatie te koppelen. Wat nu, maar ook vroeger belangrijk was, is dat men enige gedegen kennis moet bezitten om de gevonden informatie op zijn waarde (zin of onzin) te kunnen beoordelen. Gedegen kennis gekoppeld aan wat eenvoudige regels (bijvoorbeeld: controleer altijd de bron) helpt je al een heel eind op weg.

Oftewel, zoals ik het ooit eens ietwat ironisch heb proberen weer te geven in onderstaande illustratie, het is een betere wereld voor skeptici in het Google tijdperk…

Informatie zoeken in het Google tijdperk
Informatie zoeken in het Google tijdperk

Dan krijgen we de vraag of ik dit boek aan anderen wil aanbevelen. Dat kan ik met “ja” beantwoorden en niet alleen maar omdat het redelijk makkelijk leest en het een boeiend onderwerp behandeld. Het boek is een aanrader voor iedereen, inclusief beginnende en gevorderde psychologen, maar vooral voor sceptici. Als er een mythe besproken wordt waarvan je altijd al dacht dat die niet klopte dan kun je dat als een opsteker voor je sceptische vermogens beschouwen. Als er een mythe besproken wordt die jij nog steeds als waar beschouwde, dan is dat een wijze les. We blijven menselijk en het benadrukt weer eens dat je je bij een bewering moet blijven afvragen: ”Klopt dat wel?”.

 

Geïnteresseerd geraakt in het boek? Bestel het via de onderstaande link bij Bol.com en steun daarmee Kloptdatwel!

De Nederlandse versie is momenteel bij Bol.com niet leverbaar. Hieronder het laatste boek van Lilienfeld: