Kloptdatwel?

Pepijn van Erp

Kamervragen over homeopathie ingezet bij hiv/aids in Afrika

by 52 Comments

Bij de lintjesregen dit jaar kreeg ook homeopaat Jan Scholten een ridderorde. Vanwege zijn bijdragen aan onderzoek en educatie op homeopathisch gebied. Bij de bekendmaking van zijn onderscheiding wordt niets vermeld over de dubieuze experimenten in Afrika waar hij bij betrokken was. In Kenia werd bijvoorbeeld het door hem bedachte homeopathisch middel Iquilai ingezet bij hiv/aids-patiënten. Dit soort onderzoek roept nogal wat ethische vragen op en kan je nog wel zeggen dat iemand die daar als arts aan heeft meegewerkt van onbesproken gedrag is? Barbara Vreede schreef een uitermate kritisch stuk op Sciencepalooza dat nu tot kamervragen heeft geleid.

Nepdokteren in Kenia wordt beloond met ridderorde in Nederland SciencePalooza VKIn haar stuk uit Vreede haar verontwaardiging over de suggestie dat het homeopathische middel een goede vervanger zou kunnen zijn van anti-retrovirale middelen. Want hoewel dat nergens zo expliciet in de stukken van het Aids Remedy Fund (de stichting van Scholten) staat, wordt er in ieder geval niets gedaan om duidelijk te maken dat er geen enkel serieus te nemen bewijs is dat het middel iets tegen het hiv-virus zou kunnen uitrichten.
Het slikken van Iquilai is volkomen zinloos. Dat is niet anders dan bij andere homeopathische middelen, alleen te overwegen als je trek hebt in wat dure suiker.Maar het houdt niet op bij die misleiding omtrent de effectiviteit van het middel. In de praktijk blijken de behandelaars die wel wat zien in het middel niet te beroerd om patiënten aan te raden om hun levensreddende anti-retrovirale middelen te laten staan ten gunste van Iquilai:

Wat hoe dan ook niet kan, is suggereren dat zo’n middel een (tijdelijke) vervanger zou zijn voor de daadwerkelijk wetenschappelijk bewezen medicatie die van levensbelang is voor patiënten met het hiv-virus. Want dat adviseert het Aids Remedy Fund namelijk: ‘In veel gevallen kan de introductie van anti-retrovirale therapie uitgesteld worden, waardoor aanzienlijke kosten bespaard kunnen worden.’

Nee. Nee, dat kan helemaal niet! En deze opmerking staat niet op zichzelf: volgens onderzoeksjournalisten in opdracht van The Independent wimpelen homeopaten die Iquilai voorschrijven stelselmatig het belang van anti-retroviralen af. (Zie ook deze e-mail van een Iquilai-voorschrijvende homeopaat in Kenia, of dit interview met dezelfde dame, die ook andere homeopaten traint.) En dat is simpelweg levensgevaarlijk.

De Tweede Kamerleden Roelof van Laar en Tunahan Kuzu (beiden PvdA) hebben naar aanleiding van het stuk op 21 mei jl. de volgende kamervragen gesteld aan de ministers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties.

  1. Heeft u kennisgenomen van het bericht “Nepdokteren in Kenia wordt beloond met ridderorde in Nederland”?
  2. Kent u het homeopathische middel Iquilai dat door een Nederlandse homeopaat is ontwikkeld, en via zijn non-profit Aids Remedy Fund  als (tijdelijke) vervanger van reguliere aidsremmers wordt verspreid in met name Kenia?
  3.  Wat is uw oordeel over de praktijken van het Aids Remedy Fund die Iquila voorschrijft als (tijdelijke) vervanger  van  reguliere aidsremmers?
  4. Ziet u mogelijkheden vanuit Nederland actie te ondernemen tegen de praktijken van het  Aids Remedy Fund in Kenia en andere landen waar het actief is? Zo ja, op welke wijze gaat u dit uitvoeren? Zo nee, waarom niet?
  5. Kunt u aangeven of het Aids Remedy Fund Nederlandse (overheids)subsidie heeft ontvangen? Zo ja, om wat voor bedragen gaat het?
  6. Bent u bereid de Keniaanse autoriteiten op de hoogte te stellen van de praktijken van het Aids Remedy Fund? Zo ja, op welke wijze bent u van plan dit te gaan doen? Zo nee, waarom niet?
  7. Deelt u de mening dat het een zorgelijke zaak is dat zulke praktijken in ontwikkelingslanden plaatsvinden? Zo ja, op welke wijze kan Nederland erop toezien dat patiënten in ontwikkelingslanden geen slachtoffer worden van deze praktijken?
  8. Wat is uw beleid ten aanzien van Nederlandse organisaties en distributeurs die homeopathische middelen, onder valse voorwendselen, als (tijdelijke) vervanger van reguliere aidsremmers voorschrijven aan aids/HIV-patiënten in ontwikkelingslanden?
  9. Zijn de praktijken van het Aids Remedy Fund voor u reden bij nader inzien tot een ander oordeel te komen over het toekennen van de onderscheiding aan de betreffende Nederlandse homeopaat?  Zo ja, bent u bereid de toekenning van de onderscheiding te herroepen? Zo nee, waarom niet?

Zoals Vreede schrijft werden er in 2008 vanwege vergelijkbare praktijken van de stichting Eva Demaya in Malawi ook kamervragen gesteld. Dat had helaas niet tot gevolg dat de activiteiten van die stichting een halt zijn toegeroepen. Nog steeds heeft ze bijvoorbeeld een CBF keurmerk voor kleine goede doelen en je moet op de CBF-site wel erg je best doen om erachter te komen dat de stichting deze onethische praktijken ondersteunt. Dat maakt ook niet uit voor dit type CBF keurmerk, daar zit vreemd genoeg geen enkele inhoudelijke toetsing op.

Het is de vraag of de ministers nu wel iets meer actie zullen ondernemen. Ik zie daar wel aanleiding toe, omdat Scholten arts is en derhalve verondersteld mag worden op de hoogte te zijn van de ethische kanten van het doen van onderzoek, ook in Derde Wereldlanden. Een belangrijk voorwaarde om een lintje te krijgen is dat je van ‘onbesproken gedrag’ moet zijn. Bij artsen zou je dat mijns inziens ook zo moeten opvatten dat je de ethische normen van je beroepsgroep in ere houdt. En die ethiek houdt inderdaad niet bij de landsgrenzen op zoals Vreede ook aanvoert:

De artsen in kwestie moeten véél beter weten dan dit: ‘Ik zal de patiënt geen schade doen‘ houdt niet op bij de grenzen van ons land. Scholten en collega’s zouden voor een medisch-ethisch tribunaal moeten verschijnen, en niet voor de burgemeester van Utrecht om een ridderorde in ontvangst te nemen.

Kwakzalvers bij voorbaat uitsluiten voor een onderscheiding kan blijkbaar niet, maar wellicht zou het Kapittel voor de Civiele Orden in de toekomst iets verder kunnen gaan dan alleen te kijken of er (in Nederland) tuchtzaken hebben gelopen bij de voor een lintje voorgedragen artsen.

We komen hier zeker op terug na de beantwoording van de kamervragen over het Aids Remedy Fund!

Meer leesvoer:

h/t Laurens Dragstra

Te gek: drinkbare bescherming tegen zonnebrand

by 125 Comments

Na een paar druilerige weken is de zon weer terug in ons land! Lekker, maar wel weer opletten om niet te verbranden, zoals ons afgelopen zaterdag nog eens stevig werd ingewreven op de huidkankerdag. Smeren dus! Dat is overigens wel een gedoe. En als je dan behalve je eigen lijf ook nog een stel loslopende kinderen van top tot teen moet insmeren, is de lol er snel af. Zou het niet ontzettend handig zijn als er gewoon een pilletje voor bestond? Het verrassende nieuws uit de Britse kranten The Telegraph en de Daily Mail over geharmoniseerd water dat je kunt opdrinken als bescherming tegen zonnebrand moet daarom menigeen als muziek in de oren klinken. Valse muziek, helaas.

osmosis-zonnebrandVolgens producent Osmosis biedt het om de vier uur drinken van ongeveer 2 ml. van hun Harmonized H2O  een bescherming van factor 30. Het product zou moeten werken doordat het geharmoniseerde water op je huid een laagje vormt en daarin een staande golf tot stand brengt die de schadelijke UV-straling van de zon uitdooft. Zoals geluidsgolven van dezelfde frequentie elkaar ook kunnen uitdoven. In de gebruiksfolder (pdf) staat het zo uitgelegd:

How It Works:
Several scientific breakthroughs were necessary to create UV Protection. It is water that contains standing waves (scalar waves) that have a cancellation effect on UV radiation. […] The standing waves vibrate at the skin level and cannot be washed off. The tanning effect is the result of standing waves that enhance your tan hormone, not the result of sun damage like we see with most tanning responses.

Goh, de golven in het goedje zorgen er dus ook nog voor dat je bruin wordt! Dat u vooral niet denkt dat het UV-licht stiekem toch ongehinderd door het laagje dringt en zorgt voor uw tintje. Tot het moment dat het te laat is en je jezelf, rood als een kreeft, voor het hoofd slaat hoe je zo goedgelovig kon zijn te denken dat deze onzin ook maar één kern van waarheid bevat. Want het is natuurlijk grote onzin is, niets meer.

Steven Novella schrijft dat het ergens nog wel voorstelbaar is dat je een drinkbaar product uitscheidt via de huid en dat het aldaar een beschermende werking zou kunnen hebben. Dat drinkbare producten een effect op je huid kunnen hebben is een ding dat zeker is, denk maar aan de onfortuinlijke ‘Papa Smurf‘. De bizarre claims van Osmosis zijn echter vergelijkbaar met die van talloze andere onzinverkopers: iets met opsporen van natuurlijke frequenties, een snufje scalaire golven (denkend aan Tesla?) en dan die informatie opslaan in zuiver water. Zet de juiste disclaimers op je website en de kassa kan gaan rinkelen zonder dat instanties als de FDA je snel lastig kunnen vallen. Helemaal handig natuurlijk als een paar onnozele Britse kranten bereid blijken te zijn jouw onzin te verspreiden onder een groot publiek. Oh ja, zogenaamd onderzoek dat Osmosis deed naar zijn producten is alleen opvraagbaar als je je eerst registreert en er voor betaalt…

De site van Osmosis mag u zelf te lijf met ‘The Red Flags of Quackery‘, misschien een aardig tijdverdrijf als u vanwege de hitte toch verder nergens aan toe komt. En dus vooral verstandig blijven smeren tegen de minder plezierige kant van onze koperen ploert!


Update 21-5-2014
De British Association of Dermatologists (B.A.D.) stuurde naar aanleiding van de berichtgeving in de Daily Mail en The Telegraph een e-mail naar Ben Johnson, eigenaar van Osmosis, om opheldering te vragen over het product. Johnson stuurde een antwoord waarin hij eigenlijk alle vragen omzeilt en geen enkel bewijs aandraagt voor zijn claims. Hij beaamt dat zijn Harmonized H2O 100 procent water is:

This morning we received a response from Ben Johnson. This email unfortunately failed to answer any of our questions, aside from confirming the formulation is 100% water, nor did it provide any additional evidence to support the veracity of the product claims.

Johnson told us that as this was a “new science”, and not taught in medical school, most physicians were not open to it. We would like to point out that new discoveries in science are a regular occurrence and are widely accepted by the scientific community, regardless of whether they are part of medical school curriculums, if they meet the scientific community’s standards for proof.

This means conducting clinical trials, possibly publishing research in peer reviewed journals, and having your results open to scrutiny by other scientists and external testing bodies. Testimonials on a product’s website do not constitute proof.

De vragen die gesteld werden en het volledige antwoord van Johnson staan op de website van B.A.D.

Egyptisch leger presenteert nieuwe onzinnige virusdetectors

by 33 Comments

Het verhaal van de Egyptische detector waarmee hepatitis C opgespoord zou kunnen worden, wordt steeds bizarder. Vorig jaar dook het apparaat, dat sterke overeenkomsten vertoont met valse drugs- en bomdetectors, op in de Engelse krant The Guardian. Daarna werd het verdoezeld op een posterpresentatie op een congres in Amsterdam. In februari dit jaar werd het apparaat opeens als grootse uitvinding gepresenteerd door het Egyptische leger, samen met een machine die patiënten met aids en hepatitis C zou kunnen genezen. Intussen heeft het Egyptische leger de lijn pseudowetenschappelijke producten uitgebreid.

Brigadier Ahmed Amin Ibrahim, uitvinder van de detector
Brigadier Ahmed Amin Ibrahim, uitvinder van de detector (foto: @moftasa)

Op een beurs voor medische apparatuur in Cairo presenteerde het een hele reeks nieuwe detectoren voor allerlei virussen. Ondanks alle kritiek van wetenschappers die uitleggen dat het idee achter het apparaat compleet flauwekul is, en skeptici die erop wijzen dat het om het ideomotorisch effect draait, zoals bij alle wichelroedes, zet het leger dus door.
De Egyptische arts Mostafa Hoessein besloot zelf eens poolshoogte te nemen. Op de beurs zag hij dat de wichelroedes werden gedemonstreerd met een hepatitis C monster dat in een plastic hoesje was verpakt. Eén persoon bediende de C-Fast en de andere bewoog het plaatje heen en weer. De antenne van het apparaat volgde het plastic hoesje. Toen Hoessein aan de bediener van het apparaat vroeg om zijn ogen dicht te houden, lukte het natuurlijk niet meer om het monster te volgen. Als smoes merkte hij op dat hij pas twee weken training had gehad met het apparaat en al die tijd met open ogen.

Het verzoek van Hoessein aan de uitvinder van het apparaat, brigadier Ahmed Ibrahim, om een demonstratie te mogen filmen waarbij de bediener zijn ogen dicht zou houden, werd in eerste instantie ingewilligd. Maar toen puntje bij paaltje kwam, wilde hij niet dat zijn medewerkers dat op die manier zouden laten zien: “off with you. Who uses a device with his eyes closed?” We moeten het dus doen met de beelden waarop het apparaat wel lijkt te werken.

https://www.youtube.com/watch?v=WKQ3gBU3MAE

Lees het verslag van Hoessein op zijn website, die meer artikelen bevat over deze #koftagate-affaire (merendeels in Arabisch, maar met Google-translate is het wel te volgen). Zie ook de blog van Rena Netjes; zij vertaalde voor het Parool vorige maand ook een stuk dat de positie van het leger in de Egyptische samenleving weergeeft, de achtergrond waartegen dit soort rare ontwikkelingen mogelijk wordt (via Blendle).
Over die andere vinding die in februari gepresenteerd werd, de Complete Cure Device, die patiënten met aids en hepatitis C zou kunnen genezen, is er niet heel veel nieuwe informatie naar voren gekomen. Wel een inschrijfformulier waarvan ik de echtheid niet kan vaststellen, maar je moet wel gek zijn om dat zomaar in te vullen, lijkt me.

(afbeeldingen via Creative Commons van moftasa.net)

Uit Skepter: De Fantast George Soulié en de Oorsprong van de Westerse Acupunctuur

by 161 Comments

acupunctuur“De acupunctuur werd in het Westen pas populair na 1972. De voedingsbodem voor deze belangstelling was echter al rond 1930 gelegd door de fantast George Soulié de Morant.

Over Soulié is in 2011 een kritisch artikel verschenen van Hanjo Lehmann (1), maar een veel uitvoeriger werk (2), de vrucht van vele jaren onderzoek in archieven en bibliotheken, is van de Franse arts-acupuncturist Johan Nguyen, zoon van een vooraanstaand Frans-Vietnamese arts-acupuncturist genaamd Nguyen Van Nghi. (3) Dit uiterst grondige, gedetailleerde en bewonderenswaardige boek toont aan dat Soulié niet alleen als eerste een eigen versie van Japanse acupunctuur populariseerde, maar dat hij ook een mythomaan was die vooral over zijn eigen grootheid fabeltjes verspreidde.”

Bij het uitkomen van een nieuwe Skepter komen de meeste artikelen uit het vorige nummer online beschikbaar. Daarom kun je ook als je (nog) geen abonnee bent nu het vervolg van dit artikel lezen. Op de Skepsis website is er geen mogelijkheid om te reageren op de artikelen, dan kan wel hieronder.

Lees het volledige artikel op de site van Skepsis:

Een mythomane acupuncturist

door Jan Willem Nienhuys, Skepter 26.1 (2013)

George Soulié
George Soulié

Talloze websites van praktijken voor acupunctuur vertellen het maar al te graag: de Chinese acupunctuur zou duizenden jaren oud zijn. Op dit verhaal valt nogal wat af te dingen. Zo had de ‘oude’ Chinese acupunctuur helemaal niets te maken met meridianen en dunne naaldjes. Die nieuwerwetse versie werd in Japan bedacht door Yanagiya Sorei; in 1927. De Fransman Soulié hielp in 1934 een andere Japanner, Yukikazu Sakurazawa, met de Franse vertaling van een Japans boek over deze relatief nieuwe ontwikkeling.
Ofschoon Soulié helemaal geen medische achtergrond had, ging hij zelf ook aan de gang met het prikken. Merkwaardig genoeg niet met die dunne naaldjes van de Japaners, maar met relatief dikke (1 mm) naalden van goud en zilver. In die zin was dat weer een stapje terug naar wat er in vroegere tijden in China voor acupunctuur doorging, want daar gebruikte men toen een set met negen messen en priemen die in niets lijken op die fijnzinnige stalen naaldjes waarmee je je nu als een speldenkussen mee kunt laten volprikken bij de acupuncturist. Die oude vorm van acupunctuur heeft Nienhuys eerder beschreven op het Skepsis-blog in Acupunctuur was en is astrologie.

Acupunctuur was voor 1930 in China een combinatie van astrologie en aderlaten. Of de mythologische Gele Keizer (afbeelding) uit de Steentijd ermee te maken heeft is twijfelachtig. De huidige praktijk is grotendeels een westerse fantasie. De meridianen en de acupunctuurpunten zijn samen een systeem dat nog steeds lijkt op astrologie: een gecompliceerd fantasiesysteem zonder materiële basis.

Samen vormen deze twee artikelen een mooi overzicht over hoe de acupunctuur zoals die nu hier in het Westen bedreven wordt als ‘eeuwenoude oosterse geneeswijze’ tot stand is gekomen. Over de vraag of al dat geprik met die naaldjes zinnig is, kunt u lezen in de meest recente Skepter in een derde artikel van Nienhuys. Dat staat nog niet online, maar het is gedeeltelijk gebaseerd op een artikel van Steven Novella en David Colquhoun:  Acupuncture Is Theatrical Placebo. Die titel zegt genoeg.

Volgende sociale psycholoog struikelt – de zaak Förster

by 23 Comments

Na de schandalen rond Diederik Stapel en Dirk Smeesters is nu weer een hoogleraar sociale psychologie ernstig in de problemen gekomen. Het Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit oordeelt dat professor Jens Förster, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, in minstens één artikel data heeft gebruikt, die eigenlijk niet op een normale wijze verkregen kunnen zijn. De gegevens zijn te ‘perfect’ en bevatten veel minder ruis dan je normaal verwacht bij het soort experimenten dat Förster uitvoerde.

Jens Förster
Jens Förster

Begin 2012 publiceerde Förster een artikel in Social Psychological and Personality Science onder de titel Sense Creative! The Impact of Global and Local Vision, Hearing, Touching, Tasting and Smelling on Creative and Analytic Thought. In het artikel beschrijven Förster en zijn co-auteur Markus Denzler een aantal experimenten op basis van een theorie die door Förster is ontwikkeld: GLObal versus LOcal processing Model. Deze theorie, kortweg GLOMO, gaat over het verschil dat zou bestaan tussen het verwerken van waarnemingen van iets in het geheel (global) of meer met een focus op details (local).
Het nieuwe van Försters onderzoek is dat hij het niet alleen beperkt tot visuele waarneming, zoals anderen eerder deden, maar experimenteert met geluid, geur, smaak en aanraking als prikkels. De experimenten komen er meestal op neer dat proefpersonen worden geprimed met ofwel een globale ofwel een lokale prikkel, en dan worden getest met analytische en creatieve testjes (op Wetenschap24 meer uitleg hierover). Uit het abstract van de bewuste studie:

Throughout separate 12 studies, participants were asked to look at, listen to, touch, taste or smell details of objects, or to perceive them as wholes. Global processing increased category breadth and creative relative to analytic performance, whereas for local processing the opposite was true. Results suggest that the way we taste, smell, touch, listen to, or look at events affects complex cognition, reflecting procedural embodiment effects.

Boven de weergave in de artikelen en onder in de volgorde local-control-global (low-med-high), waarbij het lineaire verband duidelijk wordt. (afbeelding van Wetenschap24)
Boven de weergave in de artikelen en onder in de volgorde local-control-global (low-med-high), waarbij het lineaire verband duidelijk wordt. (afb. Wetenschap24)

De resultaten leken echter veel te mooi om waar te zijn. Een UvA-collega van Förster, werkzaam op een andere afdeling, viel het op dat het ‘positieve’ effect van de priming met een globale prikkel precies het tegenovergestelde effect had als de priming met een lokale prikkel.
Dat is niet meteen duidelijk als je kijkt naar de grafiekjes van Förster, maar als je de volgorde van de weergave een beetje verandert, zie dat gemiddelden van ‘Global’ en ‘Local’ even ver af liggen van het gemiddelde van de controlegroep (zie afbeelding hiernaast). Dat kan natuurlijk een keer gebeuren, maar het patroon trad op in alle beschreven experimenten.

Een tweetal oudere artikelen werd erbij gehaald en daar bleken dezelfde uitgesproken lineaire verbanden op te duiken. In totaal werden in de drie artikelen 42 experimenten gevonden. En die vertonen allemaal hetzelfde beeld, zoals hieronder in een visuele samenvatting gezien kan worden:

 

Een grafische weergave van de 42 experimenten.(meta-montage door @neuroskeptic)
Een grafische weergave van de resultaten van de 42 experimenten,de lineariteit springt er uit (meta-montage door Neuroskeptic)

Ter vergelijking onderzocht deze medewerker, alleen of met anderen, ook een tiental artikelen van vakgenoten van Förster, waarin een soortgelijke opzet werd gebruikt (dus telkens met drie groepen). Daarin was er geen sprake van een dergelijk sterke lineariteit. De opmerkelijke resultaten van Förster zouden misschien nog wel verklaard kunnen worden door Questionable Research Practices (QRP), zoals het weglaten van uitschieters,  het aanvullen van de data met gegevens van extra steekproeven na een eerste evaluatie die net niet lekker uitkwam, of het verwijderen van deelnemers die hun onderzoek niet serieus genoeg hadden ingevuld. Dat laatste zou nog wel mogen, maar dan moet je vooraf precies vastleggen hoe je dat doet en niet achteraf, zoals in het geval Smeesters.
Ook kun je niet meteen uitsluiten dat deze experimenten op een nog onbegrepen lineair verband zijn gestuit. Maar ook als je er van uit gaat dat dat lineair verband er echt is, dan zouden de gegevens daar nog steeds veel te mooi bij passen. Er is veel te weinig spreiding in de gegevens. Bij nadere beschouwing blijkt het ook zeer onwaarschijnlijk dat QRP deze te ‘perfecte’ gegevens zouden kunnen opleveren op basis van een set gegevens die in eerste instantie wel netjes verkregen was. De analyse van de anonieme klager(s) die de basis vormde voor de klacht bij Commissie Wetenschappelijke Integriteit (CWI) van de Universiteit van Amsterdam (UvA)  is gelekt naar Retraction Watch.

De klacht werd door de CWI onderzocht, maar die kwam in juli 2013 uiteindelijk niet verder dan de aanbeveling om een ‘letter of concern’ te publiceren omtrent de twijfels over de data (geanonimiseerd rapport, pdf). Förster ontkende dat hij slordig was geweest en zich schuldig had gemaakt aan QRP. De klager vond dat de CWI haar werk onvoldoende had gedaan en ging in beroep bij het LOWI met onder de volgende punten van kritiek: de CWI had archiefonderzoek moeten doen naar de dataverzameling, meer getuigen (onderzoeksassistenten) moeten horen, andere artikelen van Förster en de ruwe databestanden moeten onderzoeken, en ook veel sneller moeten werken.
In het LOWI-rapport(pdf), dat deze week uitkwam (de berichtgeving kwam eind april al op gang na een stuk van Frank van Kolfschooten in NRC), wordt de klager niet op alle punten in het gelijk gesteld. Vooral procedureel valt de CWI niet veel te verwijten. Het is niet zo raar dat die zich beperkt heeft tot de concreet aangedragen problemen. In de zaken van Stapel en Smeesters lag het anders: daar kwamen snel bekentenissen en kregen de CWI’s opdracht van de Colleges van Bestuur om verder onderzoek te doen.
Inhoudelijk geeft het LOWI de klager echter wel gelijk en deelt de mening er eigenlijk geen aanwijzingen zijn gevonden dat QRP tot de onwaarschijnlijke data geleid kunnen hebben en dat het daarom niet bij zo’n ‘letter of concern’ zou kunnen blijven. De statistische experts die vervolgens door het LOWI ingeschakeld werden, kwamen met nog een opmerkelijk gegeven in de data. Als je kijkt naar subgroepen, je splitst de data op naar man/vrouw bijvoorbeeld, dan is er helemaal geen spoor van die lineariteit terug te vinden. De afwijkingen ten opzichte van het lineaire verband bij mannen en vrouwen heffen elkaar precies op als je de data samenvoegt. Dit lijkt helemaal bizar, maar misschien voegt het niet zo veel toe aan het reeds ontstane beeld dat de data sowieso geconstrueerd moeten zijn. En dat door iemand zonder al te veel kennis van statistiek. Förster ontkent intussen dat hij iets verkeerd heeft gedaan en spreekt van een onterechte heksenjacht.

Is het statistisch bewijs voldoende om het oordeel fraude te kunnen vellen? In de analyse van de klager wordt een waarde berekend die zou inhouden dat er maar een kans is van één op 508 triljoen dat de gegevens van een normale steekproef afkomstig zouden kunnen zijn zonder manipulatie. De statisticus Richard Gill (Universiteit Leiden), die zich vaak roert in de commentaren op diverse blogs over deze zaak, geeft echter aan dat je je niet moet blindstaren op dit soort cijfers. Ze hangen af van allerlei aannames rondom de gebruikte modellen. Als handvat om er zinnig mee om te gaan, stelt hij dat je eerst maar eens het aantal nullen moet halveren en als er dan nog steeds een buitensporig aantal nullen staat, halveer je het nog maar eens. In dit geval blijft er dan echter nog steeds een absurd lage kans over. Gill noemt Förster ‘ofwel een oplichter of volkomen incompetent.’
Er zijn ook andere aanwijzingen dat er iets goed is misgegaan. Het LOWI heeft zich alleen gebogen over het artikel dat de aanleiding was tot de klacht. Van de oudere artikelen die ook door de klager zijn geanalyseerd, zijn de gegevens niet eens meer beschikbaar (gecrashte harddisk). Van het artikel in 2012 zijn de originele formulieren vernietigd, hoewel de aangeraden bewaartermijn nog niet was verlopen. En er is onduidelijkheid over wanneer en waar de gegevens precies verzameld zouden zijn. Misschien dat dit soort slordigheden vrij vaak voorkomen (of kwamen) in de sociale psychologie, maar het wordt in dit geval toch wel moeilijk om het niet te zien als een poging om een ernstiger probleem te verhullen.
Samenvattend volgens het LOWI: “is de conclusie […] onontkoombaar dat voor de uitkomsten van dit onderzoek in het artikel onderzoeksgegevens zijn gemanipuleerd of gegevens bewust zijn bijgesteld.” Het oordeelt dat er sprake is geweest van schending van de wetenschappelijke integriteit en adviseert de UvA om het tijdschrift te verzoeken het artikel in te trekken. Op het moment van schrijven van dit stuk was er nog geen officiële mededeling van de UvA, maar de woordvoerder liet al weten dat ze het advies overnemen. Er lijkt vooralsnog geen onderzoek naar andere artikelen van Förster geïnitieerd te worden. [Update 4/10/2014. NRC: ‘UvA gaat toch mogelijke fraude psycholoog onderzoeken‘]

Förster zou eigenlijk volgende maand aan de slag gaan als ‘Humboldt-professor’ in Bochum met een beurs van 5 miljoen euro, dat is voorlopig uitgesteld. In Duitsland is het overigens nog akelig stil rond deze zaak. Merkwaardig, want Förster heeft een grotere status dan Stapel of Smeesters in het vakgebied. Het is opvallend dat deze drie zaken allemaal aan Nederlandse universiteiten naar boven komen. Is het hier erger dan in het buitenland? Waarschijnlijk niet en heeft het er meer mee te maken dat sinds de affaire Stapel de wegen naar CWI’s en LOWI sneller gevonden worden door klokkenluiders en klagers van buitenaf.

Verder lezen: