Skepticisme

Al eerder schreven we op Klopdatwel.nl over James Randi die 11 juni een lezing hield in Utrecht. Op Skepsis.nl hebben we het al veel vaker over hem gehad. Hieronder het verslag van Henk Kraa, voor degene die het hebben moeten missen. Onderaan staat ook een link naar de videoregistratie van de lezing.

Entree
Randi oogt vief wanneer hij wordt geïnterviewd voor de Volkskrant. In de zaal wordt de laatste hand gelegd aan beeld en geluid. Bij de binnenkomst worden sheets getoond met citaten over Skepsis.

Randi heet eenieder welkom. Hoewel zijn gezondheid hem de laatste twee jaar in de steek heeft gelaten –Randi heeft verschillende bypasses moeten ondergaan en is tegen kanker behandeld- en hij pas net weer gezond genoeg is om weer te kunnen reizen, voelt hij zich gezond genoeg om te starten met een experiment. Hij heeft Skepsis Nederland gevraagd een homeopathisch slaapmiddel te kopen en zal dit middel op zijn eigen lichaam testen. Het middel wordt door een dokter in de zaal toegediend. De doseerdop verhindert Randi het potje ineens in zijn mond leeg te schudden, maar na wat gepeuter heeft hij voldoende pillen verzameld die, waren ze effectieve middelen geweest, voldoende geweest zouden zijn om iedereen definitief het zwijgen op te leggen. Randi slikt ze zonder probleem naar binnen en stelt eenieder gerust; hij doet dit op al zijn shows en heeft er nog nooit enige hinder van ondervonden.

Hij is een “Magician”, iets wat zich in het Nederlands laat vertalen als goochelaar, maar het begrip mist de magische weerklank. Magicians “deceive people”, een tweede begrip wat zich wat lastig laat vertalen: het betekent iets wat varieert van “om de tuin leiden”, “misleiden” en “bedriegen”. En mensen bedriegen zichzelf maar al te graag; we laten ons maar wat graag in de luren leggen. Zo blijkt Randi dan al die tijd in zijn scheerapparaat te hebben gesproken, terwijl iedereen dacht dat het zijn microfoon was en zijn bril blijkt zonder glazen; pas nadat Randi zijn echte bril op had gezet kon hij zijn publiek daadwerkelijk scherp zien. Maar Magicians bedriegen om te entertainen; in tegenstelling tot vele anderen in deze wereld, die bedriegen en mensen daarmee geld kosten. Of erger, hun leven.

Mensen moeten sceptisch blijven en blijven geloven in bewijs.

Buitenaards leven
Gelooft Randi in UFO’s? Ach, met het begrip wordt op ieder vliegend object gedoeld wat dan nog niet geïdentificeerd is. Voor een toeschouwer is ieder overkomend vliegtuig een UFO, tenzij je vanaf de grond kunt zien dat het een Boeing van de KLM is. Natuurlijk zullen er andere levensvormen zijn, het moet haast wel, gezien de enorme afmetingen van het heelal. We weten het niet; bewijs ontbreekt. Maar we kunnen het bestaan ervan niet ontkennen. Het is sowieso heel moeilijk om te bewijzen dat iets er niet is. Stel, je hoort buiten een luid geroffel. Iemand uit het Westen zal het geluid direct herkennen als het geluid van een stel paarden die voorbij komt galopperen. Maar in Afrika zal iemand direct aannemen dat een horde Zebra’s voorbij komt. Maar wie weet, misschien waren het wel Eenhoorns! Het is maar wat je zou willen geloven.

De Randi Foundation
Randi ontkent het bestaan van Paranormale verschijnselen evenmin; hij is slechts erg sceptisch. Als je stelt iets paranormaals te kunnen, moet je “slechts” het bewijs leveren; doe je dit, dan ontvang je 1.000.000 dollar.

Homeopathie
Randi legt met het innemen van de homeopathische slaapmiddelen de link naar homeopathie. Eerst wordt het publiek gevraagd aan te geven wat homeopathie nu precies is. Uit het publiek wordt het antwoord gegeven dat de theorie gebaseerd is op het feit dat je met 1 lucifer een heel huis in brand kan steken. Hoewel Randi dit nog niet eerder had gehoord en dit wel een aardige gedachte vond, gaat hij snel verder met een toelichting. De gedachte rondom homeopathie is om een beetje van de ziekte te nemen, dit zeer sterk te verdunnen en door inname het geneesproces van het lichaam te triggeren. Het hoeft niet per se de ziekte te zijn waar je aan leidt, ziekteverwekkende stoffen kunnen ook andere geneesprocessen triggeren. Zo kun je zelfs arsenicum als basis nemen. Het werkt als volgt: je neemt wat van het middel en verdunt het tien keer. Je schudt het middel steeds tien keer in de drie verschillende dimensies en verkrijgt daarmee een 10x verdunning, in homeopathietermen 1N. Herhaal dit opnieuw en je zit op 2N (1:100). Vervolgens ga je door tot 30N, ver voorbij het getal van Avogadro (6 x 10^23), waarbij er nog maar 1 molecuul van de stof aanwezig zou kunnen zijn. En vaak is het dan nog niet genoeg, nee, ze gaan door tot 100N of zelfs 5000N. Dat zijn factoren waarbij, zou er nog werkzame stof in het middel aanwezig moeten zijn, je van een oorspronkelijke hoeveelheid uit zou moeten gaan waarmee je het hele zonnestelsel zou kunnen opvullen. Randi had eens aan zijn wijlen vriend Martin Gardner bij een bepaald middel laten uitrekenen hoeveel pillen hij zou moeten slikken wilde hij 1 molecuul van de werkzame stof binnen krijgen. Het antwoord was: zestien zwembaden vol met pillen. Confronteer je homeopaten hiermee, dan wordt vaak gereageerd: maar hij begrijpt het niet. De stof is dan misschien fysiek niet meer aanwezig, maar het heeft zijn “vibraties” achtergelaten. Er zijn zelfs homeopaten die hun middel verkopen over de telefoon of het internet. Dit is het daadwerkelijke moment waarop Randi het middel tot zich neemt (een middel tegen Nervous Sleeping Disorder). Randi legt nog uit zuivere homeopathische middelen weliswaar ongevaarlijk zijn, maar dat het gevaar schuilt in het afwezig zijn van controle. Hij laat als voorbeeld een middel tegen verkoudheid zien; het bevat Zink, wat de effecten van verkoudheid vermindert (maar niets tegen een verkoudheidsvirus uitbrengt). In dit geval staat op de verpakking 2X, waarmee bedoelt wordt dat het 2% Zink bevat. Middelen worden vaak als homeopathisch middel uitgebracht omdat het lekkerder verkoopt, meer winst oplevert en aan minder regulering onderhevig is. Vooral in de Verenigde Staten; hier mogen homeopathische fabriekanten juridisch niet aangepakt worden.

Gebedsgenezing – Peter Popoff
Randi toont een film waarin hij bij een televisie-uitzending van Aron Ranen de Amerikaanse gebedsgenezer Peter Popoff ontmaskert. Eerst laat hij zien wat het publiek te zien krijgt; de gebedsgener vraagt naar een naam van iemand uit het publiek, raadt de namen en de adressen van beide personen (deze krijgt hij door “van boven”) en raadt waar ze aan lijden. Na handoplegging verklaart hij de personen genezen. Randi had een militair met een scanner opnames laten maken en liet vervolgens het fragment opnieuw zien met daarin de opgenomen gesprekken waarin duidelijk te horen was hoe een vrouw de namen, adressen en ziekte van de personen doorgaf wat de dominee ontving via een verborgen oortelefoon. Vooraf liep ze door het publiek, maakte her en der kennis en vroeg wat de mensen van het bezoek verwachtten. Randi eindigde dit televisieoptreden met “als hij de berichten daadwerkelijk van boven ontvangt, kunnen we drie dingen concluderen: 1. God gebruikt frequentie 32.6 Mhz, 2. God is een vrouw. 3. God heeft een stem die vreselijk veel lijkt op de stem van de vrouw van dominee Popoff.

Na het tonen van de film legt Randi uit dat je zou verwachten dat het afgelopen is met zo’n dominee, na zo’n ontmaskering. Niets is minder waar. Hoewel dit optreden vele malen herhaald is en ontelbare malen op Youtube geraadpleegd is, heeft Popoff slechts de naam van zijn kerk gewijzigd. Het afgelopen jaar heeft de stichting van zijn kerk 1.000.000. dollar meer winst gemaakt dan het jaar waarin hij werd ontmaskerd. Mensen willen graag opgelicht worden.

De Randi-foundation
James Randi legt nogmaals uit dat zijn Stichting 1.000.000 uitlooft voor een ieder die paranormale gaven bezit en dit kan bewijzen. Dit zou toch moeten betekenen dat ze in de rij moeten staan om die prijs te claimen. Niets is minder waar. Randi houdt vooral de media verantwoordelijk; de media heeft geen integriteitgevoel, maar is vooral belust op sensatie.

Na wat korte anekdotes geeft Randi nog een voorbeeld in de vorm van een Magic Pen die in staat is via magie te bepalen of een dollar biljet vals is. Schrijf met de stift op een willekeurig dollar biljet en de kleur geeft aan of het vals of echt is. Randi toont een dollar biljet en bewijst dat de stift zijn magische werk doet door erop te schrijven. Het biljet is echt. Daarna draait Randi het biljet om; het blijkt te zijn afgedrukt op krantenpapier, door Randi zelf. Randi legt uit, dat de stift niet magisch is, maar reageert op een stof die in alle vormen van papier zit, behalve op het soort waarop dollar biljetten worden gedrukt. En krantenpapier.

Er volgt nog een korte film waarin Randi tijdens een live televisieoptreden een bloederige nep-operatie uitvoert. Tijdens die uitzending viel er al iemand van het publiek flauw. Randi geeft aan, dat dit gewoon weer entertainment was, maar dit wordt anders wanneer je er voor zo’n operatie een paar duizend dollar moet neertellen, er voor naar de Filippijnen moet afreizen en vooral wanneer je een paar weken later toch sterft terwijl je dacht genezen te zijn.

Hij geeft nog een voorbeeld hoe gemakkelijk mensen zich laten belazeren. Dit keer betrof het een team van Engelse wetenschappers die iemand aan het onderzoeken waren die een bijzondere truc leek uit te halen met een lucifersdoosje. Ze hadden weken onderzoek verricht, aselect grote hoeveelheden lucifers uit verschillende supermarkten gehaald en een fortuin gespendeerd aan onderzoek. Tijdens het telefoongesprek met Randi vraagt Randi zijn assistent een boek uit de kast te pakken, zoekt de bewuste pagina op met de bekende goocheltruc, faxt die naar de wetenschapper en vraagt of hij even naar zijn fax wil lopen. Na enig lezen valt het gesprek stil; na nog enkele angstvallige stille momenten wordt het gesprek verbroken. Randi toont de welbekende truc nog even door een lucifersdoosje op zijn kant op zijn hand te plaatsen met een klein stukje vel ertussen. Door je vingers naar beneden te bewegen gaat het doosje vanzelf rechtop staan.

Randi toont vervolgens een “echte” goocheltruc, die inderdaad niemand in de zaal kan bevatten. Randi heeft deze truc zelf verzonnen en heeft beloofd hem aan de goochelaarswereld te zullen onthullen in zijn testament.

Dat iets niet bestaat is niet te bewijzen.
Randi herhaalt nog maar eens dat je niet kunt bewijzen dat er geen eenhoorns bestaan in Afrika. Hij zet dit verhaal wat luister bij. Neem de Kerstman, bijvoorbeeld. Die heeft rendieren die kunnen vliegen. Nu moet het niet zo moeilijk zijn om aan te tonen dat rendieren kunnen vliegen. Laat er een rondjes vliegen en voilà. Maar hoe toon je aan dat ze niet kunnen vliegen? Stel, we voeren een eenvoudig experiment uit. We nemen 20 rendieren, aselect gekozen, gezonde exemplaren mee de Eiffeltoren op. We noteren de datum en de tijd, kiezen aselect het eerste rendier en gooien hem de toren af. Tot onze spijt zien we het arme diertje te pletter staan. We herhalen dit experiment met alle rendieren, de consternatie van de gendarmes beneden ten spijt, en als alle rendieren tenslotte beneden op een grote hoop liggen, welke conclusie kunnen we dan trekken? Dat rendieren niet kunnen vliegen? Welnee, hooguit dat déze 20 rendieren op dit gegeven tijdstip op deze locatie bij deze omstandigheden niet konden vliegen. Of erger nog, ervoor kozen om niet te vliegen!

Randi’s conclusie, ten slotte, luidt dat we met zijn allen gewoon volwassen moeten worden; dit is de 21^e eeuw, niet de 14^e.

Vragenronde:
Is de 1.000.000 dollar wel voldoende? Randi is hier resoluut in: meer dan voldoende. De prijs is ooit 1.000 dollar geweest (toen was Randi 18 jaar oud), later verhoogd door een vriend tot 100.000 dollar en nog later 1.000.000. Dat moet meer dan voldoende zijn. Het bedrag is voldoende hoog om interessant te zijn en niet extreem hoog om te voorkomen dat er georganiseerde oplichting in het spel komt. Alhoewel, Randi is begonnen met goochelen op zijn 11^e, is nu 82 en heeft de afgelopen twintig jaar geen truc gezien die hij niet snapte.

• Randi’s nieuwe boek komt vermoedelijk eind dit jaar uit, maar hij moet nog de nodige hoofdstukken schrijven;
• Hoe moet je omgaan met niet-sceptische mensen? Behandel ze vooral aardig, ze voelen zich snel bedreigd; ze zijn immers ongeïnformeerd.
• Of Randi ooit overwogen heeft om zijn eigen dood te faken? Kort wordt Randi ernstig; hij heeft de afgelopen tijd een aantal bypasses gehad en is tegen kanker behandeld. Met name van het laatste geeft hij aan dat het geen pretje is; zijn eigen dood faken dat hoeft hij niet te doen. Daarna weer onbewogen vrolijk: vroeger had hij altijd een business card op zak waar hij op de achterkant schreef “I will die today”, de kaart dateerde en ondertekende. Deze kaart verwisselde hij dagelijks Maar Randi “never got Lucky”.
• Wat gebeurt er wanneer Randi het niet bij het rechte eind blijkt te hebben? “Well, then I go to hell”, is Randi’s eenvoudige conclusie.
• Kan Randi slagen voor zijn eigen test? Randi reageert bijna beledigd. Het is allemaal geregeld volgens een vast protocol. Iedereen kan zich aanmelden, over telefoon, e-mail, fax etc. Zijn Stichting zoekt dan uit wat de proefpersoon kan en vraagt aan wetenschappers over de wereld wat de test zou moeten zijn. Die test wordt dan afgenomen en slaagt de proefpersoon voor de test zijn ze verplicht de 1.000.000 dollar over te maken. Een van de weinige experimenten waar hij zelf bij was betrof Derrik Ogilvy, toen nog babyfluisteraar. Derrik stond erop dat Randi er zelf bij was. We laten de proefpersoon altijd tekenen voor het experiment en ook Derrik was akkoord en tekende. De test met Derrik (deze test is op Youtube te zien) bestond uit het raden van de volgorde van tien stukken speelgoed; die een voor een door een kind in een ruimte werden uitgekozen. Het kind mocht er dan even mee spelen. Derrik moest in een belendende ruimte proberen vast te stellen welk type speelgoed er was gekozen. Had Derrik er zes of meer goed, zou hij de 1.000.000 dollar krijgen. Derrik bleek er uiteindelijk 1 goed te hebben, precies de kansverwachting.
• Is Derrik overtuigd van zijn eigen krachten? Randi aarzelt. Sommigen denken echt dat ze krachten hebben, maar de meesten niet. Je móet trainen, trainen en nog eens trainen om zo goed te worden. Ook Derrik leek zwaar teleurgesteld bij het experiment, maar thuis aangekomen in Engeland riep hij in het rond dat het experiment beledigend was, de intenties waren verkeerd, waardoor de geesten weg gingen, uitsluitend beperkt tot de wetenschap, etc.

Hiermee sluit Randi de avond. Twee jaar lang heeft hij niet kunnen reizen, maar nu is hij BACK!

Bekijk de lezing hier.